Κατάθλιψη, απώλεια, διαζύγιο της Τερίνας Μαλιώτη Πολλές έρευνες συνδέουν την απώλεια του γονέα με την κατάθλιψη του παιδιού. Με τον όρο «απώλεια του ενός γονέα» εννοούμε την απομάκρυνση του παιδιού από τον ένα γονέα πριν την ηλικία των δέκα επτά χρόνων, είτε λόγω θανάτου, είτε λόγω διαζυγίου ή διάστασης, είτε λόγω εγκατάλειψης. Ο θάνατος του γονέα Ο θάνατος του γονέα κατά την παιδική ηλικία αυξάνει τον κίνδυνο για εμφάνιση κατάθλιψης. Στους κλινικούς πληθυσμούς, και δη στους καταθλιπτικούς, συναντάται συχνά ο πρώιμος θρήνος. Σημαντικότερος για την πρόκληση της διαταραχής είναι ο θάνατος της μητέρας. Μελέτες σε νήπια τα οποία ζούσαν σε βρεφοκομεία και τα οποία είχαν στερηθεί τη μητέρα τους κατά την ηλικία των έξι με οκτώ μηνών, έδειξαν ότι τα νήπια αυτά εμφάνιζαν απόσυρση από το περιβάλλον, ψυχοκινητική καθυστέρηση, απώλεια βάρους, αϋπνία, έλλειψη διάθεσης και καταθλιπτική συμπεριφορά. Ειδικότερα τα αγόρια επηρεάζονται περισσότερο από την απώλεια, ανεξάρτητα από το φύλο του γονέα. Οι λόγοι Οι λόγοι είναι κατ αρχάς η μαθημένη ανικανότητα. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, αν το άτομο πιστεύει ότι η επιτυχία και η αποτυχία του ή το ευχάριστο και το δυσάρεστο γεγονός που του συμβαίνει οφείλονται σε σταθερές εσωτερικές αιτίες, δηλαδή, αιτίες τις οποίες, ό,τι κι αν κάνει, δεν μπορεί να αλλάξει, τότε μαθαίνει να νιώθει αδύναμο και να μην επιμένει για να πετύχει τους στόχους του, τις επιθυμητές αλλαγές στη ζωή του. Αν πιστεύει πως η επιτυχία και η αποτυχία του ή το ευχάριστο και το δυσάρεστο γεγονός που του συμβαίνει οφείλονται σε μη σταθερές εξωτερικές αιτίες, δηλαδή, αιτίες για τις οποίες δεν ευθύνεται το ίδιο, μαθαίνει να επιμένει και να παλεύει περισσότερο για να πετύχει τους στόχους του, τις επιθυμητές αλλαγές στη ζωή του. Ένας δεύτερος λόγος για τον οποίο η κατάθλιψη του παιδιού συνδέεται με την απώλεια του γονέα είναι ότι η απώλεια μειώνει τις πηγές στήριξης του παιδιού. Ένας τρίτος λόγος είναι ότι το παιδί που υπέστη πρώιμη απώλεια γίνεται πιο ευαίσθητο στα αρνητικά ερεθίσματα της ζωής. Τέλος, ιδιαίτερα η απώλεια του 1 / 5
γονέα του ίδιου φύλου στερεί από το παιδί το κατάλληλο πρότυπο για να δημιουργήσει την ταυτότητά του, έτσι ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στις δυσκολίες. Παράγοντες προστασίας Ωστόσο υπάρχουν και παράγοντες που συντελούν στην αποφυγή της διαταραχής. Τα άτομα που περιγράφουν τον επιζώντα γονέα να συμπεριφέρεται με ενσυναίσθηση και ζεστασιά και να ενθαρρύνει την αυτονομία, έχουν λιγότερες πιθανότητες για κατάθλιψη. Το αντίθετο συμβαίνει όταν ο επιζών γονέας περιγράφεται ως ψυχρός ή αδιάφορος. Είναι σημαντικό ο επιζών γονέας να προσφέρει περιβάλλον γεμάτο στήριξη και ελευθερία για το παιδί ώστε αυτό να μπορεί να εκφράζει δυσάρεστες σκέψεις ή εσωτερικές συγκρούσεις, καθώς και τα συναισθήματά του για την απώλεια. Επίσης η ασφαλής προσκόλληση στον εκλιπόντα συχνά φαίνεται να προστατεύει από την εμφάνιση της νόσου, καθώς το παιδί εσωτερικεύει τον γονέα, κάτι που του χρησιμεύει σαν στήριγμα μετέπειτα στη ζωή του. Το διαζύγιο Εκτός από την περίπτωση του θανάτου, η κατάθλιψη εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα των οποίων οι γονείς χώρισαν. Μπορεί να εμφανιστεί είτε κατά την παιδική ηλικία είτε κατά την εφηβεία είτε κατά την ενηλικίωση. Η συχνά φαινομενική βραχυπρόθεσμη προσαρμογή του παιδιού μετά το διαζύγιο δεν σημαίνει απαραίτητα και τη μακροπρόθεσμη προσαρμογή του. Ιδιαίτερα η περίοδος της εφηβείας μπορεί να ανασύρει όλες τις αρνητικές επιπτώσεις του διαζυγίου. Οι λόγοι Η έρευνα για την μακροπρόθεσμη προσαρμογή του παιδιού μετά το διαζύγιο υποδεικνύει ότι είναι η αλληλεπίδραση διαφορετικών παραγόντων και όχι ένας συγκεκριμένος που επηρεάζει την εξέλιξή της. Το διαζύγιο καθεαυτό δεν διαδραματίζει τόσο σημαντικό ρόλο όσο το οικογενειακό περιβάλλον πριν και μετά την απόφασή του. Οι φιλονικίες και η όχι σπάνια έχθρα μεταξύ των γονέων επιδρούν αρνητικά στο παιδί. Η ύπαρξη φιλονικιών σχετίζεται με την εμφάνιση κατάθλιψης στα παιδιά ως εξής: 1.) Τα παιδιά υιοθετούν τους αναποτελεσματικούς τρόπους επίλυσης προβλημάτων που ακολουθούν οι γονείς τους. 2.) Οι γονείς κατά τη διάρκεια των καβγάδων επιβάλουν πιο ασυνεπή αλλά και πιο σκληρή 2 / 5
πειθαρχία στα παιδιά τους κάτι που οδηγεί σε διαταραχές συμπεριφοράς. 3.) Οι διαμάχες διακόπτουν την πρόοδο της υγιούς προσκόλλησης γονιών-παιδιών. 4.) Οι διαμάχες αποτελούν μόνιμο στρεσογόνο παράγοντα που υπονομεύει το αίσθημα ασφάλειας των παιδιών. Επίσης το διαζύγιο συνδέεται με την κατάθλιψη επειδή επηρεάζει τις ακαδημαϊκές επιτυχίες, την επιλογή του συντρόφου και την ηλικία του γάμου. Τα παιδιά των διαζευγμένων γονιών είναι πιο πιθανόν να καταλήξουν και τα ίδια στο διαζύγιο, είναι επίσης είναι πιο πιθανόν να μην αφοσιώνονται στο γάμο τους. Ένας άλλος λόγος συσχετισμού του διαζυγίου με την κατάθλιψη στα παιδιά αφορά στις άμεσες συναισθηματικές αναταράξεις λόγω των συνεπειών του χωρισμού, όπως, για παράδειγμα, στην απομάκρυνση από τον ένα γονέα ή στην εμφάνιση ενός θετού, οι οποίες περιορίζουν τις ικανότητες προσαρμογής του ατόμου στις μελλοντικές δυσκολίες της ζωής του. Ο δεύτερος γάμος Στην περίπτωση που η μητέρα, αφότου πάρει την κηδεμονία, ξαναπαντρεύεται, τα κορίτσια φαίνονται να παρουσιάζουν περισσότερα προβλήματα από τα αγόρια, κατά συνέπεια καθίστανται πιο επιρρεπή στην κατάθλιψη. Συχνά χάνουν την οικειότητα και τη στήριξη της μητέρας, καταλήγοντας να φέρονται ανταγωνιστικά τόσο προς εκείνη όσο και προς τον πατριό. Αντίθετα, τα αγόρια φαίνονται να ωφελούνται από την ύπαρξη πατριού, πιθανόν λόγω της ύπαρξης προτύπου. Όσον αφορά στον πατέρα, τα αγόρια καθίστανται πιο ευάλωτα στην εμφάνιση κατάθλιψης όταν ο πατέρας ξαναπαντρεύεται, ενώ τα κορίτσια όταν δεν ξαναπαντρεύεται. Ο δεύτερος γάμος του πατέρα ίσως αποδυναμώνει τη σχέση του με το γιο του, όχι όμως και τη σχέση του με την κόρη του. Για τα κορίτσια, η καλή σχέση με τον πατέρα βοηθά στην αποφυγή της κατάθλιψης ακόμα και στην περίπτωση του διαζυγίου. Η απουσία της πατρικής αποδοχής της θηλυκότητας του κοριτσιού μπορεί να είναι μία από τις αρνητικές επιπτώσεις του διαζυγίου. Αντίθετα, η διατήρηση της επαφής ανάμεσα στην κόρη και στον πατέρα μπορεί να μειώσει την ταύτισή της με την «εγκαταλελειμμένη» μητέρα, βοηθώντας τη να μην εσωτερικεύσει την αποτυχημένη σχέση των γονιών της. Οι πατέρες συχνά χάνουν το ενδιαφέρον για τα παιδιά του πρώτου γάμου όταν ξαναπαντρεύονται. Πολλές φορές, όμως, επιδεικνύουν και μεγαλύτερη ικανότητα στη φροντίδα των παιδιών με τη βοήθεια μιας νέας 3 / 5
συντρόφου. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Dong, Q., Wang, G.Y., & Ollendick, T.H. (2002). Consequences of divorce on the adjustment of children in China. Journal of Clinical and Adolescent Psychology, 31, 101-110. Holdnack, J.A. (1992). The long-term effect of parental divorce on family relationship and the effects on adult children s self-concept. Journal of Divorce and Remarriage, 18, 137-155. Kessler, R.C., Favis, C.G., & Kendler, K.S. (1997). Childhood adversity and adult psychiatric disorder in the US National Comorbidity Survey. Psychological Medicine, 27, 1101-1119. Luecken, L.J., & Appelhans, B. (2005). Information-processing biases in young adults from bereaved and divorced families. Journal of Abnormal Psychology, 114, 309-313. Meinlschmidt, G., & Heim, C. (2005). Decreased cortisol awakening response after early loss experience. Psychoneuroendocrinology, 30, 568-576. Palossari, U.K., Aro, H., & Laippala, P. (1996). Parental divorce and depression in young adulthood: adolescents closeness to parents and self-esteem as a mediating factor. Acta Psychiatrica Scandinavica, 93, 20-26. Takeuchi, H., Hiroe, T., Kanal, T., Morinobu, S., Kitamura, T., Takahashi, K., & Furukuwa, T.A. (2002). Childhood parental separation experiences and depressive symptomatology in acute major depression. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 53, 215-219. Vaillant, G. (1985). Loss as a metaphor for attachment. American Journal of Psychoanalysis, 45, 59-67. 4 / 5
5 / 5