ΔΗΜΟΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ 23. ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΔΗΜΟΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ 23. ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

3 Κ Κ Χρ. Παχουλίδη: Η σύναξη των αρχιστρατήγων 4 Κ Χρ. Αριστείδου: Συμμετοχή και φόρος αίματος της Κερύνειας στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο 6 Χρ. Παχουλίδη: Χρήστος Γεωργίου Θεοφάνους 10 Κ Κ Φ. Κυπρή: Τιμητική βράβευση στο Παρίσι 12 Χρ. Αριστείδου: Η πολυβραβευμένη ζωγράφος και γλύπτρια Μαρία Κυπριανού 13 Γ Κ Χρ. Αριστείδου: Η μεγάλη προσφορά του Κερυνειώτη γλύπτη Ανδρέα Σαββίδη 15 Έλενας Bράχα: Έλλη Νίκου Σταύρου. Η μάνα του Οδοφράγματος 17 Κ 20 Τακτική Γενική Συνέλευση «Αμφικτυονία» 29 Θερμές ευχαριστίες Kερυνειωτών 31 Κ 32 Κ Αλεξίας Π. Χρυσοχού: Εγκλωβισμένοι στα σπίτια τους, στην Πάνω Κερύνεια 34 Αθηνάς-Κτωρίδου Καρεφυλλίδου: Στιγμιότυπα από τον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ (1955-1959): Αναμνήσεις μιας δασκάλας 36 A. Xατζιαντώνη: Κερύνεια, Ιούλιος 1974, η καταστροφή 38 Γυμνάσιο Κερύνειας 1964-1965 (Αρχείο Α. Κατσούρη) 39 Ερασμίας Μεϊτανή Ελισσαίου: Οδός Ελλάδος (ποιήμα) 41 Κ Αικατερίνης Αριστείδου: Σημαντικά έγγραφα για το Αρμενομονάστηρο στην Κερύνεια 42 Ανδρέας Χατζηβασιλείου: Η Κερύνεια στις επάλξεις 47 49 Χρ. Αριστείδου: Δοκίμια εκπαιδευτικού προβληματισμού και ιστορικά εκπαιδευτήρια της Κύπρου με ειδική αναφορά στα εκπαιδευτήρια της Κερύνειας 73 Ανδρέα Χατζησάββα: Τι γραφεί ο Jean De Kergorlay για την Κερύνεια 76 Xριστίνας Kαρεφυλλίδου: Το τίμημα της ειρήνης: η κατάργηση του δικαιώματος της επιστροφής; 79 Aνδρέα K. Φυλακτού: H Κερύνεια και η «Αντιγόνη» 81 Κ Γ 82 85 Δώρας Κατσελλή Ζαχαρία: ΠOEΔ Kερύνειας. Γνωρίζω, Δεν ξεχνώ, Διεκδικώ. Προορισμός μου η Κερύνεια! 88 Βασίλη Σιάντου: Αφύπνιση 89 Μυριάνθης Χαραλάμπους: Κερύνεια μου πεντάμορφη! Κερύνεια μοσχομυρισμένη! 90 Σωματείο Ολυμπιακής Γυμναστικής Κερύνειας «Πενταδάκτυλος» 92 Γ 93 Φωτογραφικός Όμιλος Κερύνειας 95 Κ Κ ΤΕΥΧΟΣ 23, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016 Κ ΔΗΜΟΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ Τ.Θ. 25572, 1310 ΛΕΥΚΩΣΙΑ ΤΗΛ. 22818040. ΦΑΞ. 22818228 Κ Κ Κ Κ Πρόεδρος: Γεώργιος Θεοφίλου, Δημοτικός Σύμβουλος Μέλη: Άννα Νεοφύτου, Πασχάλης Ηλιόπουλος, Αυγή Πάρπα Σοφοκλέους Γ Κ Κ Δήμου Κερύνειας, Ρήνας Κατσελλή, Γεώργιου Σφογγαρά Γ.Τ.Π., Ιεράς Μητρόπολης Κερύνειας, Πολιτιστικού Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ', Τάκη Νεοφύτου, Αρχαιολογικού Μουσείου, Ιεράς Μονής Κύκκου, Φωτογραφικού Ομίλου Κερύνειας Κ Γ Αλεξία Χρυσοχού Χαραλάμπους Κ Τυπογραφείο R.P.M. Lithographica Ltd ISSN: 1450-1767 1

2 ο ο ου ρα ρου α λ υ α α ρό ια ς κα ας ου και α ρ α ς κα ας ου ιορ ο α κ οι α ρια α ό α ολ α και α α α ς όλ ς κ ός α ό αρ λα αρ και ο ου ρα λουλού ια υ ρ και καλλι ικό ρό ρα α λλ ικούς ορούς

γαπητοί Κερυνειώτες, Κερυνειώτισσες, Συνεπαρχιώτες και φίλοι της Κερύνειας μας, Σας χαιρετώ για τελευταία φορά από το προσφυγικό γραφείο του Δημάρχου της Κερύνειας, καθώς σε λιγότερο από δυο μήνες επιστρέφω πίσω στην αγαπημένη μου θάλασσα! Όσοι είχατε ασχοληθεί στο παρελθόν με το Κυπριακό, θα γνωρίζετε ότι προσπαθώ και εργάζομαι αναφορικά με το θέμα του επαναριζώματος του Ελληνοκυπριακού στοιχείου στην επαρχία του Κηφέα και του Πραξάνδρου από το 1974. Για μένα θα ήταν μια καλή αρχή, ένα καλό μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης, εάν έστω το 2016, μια γειτονιά από Κερυνειώτες επέστρεφε, για να αρχίσει να ανοίγει ο δρόμος και για όλους τους υπόλοιπους. Δυστυχώς η Τουρκία και η λεγόμενη τουρκο-κυπριακή διοίκηση δεν το επέτρε αν. Η προσπάθεια όμως θα συνεχίζεται μέχρι να αρχίσει το επαναρίζωμα του νόμιμου Ελληνικού στοιχείου και αυτό δεν εξαρτάται μόνο από την Τουρκία αλλά και από εμάς. Δηλαδή και από εσένα που διαβάζεις αυτό το κείμενο. Σίγουρα το πρόβλημα της κατοχής το δημιουργεί και το συντηρεί σήμερα η Τουρκία. Εντούτοις δεν μπορούμε να το αφήσουμε έτσι. Όσο μικροί και αδύναμοι και να φαινόμαστε, εντούτοις μπορούμε και επιβάλλεται να επαναριζώσουμε. Πώς όμως; Πρέπει να βεβαιωθούμε ότι η νέα γενιά θα συνεχίσει τον αγώνα επιστροφής. Η Κερυνειογνωσία στα δημοτικά επιβάλλεται να συνεχίσει. Η σε βάθος γνώση του αντίπαλου απαιτεί να γνωρίζουμε τούρκικα, τη γλώσσα, τα ήθη, τα έθιμα, τον τρόπο σκέ ης. Η συνεχής διεκδίκηση μέσω Τουρκοκυπρίων ή ακόμη και Τούρκων που ζητούν να φύγει η Τουρκία από την Κύπρο και να επιστρέ ουμε εμείς οι νόμιμοι ιδιοκτήτες και κληρονόμοι σε μια Ενωμένη Ευρωπαϊκή Κύπρο. Αφού ούτως ή άλλως ανήκουμε, ολόκληρο το νησί, στις Ηνωμένες Πολιτείες Ευρώπης, δηλαδή την Ευρωπαϊκή Ένωση. Γενικά η ανάλη η πρωτοβουλιών από Κερυνειώτες και φίλους της Κερύνειας για το επαναρίζωμα του νόμιμου Ελληνικού Κερυνειώτικου στοιχείου, που έχει ξεριζωθεί με το σχέδιο ΝΙΧΑΤ ΕΡΙΜ, πρέπει να είναι συνεχής στο πρόγραμμά μας. Η επιστροφή των πρώτων Κερυνειωτών, η συντήρηση των εκκλησιών μας, του κοιμητηρίου των πατέρων μας, του κάστρου μας, η επαναφορά του χαμένου χαρακτήρα του λιμανιού μας, η συντήρηση του αρχαίου καραβιού που οδηγεί στις ρίζες μας και γενικά η Επιστροφή σε ολόκληρη την επαρχία μας από την Καλογραία και την Χάρτζια μέχρι τα Λιβερά, την Όρκα και τον Κορμακίτη πρέπει να είναι μέσα στις καθημερινές μας σκέ εις και ενέργειες. Και αυτό να γίνεται απ' όλους είτε ως απλοί άνθρωποι είτε ως Ομάδες Πρωτοβουλίας Επιστροφής Επαρχίας Κερύνειας (ΟΠΕΕΚ) είτε με κάθε άλλο πρόσφορο μέσο. Εμείς με σκληρή δουλειά στο δικό μας χαμηλό επίπεδο πολιτικής και το Κράτος στην κορυφή της πυραμίδας με τον ίδιο στόχο. Σήμερα έχουμε συνομιλίες με την Τουρκία και την ηγεσία των Τουρκοκυπρίων. Ουδέποτε έφθασε στο σημείο η Τουρκία να αγοράζει το 80 και πλέον, της ενέργειάς της από το εξωτερικό. Ουδέποτε στο παρελθόν είπαν οι Αμερικανοί στην Τουρκία αυτό που λέγουν σήμερα ότι, δηλαδή για να υλοποιηθεί η συμφωνία παροχής ενέργειας από το Ισραήλ θα πρέπει να επιλύσει πρώτα το Κυπριακό. Ουδέποτε η μικρή μας Κύπρος είχει επίσημες πετρελαϊκές συμφωνίες με το Ισραήλ, με την Αίγυπτο με τις αμερικανικές No le-energy, E on-mo il, την Γαλλική O AL, την Ιταλο-Κορεατική ENI- KO AS και την Ισραηλινή DELE. Ούτε είχαμε ποτέ στρατιωτικές ασκήσεις Ισραηλο-Κυπριακών ενόπλων δυνάμεων ΓΕΔΕΩΝ-ΟΝΗΣΙΛΟΣ, αλλά ούτε είμαστε ποτέ στο παρελθόν για δώδεκα χρόνια πλήρες μέλος των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης (σαν συμπολίτης του μεγάλου Κερυνειώτη μακαριστού Γιάννου Κρανιδιώτη, έτσι αποκαλώ την Ευρωπαϊκή Ένωση!). Όλα αυτά μαζί με την Κερυνειώτικη αισιοδοξία θαλασσινή ιδιοσυγκρασία θα έλεγα ότι υπάρχουν όλες οι προ ποθέσεις, για να απαλλαγεί η Κερύνεια μας από την τουρκική κατοχή και να επιστρέ ουμε στην αγαπημένη μας γη ελεύθεροι για πάντα. Γλαύκος Καριόλου Δήμαρχος Κερύνειας στην προσφυγιά 3

ύ α αρ ι ρα ι α λ και Γα ρι λ και λοι α υ (8 Νοεμβρίου) ρι ό ουλου Γ α ουλ ρ λος ι α λ ορ ικό α ος αι ουρκικ ι ολ α ο αι Δ ύο λογικά και ελεύθερα πλάσματα του Θεού, πλαισιούσι την υλική κτίση. Οι Άγγελοι και οι άνθρωποι. Προ της δημιουργίας της υλικής κτίσης δημιουργήθηκαν οι Άγγελοι και μετά τη δημιουργία της υλικής κτίσης, οι άνθρωποι. Τι είναι Άγγελοι, μας το λέγει ο Θείος Απόστολος Παύλος: «Πάντες εισί λειτουργικά πνεύματα εις διακονίαν αποστελλόμενα δια τους μέλλοντας κληρονομείν σωτηρίαν» (Εβρ. Α 14). Ο Εωσφόρος, ο οποίος ήταν και αυτός Άγγελος φωτός, και μάλιστα αυτός ο οποίος λάμβανε πρώτος υπηρεσία ενώπιον του Θεού, κινούμενος από αλαζονεία, (η οποία μέχρι σήμερα ονομάζεται εωσφορική αλαζονεία), θέλησε να τοποθετήσει το θρόνο του υπεράνω του θρόνου του Θεού και Δημιουργού του. Κατόρθωσε δε, να παρασύρει με το μέρος του και μέρος των Αγγέλων. Τότε επενέβη ο Αρχάγγελος του Θεού Μιχαήλ. Στάθηκε στο μέσο των Αγγέλων και φώναξε με φωνή ς υ ολλ καλ ς ό ου Όσοι από τον πνευματικό κόσμο παρασύρθηκαν από τον Εωσφόρο, εξέπεσαν μαζί του, έγιναν αμετακινήτως κακοί, διάβολοι. Δηλαδή διαβάλλουν έκτοτε στους ανθρώπους το έργον του Θεού και θέλουν να τους σύρουν μαζί τους στο υρ ο αι ιο ο οι α ο ια όλ και οις α λοις αυ ού (Ματ.κέ. στ.41). Όσοι όμως άκουσαν της φωνής του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και δεν παρασύρθηκαν από τον Εωσφόρο, ι α οι α ι α ις ο α α ό και ζουν βίον λ ρους α ιό ος και υποταγής στο θέλημα του Θεού. Κυκλούν το θρόνο του Θεού και υμνούν και δοξολογούν Αυτόν. αυ ι ουκ ου ι ρας και υκ ός λ ο ς ο ιος ιος ιος Κύριος ο ός ο α οκρ ρ Οι Άγγελοι διακόνησαν το έργο της Θείας Οικονομίας. Τη γέννηση του Προδρόμου, Άγγελος Κυρίου τη φανέρωσε στον Ιερέα πατέρα του, Ζαχαρία. Του Ευαγγελισμού τα ρήματα προς την Παρθένο Μαρία, τα έφερε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. Άγγελος Κυρίου φάνηκε στον ύπνο του μνήστορα Ιωσήφ και τον διαφώτισε για τον μέλλοντα να γεννηθεί από την Παρθένο Μαρία Χριστό. Κατά τη Θεία Γέννηση του Χριστού, Άγγελος Κυρίου αναγγέλλει το γεγονός προς τους ποιμένες. Στρατιές Αγγέλων στον ουρανό υμνούν τον Γεννηθέντα Θεό και άλλουν ό α υ οις (Λουκ. Β 14). Από τη Γέννηση του Χριστού μέχρι του Πάθους, της ένδοξης Αναστάσεως και της εις ουρανούς Αναλή εώς Του, οι Άγγελοι παρίστανται γύρω του, τον υπηρετούν, τον υμνούν και αναγγέλλουν τα θαυμάσιά Του στους ανθρώπους. Αλλά και στη ζωή του κάθε ανθρώπου, από τη γέννηση μέχρι το θάνατό του, όρισε ο Θεός να υπάρχει δίπλα του ένας Άγγελος. αρ αλ λος Κυρ ου κύκλ ο ου αυ ό και ρύ αι αυ ού ( αλ. λγ 8). Ο Άγγελος που είναι δίπλα στον καθένα μας, μας ενισχύει στον αγώνα κατά της αμαρτίας, μεταφέρει τις προσευχές μας προς τον Θεό, χαίρει για την ενάρετη ζωή μας και θλίβεται βαθύτατα για την καταπάτηση του θείου θελήματος. Διεγείρει δριμύτατο τον έλεγχο της συνείδησής μας, για να επιτευχθεί η μετάνοιά μας και, όταν επέλθει αυτή, χαίρει χαρά μεγάλη, αρ αι ιο λ ου ού α αρ λ α οού ι (Λουκ.ιε 10). Όταν δε αποθάνει ο πιστός άνθρωπος, ο Άγγελος παραλαμβάνει τιμητικά την υχή του και τη συνοδεύει στο χορό των δικαίων, για να μείνει εκεί μέχρι της Δευτέρας Παρουσίας 4

του Κυρίου, ώστε να κρίνει ο διος ο καιος Κρι- ς, το καθένα μας και μας αποδώσει το δίκαιο έπαινο ή την καταδικαστική Του απόφαση. Η Εκκλησία μας εύχεται και μαζί της ο καθένας μας: λο ιρ ς ι ό ο ό ύλακα υ και αρ ου Κυρ ου αι α. Ας προσπαθήσουμε να μη λυπήσουμε ποτέ τον φύλακα Άγγελό μας με τις πράξεις μας. Ας προσπαθήσουμε με την ενάρετη ζωή μας να φθάσουμε το Αγγελικό ύ ος, ώστε οι Άγγελοι να χαίρουν μαζί μας χαρά ανεκλάλητη και μεις να καταξιωθούμε να μας κατατάξει ο Κύριος με τους λλο ας κλ ρο ο ρ α. Τότε και εδώ στη γη θα ακούονται οι προσευχές μας από τον Θεό και θα αξιωθούμε και μεις, ο Ελληνισμός της Κύπρου, ιδιαίτερα οι εκτοπισμένοι, σύντομα να επιστρέ ουμε και επανεγκατασταθούμε στην πατρώα μας γη και να τον δοξολογήσουμε εκεί. Μέσα σε όλες τις βεβηλωμένες εκκλησιές μας, και να γιορτάσουμε τέτοια μέρα τη Σύναξη των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και πασών των επουρανίων Δυνάμεων στις εορτάζουσες Εκκλησίες του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στην Κερύνεια, στο Καζάφανι, στη Χάρτζια, στον Κοντεμένο, στην Πάνω Ζώδια, στο Λευκόνοικο, στη Γιαλούσα, παντού. Αμήν. ο ικο ο ιο ου ου Γ ρ ου Κ ρύ ια 5

υ ο και όρος α α ος ς Κ ρύ ιας ο α κό ιο όλ ο ου ρα ρ ου Γ ρι ου Πρώην Επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης και νυν Διευθυντή του Κοινωφελούς, Επιστημονικού και Πολιτιστικού Ιδρύματος «Φώτος Φωτιάδης» έτος συμπληρώνονται 75 χρόνια από την έναρξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος υπήρξε ο φοβερότερος πόλεμος που γνώρισε η υφήλιος και ιδιαίτερα η Ευρώπη. Η ίδια η Κύπρος είχε υποστεί αρκετά από τα δεινά του πολέμου. Ως αγγλική αποικία, έζησε το φόβο μιας γερμανικής εισβολής, υπέστη αεροπορικούς βομβαρδισμούς και τις δυσμενείς επιπτώσεις και ταλαιπωρίες από τα προληπτικά μέτρα που είχαν παρθεί, όπως και πολλές στερήσεις εξαιτίας του πολέμου. Η συνεισφορά της μικρής Κύπρου, και ασφαλώς της πόλης και επαρχίας Κερύνειας, υπήρξε πολύ σημαντική από πολλές από εις τόσο στον Α' Παγκόσμιο όσο και στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο, που είναι και το θέμα της παρούσης μελέτης, η Κερύνεια έδωσε και βαρύ φόρο αίματος με έξι νεκρούς, στους οποίους θα αναφερθούμε στην παρούσα μελέτη. Κύπριοι εθελοντές κατετάγησαν στο στρατό και υπηρέτησαν υπέρ της ελευθερίας των λαών τόσο κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου όσο και κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Όμως η συμμετοχή των Κυπρίων εθελοντών ήταν μεγαλύτερη στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Κύπριοι εθελοντές που υπηρέτησαν στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, ήσαν περίπου 16.000, ενώ στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο ο αριθμός των Κυπρίων εθελοντών ήταν πέραν των 30.000, αριθμός υπερβολικά σημαντικός, αφού αντιπροσώπευε περίπου το 10 του τότε πληθυσμού της Κύπρου. Από το σύνολο των καταταγέντων στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο το 79,80 ήσαν Ελληνοκύπριοι, 19,33 Τουρκοκύπριοι και 0,87 άλλες μειονότητες. Σύμφωνα με στοιχεία του Βρετανικού Υπουργείου Άμυνας, ο συνολικός αριθμός των Κυπρίων εθελοντών που είχαν καταταγεί στο Κυπριακό Σύνταγμα, στην Κυπριακή Εθελοντική Δύναμη και στα Γυναικεία Σώματα Εθελοντριών, ανήρχετο σε 19.829 άτομα. Συμμετοχή στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν όλες οι πόλεις και τα χωριά της Κύπρου, από τα πιο μεγάλα μέχρι τα πιο μικρά. Στο στρατό κατατάγηκαν εθελοντικά και 778 Κύπριες που υπηρέτησαν σε βοηθητικές υπηρεσίες του στρατού και της αεροπορίας κυρίως ως νοσοκόμες. Εκτός των πιο πάνω Κυπρίων εθελοντών που κατατάγηκαν στην Κύπρο άλλες 10.000 περίπου Κύπριοι είχαν κληθεί και υπηρέτησαν στο στρατό ως εθελοντές υπέρ των συμμάχων στις ένοπλες δυνάμεις των χωρών στις οποίες ζούσαν ως μετανάστες. Οι μεγαλύτεροι αριθμοί Κυπρίων εθελοντών αυτής της κατηγορίας προέρχονταν από την Ελλάδα, τη Βρετανία, την Αυστραλία, τις Ην. Πολιτείες Αμερικής, την Αίγυπτο και άλλες χώρες. ιλ ι ς Γ ρ ι ς ο Γ ρ ι ς ρος α αλ ς αρ ος ο οκλ ους ικόλας ο αρ ς 6

Οι Κύπριοι, που μέχρι τον Οκτώβριο του 1940, ήσαν σχεδόν αδιάφοροι, μετά την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο άρχισαν να κατατάσσονται ομαδικά στον αγγλικό στρατό. Το Φεβρουάριο του 1940 συνεστήθη το Κυπριακό Σύνταγμα, αλλά η κατάταξη Κυπρίων σ αυτό αρχικά ήταν πενιχρή. Όμως η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο τον Οκτώβριο του 1940 στο πλευρό της Αγγλίας και των άλλων συμμάχων είχε τεράστιο αντίκτυπο στην Κύπρο. Η είδηση προκάλεσε πρωτοφανή ενθουσιασμό. Μετά την ιταλική επίθεση κατά της Ελλάδας και τη γενναία αντίσταση του ελληνικού λαού, σύσσωμος ο κυπριακός Ελληνισμός εκδήλωσε με κάθε τρόπο την αλληλεγγύη και συμπαράταξή του με τους αδελφούς Έλληνες. Η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο είχε ως άμεσο αποτέλεσμα τη συμφιλίωση των Ελλήνων Κυπρίων με τους Άγγλους κυριάρχους και τον αυτόματο, αν και όχι επίσημο, τερματισμό της περιόδου της σκληρής Παλμεροκρατίας που επιβλήθηκε αμέσως μετά την εκδήλωση του κινήματος των Οκτωβριανών το1931, από τον Άγγλο κυβερνήτη της Κύπρου σερ Χέρμπερτ Ρίτσμοντ Πάλμερ. Η περίοδος αυτή διάρκεσε ακριβώς εννέα ολόκληρα χρόνια μέχρι τον Οκτώβριο του 1940 και στις συνειδήσεις του λαού της Κύπρου ταυτίστηκε με τη στυγνή δικτατορία. Τον ενθουσιασμό αυτό των Ελλήνων της Κύπρου εκμεταλλεύτηκαν αμέσως οι Βρετανοί προκειμένου να στρατολογήσουν εθελοντές για τον αγγλικό στρατό προβάλλοντας μεταξύ άλλων και το σύνθημα «Κύπριοι, εντασσόμενοι στον αγγλικό στρατό πολεμάτε για την Ελλάδα και την ελευθερία». Η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο ώθησε τους Έλληνες της Κύπρου να κατατάσσονται ομαδικά στον αγγλικό στρατό. Αλλά και αρκετοί άλλοι Έλληνες Κύπριοι, με διάφορους τρόπους που βρήκαν οι ίδιοι, μετέβησαν στην Ελλάδα και κατατάγηκαν στον Ελληνικό στρατό. Επίσης, ενώ μέχρι τότε απαγορευόταν η ύ ωση ελληνικών σημαιών, μετά την εισδοχή της Ελλάδας στον πόλεμο οι ελληνικές σημαίες υ ώνονταν ελεύθερα. Ο ανταποκριτής του Ρέουτερ στη Λευκωσία σε σχετική είδησή του ανέφερε ότι «σ ολόκληρη την Κύπρο επικρατεί αφάνταστος ενθουσιασμός, αφ ότου έφθασε η είδηση ότι η Ελλάδα αποφάσισε την ένοπλη αντίσταση στην ιταλική επίθεση. Σ ολόκληρο το νησί, πρόσθεσε, υ ώθηκαν οι ελληνικές σημαίες και κυματίζουν μαζί με τις αγγλικές». Έτσι, μετά τον Οκτώβριο του 1940, όταν η Ελλάδα εισήλθε στον πόλεμο, παρατηρήθηκαν μαζικές κατατάξεις Κυπρίων στο Κυπριακό Σύνταγμα. Μία ξεχωριστή ομάδα Κυπρίων εθελοντών που κατετάγησαν στον στρατό μετά την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο αποτελούσαν οι φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών. Βασική πηγή για την κατάταξη της ομάδας αυτής είναι το χειρόγραφο «Μητρώο των Κυπρίων Εθελοντών του Ελληνικού Στρατού» που αποτελεί τμήμα του Αρχείου του Κερυνειώτη Σάββα Λοϊζίδη, από το Κάτω Δίκωμο, εξόριστου των Οκτωβριανών του 1931. Σημαντικός αριθμός εθελοντών Ελλήνων Κυπρίων κατετάγη στο Κυπριακό Σύνταγμα και μετά τον Ιούνιο του 1943, ύστερα από έκκληση του ΑΚΕΛ στα μέλη του να στρατολογηθούν και να πολεμήσουν υπέρ του αντιφασιστικού-αντιναζιστικού αγώνα. Στην παρούσα μελέτη θα ανασκοπήσουμε τη συμμετοχή της πόλης και επαρχίας Κερύνειας στο Β - Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία παρόλο που ήταν η πιο μικρή επαρχία του νησιού, εντούτοις κατέγρα- ε μια αξιόλογη συμμετοχή σε αριθμό εθελοντών στρατιωτών. Από το σύνολο των 1542 εθελοντών που δήλωσαν ως τόπο γέννησής τους μια από τις έξι κυπριακές πόλεις, 119 κατάγονταν από την Κερύνεια. Ο αστικός πληθυσμός της Κύπρου το 1946 μετρήθηκε στους 96.969 κατοίκους ( ypr Report and eneral A tract o en o 1946, London 1949). Το ποσοστό του πληθυσμού της πόλης της Κερύνειας στο συνολικό αστικό πληθυσμό της Κύπρου τότε ήταν 3. Όμως η συμμετοχή των εθελοντών από την πόλη της Κερύνειας στο σύνολο των Κυπρίων εθελοντών από τις αστικές περιοχές, δηλαδή από όλες της πόλεις, της Κύπρου ανερχόταν σε 6.5. Η Κερύνεια είχε μεγαλύτερη συμμετοχή και με βάση το συνολικό πληθυσμό της, αφού με βάση το συνολικό πληθυσμό της ως επαρχία συμμετείχε στο συνολικό αριθμό των καταταχθέντων εθελοντών με ποσοστό 9,7, γεγονός που φανερώνει 56,4 μεγαλύτερη συμμετοχή, ενώ το ποσοστό της ως επαρχία στο συνολικό αριθμό των κατοίκων του νησιού ανερχόταν μόνο στο 6,2. Συνεπώς, η συμμετοχή της Κερύνειας τόσο της πόλης χωριστά, όσο και της επαρχίας συνολικά, σε εθελοντές στρατιώτες ως ποσοστό, ήταν μεγαλύτερη από τη συμμετοχή της τόσο στο συνολικό αστικό πληθυσμό όσο και στο συνολικό αριθμό εθελοντών του νησιού κατά επαρχία. Μάλιστα οι δύο κωμοπόλεις της επαρχίας Κερύνειας, η Λάπηθος και ο Καραβάς, με 137 και 103 εθελοντές αντίστοιχα, συγκαταλέγονται μεταξύ των τριών κωμοπόλεων ή μεγάλων χωριών της Κύπρου με τους περισσότερους εθελοντές στρατιώτες. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι βάσει των μητρώων κατά χωριό ο αριθμός των εθελοντών της Λαπήθου ανέρχεται στους 160 και του Καραβά στους 119. Άλλα χωριά της Κερύνειας που έδωσαν μεγάλο αριθμό εθελοντών στρατιωτών είναι το Κάτω Δίκωμο με 71, ο Άγιος Αμβρόσιος με 66, ο Άγιος Επίκτητος με 64, η Βασίλεια με 59, το Κάρμι με 52, ο Λάρνακας Λαπήθου με 42 και η Μύρτου με 40 εθελοντές στρατιώτες. Πιο κάτω παρατίθεται αναλυτικός κατάλογος όλων των χωριών της Επαρχίας Κερύνειας με τον αριθμό εθελοντών που έδωσε το κάθε χωριό. 7

Πόλη (Κερύνεια) 119 (Χωριά Κερύνειας, Αγία Ειρήνη 8 Άγιος Αμβρόσιος 66 Άγιος Γεώργιος 4 Άγιος Επίκτητος 64 Άγιος Ερμόλαος 21 Αγριδάκι 14 Αγύρτα 5 Αρμενομονάστηρο 2 Ασώματος 26 Βασίλεια 59 Βουνό 9 Δίκωμο 18 Δίκωμο, Κάτω 71 Δίκωμο, Πάνω 36 Διόριος 42 Ελιά 5 Θέρμια 10 Καζάφανι 37 Καλογραία 36 Καμπυλή 8 Καραβάς 119 Καράκουμι 9 Κάρμι 52 Καρπάσσεια 4 Κιομουρτζού 5 Κλεπίνη 12 Κρηνί 12 Λάπηθος 160 Λάρνακας Λαπήθου 42 Λιβερά 11 Μονή Αγίου Μακαρίου (βλ. Αρμενομονάστηρο) Μονή Ιωάννου Χρυσοστόμου 1 Μότιδες 2 Μύρτου 40 Όρκα 8 Παλιόσοφος 9 Πάναγρα 3 Πέλλα-πάις 24 Πιλέρι 5 Συγχαρί 10 Σύσκληπος 22 Τέμπλος 9 Τριμίθι 23 Φτέρυχα 7 Φώττα 12 ------- Σύνολο 1261 λλ ς Κύ ριοι λο ς ου υ ρ α ο λλ ικό ρα ό Ένας σημαντικός αριθμός αυτών ανήκε στη γνωστή ως Φοιτητική Ομάδα.Τα μέλη της ομάδας αυτής κατατάγηκαν στον ελληνικό στρατό μετά την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο. Από την επαρχία Κερύνειας ήσαν οι ακόλουθοι: αρα κ υα ς ι ας του Κωνσταντίνου, από τη Λάπηθο Κερύνειας. Κατατάγηκε στις 25 11 1940. Προήχθη σε έφεδρο ανθυπίατρο. ο ς κρ ς του Κωνσταντίνου, από το Δίκωμο Κερύνειας. Κατατάγηκε στις 11 12 1940. Αγωνιστής και νομικός. Το 1940 διέκο ε τις σπουδές του στη Νομική Σχολή και κατετάγη εθελοντικά στον ελληνικό στρατό και πολέμησε στο Τεπελένι αραλα ς ος του Σπυρίδωνος, από την Κερύνεια. Στρατιωτικός γιατρός στο Αλβανικό Μέτωπο, στο Τάγμα των Χιονοδρόμων. Προήχθη σε έφεδρο ανθυπίατρο. Γεννήθηκε το 1916. Κατατάγηκε το 1940. Κ α ι ς αρ λα ος, από την Κερύνεια. Κατατάγηκε στις 14 12 1944 Κο ς α λ ιος, του Ιωάννου, από την Κερύνεια (χωρίς ημερομηνία κατάταξης). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πιο πάνω Κύπριοι εθελοντές, από την Κερύνεια, όπως και οι υπόλοιποι, που ανήκαν στη Φοιτητική Ομάδα, διέκο αν όλοι τις σπουδές τους και κατετάγησαν στον ελληνικό στρατό, αλλά εκτός από τις προαγωγές που έτυχαν, το προσωπικό μητρώο τους, όπως είναι δημοσιευμένο, δε μας παρέχει περισσότερα στοιχεία. Κ ρυ ι ς κλ ρ ο ου λλ ικού ρα ού κα α α ς α ολ Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι ακόλουθοι: α α ου ο του Βασιλείου, από τον Καραβά. Ημερομηνία κατάταξης 21 2 1941. Υπηρέτησε στο 12ο Τάγμα Ελληνικού Συντάγματος Αιγύπτου. Κατατάχθηκε στη Μέση Ανατολή ως Κύπριος κληρωτός του Ελληνικού Στρατού. ρ ου ρ ας του Μιχαήλ, από την Κερύνεια, αριθ. Μητρώου 6 46. Κατατάχθηκε στις 25 11 1944 και υπηρέτησε στην Αεροπορία. Κ ρυ ι ς ου υ ρ α ο υ ραλια ό ρα ό Αυτοί ήσαν οι εξής: ος του Γεωργίου, από τη Λάπηθο. Κατατάγηκε στις 10 4 1941. Γεννήθηκε το 1911., από τη Λάπηθο. Κατατάγηκε στις 21 1 1942. Γεννήθηκε το 1904. Κολοκα ς ι ό ος του Χρίστου, από τον Καραβά. Κατατάγηκε στις 28 2 1942. Γεννήθηκε το 1899. Κ ό ς Κ ρυ ι ς ο α κό ιο όλ ο Ο αριθμός των πεσόντων Κυπρίων εθελοντών κατά το Β Παγκόσμιο πόλεμο ανέρχεται σε 338, εκ των οποίων 271 Έλληνες, 63 Τούρκοι, 3 Μαρωνίτες και 1 Αρμένιος. Μεταξύ των πεσόντων περιλαμβάνονταν και 6 Κερυνειώτες. Αυτοί είναι οι ακόλουθοι: ρο ός αύλος του Βασίλη, από την Κερύνεια, ο οποίος έπεσε στις 20 10 1941 και είναι θαμμένος στο Μνημείο της Ανατολικής Αφρικής, στη Ναϊρόμπι της Κένυας. Γ ρ ι ς ο, του Προκόπη, από τη Λεμεσό και της Θέκλας Χατζηγιώρκη, από την Κερύνεια, το γένος Κιρικίτσου. Γεννήθηκε στη Λεμεσό στις 17 Μαρτίου 1917 και αποφοίτησε από το Παγκύ- 8

πριο Γυμνάσιο και το 1934 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα μαζί με την οικογένειά του (ο πατέρας του Προκόπης Γεωργιάδης, παλαιός πολεμιστής διορίστηκε υπάλληλος στο Δήμο Αθηναίων). Ο Ροδίων ήταν πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στις 14 Δεκεμβίου1940, με την εκδήλωση της επίθεσης της Ιταλίας κατά της Ελλάδας, κατετάγη εθελοντής στο ευζωνικό σύνταγμα και πολέμησε στην Αλβανία. Μετά τη γερμανική επίθεση και την κατάρρευση του μετώπου κατάφερε, μετά από πολυήμερη πεζοπορία να επιστρέ ει στην Αθήνα. Κατατάχθηκε αμέσως στην εθνική αντίσταση. ταν από τους πρώτους ιδρυτές της οργάνωσης «Εθνικό Επαναστατικό Κομιτάτο». Τον Ιανουάριο του 1943, οι Γερμανοί συνέλαβαν τόσο τον Ροδίωνα όσο και τον αδελφό του Μιλτιάδη, που ήταν επίσης μέλος της οργάνωσης. Η δίκη τους έγινε στις 25.2.1943 στο γερμανικό στρατόπεδο Αθηνών. Συνήγορός τους ήταν ο Κερυνειώτης Κύπριος αγωνιστής Σάββας Λοϊζίδης. Καταδικάστηκαν και οι δύο σε φυλάκιση δέκα ετών. Μεταφέρθηκαν αρχικά στις φυλακές της Αίγινας και αμφότεροι στη Γερμανία, όπου κλείστηκαν στις φυλακές του Βραδεμβούργου. Εκεί ο Ροδίων πέθανε από φυματίωση στις 16.10.1944. Το Νοέμβριο του 1948, η σποδός του μεταφέρθηκε στην Ελλάδα και εναποτέθηκε στο οστεοφυλάκιο του Γ νεκροταφείου Αθηνών. Παραδόθηκε στη μητέρα του Θέκλα κι όταν η Θέκλα Γεωργιάδου επέστρε ε στην Κερύνεια, μετέφερετην τεφροδόχο μαζί της. Μετά τον θάνατό της τοποθετήθηκε στον Ιερό Βήμα του Αρχαγγέλου - Μιχαήλ. Γ ρ ι ς ιλ ι ς, του Προκόπη, νεότερος αδελφός του Ροδίωνα Γεωργιάδη. Γεννήθηκε στη Λεμεσό στις 30 Ιουνίου 1918. ταν απόφοιτος της Σιβιτανιδείου Επαγγελματικής Σχολής Αθηνών. Στις 20 Δεκεμβρίου 1940, μια βδομάδα μετά τον αδελφό του Ροδίωνα, κατατάχθηκε και αυτός στον ελληνικό στρατό και μαζί πολέμησαν στο Αλβανικό μέτωπο. Συμμετείχε ενεργά στην εθνική αντίσταση και μαζί με τον αδελφό του Ροδίωνα, υπήρξε και αυτός ενεργό μέλος της οργάνωσης «Εθνικόν Επαναστατικόν Κομιτάτον». Το σπίτι της οικογένειας Γεωργιάδη, στην οδό Τοσίτσα στην Αθήνα, έγινε Αρχηγείο της οργάνωσης. Μαζί συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν, όπως αναφέραμε πιο πάνω, σε φυλάκιση από τους Γερμανούς και μαζί κλείστηκαν στις φυλακές του Βραδεμβούργου. Η τελευταία είδηση γι αυτόν είναι ότι παρακολούθησε την κηδεία του Ροδίωνα, αλλά μετά από το γεγονός αυτό, χάθηκαν τα ίχνη του. Το πιθανότερο είναι ότι πέθανε και αυτός από φυματίωση κατά την περίοδο 1944-45. α αλ ς ρος (η επίσημη καταχώρηση στα βρετανικά αρχεία είναι: Πατσαλή I.Πέτρος, αριθ. μητρώου 3423) του Γιάννη Πατσαλίδη και της Ιουλιανής Παναγή. Γεννήθηκε στην Κερύνεια στις 21Αυγούστου1900.Υπηρέτησε ως εθελοντής στον ελληνικό στρατό κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Κατά το Β Παγκόσμιο πόλεμο κατατάχθηκε στο Κυπριακό Σύνταγμα και υπηρέτησε στη Μακεδονία. Συνελήφθηκε από τους Γερμανούς στην Αθήνα και φυλακίστηκε στην Κόρινθο. Αργότερα μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στην Πράγα, όπου και δολοφονήθηκε από τους Ναζί στις 30 Μαρτίου 1942. Άφησε πίσω τη σύζυγό του Πελαγία Σάββα Χατζηνικόλα Κόκκινου, τους δύο γιους του που ήταν και αυτοί εθελοντές στο Κυπριακό Σύνταγμα (παρά τη λεπτομερή έρευνά μας στην έκδοση «Εθελοντές του Β Παγκοσμίου Πολέμου», μν. έργο, δεν κατέστη δυνατή η εξακρίβωση των στοιχείων τους) και τις τέσσερις θυγατέρες του, την Ιουλία, την Έλλη, τη Θεοδώρα και τη Μαρούλα. Είναι θαμμένος στο Στρατιωτικό Κοιμητήριο Πράγας. ο οκλ ους αρ ος (η επίσημη καταχώρηση στα βρετανικά αρχεία είναι: Σοφοκλέους Παρασκευάς, αριθ. Μητρώου 819) του Σοφοκλή Χατζηπαρασκευά και της Φανούς Χατζηχαράλαμπου. Γεννήθηκε στην Κερύνεια το 1910. Κατατάχθηκε ως εθελοντής στο Κυπριακό Σύνταγμα στις 12 Φεβρουαρίου 1940. Σκοτώθηκε εν ώρα υπηρεσίας στις 4 Νοεμβρίου, στα σύνορα Λιβύης και Αιγύπτου. Άφησε πίσω του τη σύζυγό του Ξανθίππη Χαράλαμπου Κυπριανού από τη Λάπηθο και τη θυγατέρα του Τασούλα. Είναι θαμμένος στο Στρατιωτικό Κοιμητήριο Ελ Αλαμέιν, στην Αίγυπτο. ο αρ ς ικόλας, του Χαράλαμπου Σφογγαρά και της Στυλιανής Παύλου. Γεννήθηκε στην Κερύνεια στις 26 Μα ου1904. Κατατάχθηκε στο Κυπριακό Σύνταγμα, ως εθελοντής, στο οποίο κατατάχθηκε και ο αδελφός του Σφογγαράς Παύλος αριθ. Μητρώου 824. Ο Νικόλας υπηρέτησε στη Λιβύη, όπου εν ώρα υπηρεσίας σκοτώθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1940, στα σύνορα Λιβύης και Αιγύπτου, σε ηλικία 36 ετών. Είναι θαμμένος στο κοιμητήριο Χαλβάγια Σολούμ, 3Γ3. Άφησε πίσω του τη σύζυγό του Μαρία από τον Παλιόσοφο και τα πέντε ανήλικα παιδιά του -την Αναστασία της οποίας ο γιος Νίκος αγνοείται από τον Ιούλιο του 1974, τον Χρίστο, τη Χαραλαμπία, τον Γιώργο και τον Γιάννη που ήταν κυοφορούμενος. α ικ ι λιο ρα α λ Κυ ριακ κυκλο α ια υκ α ι Κύ ριοι λο ς ου α κο ου ολ ου α ρ α οι κα λο οι και ο όρος ου α α ος ι α ι λ ια α α ολυ ου ουρ ο αι ας και ολι ι ού υκ α ρ ς ρι ου ι ς κ ους ό ς και α οού ους Κ ρυ ι ς κ ριος ρο ορικ ς αρ υρ ς α ό αι ι και υ ς λο ου α κο ου ολ ου 9

ρ ος Γ ρ ου ο ους Γ Κ Κ Από τον Άγιο Επίκτητο. Πτυχιούχος Ιστορικός Φιλόλογος, έφεδρος ανθυπολοχαγός ρι ό ουλου Γ α ουλ Γραμματέα Ιεράς Μητρόπολης Κερύνειας έρασαν τόσα χρόνια από την αποφράδα εκείνη μέρα της εικοστής Ιουλίου του 1974, κατά την οποία οι βάρβαρες ορδές του τουρκικού Αττίλα εισέβαλαν στην Κύπρο και σκόρπισαν στο πέρασμά τους την καταστροφή, το θάνατο και τον αφανισμό. Κάθε χρόνο, σ' αυτή τη μαύρη επέτειο, ξαναζωντανεύουν οι μνήμες σ' όσους έζησαν τα τραγικά γεγονότα της εποχής, έχουν νεκρούς και περιμένουν ακόμη την εξακρίβωση της τύχης αγαπημένων αγνοουμένων προσώπων τους. Που για τόσα χρόνια, σε όνειδος της πολιτισμένης ανθρωπότητος, που θωπεύει την κατοχική δύναμη, την αδικοπραγούσα Τουρκία, βρίσκονται στο μακρύ κατάλογο των αγνοουμένων. Και στη δική μου οικογένεια, αλλά και στην οικογένεια της συζύγου μου υπάρχουν νεκροί και αγνοούμενοι της τουρκικής εισβολής. Ένας από αυτούς είναι και ο αδελφός της συζύγου μου, ο έφεδρος αξιωματικός Χρήστος Γεωργίου Θεοφάνους από τον Άγιο Επίκτητο Κερύνειας. Ο Χρήστος Γεωργίου Θεοφάνους γεννήθηκε στις 25 12 1950. ταν το έκτο τέκνο του Γεωργίου Θεοφάνους από τον Άγιο Επίκτητο και της Ελένης, το γένος Κυριάκου (Τζιυρκάκου), από το Πέλλαπαϊς, (πέντε κόρες και ο μοναδικός γιος). Επιμελής, φρόνιμος, ευγενικός και σοβαρός νέος. Τελείωσε το Γυμνάσιο Κερύνειας το 1968. Πέρασε τις εξετάσεις για τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και κατατάχθηκε στην Εθνική Φρουρά. Επιλέγηκε Δόκιμος και στάλθηκε στη Σχολή Δοκίμων Αξιωματικών στην Κρήτη. Όταν επέστρε ε, υπηρέτησε μέχρι την αποστράτευσή του σε στρατιωτικές μονάδες της περιοχής της Μύρτου. Μετά την αποστράτευσή του, μετέβη στην Αθήνα, όπου επί τετραετία φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και πήρε πτυχίο φιλόλογου-ιστορικού με άριστα. Στην Κύπρο επέστρε ε αρχές του μαύρου Ιούλη του 1974. Με πόνο υχής μάς μιλούσε για τη δικτατορία της Χούντας των Αθηνών και για τα δεινά που έφερε, αλλά και θα φέρει τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. Όταν ξέσπασε το πραξικόπημα, έκλαιε σαν μικρό παιδί, για το κακό που θα φέρει στην Κύπρο η άμυαλη αυτή ενέργεια. (Τούτο μου είπαν οι γονείς του και άλλοι συγγενείς. Εγώ από τη Δευτέρα που έγινε το πραξικόπημα, μέχρι την Παρασκευή 19 Ιουλίου, βρισκόμουν περιορισμένος στο οίκημα της Μητρόπολης Κυρηνείας). Την Παρασκευή 19 Ιουλίου 1974, το απόγευμα, ο αγαπητός Χρήστος, κλήθηκε, ως έφεδρος αξιωματικός, από ειδικό στρατιωτικό αγγελιοφόρο, να παρουσιαστεί πάραυτα, στο φρούριο της Κερύνειας, πράγμα το οποίο και έπραξε, ως χρέος προς την πατρίδα. Την επόμενη, με την εκδήλωση της τουρκικής εισβολής, διατάχθηκε μαζί με άλλους επιστρατευθέντες εφέδρους, να μεταβεί στην περιοχή Αγίου Γεωργίου Κερύνειας, στον τόπο απόβασης των Τούρκων για απόκρουσή τους. Έκτοτε χάθηκαν τα ίχνη του. Φήμες, επιπόλαιες και αβάσιμες, μας μεταβιβάστηκαν πολλές, ότι τον είδαν στο άλφα η βήτα μέρος. Άλλοι δυτικά και άλλοι ανατολικά της Κερύνειας και πως τους είπε ότι είναι ο Τάκης Αμερικάνος, από τον Άγιο Επίκτητο και να πληροφορήσουν τους δικούς του ότι είναι καλά. Με αυτά τα στοιχεία, τον είχαν δηλωμένο ως αγνοούμενο οι αρμόδιες αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας και η Υπηρεσία Αγνοουμένων. Τούτο και μόνο φανερώνει την επιπολαιότητα των αρμοδίων αρχών και το ανακριβές των πληροφοριών. Ένας νέος επιστήμονας και δη έφεδρος αξιωματικός με όλα τα στοιχεία του να τον παρουσιάζουν ως Χρήστο Γεωργίου Θεοφάνους, θα δήλωνε ποτέ ότι όνομά του είναι Τάκης Αμερικάνος; (Αμερικάνο, έλεγαν οι Αγιοεπικτήτες, τον πατέρα του Γεώργιο Θεοφάνους, γιατί αυτός για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα εργαζόταν στην Αμερική). Συνεχίζοντας τις προσπάθειές μου να μάθω κάτι συγκεκριμένο γι' αυτόν, από τα πρώτα μετά την εισβολή χρόνια, ρωτούσα γνωστούς και άγνωστους που έρχονταν στο Γραφείο μου, στην Ιερά Μητρόπολη Κυρηνείας αλλά και αλλού. Ιδιαίτερα άτομα που γνώριζα ότι είχαν την καταγωγή τους από τον Άγιο Επίκτητο, την Κερύνεια και τη γύρω περιοχή και τους ερωτούσα πού υπηρέτησαν κατά την τουρκική εισβολή. Αυτούς που μου απαντούσαν, στην περιοχή Αγίου Γεωργίου Κυρηνείας, τούς έκανα δεύτερη ερώτηση, αν έτυχε να συναντήσουν κάποιον έφεδρον ανθυπολοχαγό, ονόματι Χρήστο Γεωργίου Θεοφάνους από τον Άγιο Επίκτητο Κυρηνείας, που στάλθηκε εκεί για απόκρουση της τουρκικής εισβολής. Από τους πολλούς που ρώτησα, βρέθηκαν 3-4 άτομα, που απάντησαν θετικά και αν και ξεχωριστά τους ρώτησα και διαφορετικό χρόνο, μου απάντησαν και μου είπαν περίπου τα ίδια: Μια δύναμη εθνοφρουρών στάλθηκε στο μέρος της απόβασης, για να εμποδίσει τους εισβολείς να επεκτείνουν το προγεφύρωμά τους και να προχωρήσουν προς Κερύνεια. Άνισες και φονικές οι μάχες, εκατόμβες οι νεκροί, εκατέρωθεν. Βαλλόμενοι συνεχώς από στεριά, θάλασσα και αέρα, χωρίς ενισχύσεις μέχρι τη Δευτέρα το πρωί, οπόταν ενώπιον του κινδύνου εξόντωσής τους άρχισαν να συμπτύσσονται προς Κερύνεια. Η ομάδα των εθνοφρουρών, που είχε επικεφαλής 10

τον έφεδρο αξιωματικό Χρήστο Θεοφάνους, έπεσε στην αντίλη η Τούρκων στρατιωτών, οι οποίοι άρχισαν να βάλλουν εναντίον της και να την καταδιώκουν μέσα στα ελαιόδεντρα και τα χαρουπόδενδρα και να προσπαθούν να την περικυκλώσουν. Ο Χρήστος Θεοφάνους, ως έφεδρος αξιωματικός, βαστούσε αυτόματο όπλο. Προέτρε ε τους στρατιώτες της ομάδας του να προχωρήσουν προς Κερύνεια, με προφυλάξεις, αλλά και όσον πιο γρήγορα μπορούσαν, για να σωθούν και θα τους κάλυπτε αυτός. Ακολούθως θα προσπαθούσε να διαφύγει και ο ίδιος και να τους συναντήσει. Ταμπουρώθηκε πίσω από μια ελιά και έβαζε κατά των επιδρομέων. Έκτοτε κανείς δεν τον είδε. Η Κυπριακή Δημοκρατία τον έχει στον κατάλογο των αγνοουμένων. Αρχικά τον είχαν με το όνομα Τάκης Αμερικάνος και με δικές μου ενέργειες γράφτηκε με το ορθό όνομά του: Χρήστος Γεωργίου Θεοφάνους. Για μένα είναι νεκρός. Έπεσε ηρωικά μαχόμενος εκεί, γύρω από τη γέρικη ελιά, στην ανατολική πλευρά του Αγίου Γεωργίου της Κερύνειας, πιστός στο χρέος προς την πατρίδα. Γνώριζε ότι η απόφασή του αυτή, να μείνει και να καλύ ει την υποχώρηση των στρατιωτών του, σήμαινε σίγουρο θάνατο. Όμως την πήρε αυ ο ροαιρ ς. Απόφαση άξιου ηγήτορα, για να σώσει με το δικό του θάνατο τους άνδρες της μονάδας του. Εφάρμοσε το του Καβάφη: ι κ ους ό ου όρι α και υλ ου ρ ο ύλ ς ο α ό ο ρ ος κι ού ς Τώρα, ο κάμπος του τόπου της θυσίας του, με τα αιωνόβια ελαιόδεντρα και χαρουπόδεντρα γέμισε πολυκατοικίες. Πού να βρει κανείς των νεκρών ηρώων τα λεί ανα, μετά τόσα χρόνια; Εγώ προσωπικά, φρόντιζα και του έκανα το μνημόσυνό του χωρίς να γνωρίζει τούτο κανένας από τους δικούς μου. Οι γονείς του διέμεναν μαζί μου, στο σπίτι μου, στον προσφυγικό Συνοικισμό Ανθούπολης, Πάφου 15, μετά την έλευσή τους στις ελεύθερες περιοχές από τον κατεχόμενο Άγιο Επίκτητο, όπου έζησαν εγκλωβισμένοι για δύο χρόνια. Έζησα τον ατέλειωτο πόνο και το βουβό τους το δράμα. Πέθαναν με το όνομά του στο στόμα και το όνομα του γαμβρού τους (επί θυγατρί), του μ. Παναγιώτη Χατζηκαλλή, που τα οστά του βρέθηκαν τελευταίως έξω από το χωριό Συγχαρί και τώρα είναι θαμμένα στον Τύμβο Μακεδονίτισσας. Κανένας επίσημος, κανένας από τους άκαπνους πατριώτες της πολυθρόνας, δεν ήλθε, στα χρόνια που ζούσαν οι πονεμένοι γονείς του αγαπητού Χρήστου, να τους πει ένα λόγο παρηγοριάς. Ούτε ήλθε κανένας να καταθέσει ένα λουλούδι στο φέρετρό τους, τη μέρα της κηδείας και ταφής τους. Καλώ σήμερα, μετά πάροδον τόσων χρόνων από τις αποφράδες και δύσκολες μέρες του πολέμου του 1974, την Υπηρεσία Αγνοουμένων και όσους γνωρίζουν κάτι για τον αγνοούμενο ρο υ ολο α ό ρ ο Γ ρ ου ο ους και την όλη ηρωική συμπεριφορά του κατά τις μέρες εκείνες του άνισου πολέμου του Ιουλίου του 1974, να με ενημερώσουν στο τηλέφωνο 99339376. Θα βοηθήσουν στη συλλογή υλικού, για να συγγραφεί ένα μικρό αφιέρωμα που θα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων και όλο το μεγαλείο της θυσίας του αείμνηστου παλικαριού Χρήστου Γεωργίου Θεοφάνους, του αφανή ήρωα. ι α ας αι ου Της μάνας τον πόνο, τ' ατέλειωτο βουβό της το κλάμα για σε τον χαμένο το γιο της το μεγάλο της δράμα με τι λόγια μπορώ να τα πω να στερέ ω; Πώς να τα βρω, την υχή να μερέ ω; Του γέρου πατέρα την τόση του θλί η που αυλακώνει το χλωμό πρόσωπό του δεν μπορώ να τη διώξω, να την κάνει να λεί ει, και κλαίει όλη μέρα και νύκτα τον μονάκριβο γιο του. Του σπιτιού σου σε είχαν καμάρι ακριβό, γιατί ήσουν ο μόνος τους γιος, το παιδί το στερνό. Στην Αθήνα σε στείλαν να πάρεις της Παλλάδας το φως, να γυρίσεις στη μικρή σου πατρίδα, μορφωμένος, σοφός. Και σαν ήλθε ποθητό του χρόνου το πλήρωμα και γύρισες πίσω με των σπουδών σου το δίπλωμα, μαύρο ήλθε για την Κύπρο, του πολέμου το μήνυμα, κι' οι ορδές του Αττίλα το νησί μας στο αίμα το κύλησαν. Κι' από τότε, απ' του μαύρου Ιούλη την εικοστή αποφράδα ημέρα, που ντυμένος το χακί, στο άπελπι τραβούσες της πατρίδας νεύμα, ζωντανό, ή νεκρό δεν σε είδε, δεν σ' άκουσε πουθενά κανένας. Και από τότε, σε κλαίμε, πατέρας, μητέρα, και 'μεις οι δικοί σου ολημέρα. 11

Κερυνειώτες που τιμούν την Κερύνεια ι ικ ρ υ ο αρ ι ς ιλολό ου ρ υ ριας και ρο ρου ου αο ρα ικού λου Κ ρύ ιας ο α ς Κυ ρ ημαντική διάκριση από την Ακαδημία Γραμμάτων Art - Science - Lettre στο Παρίσι απέσπασε η Κερυνειώτισσα φιλόλογος-ερευνήτρια Θεοφανώ Κυπρή, Πρώην Ανώτερη Ερευνήτρια στο Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών. Ανακοίνωση αναφέρει ότι «η Θεοφανώ Κυπρή τιμήθηκε με το αργυρό μετάλλιο και δίπλωμα από την Ακαδημία Γραμμάτων Art - Science - Lettre, σε ειδική τελετή που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι στις 4 Ιουνίου 2016». Προσθέτει ότι «στο σκεπτικό της βράβευσης τονίσθηκε ιδιαίτερα ο σκοπός στο σημαντικό ερευνητικό της έργο για διάσωση της ιστορικής μνήμης των κατεχομένων περιοχών της Κύπρου και ταυτόχρονα και του ευρωπαϊκού πολιτισμού». Υπό την ευθύνη και καθοδήγηση της Θεοφανώς Κυπρή είχε συγκροτηθεί το Αρχείο Προφορικής Παράδοσης των Κατεχομένων Περιοχών της Κύπρου στο Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών. Επίσης στις εκδόσεις του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών είχαν εκδοθεί από την ίδια τρεις τόμοι με τον γενικό τίτλο «Υλικά δια την Σύνταξιν Ιστορικού Λεξικού της Κυπριακής Διαλέκτου», που περιλαμβάνουν τα «Γλωσσάρια» των Γεωργίου Λουκά, Ξενοφώντος Φαρμακίδου και Ιωάννου Ερωτοκρίτου. Εκτός από άλλες εργασίες της, πολλές μελέτες και άρθρα της που αναφέρονται στην πολιτιστική παράδοση της Κερύνειας και γενικότερα στη λαϊκή παράδοση και τον πολιτισμό της Κύπρου, έχουν συγκεντρωθεί στο βιβλίο της Συλλογική Μνήμη, που εξέδωσε ο Λαογραφικός Όμιλος Κερύνειας. Το σημαντικό έργο της βραβευθείσας παρουσίασε η Κυπρία Αγγέλα Μίκαλλου-Jo rdan, Πολιτιστική Σύμβουλος της Ακαδημίας Γραμμάτων Art - Science - Lettre στο Παρίσι και μεταφράστρια, η οποία ζει και εργάζεται στη Λυών. 12

ολυ ρα υ ρ ος και λύ ρια αρ α Κυ ρια ού ι Κ ρύ ια Κύ ρο και λλ α ι ς ΜΕ ΤΟ ΕΞΑΙΡΕΤΟ ΚΑΙ ΠΛΟΥΣΙΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ου ρα ρ ου Γ ρι ου Πρώην Επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης και νυν Διευθυντή του Κοινωφελούς, Επιστημονικού και Πολιτιστικού Ιδρύματος «Φώτος Φωτιάδης» Κερυνειώτισσα Μαρία Κυπριανού είναι διακεκριμένη και πολυβραβευμένη, με ζηλευτές διακρίσεις, ζωγράφος και γλύπτρια, που ζει και δημιουργεί στην Αθήνα. Γεννήθηκε το 1968 στη Βασίλεια Κερύνειας και είναι απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών απ όπου αποφοίτησε με άριστα. Στο ενεργητικό της έχει ήδη δεκαέξι ατομικές εκθέσεις και αρκετές συμμετοχές σε ομαδικές παρουσιάσεις. Στα εξαίρετα έργα της προσεγγίζει εικαστικά την καθημερινότητα με μια καταπληκτική δεξιοτεχνία μέσα από αρχέτυπες αναφορές, σκαλίσματα του υποσυνειδήτου, συνειρμούς και αλληγορίες. Η Μαρία Κυπριανού πρωτοεμφανίστηκε στο χώρο των Εικαστικών τεχνών, στα μέσα της δεκαετίας του 90, έχοντας αποπερατώσει τις σπουδές της στη ζωγραφική και στη γλυπτική. Τα πρώτα δημιουργικά της εναύσματα, τα άντλησε από τη φύση και την πολιτιστική παράδοση, χρησιμοποιώντας διαλεκτικά ορισμένα στοιχεία της ή μοτίβα, τα οποία αναμόρφωσε με βάση μια προσωπική δική της αντίλη η. Ο προβληματισμός της επικεντρώθηκε γύρω από την αναγωγή και διαπραγμάτευση αρχετύπων που σχετίζονται με τη γέννηση, τον έρωτα, τη μεταμόρφωση, τη συνένωση των αντιθέσεων και το ρυθμικό στοιχείο που είναι ζωογόνο και καθοριστικό στα έργα της. Η Μαρία Κυπριανού δεν παραμένει προσκολλημένη σε στατικές εμμονές, αλλά δοκιμάζει διαρκώς νέους τρόπους και υλικά, εκφράζοντας τους προ-λογικούς συνειρμούς μιας συνείδησης που διαρκώς διερωτάται γύρω από τη φύση του χώρου και του χρόνου που συνεχώς μεταμορφώνει την οργανική σε ανόργανη ύλη και αντίστροφα. Αίσθηση και μεταίσθηση, αλληγορία και αινίγματα της καθημερινότητας διεκδικούν την παρουσία τους, ανατρέποντας τις συμβάσεις και επιζητώντας τη διαμόρφωση ενός νέου λεξιλογίου που ορίζει τον καινούργιο κόσμο ως μια σειρά απασφαλίσεων του οικείου και γνωστού, ενώ ταυτοχρόνως αναθεωρούνται όλες οι συμβάσεις. Με το έργο της, δείχνει μια γαιώδη, κοινή αντιμετώπιση της τέχνης της και συγχρόνως υπερβατική. Μας διεγείρει πνευματικά και υχολογικά, ώστε ο θεατής να εμπνέεται και η φαντασία του να καλλιεργείται και όχι να μπλοκάρει, ή να σταματά στο δεδομένο έργο. Αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο να το επιτύχει ένας καλλιτέχνης, αλλά η Μαρία το πέτυχε. Ακόμα κατορθώνει να υπερσκελίζει το δεδομένο ερέθισμά της, με ένα απλό, λιτό και άμεσο τρόπο. Φαίνεται ότι τον έχει στο DNA της, αυτόν τον οίστρο της δημιουργίας. Αυτές και άλλες πολύ θετικές κρίσεις για το έργο της Μαρίας Κυπριανού έχουν εκφραστεί από διακεκριμένους κριτικούς και ιστορικούς της τέχνης μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η Αθηνά Σχινά, η Δρ Ντόρα Ηλιοπούλου Ρογκάν και άλλοι. Από την αρχή της παρουσίας της ως ζωγράφου και γλύπτριας, από την περίοδο των σπουδών της μέχρι σήμερα, η πορεία της χαρακτηρίζεται από σημαντικές επιτυχίες όντας αριστούχος απόφοιτος, τα έργα της επιλέγονταν πάντοτε μεταξύ των καλυτέρων για συμμετοχή σε σημαντικές διεθνείς εκθέσεις που θα εκπροσωπούσαν την Ελλάδα και σε αυτές τύγχαναν βραβεύσεων και τιμητικών διακρίσεων. Αναφέρουμε τις σημαντικότερες από αυτές. Το 1993, είχε λάβει Τιμητική Διάκριση από το δρυμα Κρατικών Υποτροφιών ως Αριστούχος στο Α Εργαστήρι Γλυπτικής, της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (Α.Σ.Κ.Τ.) Αθηνών. Το 1993, λόγω της σημαντικότητας των έργων της έλαβε Βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών, για διαπρέποντα Έλληνα γλύπτη από τους νεότερους. Επίσης το 1999 μετά από μελέτη 6.500 Αιτήσεων, είχε επιλεγεί από τον Οργανισμό Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων για τη συμμετοχή στην ομάδα Συντακτών Κατάρτισης της Ειδικότητας «Τεχνικός Κεραμικής Αγγειοπλαστικής». Το 2000 έλαβε έπαινο στον Τομέα Γλυπτικής, στην 1η Πανελλήνια Έκθεση Μικρογραφικής Τέχνης Μινιατούρας, που διοργάνωσε ο Σύλλογος Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Β. Ελλάδος (ΣΚΕΤΒΕ), Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Θεσσαλονίκης. Το 2000, τα έργα της είχαν επιλεγεί, για να εκπρο- 13

σωπήσει την Κύπρο στην 5η Διεθνή Biennale Κεραμικής Κα ρου. Επίσης το 2000 συμμετείχε στο Β Συμπόσιο Γλυπτικής Δήμου Λεμεσού «Αδελφές Πόλεις», στο Πάρκο Γλυπτικής στην Παραλιακή Επίχωση της Λεμεσού, όπου δημιούργησε τη μόνιμη Γλυπτική «Εγκατάσταση» (In tallation), με τίτλο «Γέννηση». Το ίδιο έτος είχε επιλεγεί και συμμετείχε στο 1ο Διεθνές Συνέδριο για τον Πολιτισμό και την Ειρήνη Γυναικών Δημιουργών της Μεσογείου, όπως και σε Έκθεση Ζωγραφικής, Γλυπτικής, Φωτογραφίας, στο Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου, στη Ρόδο. Το 2001 έλαβε Δίπλωμα «Τιμής Ένεκεν» από το Σύλλογο Ελλήνων Λογοτεχνών, στα πλαίσια του Θεσμού «Τιμούμε τους Δημιουργούς», Αθήνα. Το ίδιο έτος, τα έργα της επιλέχθηκαν και συμμετείχε στην 5η Διεθνή Biennale της Shar ah (Πολιτιστικής Πρωτεύουσας του Αραβικού Κόσμου) στο Ελληνικό Εθνικό Περίπτερο, υπό την Εποπτεία και Οργάνωση του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών όπου κατέκτησε το Α Παγκόσμιο Βραβείο ανάμεσα σε 80 χώρες. Το 2006 πραγματοποίησε ατομική έκθεση Ζωγραφικής με τίτλο «Re or ation III», Φωτοφόρες «Εγκαταστάσεις» (In tallation ), στην Κυπριακή Πρεσβεία Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα. Έργα της Μαρίας Κυπριανού έχουν επιλεγεί από την 3η Διεθνή Biennale του Πεκίνου, η οποία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια των Ολυμπιακών Αγώνων του 2008. Το 2009 πραγματοποίησε ατομική έκθεση Ζωγραφικής Γλυπτικής, Φωτοφόρες «Εγκαταστάσεις», 44α Δημήτρια, Παλαιό Αρχαιολογικό Μουσείο (Γενί Τζαμί), στη Θεσσαλονίκη. Το 2010 πραγματοποίησε ατομική έκθεση Ζωγραφικής, Φωτοφόρες «Εγκαταστάσεις» (In tallation ), Αρχαίο Μνημείο «Καστελιώτισσα», στη Λευκωσία. Το 2012 πραγματοποίησε ατομική έκθεση Ζωγραφικής με τίτλο «Κοσμογονία», Φωτοφόρες «Εγκαταστάσεις» (In tallation ), στο χώρο της Ολυμπιακής Δημοτικής Πινακοθήκης Αμαρουσίου «Σπύρος Λούης», στην Αθήνα. Το 2013, συμμετείχε στα «Καβάφεια», με θέματα εμπνευσμένα από τον ποιητή και το έργο του, στο πλαίσιο του Έτους Καβάφη που προκρίθηκε από την NES O και διοργάνωσε το Παράρτημα Αλεξάνδρειας του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, στην Αίγυπτο. Η Μαρία Κυπριανού από νεαρή ηλικία έδειξε το σπάνιο ταλέντο της και με το εξαιρετικό έργο της τιμά τη γενέτειρά της Βασίλεια Κερύνειας, την Κύπρο και τον Ελληνισμό ολόκληρο. Έργα της κοσμούν δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Κύπρο, την Ελλάδα, σε Ευρωπαϊκές χώρες και στις Η.Π.Α. Με το έργο της έχει επανειλημμένα ασχοληθεί ο ημερήσιος και περιοδικός τύπος, καθώς επίσης το ραδιόφωνο και η τηλεόραση. Είναι μέλος του Επιμελητηρίου Καλών Τεχνών Κύπρου, του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος και του Συλλόγου Γλυπτών Ελλάδος. ρό ρος ς οκρα ας κ Κ ς α ό ουλος υ α ρ ι αρ α Κυ ρια ού 14 ρό ρος ς κα ας κ Γι ρ ος ό ουλος α ο ι ο ρα ο αρ α Κυ ρια ού

λ ρο ορ και α κ κλ ρο ο ι ου Κ ρυ ι λύ ρ α α ου ρα ρ ου Γ ρι ου ετά το θάνατο του Ανδρέα Σαββίδη, η κυπριακή τέχνη και ιδιαίτερα η γλυπτική μετρά μια πολύ σημαντική απώλεια. Ο Ανδρέας Σαββίδης, γεννήθηκε το 1930 στην Κερύνεια. Γονείς του ο Γεώργιος Μαλακός και η Χαραλαμπία Στεφάνου. Αδελφός του πατέρα τού Ανδρέα ήταν ο Θεοχάρης Σάββα, που διατηρούσε μεγάλο γραφείο ταξί στην Κερύνεια και αδελφή του πατέρα του η Χρυστάλλα Καράσαββα, η οποία ακόμη και μετά την εισβολή δε θέλησε να εγκαταλεί ει την αγαπημένη της Κερύνεια, αλλά παρέμεινε σ αυτή εγκλωβισμένη μέχρι το θάνατό της. Υπέμενε καρτερικά ελπίζοντας ότι ίσως με κάποια θετική εξέλιξη θα άνοιγε ο δρόμος για την επιστροφή και των υπόλοιπων συμπολιτών της. Η οικογένεια του Ανδρέα, όταν αυτός ήταν εννέα ετών μετοίκησε οικογενειακώς στη Λευκωσία, έτσι ο Ανδρέας τέλειωσε το Ελένειο Δημοτικό και στη συνέχεια αποφοίτησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο. Όμως η οικογένειά του και ιδιαίτερα ο Ανδρέας, ουδέποτε διέκο ε τη συχνή επαφή με την Κερύνεια. Ακόμη και μετά την εισβολή του 1974, συνέχισε να είναι δραστήριο μέλος του Τμήματος Ιστιοπλο ας του Ναυτικού Ομίλου Κερύνειας και όντας διπλωματούχος Κυβερνήτης Ανοιχτής Θάλασσας, οδηγώντας το σκάφος του, το οποίο ως βέρος Κερυνειώτης καραβοκύρης ουδέποτε αποχωρίστηκε, μαζί με άλλους ιδιοκτήτες σκαφών, διοργάνωνε ταξίδια στο Λίβανο και άλλες γειτονικές χώρες. Μετά το Παγκύπριο Γυνμνάσιο, αποφοίτησε από το Διδασκαλικό Κολλέγιο Μόρφου το 1952, στη συνέχεια εργάστηκε ως δάσκαλος για τρία χρόνια. Το 1955 πήγε στην Αγγλία, όπου κατά την περίοδο 1955-58 σπούδασε γλυπτική, πρώτα στο Saint Martin School o Art και στη συνέχεια στο hel ea School o Art, δύο σχολές τέχνης παγκοσμίου φήμης, στις οποίες είχε την τύχη να μαθητεύσει σε σημαντικούς καθηγητές, όπως την Εli a eth rin, τον Bernard Meado, την Bar ara Heph orth και τον Ηenry Μοοre, που τότε συγκαταλέγονταν μεταξύ των μεγαλύτερων γλυπτών διεθνώς. Κάτω από την καθοδήγηση και επίβλε η αυτών και άλλων καθηγητών ευτύχησε να γνωρίσει το ανανεωτικό πνεύμα και τις σύγχρονες τάσεις που επικρατούσαν τότε στην Αγγλία, στην οποία κατά τη δεκαετία του 1950 η τέχνη και κυρίως η γλυπτική κατέγραφε εξαιρετική ανάπτυξη. Εργαζόμενος σε ένα τέτοιο ιδιαίτερα δημιουργικό περιβάλλον, μέσα από το οποίο αναδείχθηκαν μερικές από τις σημαντικότερες μορφές της γλυπτικής του 20ου αιώνα, απέκτησε σημαντικές γνώσεις και ανεκτίμητες εμπειρίες. Αμέσως μετά τις πανεπιστημιακές σπουδές του επέστρε ε στην Κύπρο και εργάστηκε με αγάπη και ιδιαίτερο ζήλο στη δημόσια εκπαίδευση, αρχικά ως καθηγητής τέχνης στη μέση εκπαίδευση και αργότερα ως επιθεωρητής τέχνης στη δημοτική εκπαίδευση, μεταλαμπαδεύοντας τις σπάνιες γνώσεις και το ταλέντο του σε δεκάδες ταλαντούχους μαθητές του. Επίσης εργάστηκε στην Παιδαγωγική Ακαδημία της Κύπρου και στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Συνεργάστηκε και με το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Ο Ανδρέας Σαββίδης συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικότερων Κυπρίων καλλιτεχνών της γενιάς του Χριστόφορου Σάββα, του Ανδρέα Χρυσοχού, του Στέλιου Βότση, της Βέρας Γαβριηλίδου- Χατζηδά, του Κώστα Ιωακείμ και άλλων, που άρχισαν να δραστηριοποιούνται καλλιτεχνικά κατά την πρώτη δεκαετία μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας. 15

Τόσο ο Ανδρέας Σαββίδης όσο και οι άλλοι Κύπριοι καλλιτέχνες της γενιάς του, με την πλούσια δράση και τα εξαίρετά τους έργα τέχνης, μέσω της Μορφωτικής Υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας, η οποία άρχισε να στελεχώνεται κατάλληλα, να δημιουργεί θεσμούς και να συνδέεται με διεθνείς διοργανώσεις εκθέσεων, στις οποίες εκπροσωπείτο με τη συμμετοχή των νέων αυτών καλλιτεχνών, προέβαλλαν την Κύπρο διεθνώς με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αξίζει να σημειωθεί ότι μαζί με άλλους καλλιτέχνες της γενιάς του, πρωτοπόρησαν στην αλλαγή του ρόλου της κυπριακής γλυπτικής και αγωνίστηκαν, ώστε αυτή, πέρα από τη μνημειακή, να διεκδικήσει και μια θέση στην πορεία της σύγχρονης τέχνης. Έτσι χάρη σε αυτή την προσπάθεια, η Κύπρος άρχισε να εκπροσωπείται σε σημαντικές διεθνείς εκθέσεις. Ο ίδιος ο Ανδρέας Σαββίδης το 1968 εκπροσώπησε την Κύπρο στην Μπιενάλε Αλεξάνδρειας και το 1971 στην Μπιενάλε Σάο Πάολο (Βραζιλία) και για δεύτερη φορά στην Μπιενάλε Αλεξάνδρειας, όπου και τιμήθηκε με το 2ο Βραβείο Γλυπτικής, στη Μπιενάλε μικρής γλυπτικής της Βουδαπέστης το 1973 κ.ά. Η καλλιτεχνική παραγωγή του συνεχίστηκε για πολλά χρόνια μετά, ακόμη και μετά την αφυπηρέτησή του το 1990.Υπήρξε μέλος του Επιμελητηρίου Καλών Τεχνών Κύπρου (ΕΚΑΤΕ) του οποίου διετέλεσε και πρόεδρος για έξι χρόνια. Κατά τη μακρόχρονή του καλλιτεχνική σταδιοδρομία ο Ανδρέας Σαββίδης, ασχολήθηκε πολύ με τη μνημειακή γλυπτική και φιλοτέχνησε πολλά αξιόλογα μνημεία των ηρώων του απελευθερωτικού αγώνα. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τον ορειχάλκινο ανδριάντα του Μάρκου Δράκου στη Λευκωσία, τον ορειχάλκινο ανδριάντα του Στυλιανού Λένα, που είναι τοποθετημένος κοντά στην εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στα Χανδριά, τους ορειχάλκινους ανδριάντες των ηρώων Χρίστου Τσιάρτα και Ανδρέα Παναγιώτου, στον Πολύστυπο, με τους δύο ήρωες τον ένα πλάι στον άλλο, να κρατά ο καθένας το όπλο του, κ.ά. Επίσης φιλοτέχνησε την προτομή του Αρχ. Μακαρίου Γ στο Γυμνάσιο Πόλεως Χρυσοχούς, την ορειχάλκινη προτομή του Εθνομάρτυρα Κυπριανού στα Καμπιά, το μνημείο της Τραγουδίστριας της Νίκης, του θρυλικού Έπους του 1940, Σοφίας Βέμπο, που από το 1980 κοσμεί το Πάρκο της Χρυσαλινιώτισσας στη Λευκωσία, που ήταν το πρώτο και για πολλά χρόνια το μοναδικό μνημείο για τη Σοφία Βέμπο σ ολόκληρο τον Ελληνισμό. Η κληρονομιά που μας άφησε είναι πράγματι τεράστια και ανεκτίμητη. Η Κύπρος θα του είναι πάντα ευγνώμονη. Έργα του υπάρχουν στην Κρατική Πινακοθήκη Κύπρου, την εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας, στο Μουσείο Βορρέ Θεσσαλονίκης, στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σε τράπεζες (Τράπεζα Κύπρου, στην πρώην Λαϊκή Τράπεζα κ.ά. Η τελευταία του έκθεση στην Γκαλερί Γκλόρια τον Φεβρουάριο του 2016. Η απέραντη αγάπη του μεγάλου Κερυνειώτη γλύπτη και Καπετάνιου Ανδρέα Σαββίδη για τη λατρευτή γενέτειρά του Κερύνεια, ξεχειλίζει στην τελευταία στροφή ενός ποιήματός του, που έγρα ε ο ίδιος, το έτος 2000 στα εβδομήντα του γενέθλια. Θα ξαναρθούμε με τον άνεμο Κερύνεια μου θα ξαναρθούμε στο λιμάνι σου Ορτσάροντας με κόντρα-φλόκκο στο Μα στρο Κι απλωμένα στο φως σου, όλα μας τα πανιά στο πανηγύρι της Γλυκιώτισσας και του Κατακλυσμού θα ξαναρθούμε με τον «άνεμο» τον άνεμο της λευτεριάς. υ αρι ρ ό ους κα ι ρ ια ς ρ υ ς ου ου α ρ ι ς λ ρο ορ ς ια και ο ρ ο ου α ου ρ α α και ι ια ρα οικο ι ου και ο λο ου αρ ο Κ ρύ ιας Γλαύκο Καριόλου ρ ι ρ ς κ α υ ς και υ ι υ υ ου Κοι λούς ι ο ικού και ολι ι ικού ρύ α ος ος ι ς 16

ι ικ κ λ ου ου Κ ρύ ιας Έλλη Νίκου Σταύρου. Η μάνα του Οδοφράγματος λ ας ρ α «Νιώθω ότι είμαι 16 χρονών, γιατί με διατηρεί νέα η αγάπη που έχω για την πατρίδα μου, η επιθυμία μου να δω την Κερύνεια ελεύθερη. Όχι, δεν πήγα στην Κερύνεια μετά που άνοιξαν τα οδοφράγματα, δεν μπορώ να βεβηλώσω την υχή μου πηγαίνοντας εκεί υπό τις παρούσες συνθήκες». Τα πιο πάνω είπε η Έλλη Σταύρου πριν από πέντε χρόνια, το Δεκέμβριο του 2009 σε συνέντευξη που έδωσε στην εφημερίδα Σημερινή. Είναι ιδιαίτερη τιμή για μένα από ε να σας παρουσιάσω το ένα από τα τρία πρόσωπα που ο Δήμος Κερύνειας αποφάσισε ομόφωνα να τιμήσει μια γνήσια Κερυνειώτισσα, μια πραγματική πατριώτισσα, τη γνωστή ακτιβίστρια του αντικατοχικού αγώνα την Έλλη Σταύρου, τη γνωστή σε όλους μας HELEN O K RENIA. Η Έλλη Νίκου Σταύρου γεννήθηκε στον Καραβά της Επαρχίας Κερύνειας στις 23.8.1927. Φοίτησε στο Γυμνάσιο Λαπήθου και παντρεύτηκε τον Νίκο Σταύρου από την Κερύνεια στις 26.10.1945. Μαζί απέκτησαν τέσσερα παιδιά τον Ανδρέα γνωστό σε όλους παιδίατρο, τη γλυκιά Μαίρη που διετέλεσε λειτουργός στο Υπουργείο Παιδείας, τον Ντίνο που ακολουθεί τα επαγγελματικά χνάρια της μητέρας του και την Αίμιλη που είναι δικηγόρος και Πρόεδρος της Σχολικής Εφορείας της Κερύνειας. Το 1946 μαζί με τον σύζυγό της, δημιούργησαν τα πρώτα τους καταστήματα ειδών Λαϊκής Τέχνης και μετέπειτα με τη δική της προχωρημένη για τους τότε καιρούς σκέ η, επεκτάθηκε σε καταστήματα ειδών ένδυσης στην Κερύνεια, και Λεμεσό στο Τρόοδος. Eίναι από τις πρώτες γυναίκες επιχειρηματίες στη μικρή κοινωνία της Κερύνειας, όπου εν αντιθέσει με την επικρατούσα άπο η ότι η παραδοσιακή σύζυγος και μητέρα θα έπρεπε να μην εργάζεται, αυτή προσέφερε εργασία σε εκατοντάδες οικογένειες από όλες τις Επαρχίες της Κύπρου και έτσι η Λαϊκή Τέχνη της Επαρχίας Κερύνειας, έγινε γνωστή τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στην Αγγλία, Ελλάδα, Γερμανία και Αμερική, χώρες στις οποίες έκανε εξαγωγές κεντημάτων και άλλων ειδών Λαϊκής Τέχνης. Το 1972, η επιχειρηματική της δραστηριότητα επικεντρώθηκε στα καταστήματά της στη Κερύνεια, αφού ο μεγάλος κύκλος εργασιών των καταστημάτων της Κερύνειας καθιστούσε αδύνατο τον καθημερινό έλεγχο των άλλων καταστημάτων στις άλλες επαρχίες. Όλοι μας που είχαμε την τύχη να ζήσουμε την Κερύνεια από κοντά, θυμόμαστε τη γλυκιά Helen στο κατάστημά της στην οδό Κατσελλή, πάροδο της οδού Ελλάδος, να εξηγεί στους ξένους με αγάπη και προσοχή την τεχνική του κεντήματος και την ιστορία τους. Η φιλομάθεια όμως της Έλλης Σταύρου, δεν περιορίστηκε στη Γυμνασιακή μόρφωση και μόλις δημιουργήθηκαν τα Κυβερνητικά Ινστιτούτα Ξένων Γλωσσών στην Κερύνεια, ήταν από τις πρώτες που παρακολούθησε και πέτυχε σε εξετάσεις στη Γαλλική, Ιταλική και Γερμανική Γλώσσα. Συχνά έλεγε ότι οι ξένες γλώσσες είναι το «εργαλείο» της δουλειάς της και αυτό την ώθησε να μάθει από τους περιηγητές που επισκέπτονταν τα καταστήματά της και Εβραϊκά. Μετά τη βάρβαρη τουρκική εισβολή το 1974, εγκλωβίστηκε στο Πέλλαπα ς και μετά στο ξενοδοχείο «Ντόουμ» στην Κερύνεια, όπου έβλεπε τους κόπους μίας ολόκληρης ζωής να χάνονται. Μπροστά στα μάτια της οι αδίστακτοι εισβολείς έκλεβαν χειροποίητα Κεντήματα μεγάλης αξίας από τα καταστήματά της εκ των οποίων πολλά από αυτά κατέληγαν κατεστραμμένα στο δρόμο και ούτε στον κόπο δεν έμπαιναν οι εισβολείς να σκύ ουν να τα μαζέ ουν, αφού δεν κοπίασαν να τα αποκτήσουν. Κατά τη διάρκεια των 18 μηνών που ήταν εγκλωβισμένη α ηφώντας τους όποιους κινδύνους, ύ ωσε το ανάστημά της μπροστά στον τούρκικο στρατό και με συνοδεία Αστυνομικών του ευδοκράτους ζήτησε να πάρει από τα καταστήματά της είδη ένδυσης, για να βοηθήσει εγκλωβισμένους συμπολίτες της, αλλά δεν της το επέτρε αν. Ζήτησε ακόμη να της δώσουν το βιβλίο που έγραφε τις διευθύνσεις των πελατών της στο εξωτερικό, για να αρχίσει να δραστηριοποιείται και η Τουρκάλα που υφάρπαξε την περιουσία της την πέταξε έξω λέγοντάς της, «τώρα η περιουσία σου μου ανήκει». Παρέμεινε εγκλωβισμένη και μόνο, όταν την έδιωξαν οι εισβολείς από την κατεχόμενη γη της έφυγε και δε γύρισε ξανά ποτέ ούτε σαν επισκέπτης στην αγαπημένη της Κερύνεια Αρχίζοντας και πάλι από το μηδέν με μοναδικό της 17

εργαλείο την επιχειρηματική της σκέ η και την εργατικότητα τόσο αυτής όσο και του συζύγου της, δραστηριοποιήθηκαν ξανά στις ελεύθερες περιοχές, προσφέροντας εργασία σε πολλούς Κερυνειώτες που τους έφερναν κεντήματα και άλλα είδη Λαϊκής Τέχνης. Πρώτιστο όμως μέλημά της πάντα, ήταν και είναι η απελευθέρωση των κατεχόμενων εδαφών μας και η επιστροφή στην αγαπημένη της Κερύνεια. Πρωτοπόρος στις πορείες Γυναικών προς τα κατεχόμενα, συνελήφθηκε και φυλακίστηκε από τους Τούρκους κατακτητές. Ακούραστη και στη διαφώτιση για το Κυπριακό πρόβλημα. Για χρόνια, κάθε Σάββατο και Κυριακή η «μάνα του οδοφράγματος», όπως την αποκαλούσαν οι μητέρες των αγνοουμένων, πήγαινε στο οδόφραγμα του Λήδρα Πάλας, όπου διαφώτιζε τους ξένους που ήθελαν να περάσουν στα κατεχόμενα εδάφη μας και τους απέτρεπε να μεταβούν. Η κ. Έλλη όμως δε σταμάτησε εδώ. Μετά την τουρκική εισβολή, έγραφε συνεχώς επιστολές προς όλους τους εκλεγμένους Αμερικανούς Προέδρους, Βασιλείς, και Προέδρους άλλων κρατών σε οποιονδήποτε που κατά τη γνώμη της μπορούσε να συμβάλει στον τερματισμό της κατοχής και την επάνοδο στην Κερύνεια. Συχνά συνόδευε τις επιστολές της με χειροποίητα κεντήματα σαν σύμβολο μιας πρόσφυγα από την Κερύνεια και τους ενημέρωνε για τη βαρβαρότητα των Τούρκων, την καταπάτηση των ανθρωπίνων μας δικαιωμάτων, την εκδίωξη από τα σπίτια μας και την αγαπημένη μας πόλη. Διαφώτιζε τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό τις συνέπειες της τουρκικής εισβολής. Απροσκύνητη, επαναστάτρια, δυναμική, αγωνίστρια, συμμετείχε σε συναντήσεις στη Βουλή των Λόρδων στην Αγγλία και στην Πρωθυπουργική κατοικία, καθώς και στο Λευκό Οίκο και τις Βρυξέλες. Μέσα από όλο αυτό το ανήσυχο ταξίδι ζωής, ποτέ της δεν ξέχασε να είναι μια ιδιαίτερα στοργική μάνα και υλοποίησε όλες τις φιλοδοξίες της προσφέροντας τα μέσα για τη μόρφωση και αποκατάσταση των παιδιών της. Η κα Έλλη που είναι τώρα 88 χρονών ζει ήρεμα, περιτριγυρισμένη από τα παιδιά και τα εγγόνια της που της χαρίζουν απέραντη αγάπη και φροντίδα. Η Έλλη Σταύρου αγωνίστηκε με όλες τις δυνάμεις της για την επιστροφή στην Κερύνεια. Ευχή όλων μας να μας αξιώσει ο Θεός σύντομα να ευοδωθούν οι κόποι και οι αγώνες της κας Έλλης και να πραγματοποιηθεί το όνειρο όλων μας η επιστροφή στην Κερύνεια μας. Κα λλ κ ρους ς Κ ρύ ιας υ αρι ού ια ους ακούρα ους α ς ου ια ις α λ ι ς ρ ς α ο ο ρ α α και ο α ι ιο λ α ρι ι ό ου ι Εκ μέρους της Μαίρης, της Αίμιλης, του Ντίνου και του ομιλούντος, του Μιχάλη, του Σπύρου, της Αγγελίνας και της Jane θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου προς τον φίλο Δήμαρχο και τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου της κατεχόμενής μας πόλης, που είχατε την καλοσύνη να συμπεριλάβετε στα άξια τέκνα της Κερύνειας και την μητέρα μας. Αυτή σας η απόφαση τη χαροποιεί και λυπάται, γιατί οικουρεί και για λόγους ανώτερους της θέλησής της δεν μπορεί να παρευρεθεί. Εσείς, γνωρίσατε τη μάνα μας ως μια φιλοπρόοδο, αξιοπρεπή εμπορευόμενη που μετοίκησε από τον Καραβά και που με ζήλο και διορατικότητα, με αυταπάρνηση και σκληρή δουλειά δημιούργησε μια αλυσίδα καταστημάτων. Εσείς, την ξέρετε ως μια ευγενική γυναίκα με μειλίχιο ύφος και ένα καλό λόγο για τον καθένα. Πολλοί θυμάστε ότι κάποτε σε δύσκολες στιγμές σάς βοήθησε ηθικά και υλικά, και πολλοί χρησιμοποίησαν τα καταστήματά της σαν βιτρίνα, για να πουλήσουν τις χειροτεχνίες τους. Το Παγκύπριο τη γνωρίζει ως μια φλογερή, ανυποχώρητη και ασυμβίβαστη αγωνίστρια που πρωτοστατούσε στις πορείες, που παρά την ηλικία ρ α κου αυρ της ανέβαινε στον Προφήτη Ηλία, που άνοιγε το δρόμο προς στην Άσσια, που επισκεπτότανε ξένα κέντρα αποφάσεως στη Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Βρυξέλλες, που αλληλογραφούσε με τους ισχυρούς της γης, που συνελήφθη από Τούρκους στα 18

Λύμπια αλλά και από Ελλαδίτες διαδηλώνοντας στην πλατεία Συντάγματος. Συνυφασμένη την έχουμε με το οδόφραγμα και την ομάδα των ηρωίδων γυναικών μητέρων των αγνοουμένων, όπου κάθε Σαββατοκύριακο, κάθε γιορτή και κάθε αργία, αγόρευε και διαφώτιζε τους ξένους και απέτρεπε δικούς μας και τουρίστες να επισκέπτονται τα κατεχόμενα. Ο ζήλος της ήταν τέτοιος που την χαρακτήρισαν α ου ο ο ρ α ος και από εκείνη την εποχή το οδόφραγμα απέκτησε μάνα, εμείς τα παιδιά της ορφανέ αμε. Για να την δούμε, έπρεπε να πάμε στο οδόφραγμα. Μετά την εισβολή και την απέλασή της από το Do e, όπου μαρτύρησε βλέποντας το βιος της να λεηλατείται, τους κόπους μιας ζωής να αρπάζονται από τον εισβολέα, εγκαθίσταται στη Λευκωσία και σαν νέος Σίσυφος επαναδραστηριοποιείται σε μια είσοδο πολυκατοικίας, γιατί δεν ήθελε να είναι βάρος σε κανένα και ιδιαίτερα στα παιδιά της. Για μας, ήταν η στοργική μητέρα, γεμάτη ευγενικές φιλοδοξίες που μας ενέπνεε σε κάθε ευγενικό και ωραίο που πίστευε ότι τίποτα δεν ήταν ακατόρθωτο για τον άνθρωπο. ταν η γυναίκα που α ού α ρι, που σεβόταν τον άλλο, που κρατούσε μέχρι και 5ου βαθμού συγγένεια, που μας απάγγελνε φλογερά για την Ελλάδα ποιήματα, που μας έμαθε να εργαζόμαστε συνέχεια για προσωπική βελτίωση και κοινωνική προσφορά. α ακ υλ ια και α ου α κ υλα ι κου ι ου. Σαν να προέβλεπε την οικονομική καταστροφή και τη σημασία της μόρφωσης για τον καθένα από μας. α ικα ουκ υλο ού αι μας έλεγε προσπαθώντας να μεταλαμπαδεύσει τη δική της ηθική και να μας κάνει δίκαιους και υπερασπιστές των αδυνάτων. Στις 29 του Νιόβρη του 11, τη μέρα που γεννήθηκε ο δισέγγονός της, έπαθε εγκεφαλικό και έκτοτε ο ανελέητος χρόνος που πίστευε ότι ουδέποτε θα την λύγιζε, την πρόλαβε και την έκανε δυσκίνητη, μα δεν έσβησε τη δική της φλόγα, τη ζωντάνια και την αγωνιστικότητά της. Έδωσε σε μας τα παιδιά της, τα 13 εγγόνια της και τα 12 δισέγγονά της την ευκαιρία να της επιδεικνύουμε κάθε στιγμή την αγάπη μας και τη στοργή μας ως καθήκον, χρέος και ελάχιστη ανταμοιβή στη δική της ασυναγώνιστη προσφορά. 19

οκαλυ ρια ου ό και οού Κ ρυ ι λήθος Κερυνειωτών και φίλων της Κερύνειας παρευρέθηκαν στην τελετή των Αποκαλυπτηρίων του Μνημείου Πεσόντων και Αγνοούμενων Κερυνειωτών, η οποία πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 6 Οκτωβρίου 2015, παρά τον Τύμβο της Μακεδονίτισσας. Τα αποκαλυπτήρια τέλεσε ο Εξοχότατος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Νίκος Αναστασιάδης και παρόντες ήσαν οι Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κυρηνείας, κ.κ. Χρυσόστομος, ο Υπουργός Άμυνας κ. Φωκα δης, εκπρόσωποι των αστυνομικών και στρατιωτικών αρχών, εκπρόσωποι των κομμάτων, βουλευτές, δήμαρχοι και άλλοι φορείς. Η τελετή άρχισε με επιμνημόσυνη δέηση στη μνήμη των Πεσόντων και δέηση για ανεύρεση των Αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής το 1974. Στη συνέχεια, έγιναν προσφωνήσεις από τους Δημάρχους Κερύνειας κ. Γλαύκο Καριόλου, Έγκωμης, κ. Ζαχαρία Κυριάκου και τη Δημοτική Σύμβουλο Κερύνειας, κ. Μαρία Μουστάκα εκ μέρους των συγγενών των Πεσόντων και Αγνοούμενων Κερυνειωτών. Στη σύντομη ομιλία της η κ. Μουστάκα τόνισε «ότι η απονομή τιμής σ' αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία της πατρίδας μας αποτελεί υπέρτατο καθήκον όλων μας» και κατέληξε «Από αυτή εδώ τη μικρή γωνιά της πατρίδας μας και με το βλέμμα στραμμένο στο λιμανάκι της Κερύνειας μας και ατενίζοντας τον Πενταδάκτυλο, εμείς οι συγγενείς και φίλοι των ηρώων μας, μπροστά στο μεγαλείο της θυσίας τους, δίνουμε την υπόσχεση, ότι θα συνεχίσουμε τον αγώνα μέχρι να έλθει εκείνη η ευλογημένη ώρα, που ελεύθεροι θα επιστρέ ουμε στην πολυαγαπημένη μας Κερύνεια και σ' όλα τα κατεχόμενά μας μέρη». Κύριος ομιλητής ήταν ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, κ. Νίκος Αναστασιάδης, ο οποίος μεταξύ άλλων είπε ότι «Το μνημείο που εγκαινιάζουμε σήμερα τιμά την ιστορία των Κερυνειωτών που γεννήθηκαν και πέθαναν σε ταραγμένες εποχές. Η μνήμη πάει πίσω σε νεκρούς του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τις διακοινοτικές ταραχές του '63 - '64 και, βεβαίως, το πραξικόπημα και την εισβολή. Καλύπτουμε με το σεβασμό μας μία αλυσίδα ηρώων, μία χορεία αγωνιστών που δίδαξαν τις έννοιες του ήθους και του χρέους έναντι των πανανθρώπινων ιδανικών. Ποτέ δεν έλει αν από αυτό τον τόπο οι άνθρωποι που ήσαν έτοιμοι να δώσουν ό,τι πιο πολύτιμο διέθεταν, τη ζωή τους, προκειμένου 20

να κρατήσουν την ελευθερία μας. Σήμερα όμως είμαστε όσο ποτέ ώριμοι και έτοιμοι να εργαστούμε, για να μη χρειαστεί να υπάρξουν άλλες θυσίες αίματος σε αυτόν τον τόπο. Ακριβώς επειδή ξέρουμε τον πόνο που προκαλούν, θέλουμε να οικοδομήσουμε μία πατρίδα, η οποία θα δίνει ζωή και χαρά στους ανθρώπους της και όχι οι άνθρωποι να δίνουν τη ζωή και τη χαρά τους για αυτήν. Οι ήρωες που θα χρειαζόμαστε στο μέλλον ή αυτό που επιδιώκουμε τουλάχιστον, να είναι οι άνθρωποι της δουλειάς, του πνεύματος, της δημιουργίας, της συναίνεσης». «Από τον περασμένο Μάιο», συνέχισε ο Πρόεδρος αναφερόμενος στο κυπριακό «υπάρχουν συγκλίσεις, αλλά και διαφορές προσέγγισης μεταξύ μας σε διάφορα θέματα και αυτό δεν το κρύβει κανείς, ιδιαίτερα εγώ ο ίδιος. Είναι, όμως, εξίσου προφανές πως συμφωνούμε ότι πρέπει να διαπραγματευτούμε για να δημιουργήσουμε μία πατρίδα, η οποία θα κυβερνάται με τρόπο που τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο θα τον έχουν οι πολίτες της μέσα από μία λειτουργκή, βιώσιμη, ομοσπονδιακή λύση. Επιδιώκουμε να διασφαλίσουμε το δικαίωμα του κάθε Κύπριου πολίτη να επιλέγει ο ίδιος το χώρο της διαμονής και της εργασίας του, να επιλέγει ο ίδιος πού θα κατοικήσει σε ένα κράτος που θα του διασφαλίζει τα δικαιώματά του στο πλαίσιο, όπως έχει συμφωνηθεί, μιας διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας. Διεκδικούμε μία έντιμη λύση που θα μετατρέ ει τις επιθυμίες μας σε ένα λειτουργικό σύστημα διακυβέρνησης με όλα τα ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά. Η συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η εμπειρία που αποκομίζουμε καθημερινά από την παρουσία μας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς δημιουργεί τις προ ποθέσεις και μας παρέχει δικλείδες ασφαλείας για την εφαρμογή μίας πραγματικής επανένωσης του χώρου, των θεσμών και του λαού της χώρας μας. Η ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένα προνόμιο για τον τόπο που οφείλουμε να το διασφαλίσουμε για όλους τους κατοίκους του νησιού μας. Από πολλούς ξένους συνομιλητές μας λαμβάνουμε μηνύματα για θετική στάση της Τουρκίας. Θα ήθελα να είμαι ειλικρινής μαζί σας και να επισημάνω πως εμείς περιμένουμε ακόμη να δούμε πρακτικά μέτρα για αυτά τα θετικά μηνύματα. Καλούμε την Τουρκία για άλλη μια φορά να αποδείξει την καλή της θέληση, αλλά την ίδια ώρα αν υπάρχει ή όχι αυτή η καλή θέληση, μόνο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων μπορεί να διατυπωθεί. Εμείς θα είμαστε εκεί, έτοιμοι, δημιουργοί και σταθεροί. Με αυτοπεποίθηση, γιατί γνωρίζουμε τι είναι αυτό που επιζητούμε και πώς μπορεί να το κατορθώσουμε. Αυτό που μπορεί να αποτελεί το ισχυρότερο των όπλων μας πέραν βεβαίως του δικαίου είναι η ενότητα που πρέπει να διακρίνει το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων. Το έχω πει πολλές φορές ότι δεν είναι μέσα από τις αντιπαραθέσεις που μπορεί να συνθέσουμε, να δημιουργήσουμε, να διεκδικήσουμε. Δεκάδες είναι οι σύνοδοι του Εθνικού Συμβουλίου από την εποχή της δημιουργίας του. Η πιο πρόσφατη, που αποτελεί και την ομόφωνη θέση των πολιτικών δυνάμεων αλλά και την πυξίδα για όλους εμάς ήταν η ομόφωνη απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου της 19ης Σεπτεμβρίου του 2009. Πάνω σε αυτή τη βάση εργαζόμαστε και βάσει εκείνων των αποφάσεων είναι και οι διεκδικήσεις μας. Θέλω να διαβεβαιώσω όλους πως δε θα φεισθώ κόπων να δώσω το άπαν των δυνάμεών μου προκειμένου να επιτύχουμε την απελευθέρωση της πατρίδας μας από τα κατοχικά στρατεύματα, την επανένωση της πατρίδας μας, τη δημιουργία ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους που θα μπορεί να αντέξει σε διάρκεια χρόνου, να μπορεί να λειτουργήσει, να μπορεί να δημιουργήσει τις βασικές προ ποθέσεις έτσι, ώστε εν ειρήνη να μπορούμε να συνδημιουργήσουμε με τους Τουρκοκύπριους συμπατριώτες μας, μακριά οπωσδήποτε από εγγυητές και εγγυήσεις. Αυτό που προσπαθούμε να διασφαλίσουμε είναι τις τέσσερις βασικές ελευθερίες αλλά και τα ανθρώπινα δικαιώματα του συνόλου του λαού, το δικαίωμα της ελεύθερης διακίνησης, εγκατάστασης, το δικαίωμα δουλειάς, το δικαίωμα γενικότερα του κάθε ενός πολίτη μιας ευρωπαϊκής χώρας να διακινείται ελεύθερα χωρίς περιορισμούς. Και μέσα σε αυτούς βεβαίως δεν μπορεί παρά να είναι και οι Κερυνειώτες». Κλείνοντας την ομιλία του ο Πρόεδρος υπογράμμισε ότι: «Η λύση θα είναι προϊόν συμβιβασμού, οδυνηρού συμβιβασμού, θέλω να είμαι δίκαιος μαζί σας, αλλά τουλάχιστον αυτός ο συμβιβασμός να είναι έντιμος και έντιμος συμβιβασμός χωρίς την αποδοχή και το σεβασμό του ευρωπαϊκού κεκτημένου δεν μπορεί να υπάρξει. Προς αυτή την κατεύθυνση εργάζομαι και θα εργαστώ και δε θα αποδεχθώ ποτέ να θέσω ενώπιον του λαού το όποιο σχέδιο το οποίο κατά την άπο ή μου θα οδηγούσε σε μια νέα άρνηση του λαού. Το τι έγινε το 2004 είναι ένα ισχυρό μήνυμα. Δε μπορεί κανείς να περιφρονεί την πλειο ηφία του λαού. Δεν μπορεί κανείς να περιφρονεί τα δίκαια του λαού, δεν μπορεί κανένας να παραγνωρίζει τις υποχρεώσεις του απέναντι στο λαό. Αυτή είναι και η σημαντικότερη κατάθεση υχής για αυτά που διαδραματίζονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. 21

Θέλω να επαναλάβω ότι υπήρξε πρόοδος, υπάρχουν όμως ακόμη και προβλήματα και απόσταση να διανύσουμε. Δε θα δημιουργήσω πλάνη στο, λαό, για κάτι που δεν είναι η πραγματικότητα». Ακολούθησαν τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, προβολή ταινίας μικρού μήκους με θέμα «Το Μνημείο των Πεσόντων και Αγνοουμένων Κερυνειωτών» και καλλιτεχνικό πρόγραμμα από τη χορωδία του Δήμου Έγκωμης υπό τη διεύθυνση του Γιώργου Λο ζου, τη Χρυσάνθη Σχίζα και την Αναστασία Στυλιανού. Η τελετή τελείωσε με κατάθεση στεφάνων στο Μνημείο Πεσόντων και Αγνοουμένων και με ανάκρουση του Εθνικού μας μνου, από τη Φιλαρμονική της Αστυνομικής Δύναμης Κύπρου. Κ ρύ ια ου ικ και ικό α εγάλη επιτυχία σημείωσε η Πολιτιστική Εκδήλωση του Δήμου Κερύνειας με θέμα «Κερύνεια, Μουσική και Εικόνα», που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο, 5 Μαρτίου 2016, στο Κινηματοθέατρο «Παλλάς» σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, το Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας του Δήμου Κερύνειας και τον Όμιλο Γυναικών Επαρχίας Κερύνειας. Η εκδήλωση τελούσε υπό την αιγίδα της Γενικής Διευθύντριας του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, κ. Αίγλης Παντελάκη και τίμησαν με την παρουσία τους εκπρόσωποι κομμάτων και οργανώσεων, ο βουλευτής Κερύνειας, κ. Σοφοκλής Φυτής, ο Γενικός Εισαγγελέας της Κυπριακής Δημοκρατίας, κ. Κώστας Κληρίδης, ο Έπαρχος Κερύνειας κ. Ανδρέας Λουκά, οι Πρέσβεις Ελλάδος, Γαλλίας, Ιρλανδίας και πλήθος Κερυνειωτών και φίλων της Κερύνειας. Καλωσόρισμα έκαμε ο Δήμαρχος Κερύνειας κ. Γλαύκος Καριόλου, το δε χαιρετισμό της κ. Παντελάκη, η οποία λόγω άλλων υποχρεώσεων δεν παρέστη, διάβασε η Διευθύντρια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, κ. Αθηνά Μιχαηλίδου. Με την ευκαιρία αυτή, ο Δήμαρχος Κερύνειας αποδίδοντας τιμή στην Α.Ε. τον Πρέσβη της Ελλάδος, κ. Ηλία Φωτόπουλο, επέδωσε ομοίωμα του αρχαίου καραβιού της Κερύνειας τονίζοντας ότι στο πρόσωπό του τιμάται η μητέρα πατρίδα για τη διαχρονική συμπαράσταση και προσφορά της στον Ελληνισμό της Κύπρου. Στην αντιφώνησή του ο Πρέσβης της Ελλάδος εξέφρασε τις ευχαριστίες του για την τιμή που του έγινε και διαβεβαίωσε ότι ο λαός της Ελλάδος ήταν και θα είναι για πάντα συμπαραστάτης και αρωγός του Ελληνισμού της Κύπρου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε το καλλιτεχνικό μέρος της εκδήλωσης, το οποίο ήταν συνδυασμός κλασικής μουσικής και ταυτόχρονης φωτογραφικής απεικόνισης τοπίων και μνημείων από την κατεχόμενη πόλη και επαρχία της Κερύνειας. Οι μικροί καλλιτέχνες ηλικίας πέντε έως δεκαπέντε ετών, που ανήκουν στο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ταλέντων του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, κατόρθωσαν υπό τη διεύθυνση του 22

διακεκριμένου βιολινίστα Καθηγητή, Ματθαίου Καριόλου να εκτελέσουν κλασικά έργα υ ηλού επιπέδου εκπλήσσοντας με το ταλέντο και τη μουσική τους παιδεία τους παρευρισκομένους. Στόχος της εκδήλωσης ήταν η προβολή της Ιστορίας και του Πολιτισμού της κατεχόμενης πόλης και επαρχίας της Κερύνειας, η υπενθύμιση του χρέους που έχουμε εμείς οι Έλληνες της Κύπρου έναντι στη σκλαβωμένη γη μας, καθώς και η ευαισθητοποίηση των Ευρωπαίων Εταίρων μας για διάσωση της Πολιτιστικής μας κληρονομιάς και για συνδρομή στην επίλυση του εθνικού μας θέματος. Στο χώρο της εκδήλωσης λειτούργησε έκθεση φωτογραφίας και έργων λαϊκής τέχνης, που διοργάνωσε ο Όμιλος Γυναικών της πόλης και Επαρχίας Κερύνειας. 23

ικα ο ικ ς κ λ ις ς και ι ς ραγματοποιήθηκε την Παρασκευή, 22 Ιουλίου 2016, από τους κατεχόμενους Δήμους Κερύνειας, Λαπήθου και Καραβά, την Ένωση Κοινοτήτων Επαρχίας Κερύνειας, τα προσφυγικά Σωματεία «Η Λάπηθος», «Ο Καραβάς» και τον Όμιλο Γυναικών Επαρχίας Κερύνειας σε συνεργασία με τα προσφυγικά σωματεία και Οργανώσεις της Επαρχίας Κερύνειας, εκδήλωση καταδίκης της κατάλη ης της πόλης, και Επαρχίας Κερύνειας από τα τουρκικά στρατεύματα το 1974. Επίσης για να αποδοθεί τιμή σ' αυτούς οι οποίοι θυσίασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής. Της εκδήλωσης προηγήθηκε πορεία στην οποία συμμετείχαν οι διοργανωτές, Συμβούλια Νεολαίας και άλλοι φορείς. Η πορεία ξεκίνησε από το Μνημείο Πεσόντων και Αγνοουμένων Κερυνειωτών, το οποίο βρίσκεται 500μ. βόρεια από τον Τύμβο της Μακεδονίτισσας. Το πρόγραμμα της εκδήλωσης περιλάμβανε τρισάγιο στη μνήμη των ηρώων μας και χαιρετισμό από τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Κυρηνείας κ. Χρυσόστομο και ομιλίες από τον Δήμαρχο Λαπήθου, κ. Νεοπτόλεμο Κότσαπα εκ μέρους των διοργανωτών και από τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο οποίος ήταν ο κύριος ομιλητής. Ο Πρόεδρος αναφερόμενος στο εθνικό μας θέμα μεταξύ άλλων είπε ότι «...αυτό που θα ήθελα να σας διαβεβαίωσω είναι ότι ο στόχος της επανένωσης, της απαλλαγής από την κατοχή, της διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της διασφάλισης ενός σίγουρου μέλλοντος είναι κοινός για όλους μας και είτε μιλούμε για την Καρπασία, είτε την Αμμόχωστο είτε την Κερύνεια ή την Μόρφου, δε θα πρέπει και δε θα πά ουμε στιγμή να διεκδικούμε καθεστώς ασφάλειας και σίγουρα, με κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάθε πολίτη. Η παρουσία μου στην απο ινή εκδήλωση θα ήθελα να ερμηνευτεί ως ένα μήνυμα πως δεν υπάρχει γωνία της Κύπρου που ξεγράφεται. Δεν έχει σημασία ποιος θα διοικεί. Σημασία έχει να έχω το δικαίωμα να πάω πίσω στην Κερύνεια, στη Λάπηθο, στον Καραβά, στις κοινότητες, οπουδήποτε επιλέξω, να έχω το δικαίωμα να νιώθω πως η Κύπρος είναι η κοινή πατρίδα όλων, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Είτε το θέλουμε είτε όχι υπάρχουν κάποιες πραγματικότητες που αν τις παραγνωρίσουμε και που αν δημιουργήσουμε ευδαισθήσεις, ο κίνδυνος θα είναι ακόμη μεγαλύτερος της απώλειας σημαντικών δικαιωμάτων που σήμερα προσπαθούμε να κατοχυρώσουμε. Θέλω να σας βεβαιώσω ότι έγνοια μας θα είναι μία πώς επιτέλους, θα μετατρέ ουμε αυτή την πατρίδα σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα, πώς να δώσουμε το δικαίωμα στον κάθε πολίτη ελεύθερα να επιλέγει πού θα ασκήσει επάγγελμα, ελεύθερα να επιλέγει πού θα κατοικήσει, ελεύθερα να επιλέγει το χώρο πού θα επιστρέ ει...». Η εκδήλωση έκλεισε με έγκριση ηφίσματος, κατάθεση στεφάνων από τους Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, τον Μητροπολίτη Κυρηνείας, τον Υπουργό Άμυνας, εκπροσώπους των κομμάτων, Αστυνομίας, Εθνικής Φρουράς, Δήμων και προσφυγικών σωματείων και με τον Εθνικό μνο μας. 24

λ ύ ρο α ι ιο Κα ό αρ ας Κ ρύ ιας ι Κατεχόμενοι Δήμοι Επαρχίας Κερύνειας (Κερύνεια, Λάπηθος, Καραβάς) και το Πανεπιστήμιο Κύπρου συνδιοργάνωσαν για 5η συνεχόμενη χρονιά σειρά διαλέξεων με την επωνυμία Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Κατεχόμενων Δήμων Κερύνειας. Πρόκειται για σειρά εκλαϊκευμένων διαλέξεων, οι οποίες ήταν ανοικτές για το κοινό και πρόσεφεραν την ευκαιρία στο ευρύτερο σύνολο να ενημερωθεί για διάφορα θέματα γενικότερου ενδιαφέροντος. Οι συγκεκριμένες διαλέξεις πραγματοποιήθηκαν από μέλη του Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού (ΔΕΠ) του Πανεπιστημίου Κύπρου, ενώ εμπλουτίζονταν με τη συμμετοχή μελών (ΔΕΠ) άλλων πανεπιστημίων, καθώς επίσης και ειδικών από επιστημονικά ινστιτούτα, οργανισμούς και άλλους ερευνητές. Οι διαλέξεις πραγματοποιούνταν κάθε 1η ή 2η Πέμπτη έκαστου μήνα στο Οίκημα του Πολιτιστικού Ιδρύματος Καραβιωτών, Οδός Μιλήτου 2 στο Στρόβολο, μεταξύ 7.30 μ.μ. και 9.00 μ.μ. Η διάρκεια των διαλέξεων ήταν περίπου 45 λεπτά και στη συνέχεια ακολουθούσε συζήτηση μέχρι τις 9.00 μ.μ.. Το κοινό το οποίο παρακολουθούσε τη διάλεξη μπορούσε να απευθύνει ερωτήσεις. Το Γραφείο Εκδηλώσεων του Πανεπιστημίου Κύπρου και οι Κατεχόμενοι Δήμοι Επαρχίας Κερύνειας συνεργάζονταν για την προετοιμασία του προγράμματος και την καλύτερη προβολή του. Σχετικές ανακοινώσεις τύπου δίνονταν στα ΜΜΕ με επιπρόσθετες πληροφορίες αναφορικά με το περιεχόμενο της διάλεξης για καλύτερη ενημέρωση του κοινού. Κατά την Τελετή Λήξης απονεμήθηκαν ειδικά Πιστοποιητικά Παρακολούθησης σε όσους παρευρέθηκαν σε όλες τις διαλέξεις. Γλαύκος Καριόλου Δήμαρχος Κερύνειας ο όλ ος Κό α ας, Δήμαρχος Λαπήθου ς α α ου, Δήμαρχος Καραβά ό α Κ ο ρό ου Λειτουργός, Γραφείο Εκδηλώσεων Πανεπιστημίου Κύπρου λ α ιλ ι ου Γραμματέας Γραφείου Εκδηλώσεων, Πανεπιστήμιου Κύπρου Γιορ Γρα ραγματοποιήθηκε από τη Σχολική Εφορεία Κερύνειας και το Δήμο Κερύνειας η καθιερωμένη ετήσια εκδήλωση για τη Γιορτή των Γραμμάτων. Η εκδήλωση περιλάμβανε χαιρετισμούς από τον Δήμαρχο Κερύνειας κ. Γλαύκο Καριόλου, την Πρόεδρο της Σχολικής Εφορείας Κερύνειας κ. Αιμιλία Σταυρίδου Γερούδη, τον Επιθεωρητή Φυσικής του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού κ. Παναγιώτη Ελευθερίου, εκ μέρους του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού. Μετά τους χαιρετισμούς ακολούθησαν ομιλία από την Πρόεδρο του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας κ. Θεοφανώ Χιωτέλλη Κυπρή με θέμα «Πενήντα χρόνια ζωής και δράσης του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας», επίδοση τιμητικής πλακέτας στη Ρήνα Κατσελλή με την ευκαιρία της ανακήρυξής της σε επίτιμη Πρόεδρο του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας, και παρουσίαση επετειακού δελτίου αρ. 6 του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας, του βιβλίου «ήγματα Ανατροπών» της Ρήνας Κατσελλή από τη Δώρα Κατσελή. Η εκδήλωση έκλεισε με την απονομή βραβείων στους αριστούχους Κερυνειώτες αποφοίτους της Σχολικής Χρονιάς 2014-2015 και με καλλιτεχνικό πρόγραμμα. 25

α ρό ια ς και ρ ς ου αου ρα ικού λου Κ ρύ ιας ό ο α ι λλ Κυ ρ Πρόεδρο του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας ε ιδιαίτερη συγκίνηση, αλλά και με βαθύ πόνο υχής, γιατί αυτό γίνεται μακριά από τη γενέθλια πόλη μας, γιορτάζουμε φέτος τα Πενηντάχρονα του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας. Η απόφαση του Δήμου και της Σχολικής Εφορείας Κερύνειας, να αφιερώσουν τη φετινή Ημέρα των Γραμμάτων στην επέτειο αυτή, αποτελεί μια ξεχωριστή τιμή για τον Λαογραφικό Όμιλο, αλλά συγχρόνως είναι και μια σημαντική ευκαιρία να φωτιστεί η ιστορία του και να γίνει γνωστό και στους νεότερους το πολύπλευρο έργο του, τόσο στην Κερύνεια απ όπου ξεκίνησε, όσο και στη Λευκωσία αργότερα μετά τον εκτοπισμό. Με κέντρο αναφοράς πάντοτε την τουρκοκρατούμενη από το 1974 Κερύνεια, ο Λαογραφικός Όμιλος συμπληρώνει φέτος πενήντα χρόνια πλούσιας και γόνιμης πολιτιστικής προσφοράς προς την πόλη και τους ανθρώπους της. Αρχικά, το 1966 που ιδρύθηκε, είχε ως κύριο στόχο τη διάσωση και προβολή της πλούσιας λαϊκής παράδοσης του τόπου, των εθίμων, των παραδόσεων, των παραμυθιών, των παραδοσιακών τραγουδιών, των λαϊκών χορών, της λαϊκής τέχνης κ.λπ. Η Κερύνεια, με τις αρχαιότητές της, τις πολλές βυζαντινές εκκλησίες της και τα σημαντικά μεσαιωνικά της μνημεία, που μαρτυρούν τη μακρόχρονη ιστορική της διαδρομή, συντηρούσε σε μεγάλο βαθμό και τους θησαυρούς του λαϊκού της πολιτισμού, υλικού και πνευματικού, μιας μακράς και πλούσιας ελληνικής παράδοσης, που έπρεπε να διαφυλαχθεί. Μετά την τουρκική εισβολή και κατοχή της Κερύνειας, ο Λαογραφικός Όμιλος, με αυστηρή προσήλωση στο όραμα της επιστροφής όλων των νομίμων Ελλήνων κατοίκων της στις πατρογονικές τους εστίες, αποφάσισε να διευρύνει τα θέματά του και να δώσει ιδιαίτερη έμφαση, κυρίως μέσα από τις εκδόσεις του, στη συντήρηση της ιστορικής μνήμης της πόλης μας, ως συμβολή στον γενικότερο αγώνα για δικαίωση. Θεωρήθηκε ότι πρώτιστο μέλημα πρέπει να είναι η διάσωση και δημοσίευση, όσο το δυνατόν περισσότερων στοιχείων που θα φέρουν τους νέους πιο κοντά στη γη των προγόνων τους, στις ρίζες και τον πολιτισμό τους, θα τους βοηθήσουν να γνωρίσουν και να αγαπήσουν την πόλη τους και να κρατήσουν άσβεστο τον πόθο της επιστροφής. Με ποιοτική εκδοτική παραγωγή πολλών και σημαντικών βιβλίων, πέραν των πενήντα τόμων, με θέματα από την ιστορία, τη λαογραφία, τον πολιτισμό της Κερύνειας και γενικότερα τη δράση των κατοίκων της, με αναφορές στην πνευματική και καλλιτεχνική παραγωγή πολλών Κερυνειωτών που ξεχώρισαν, ο Λαογραφικός Όμιλος έχει καταξιωθεί όχι μόνον στις συνειδήσεις των Κερυνειωτών, αλλά και πολλών φίλων της Κερύνειας, που αγκαλιάζουν με αγάπη τις δραστηριότητές του και δείχνουν πολύ έμπρακτα τη συμπαράστασή τους, ενισχύοντας με διάφορους τρόπους το έργο του. Μια σύντομη αναδρομή στα πρώτα χρόνια της δράσης του Λαογραφικού Ομίλου στην Κερύνεια επιβάλλεται και χάριν της ιστορίας, αλλά και για να αποδοθεί η πρέπουσα τιμή και ευγνωμοσύνη στους ανθρώπους που πρωτοστάτησαν στην ίδρυσή του και καθόρισαν από τότε την πορεία του. Τον Οκτώβρη του 1966 μια ομάδα Κερυνειωτών, από αγάπη προς την πόλη, με όραμα, ζήλο και βαθιά πίστη στην αξία της διάσωσης της παράδοσης, πήραν την πρωτοβουλία να συγκροτήσουν μια Ιδρυτική Επιτροπή για τη δημιουργία Λαογραφικού Ομίλου. Τα μέλη της Ιδρυτικής Επιτροπής αποτελούσαν η Ρήνα Κατσελλή, γραμματέας, η Έλλη Νίκου Σταύρου, η Ελένη Σωτηροπούλου, ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης, η Ιουλία Μακρίδου, η Γιαννούλα Χατζηλαμπή και ο Φαίδρος Φιερός. Η Ιδρυτική αυτή Επιτροπή σε τρεις πρώτες προκαταρκτικές συνεδρίες της καθόρισε το όνομα να είναι Λαογραφικός Όμιλος Κερύνειας και ως έμβλημά του να έχει ένα γνωστό λαϊκό μοτίβο, τα δυο κυπαρίσσια, όπως σκαλίζονται στα κυπριακά παραδοσιακά ξυλόγλυπτα. Επίσης ζήτησε από τον Δήμο Κερύνειας να θέσει υπό την αιγίδα του τον νέο Όμιλο, όπως και έγινε. Στις 30 Οκτωβρίου 1966 πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα τελετών του Γυμνασίου της Κερύνειας η Ιδρυτική Συνέλευση του Λαογραφικού Ομίλου στην παρουσία πολλών Κερυνειωτών και έγιναν οι αρχαιρεσίες για την ανάδειξη των μελών του πρώτου Διοικητικού Συμβουλίου, που καταρτίστηκε σε σώμα ως ακολούθως: Νίκος Χιωτέλλης, πρόεδρος, Κώστας Χριστοδουλίδης, αντιπρόεδρος, Ρήνα Κατσελλή γραμματέας, Μαρούλα Σωτηροπούλου, βοηθός γραμματέας, Κική Κωστάμπεη, ταμίας, Έλλη Νίκου Σταύρου, βοηθός ταμίας και Ιουλία Μακρίδου, επιμελήτρια. Αρχικά, ο Λαογραφικός Όμιλος στεγάστηκε σε αίθουσες του Ξενοδοχείου Do e, που ευγενικά παραχωρήθηκαν από την οικογένεια Κατσελλή. Εκεί πραγματοποιούνταν και οι πρώτες του εκδηλώσεις. Δική του στέγη απέκτησε το 1969, επί Δημαρχίας Στέλιου Κατσελλή, με τη συμπλήρωση του νέου Δημοτικού Μεγάρου της πόλης (δωρεά της πριγκίπισσας Ζήνας Κάνθερ ντε Τύρας). Τότε 26

παραχωρήθηκε σ αυτόν μια αίθουσα, για να γίνει το εντευκτήριό του. Επίσης του δόθηκε άδεια να χρησιμοποιεί τις δυο μεγάλες ισόγειες αίθουσες για να στεγάσει λαογραφικό και γεωλογικό μουσείο, καθώς και βιβλιοπωλείο κυπριακών εκδόσεων. Η δράση του Λαογραφικού Ομίλου στην Κερύνεια μέχρι το 1974 υπήρξε πολύ πλούσια. Λειτουργούσε εργαστήριο παραδοσιακής ξυλογλυπτικής με υπεύθυνη τη Ρήνα Κατσελλή, ενώ μεγάλη επιτυχία σημείωνε το χορευτικό του συγκρότημα με υπεύθυνους τον Κυριάκο Χαραλαμπίδη, τη Γιαννούλα Χατζηλαμπή και την Ελένη Σωτηροπούλου. Έτσι όλες οι εκδηλώσεις που διοργανώνονταν πλαισιώνονταν με κυπριακούς και εθνικούς χορούς. Πολύ σημαντική ήταν και η συμβολή του Λαογραφικού Ομίλου, από την ίδρυσή του, και στη διοργάνωση των λαϊκών Γιορτών του Κατακλυσμού, που από το 1960 τις είχε αναλάβει το Δημαρχείο της Κερύνειας, σε συνεργασία με τα σωματεία της πόλης. Το 1968, μετά από έντονες προσπάθειες του Λαογραφικού Ομίλου, η Κερύνεια απέκτησε δικό της Μουσείο Λαϊκής Τέχνης σε οίκημα στο λιμάνι, που δώρισε τότε η Lady Lo. η συγκρότηση και λειτουργία του Μουσείου ανέλαβε το Τμήμα Αρχαιοτήτων, ενώ ο εμπλουτισμός του ήταν συνεχής μέριμνα του Λαογραφικού Ομίλου. Αλλά πέραν των καθαρά λαογραφικού ενδιαφέροντος εκδηλώσεων, ο Όμιλος γρήγορα είχε αρχίσει να επεκτείνει τις δραστηριότητές του και σε πολλές άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Υπό την αιγίδα του Δήμου Κερύνειας αναλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος των πνευματικών και καλλιτεχνικών του δραστηριοτήτων, όπως φιλολογικά απογεύματα, μουσικές βραδιές με συναυλίες, ρεσιτάλ βιολιού και πιάνου, εκθέσεις βιβλίου, εκθέσεις ζωγραφικής, το παιδικό αποκριάτικο καρναβάλι με την αποκριάτικη παρέλαση κ.ά., που πραγματοποιούνταν πάντοτε με μεγάλη επιτυχία και αθρόα συμμετοχή. Μια πολύ επιτυχημένη και με παγκύπρια απήχηση εκδήλωση του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας, υπό την αιγίδα του Δημαρχείου Κερύνειας, που γινόταν ετήσια από το 1967 μέχρι το1974, ήταν η διοργάνωση της Εκθέσεως Ανθέων στο Δημοτικό Σχολείο της πόλης, με διαγωνισμούς φυτών, λουλουδιών, λαχανικών, σχολικών και ιδιωτικών κήπων. Παράλληλα γινόταν και έκθεση κυπριακού βιβλίου, έκθεση έργων λαϊκής τέχνης, έκθεση έργων ζωγραφικής, αγγειοπλαστικής, γλυπτικής, κυπριακών πετρωμάτων, ενώ στην αυλή του σχολείου πάντοτε διοργανωνόταν καλλιτεχνικό πρόγραμμα με κυπριακούς λαϊκούς χορούς και τραγούδια. Τη δράση του Ομίλου μπορεί κανείς να παρακολουθήσει μέσα από τα «Δελτία» του, που στην αρχή κυκλοφορούσαν πολυγραφημένα με πολλές πληροφορίες και πλούσιο λαογραφικό υλικό. Το 1969 άρχισαν να κυκλοφορούν και οι πρώτες του εκδόσεις, στην αρχή και αυτές πολυγραφημένες, με πρώτη το «Βιβλίον γεννηθέντων εν Κηρυνεία 1880-1905» του Παπα Γιάννη Παφίτη, που σήμερα αποτελεί μια μοναδική και αναντικατάστατη πηγή για τις οικογένειες της Κερύνειας. Το 1973 κυκλοφόρησε και η πρώτη έντυπη έκδοση με τίτλο Κερύνεια, «Ιστορική Λαογραφική έρευνα» της Ρήνας Κατσελλή, σε χρόνο οριακό, αφού αμέσως τον επόμενο χρόνο ενέσκη ε η τραγωδία της βάρβαρης τουρκικής εισβολής και της κατάλη ης της Κερύνειας από τα τουρκικά στρατεύματα, με αποτέλεσμα τον ξεριζωμό των Ελλήνων κατοίκων της από την πατρογονική γη, με όλες τις φοβερές συνέπειες στη ζωή των ανθρώπων, στον πολιτισμό και την παραδοσιακή ζωή. Μετά τον βίαιο εκτοπισμό, παρ όλες τις αντιξοότητες που επιφύλαξε η τόσο σκληρή για όλη την Κύπρο ιστορική μοίρα, ο Λαογραφικός Όμιλος Κερύνειας, κατόρθωσε να ανασυγκροτηθεί στη Λευκωσία και να συνεχίσει το έργο του με την ίδια ζέση και ενθουσιασμό, όπως και πριν στην ελεύθερη Κερύνεια. Από τις πρώτες συνεδρίες, μετά την ανασυγκρότηση του Διοικητικού Συμβουλίου, και με συμμετοχή πολλών άλλων μελών του, αποφασίστηκε να επικεντρωθεί ο Όμιλος στην έκδοση και παρουσίαση βιβλίων για την Κερύνεια. Χωρίς καθόλου δικά του έσοδα, αλλά με εισφορές και επιχορηγήσεις φίλων και εκτιμητών του έργου του, ο Λαογραφικός Όμιλος κατόρθωσε να έχει μια συνεχή εκδοτική παραγωγή, πολύτιμων βιβλίων για την Κερύνεια και τους ανθρώπους της. Ενδεικτικά αναφέρω μερικούς τίτλους: «Κερύνεια, Ιστορία-πολιτισμός», «Παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων», «Της Κερύνειας μας- Ιστορία του Δημαρχείου της πόλης», «Της Κερύνειας μας-κρανιδιώτες», «Νίκος-Γιάννος-Νικόλας», «Θαλασσινή και τουριστική Κερύνεια», «Σάβας Χρίστης-Ο αλλιώτικος σε τρεις τόμους», «Κερυνειώτες Καλλιτέχνες, Νεοπτόλεμος Α. Μιχαηλίδης-Ο αρχιτέκτονας», «Γνώση Κερύνειας-Κερυνειώτες» συγγραφείς του 20ου αιώνα, σχετικές εκδόσεις και επιλεκτική βιβλιογραφία, «Νοσταλγία Κερύνειας, Συλλογική Μνήμη», «Περί ριμαδόρων ποιητών και ο Τηλέμαχος Θεοχάρους Αναγνώστης» και πολλά άλλα. Πρέπει να αναφερθεί ότι όλες οι εκδόσεις του Ομίλου διατίθενται τόσο στην Κύπρο, όσο και στο εξωτερικό, από τον μη κερδοσκοπικό εκδοτικό οίκο Χρυσοπολίτισσα, παράλληλα με τις δικές του εκδόσεις, που όλες σχεδόν αναφέρονται στην Κερύνεια. Το 2014 ο Λαογραφικός Όμιλος Κερύνειας βραβεύτηκε στην Αθήνα από τον Ελληνικό Πολιτιστικό Όμιλο Κυπρίων Ελλάδας, για τη μέχρι τώρα σημαντική προσφορά και δράση του. Για την πραγματοποίηση και επιτυχία των σκοπών του Λαογραφικού Ομίλου όλα αυτά τα χρόνια εργάστηκαν και εργάζονται πολλοί με αφοσίωση και αγάπη και δυνατό αίσθημα ευθύνης. Εκτός από τα πρόσωπα που ήδη έχουν αναφερθεί, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στους προηγούμενους προέδρους, τον Κρίνο Ελισσαίο, τον Βάσο Πατσα- 27

λίδη, τον Τρύφωνα Νεοκλέους και την για πολλά χρόνια ταμία του Ομίλου μας Βέρα Λουκα δου. υχή όμως του Λαογραφικού Ομίλου αυτά τα πενήντα χρόνια, που πέτυχε να κρατήσει τη συνοχή των μελών και την επαναδραστηριοποίησή τους μετά τη λαίλαπα της τουρκικής εισβολής, είναι η Κερυνειώτισσα συγγραφέας και Ιδρυτικό Μέλος του Ομίλου κ. Ρήνα Κατσελλή, η οποία ως γραμματέας του για πολλά χρόνια, επωμίστηκε και όλο το βάρος των εκδόσεων αυτό το διάστημα. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ομίλου, αναγνωρίζοντας το σημαντικό έργο της, την έχει ομόφωνα ανακηρύξει Επίτιμη Πρόεδρο του Λαογραφικού Ομίλου, εις ένδειξη τιμής και ευγνωμοσύνης για την πολύπλευρη και μακρόχρονη προσφορά της. Η ίδια έχει αναλάβει και την επιμέλεια του επετειακού «Δελτίου αρ. 6», που κυκλοφορεί από ε, με αφιέρωμα στην Έκθεση Ανθέων Κερύνειας. Το «Δελτίον» πολύ πρόθυμα ανέλαβε να παρουσιάσει η κυρία Δώρα Κατσελλή, Πρόεδρος Επαρχιακής Επιτροπής ΠΟΕΔ Κερύνειας, την οποία ευχαριστούμε θερμά. Ο Λαογραφικός Όμιλος εκφράζει τις ευγνώμονες ευχαριστίες του στον Κερυνειώτη καρδιολόγο και από χρόνια εγκατεστημένο στην Αμερική Δρα Φίλιππο Χιωτέλλη και τη σύζυγό του Λαβίνια, για την ευγενική προσφορά τους να χορηγήσουν την έκδοση του Δελτίου αυτού στη μνήμη του πατέρα τους Νίκου Χιωτέλλη. Θερμές ευχαριστίες οφείλουμε να εκφράσουμε και προς τον Δήμαρχο κ. Γλαύκο Καριόλου, τα Μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου και το γραμματειακό προσωπικό του Δήμου Κερύνειας για τη συνεχή στήριξη και βοήθεια που πάντοτε παρέχουν στον Όμιλο. Αποτιμώντας τη δράση και την προσφορά του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας αυτά τα πενήντα χρόνια, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ιδιαίτερα, πέραν της πολιτιστικής, και την εθνική αξία του έργου του, που στο σύνολό του αποτελεί μια πολύτιμη παρακαταθήκη για τη νέα γενιά. Με δυνατά αισθήματα ευγνωμοσύνης και τιμής προς όλους τους πιο παλιούς που εργάστηκαν για την πρόοδο του Ομίλου, αλλά και προς όλα τα νεότερα μέλη του που συνεχίζουν τη δημιουργική προσφορά,γιορτάζουμε φέτος τα πενήντα χρόνια και εκφράζουμε την ευχή να συνεχίσει ο Λαογραφικός Όμιλος με την ίδια επιτυχία την πνευματική του πορεία και να αξιωθεί σύντομα, υπό συνθήκες πραγματικής ελευθερίας, να δραστηριοποιηθεί ξανά και στη δική μας γη, την Κερύνεια. Σημ. Οι πληροφορίες για τον Λαογραφικό Όμιλο Κερύνειας έχουν ληφθεί από τα Δελτία του Λαογραφικού Ομίλου, τεύχ.1, 1967,τεύχ. 2, 1968, τεύχ. 3, 1969-1970, τεύχ. 4, 1970-1971, τεύχ. 5, 2006. ακ ρυ ς ας Κα λλ ι ο ρό ρο ου αο ρα ικού λου 28

ΕΤΗΣΙΑ ακ ικ Γ ικ υ λ υ υρ α κού λου α ικ ς υ ρ α ας ικ υο α τις 18-19 Μαρτίου 2016, στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών πραγματοποιήθηκε η ετήσια τακτική Γενική Συνέλευση του Ευρωπαϊκού Ομίλου Εδαφικής Συνεργασίας «Αμφικτυονία». Η έναρξη εργασιών έγινε την Παρασκευή, 18 Μαρτίου 2016, στην αίθουσα «Κωνσταντίνος Καραμανλής» του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών. Χαιρετισμούς απηύθυναν ο Αθανάσιος Παναγιωτόπουλος, Δήμαρχος Δελφών και ο Δημήτρης Αργιανάς, Πρόεδρος του ΕΟΕΣ ΑΜ- ΦΙΚΤΥΟΝΙΑ. Κύριος ομιλητής ήταν ο Δήμαρχος Δεφλών, ο οποίος ενημέρωσε τους συνέδρους για τις αναπτυξιακές πρωτοβουλίες του Δήμου Δελφών οι οποίες ομολογουμένως ήταν αξιόλογες και πολύ ενδιαφέρουσες. Το Σάββατο, 19 Μαρτίου 2016, μετά το καλωσόρισμα του Προέδρου του ΕΟΕΣ ΑΜΦΥΚΤΥΟΝΙΑ έγιναν χαιρετισμοί από εκπρόσωπο του Γραφείου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα και από εκπρόσωπο της Αντιπροσωπείας Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Αθήνα. Ακολούθησαν συζήτηση θεμάτων ημερήσιας διάταξης, απολογισμός δράσης έτους 2015, προγραμματισμός 2016, οικονομικός προ πολογισμός, ερωτήσεις, τοποθετήσεις. Πολύ ενδιαφέρουσα ήταν η εισήγηση από τον Δημήτρη Αργιανά Απολογισμός δράσης 2015 Προγραμματισμός 2016, ο οποίος μεταξύ άλλων τόνισε ότι...ο ΕΟΕΣ ΑΜΦΥΚΤΥΟΝΙΑ, λειτουργώντας μέσα σε μια ανέκαθεν πολιτισμική και πολύγλωσση κοινωνία πεντακοσίων εκατομμυρίων και πλέον κατοίκων, όπως αυτή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναδεικνύει με κάθε ευκαιρία και τρόπο, τις πολιτισμικές αξίες και αρχές που διέπουν τους Δήμους μέλη του. Στηρίζοντας την πολυγλωσσία. Αποδεχόμαστε τη διαφορετικότητα. Σεβόμενοι την ιδιαιτερότητα. Αρνούμενοι την λογική των όποιων υπάρχουν ακόμη πολιτικών ρατσισμών, φυλετικών, εθνικών και θρησκευτικών προκαταλή εων. Υποστηρίζοντας το πνεύμα της Δημοκρατίας σε όλα τα ευρωπαϊκά όργανα και σε τοπικό επίπεδο. Προκαταλή εις που κάθε άλλο συμβάλλουν στην Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, αφού είναι οι ίδιες ακριβώς που στη διάρκεια του 20ου αιώνα οδήγησαν την Ευρώπη σε δύο καταστροφικούς και αιματηρούς πολέμους και συνέχισε ο δρόμος είναι μακρύς, δύσκολος, επίπονος με παρακάμ εις και πισωγυρίσματα. Ο ΕΟΕΣ επιλέγει και δίνει το δικό του αγώνα για μια ενωμένη Ευρώπη για τον άνθρωπο με τον άνθρωπο, με δημοκρατία και αλληλεγγύη, αλλά επιλέγει να δίνει τη μάχη ευρισκόμενος εντός των τειχών, για: Την Ευρώπη των Αξιών, των Ιδεών, των Ιδανικών και των Θεσμών. Την Ευρώπη των Λαών και των Οραμάτων. Την Ευρώπη των Λαών και των Περιφερειών Ο Δήμος Κερύνειας, ο Δήμος Μόρφου και ο Δήμος Λευκάρων ως μέλη του ΕΟΕΣ ΑΦΜΙΚΤΥΟΝΙΑ συμμετείχαν στην τακτική Συνέλευση. Το Δήμο Κερύνειας εκπροσώπησε ο Γεώργιος Θεοφίλου, Δημοτικός Σύμβουλος, το Δήμο Μόρφου, ο Χαράλαμπος Πίττας, Δήμαρχος και το Δήμο Λευκάρων, ο Σάββας Ξενοφώντος, Δήμαρχος. Με την ευκαιρία αυτή οι Κύπριοι εκπρόσωποι των Δήμων, πριν τη 29

λήξη της Τακτικής Γενικής Συνέλευσης, ενημέρωσαν τους συνέδρους για τις τελευταίες εξελίξεις του Κυπριακού προβλήματος και κατέθεσαν ήφισμα το οποίο έγινε ομόφωνα αποδεκτό. Η Γενική Συνέλευση ολοκληρώθηκε με προβολή ταινίας μικρού μήκους με θέμα την Ιστορία και τον πολιτισμό της πόλης και επαρχία της Κερύνειας. ι α ς ακ ικ ς Γ ικ ς υ λ υ ς ΕΟΕΣ ΑΜΦΙΚΤΥΟΝΙΑ (απόσπασμα) Τα Ηνωμένη Έθνη και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να ασκήσουν πιέσεις προς την Τουρκία να αλλάξει τη στάση της και να εργαστεί προς μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος όλων των Κυπρίων. Η Κύπρος θα πρέπει να μείνει ένα ανεξάρτητο ενιαίο κράτος με μια ενιαία κυριαρχία, διεθνή προσωπικότητα και εδαφική ακεραιότητα. Η λύση δεν πρέπει να δίνει σε οποιαδήποτε χώρα το δικαίωμα να παρεμβαίνει στις εσωτερικές υποθέσεις, του κράτους. Η Κύπρος δεν πρέπει να είναι όμηρος της Τουρκίας ή άλλων ξένων συμφερόντων. Μια τέτοια λύση θα πρέπει να εγγυάται: - Την απόσυρση των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής και των εποίκων - Το δικαίωμα όλων των προσφύγων να επιστρέ- ουν στα σπίτια και στις περιουσίες τους με ασφάλεια - Την κατοχύρωση των τριών βασικών ελευθεριών, ελευθερία διακίνησης, εγκατάστασης και περιουσίας - Τη διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων - Την αποκατάσταση των δικαιωμάτων όλων των νόμιμων κατοίκων της Κύπρου - Τον τερματισμό των αναχρονιστικών ξένων εγγυήσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Κ Το Δίκτυο Αδελφοποιημένων πόλεων και περιοχών της Μεσογείου Αμφικτυονία ιδρύθηκε το 1987, με πρωτοβουλία λίγων Δημάρχων από Ελλάδα, Κύπρο, Ιταλία και Γαλλία που είχαν έντονο προβληματισμό σχετικά με την πορεία και τον καλύτερο συντονισμό των όσων υπήρχαν στην περιοχή της Μεσογείου. Με την παροδο του χρόνο εντάχθηκαν στο Δίκτυο ενενήντα δύο (92) Δήμοι, Ενώσεις Δήμων και Περιφέρειες από την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Το Δίκτυο το Δεκέμβριο του 2009 πήρε την απόφαση να μετεξελιχθεί σε Ευρωπαϊκό Όμιλο Εδαφικής Συνεργασίας ΕΟΕΣ ΑΜΦΙΚΤΥΟΝΙΑ. Ο ΕΟΕΣ ΑΜΦΙΚΤΥΟΝΙΑ. Άρχισε τη δράση του τον Ιανουάριο του 2009 με απόφαση του τότε Υπουργού Εσωτερικών καθηγητή Προκόπη Παυλόπουλου και την υποχρεωτική δημοσίευση του Καταστατικού και της Σύμβασης στην εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έκτοτε αποτελεί γεγονός η παρουσία και η δράση του στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Δράση η οποία στοχεύει στην ειρηνική συνύπαρξη, την οικονομική και κοινωνική συνοχή των λαών της Ευρώπης. Έδρα του ΕΟΕΣ ΑΜΦΙΚΤΥΟΝΙΑ είναι η Αθήνα. Μέλη του από την Κύπρο είναι οι Δήμοι Κερύνειας, Λάρνακας, Λευκάρων, Λύσης, Μόρφου και Παραλιμνίου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το άρθρο 4 του καταστατικού της Αμφικτυονίας στο οποίο μεταξύ άλλων αναφέρεται: ο ρ ρο ου κα α α ικού ς ικ υο ας α ύ λλ α α ρ αι "Κύριος στόχος του ΕΟΕΣ ΑΜΦΙΚΤΥΟΝΙΑ είναι η διαβίωση των λαών της Ευρώπης και της Μεσογείου σε περιβάλλον διαρκούς ειρήνης, βαθιάς δημοκρατίας, δικαιοσύνης, ισότητας, συνεργασίας, αλληλεγγύης και αειφόρου ανάπτυξης, οικονομικά αποτελεσματικής, κοινωνικά δίκαιης, περιβαλλοντικά βιώσιμης, χωροταξικά ισόρροπης, με συνοχή και ασφάλεια των περιοχών των μελών του, με σεβασμό στο φυσικό, δομημένο και ευρύτερο ανθρωπογενές περιβάλλον. Με κατανόηση στη διαφορετικότητα και ανάδειξη του διαπολιτισμικού διαλόγου ως συστατικών της κοινής πολυτισμικής μας κληρονομιάς, της κοινωνικής συνεργασίας, συνοχής και της μιας ιθαγένειας". Δυστυχώς διαχρονικά η ειρήνη στη Μεσόγειο δεν είναι σίγουρη. Και στις μέρες μας οι χώρες που περιβάλλουν τη θάλασσα της Μεσογείου που αποτελεί κοιτίδα πολιτισμού, αποτελούν σκηνικό, όπου εξελίσσεται ένα ακόμη παγκόσμιο δράμα που δεν αφήνει τους λαούς να βιώσουν την ειρήνη, την πρόοδο και την ανάπτυξη. Τα αίτια είναι γνωστά. Η γεωπολιτική θέση της Μεσογείου ανάμεσα σε τρεις ηπείρους και πάνω από τεράστια κοιτάσματα υδρογονανθράκων τη θέτουν διαχρονικά σε επίκεντρο των διεκδικήσεων των δυνάμεων που θέλουν να επικρατήσουν παγκόσμια. Η αισιοδοξία όμως για ένα καλύτερο μέλλον δεν πρέπει να εκλεί ει. Αλλά πρέπει να συνδυάζεται με δράσεις που θα οδηγούν τους λαούς της Μεσογείου για ειρηνική συνύπαρξη, για αλληλεγγύη, για δημιουργία συνεργασίας με σεβασμό στις ιδιαιτερότητες και τον πολιτισμό του ενός από τον άλλο. 30

ρ ς υ αρι ς Κ ρυ ι Εξοχότατο Πρέσβη Της Ελλάδος στην Κυπριακή Δημοκρατία Κ. Ηλία Φωτόπουλο Εξοχότατε κ. Πρέσβη, Πολύ Αγαπητέ μας κ. Φωτόπουλε, Εκ μέρους του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου μας και εκ μέρους όλης της Επαρχίας Κερύνειας, θα θέλαμε ως Κερυνειώτες πρόσφυγες, θύματα της τουρκικής επεκτατικής πολιτικής και πολλοί από εμάς πρόσφυγες 3ης και 4ης γενεάς από την Ανατολική Ρωμυλία, τη Μικρά Ασία και αλλού, να σας παρακαλέσουμε θερμότατα και εκ βάθους καρδίας, να μεταβιβάσετε το ταπεινό μας αυτό μήνυμα ΑΠΕΙΡΗΣ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ προς τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος Ε. κ. Αλέξη Τσίπρα, τον Πρόεδρο και σε όλα τα μέλη της Ελληνικής Κυβέρνησης και τον Ελληνικό λαό, για την απείρως χρήσιμη, έγκαιρη, ενισχυτική και διασωστική ρητή κάθετη απαίτηση της Ελλάδος, όπως ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ πολυμερής συνάντηση για επίλυση του Κυπριακού σαφέστατα, κάθετα και ξεκάθαρα δε θα μπορεί να συγκληθεί με την παρουσία της Ελλάδος. ΕΚΤΟΣ και εάν πρώτα συμφωνηθεί όπως εξαλειφθούν, πλήρως και διαπαντός, οποιαδήποτε επεμβατικά δικαιώματα, στρατιωτική παρουσία, οποιασδήποτε μορφής ή μεγέθους, της Τουρκίας επί της Κυπριακής Δημοκρατίας ή πιο σωστά επί του νησιού που ονομάζεται Κύπρος και που ευρίσκεται μόλις 40 ναυτικά μίλια από δεκάδες άκρως επικίνδυνες, στρατιωτικές βάσεις της Τουρκίας. Λυπούμεθα πραγματικά, γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση, πλήρες μέλος της οποίας είναι η Κυπριακή Δημοκρατία για 12 χρόνια, συνεχίζει να ανέχεται στρατεύματα εισβολής και κατοχής μέσα στο έδαφός της. ιρ κ Γλαύκος Καριόλου αρ ος Κ ρύ ιας ρο υ ι ο ρ ου Κ ρύ ια αΐας 31

οι ρ ο νέο Συμβούλιο Νεολαίας του Δήμου μας, άρχισε δυναμικά το 2016. Νέα άτομα, νέα αρχή, με τη βοήθεια του Δημοτικού Συμβουλίου και του Δήμαρχου προχωρούμε μπροστά. Οι νέες ιδέες με τη βοήθεια και την καθοδήγηση της πείρας. Το Μάρτιο που μας πέρασε, καταφέραμε να βάλουμε και εμείς το λιθαράκι μας στην προσπάθεια της Τράπεζας Αίματος του Γενικού Νοσοκομείου με τη διοργάνωση μιας Εθελοντικής Αιμοδοσίας. Η Αιμοδοσία μας είχε επιτυχία καθώς Κερυνειώτες και φίλοι της Κερύνειας έσπευσαν να δώσουν αίμα σώζοντας έτσι ζωές συνανθρώπων μας που το χρειάζονται. Το Πάσχα η Νεολαία του Δήμου μας, βοήθησε στη διοργάνωση της Πασχαλινής Συνεστίασης με την παρουσίαση του προγράμματος και το συντονισμό της εκδήλωσης. Οργανώσαμε επίσης Παραδοσιακά Πασχαλινά παιχνίδια στα οποία έλαβαν μέρος μικροί και μεγάλοι. Τον Ιούλιο, δώσαμε το παρόν μας στην Αντικατοχική Εκδήλωση στον Τύμβο Μακεδονίτισσας. ταν μια συμβολική πορεία από το Μνημείο Πεσόντων και Αγνοουμένων Κερωνειωτών, που κατέληξε στον Τύμβο, όπου ακολούθησε Τρισάγιο από τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Κυρηνείας κ. κ. Χρυσόστομο. Η εκδήλωση τελέστηκε υπό την Αιγίδα του Εξοχότατου Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, κ. Νίκου Αναστασιάδη. Το Συμβούλιο Νεολαίας ανέλαβε την παρουσίαση του προγράμματος και το άναμμα της φλόγας στο μνημείο. Το Σεπτέμβριο που μας πέρασε, το Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας του Δήμου Κερύνειας οργάνωσε ένα διήμερο εκδηλώσεων στην αυλή του Δημαρχείου. Στις 23 Σεπτεμβρίου 2016, τελέστηκαν τα εγκαίνια της έκθεσης του κ. Ρογήρου Μενελάου με τίτλο Θύμησες Κερύνειας. Τα εγκαίνια τέλεσε ο Πρόεδρος του Οργανισμού Νεολαίας Κύπρου, κ. Παναγιώτης Σεντόνας. Η έκθεση περιλάμβανε φωτογραφίες, γραμματόσημα, γκραβούρες και άλλα αναμνηστικά από την πόλη και Επαρχία της Κερύνειας. Την επόμενη μέρα, στις 24 Σεπτεμβρίου είχαμε την εκδήλωση Κερύνεια και Αθλητισμός. ταν μια μέρα αφιερωμένη στα Αθλητικά Σωματεία της πόλης και Επαρχίας της Κερύνειας. Είχαμε την τιμή να έχουμε μαζί μας το Ναυτικό Όμιλο Κερύνειας, τον Αθλητικό Πολιτιστικό Όμιλο Χρυσομηλιά, το Γ. Σ. Πράξανδρο, το Σωματείο Ρυθμικής και Ενόργανης Γυμναστικής Πενταδάχτυλος, το J do Κερύνειας και την Π.Α.Ε.Ε.Κ., οι οποίοι μας παρουσίασαν τις δράσεις τους και πήραμε μια γεύση από τις δραστηριότητές τους. Είχαμε επίσης την ευκαιρία να ακούσουμε ένα σύντομο ιστορικό για τον αθλητισμό στην Κερύνεια από τον κ. Πέτρο Χατζηχριστοδούλου, ενώ κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης τιμήθηκε ο Κερυνείωτης αθλητής μας Ανδρέας Καριόλου, για την προσφορά του όλα αυτά τα χρόνια στον αθλητισμό και τη συμμετοχή του στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η επόμενη δράση του Συμβουλίου μας προβλέπεται για το πρωινό της 12ης Νοεμβρίου 2016, ημέρα Σάββατο, όπου θα γίνει επίσκε η στην έκθεση«αρχαιολογία και Μνήμες: Ανασκαφές στις Επαρχίες Κερύνειας και Αμμοχώστου», η οποία πραγματοποιείται από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, στο Εθνολογικό Μουσείο της Οικίας του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου. Στόχος της συγκεκριμένης επίσκε ης είναι η νέα γενεά να γνωρίσει τον αρχαιολογικό πλούτο και την ιστορία του τόπου της, που δυστυχώς ένα μεγάλο μέρος του παραμένει θαμμένο στα χώματα της κατεχόμενής μας γης, μιας και η αρχαιολογική σκαπάνη δεν πρόλαβε να το φέρει στην επιφάνεια πριν από το μαύρο καλοκαίρι 32

του 1974, ενώ σήμερα λόγω της κατοχής δεν είναι εφικτό να διεξαχθούν ανασκαφές στο βόρειο τμήμα του νησιού. Ελπίζουμε ότι θα ταξιδέ ετε μαζί μας στο μακρυνό μας ταξίδι μέσα στην ιστορία μας, μιας και η επαρχία Κερύνειας αποτελεί ένα σημαντικό θησαυροφυλάκιο αρχαιοτήτων, αφού τα πρώτα ευρήματα ανθρώπινης κατοίκησης και δραστηριότητας στην περιοχή της Κερύνειας χρονολογούνται από τη Νεολιθική Εποχή και φθάνουν μέχρι και τις μεταγενέστερες περιόδους (Βυζαντινή, Φραγκοκρατία και Ενετοκρατία), οπότε οικοδομούνται και τα κάστρα της Κερύνειας του Αγίου Ιλαρίωνα, του Βουφαβέντου και της Καντάρας, που θα αποτελέσουν το ενιαίο αμυντικό τείχος της πόλης, που την προστάτευε και από στεριά και από θάλασσα. Σημαντική ανακάλυ η είναι το ναυάγιο της Κερύνειας, το οποίο ανακαλύφθηκε το 1965 από τον Κερυνειώτη δύτη, Ανδρέα Καριόλου, και ανασκάφηκε από τους αρχαιολόγους του αμερικάνικου πανεπιστημίου της Πενσυλβάνιας. Το καράβι της Κερύνειας, το οποίο έχει μήκος μόλις 15μέτρων, χρονολογείται στον 4ον αιώνα π.χ. και αποτελεί το καλύτερα διατηρημένο ναυάγιο του κόσμου, μιας και έχουν σωθεί περίπου τα 3 4 του σκαριού του.επίσης, έχει σωθεί το φορτίο του, το οποίο αποτελείτο από 380 αμφορείς, 29 μυλόπετρες, τα προσωπικά αντικείμενα των τεσσάρων ατόμων του πληρώματος, 10000 αμύγδαλα και άλλα προϊόντα. Το καράβι σήμερα εκτίθεται στο μουσείο του κατεχόμενου Κάστρου της Κερύνειας. Θα σας περιμένουμε, λοιπόν, στις 10:30 το πρωί στο Εθνολογικό Μουσείο της «Οικίας του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου», για να γνωριστούμε και να εξερευνήσουμε μαζί την αρχαιολογία μας, μέσα από τα ευρήματα, που έχουν αποκαλυφθεί κατά τη διάρκεια ανασκαφών, που πραγματοποιήθηκαν πριν τη βίαιη εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων. Να είστε όλοι εκεί! 33

κλ ι οι α ια ους Κ ρύ ια λ ας ρυ ο ού ι ρ ο ου α ού Κ ου υ α ό κο ας ις α ουαρ ου ο ό ο ς ι ρο ς α α ου Κ ρύ ια άχνοντας το αρχείο του παππού Κωστή, οι θύμησες ανατρέχουν σε χρόνια όμορφα, ξέγνοιαστα, όπως πάντοτε έλεγε, στην Κερύνεια μας. Δύσκολα χρόνια, όμως με αρχές, ιδανικά και συνεχή αγώνα... Και ο χρόνος σταματά ξαφνικά στο ξεφύλλισμα μιας εφημερίδας. Ο παππούς τη φύλαγε τόσα χρόνια και μου την παρέδωσε, πριν φύγει από κοντά μας, μαζί με βιβλία και φωτογραφίες..., για να τα αξιοποιήσω, όπως μου είπε... κάποια στιγμή! Και ήρθε αυτή η στιγμή... και πολύ άργησα. Για την ιστορία να αναφέρω ότι, ο παππούς Κωστής έμεινε εγκλωβισμένος με τη γιαγιά Αλεξάνδρα, για 18 μήνες, στο σπίτι τους στην Πάνω Κερύνεια, στην οδό Χαρίλαου Τρικούπη 17. Mαζί τους παρέμειναν εγκλωβισμένοι και η θεία Χρύσω (κόρη του Κ.Χ.), ο σύζυγός της Πανίκος και τα δύο τους παιδιά, Μιχάλης και Αλεξάνδρα. Όταν έγινε η εισβολή, όλοι οι Τ Κ της γειτονιάς μαζεύτηκαν στο σπίτι του παππού, γιατί δεν ήξεραν πού θα κτυπήσουν οι Τούρκοι. Το σπίτι του παππού παρείχε ασφάλεια, γιατί ήταν μια δυόροφη κατοικία. Αργότερα πήγαν στα σπίτια τους. Όταν οι Τουρκοκύπριοι Αστυνομικοί συνέλαβαν το θείο Πανίκο, οι Τ Κ της γειτονιάς μεσολάβησαν και αφέθηκε ελεύθερος. Ο Κώστας Χρυσοχόος είχε ονομαστικό κατάλογο όλων των εγκλωβισμένων στην Κερύνεια και ήταν υπεύθυνος για τη διανομή των Τροφίμων του Ερυθρού Σταυρού. Το πιο κάτω δημοσίευμα είναι από την εφημερίδα Γ Κυριακ κ ρ ου Αναφέρεται στους εγκλωβισμένους Ελληνοκυπρίους της Πάνω Κερύνειας, που αρνήθηκαν να αφήσουν τα σπίτια τους, το μαύρο Ιούλιο του 1974. Και ο τίτλος δυνατός. Αποκτώντας σήμερα μια ξεχωριστή σημασία. ΠΡΟΧΩΡΕΙ ΜΕΘΟΔΙΚΑ Η ΤΟΥΡΚΟΠΟΙΗΣΗ ι α ό ο Κ ρύ ια «Γιατί φεύγετε; Δεν σας διώχνουμε...». Την υποκριτική αυτή ερώτηση υποβάλλουν οι τουρκικές αρχές του κατεχόμενου βορρά στους εγκλωβισμένους Ελληνοκύπριους, που μη μπορώντας να αντέξουν τη βάναυση μεταχείριση, αναγκάζονται να υποβάλουν «αίτηση», για να μεταφερθούν στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου. Η συστηματική εκδίωξη συνεχίζεται μεθοδικά μέχρις ότου φύγει και ο τελευταίος Ελληνοκύπριος από το Βορρά και τουρκοποιηθεί πλήρως η κατεχόμενη Κύπρος. Μετά τους τελευταίους εκδιωχθέντες απομένουν στην Κερύνεια μόνο 73 άτομα και κυρίως γέροι. Κι αυτοί όμως βρίσκονται σε αναμονή. Τις πληροφορίες μάς τις δίδει η Αλεξάνδρα Χρυσοχού, μια εγκλωβισμένη που πέρασε τα τελευταία Χριστούγεννα - εάν μπορούν να ονομαστούν έτσι - στην τουρκοκρατούμενη Κερύνεια. «Όταν κυκλοφορήσεις μέσα στην πόλη - μας λέει - ακούς να μιλούν τούρκικα. Κι αν μιλήσεις εσύ τη γλώσσα σου σε ακούν οι άλλοι παράξενα. Σαν να είσαι εσύ ο ξένος. Νιώθεις ξένος στο δικό σου τόπο!». «Δεν λειτουργεί εκκλησία προσθέτει, ούτε παπάς υπάρχει. Όσους πέθαναν τους έθα ε ο άντρας μου που εκλέγηκε σαν υπεύθυνος των εγκλωβισμένων και τον αποκαλούν «μουκτάρη» οι Τούρκοι.»Ούτε σχολείο λειτουργεί, ούτε δάσκαλος υπάρχει. Μόνο 6 παιδιά του δημοτικού έμειναν και δύο του Γυμνασίου». Όπως μας λέει στη συνέχεια η κ. Χρυσοχού, ο άνδρας της ζήτησε άδεια να πάει να μαζέ ει τις ελιές από δύο σκάλες ελιόδεντρα που είχαν. Οι Τούρκοι του είπαν «αργότερα». Και το αργότερα παρατείνεται μέχρι σήμερα. Οι Τούρκοι μάζε αν όσες ελιές ήθελαν ή όσες μπορούσαν και οι υπόλοιπες σαπίζουν πάνω ή κάτω από τα δέντρα. 34

Κοντά στην οικονομική κατάσταση που εφαρμόζουν οι Τούρκοι, είναι και η υχική καταπίεση. Έτσι ο εγκλωβισμένος χωρίς δουλειά, χωρίς κανένα πόρο, χωρίς ελευθερία κινήσεων, χωρίς στοιχειώδη πνευματική τροφή είτε πρέπει να κλείσει τη ζωή του μέσα στους τέσσερις τοίχους που του απόμειναν και να ζει με τα τρόφιμα του Ερυθρού Σταυρού μέχρι που να πεθάνει είτε «πείθεται» και υποβάλλει αίτηση για μεταφορά στο Νότο. ΕΦΥΓΑΝ ΚΑΙ ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΠΗΘΟ Έτσι τουρκοποιήθηκε παραμονές Χριστουγέννων η Λάπηθος. Οι τελευταίοι κάτοικοί της ήταν οι: Χριστόφορος Χατζηπαυλή 81 χρόνων, η σύζυγός του Αρετή 75, Αυγούστα Μηνά, 55, Κατερίνα Ουγλούπη, 85, Χρυστάλλα Ουγλούπη 35, Νικόλας Πέτρου 54, Κυριακού αρά 60 και Αναστασία Φανή 70. Μια ακόμη γριά που επρόκειτο να εκδιωχθεί την ίδια μέρα, δεν άντεξε το κτύπημα. Πέθανε το πρωί της μαύρης μέρας της ζωής της. ΟΙ ΚΕΡΥΝΕΙΩΤΕΣ Οι Τούρκοι φάνηκαν «μεγαλόκαρδοι». Τους άφησαν να «γιορτάσουν» τα τελευταία Χριστούγεννα στον τόπο τους και τους έδιωξαν προχθές Παρασκευή. Αυτοί είναι: Παναγιώτης Μιχαήλ, 29 χρόνων, η σύζυγός του Χρύσω 26 χρόνων και τα δύο παιδιά τους Μιχαλάκης 3 χρόνων και Αλεξάνδρα 8 μηνών, Κώστας Χατζητσελεπής, Κωφάλαλος, 80 χρόνων, Κώστας Χρυσοχόος, 54 χρόνων και η σύζυγός του, Αλεξάνδρα 54 χρόνων. «Κι όμως - καταλήγει η Αλεξάνδρα Χρυσοχού - η Τ Κ γειτόνισσά μου με αποχαιρέτησε κλαίγοντας και λέγοντας: φεύκεις τζ' εσύ;...». ρ ος όλ ας οι ς και α ι α α ου αρ λ ό ος α ας ο ου ύ ο α ια και και ι ι λύ ου Κυ ριακού ρο λ - α ος ου όλοι ας α ι ρ ου α α- ας ια αρ υρ α λλ Κ ρυ ι ις κ ρ ια ουρκοκύ ριοι ο λι οι α ό ουρκα αρ α ου α α ορ ύου λ ύ ρ ιακ ρος υκ α α ό ο ιο ύ ο ο ρό ο ο α ου ικ αλ ς ο αρ ος λιος Κα λλ ς και ο ο ικό υ ούλιο ο ύ α ο α ό λ ι ρό ος υκ ας Κ ρύ ιας ια όλους ια κα α ο αρ ο κα ο ρα α αυ ρι ου ι ικ κ ρ α αρ ο ας Κα λλ ος Κ ρύ ιας ο Κ α ρυ ο όο ια κοι ικ ρο ορ ου α ο λα ιο ς κ ρο ς υ α ιού Κ ρυ ι 35

ι ιό υ α α ό ο α λ υ ρ ικό α α ς Κ α ις ιας α κ λας Κοιμούμαι μ ένα όνειρο, ξυπνώ με μιαν ελπίδα να ιδώ κι εγώ μια μέρα φως ελεύθερη πατρίδα. Δημοτικό τραγούδι ς Κ ρ ου Καρ υλλ ου ταν Σεπτέμβρης του 1957, όταν πήρα τον πρώτο μου διορισμό στον Άγιο Αμβρόσιο Κερύνειας. μουν 21 ετών. Νεαρή τότε δασκάλα με τον ενθουσιασμό της νιότης και το βαθύρριζο έρωτα της πατρίδας που μας διακατείχε όλους για μιαν ελεύθερη πατρίδα, δέχθηκα με χαρά να ενταχθώ στον απελευθερωτικό αγώνα και να προσφέρω εκεί που μπορούσα. Δεν άργησε η μέρα που μια εξαίρετη εκπαιδευτικός και αγωνίστρια της ΕΟΚΑ, η Αγγελική Χριστοφόρου, με όρκισε στην εκκλησία του Αγίου Αμβροσίου που υπαγόταν στον τομέα Καρπασίας. Βάζοντας το χέρι στο Ευαγγέλιο και γνωρίζοντας τις συνέπειες εκφώνησα τον όρκο με δέος και συγκίνηση. Υπ ευθύνη μου ήταν το Κατηχητικό Σχολείο κάθε Κυριακή μετά τον κοινό εκκλησιασμό. Γράφτηκα μέλος της ΟΧΕΝ (Ορθόδοξη Χριστιανική Ένωση Νεανίδων) Αγίου Αμβροσίου. Ακόμα ήμουν υπεύθυνη για τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες (θέατρο, εθνικοί εορτασμοί, χοροί, ομιλίες). ταν σε τέτοιες δραστηριότητες που πρωτοπαρουσιάστηκε κατόπιν δικής μου διδασκαλίας ο χορός του χρυσομήλου στο Παγκύπριο Φεστιβάλ Νεολαίας στη Λευκωσία το Μάιο του 1958. Η χορογραφία έγινε σύμφωνα με τη μουσική του χορού της τατσιάς. Οι κοπέλες κρατούσαν καλαθάκια γεμάτα χρυσόμηλα, είχαν πλεγμένα στεφάνια με κλαδάκια χρυσομηλιάς σαν γιρλάντες στα μαλλιά κι οι φορεσιές τους ήταν από κυπριακή αλατζιά σε πράσινο και άσπρο χρώμα. Έως τώρα θυμούμαι την εκθαμβωτική ομορφιά του ειδυλλιακού τοπίου του χωριού, την καλοσύνη, τη φιλοξενία των κατοίκων και από τους πιο μικρούς έως και τους πιο μεγάλους μαθητές την αγωνιστικότητα στις διαδηλώσεις και τον πατριωτισμό τους. Στο σπίτι των δασκάλων που μέναμε μαζί με δυο άλλες δασκάλες από τη Λάπηθο, την Αγγελική και την Τασούλα, μας φρόντιζαν με πολλή αγάπη οι άνθρωποι της γειτονιάς, η κ.ανδριανή και οι κόρες της η Αγγελική και η Κούλα και απέναντί μας η γειτόνισσα Παρασκευή, νεαρή κοπελίτσα τότε. ταν σε αυτό το σκηνικό που μια κυριακάτικη νύχτα ξενυχτούσα στο γραφείο μου προετοιμαζόμενη για τα μαθήματα της επόμενης μέρας δίπλα σε μια λάμπα πετρελαίου, καθώς δεν υπήρχε τότε ηλεκτρισμός και όλες οι σημερινές ανέσεις. Τότε συνέβη το εξής περιστατικό: Το σπίτι των δασκάλων ήταν διπλοκατοικία. Η μια κατοικία είχε την είσοδό της στα δυτικά και η άλλη στα ανατολικά. Συνδέονταν μεταξύ τους μόνο με ένα μεσότοιχο. Στη μια κατοικία κατοικούσαν οι εκάστοτε δασκάλες και στην άλλη κατοικούσαν οι εκάστοτε δάσκαλοι του χωριού. Στο σπίτι αυτό, κατοικούσε και ο μ. Ιωάννης Χαρμαντάς από τον Καραβά Κερύνειας, Διευθυντής τότε του Δημοτικού Σχολείου Αγίου Αμβροσίου και αγωνιστής επίσης της ΕΟΚΑ. Είχαμε συνεννοηθεί από πριν σε περίπτωση που Άγγλοι στρατιώτες έκαναν νυχτερινή περιπολία στην περιοχή και αν επιχειρούσαν να μπουν στο σπίτι μας για έρευνα να ειδοποιηθεί με συνθηματικό τρόπο (τρία χτυπήματα στον τοίχο) και να ερχόταν να μας συμπαρασταθεί μιλώντας με τους Άγγλους. Πράγματι αυτό έγινε. Εκείνη τη νύχτα που είδαν το φως στο σπίτι πλησίασαν. Ακουμπώντας και προτάσσοντας τα όπλα στο παράθυρο μού ζήτησαν ταυτότητα. Δεν έχασα λοιπόν καιρό. Έπειτα από τρία χτυπήματα στον τοίχο, εμφανίστηκε ο Διευθυντής α ηφώντας τον κίνδυνο και ο εξαιρετικός αυτός άνθρωπος εξήγησε στους Άγγλους ότι είμαστε οι εκπαιδευτικοί του χωριού. Οι στρατιώτες έκαναν ένα γύρο στο δωμάτιό μου και, αφού μας ζήτησαν συγνώμη για την ενόχληση, έφυγαν. Πώς να μην ήταν μεγάλη η ανακούφισή μου, αφού δεν έ αξαν κάτω από το στρώμα μου όπου έκρυβα ένα φυλλάδιο της ΕΟΚΑ; Το είχα κρύ ει εκείνη την Κυριακή, γιατί παρέπεσε στο πάτωμα της εκκλησίας. θελα να το μελετήσω το βράδυ και, γι αυτό, το 'κρυ α. Γνωρίζω πως διαβάζοντας αυτά οι νεότεροι, το κείμενό μου μπορεί να δημιουργεί την εντύπωση ότι είναι απλοϊκό έως και εξωπραγματικό, αλλά αυτή ήταν η καθημερινότητά μας. Δεν αναφέρομαι στην προσφορά μου στον απελευθερωτικό αγώνα, για να μη θεωρηθεί ότι περιαυτολογώ. Σήμερα που συγχέονται ο πολιτισμός και η καλοπέραση, η αγωνιστικότητα και η αυτοπροβολή, θέλω να επισημάνω τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες εργάζονταν τότε οι εκπαιδευτικοί που ανήκαν στην οργάνωση, γιατί τα 'σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά (Δ. Σολωμός, μνος εις την Ελευθερία). Επειδή, οι εκπαιδευτικοί όντας υπάλληλοι, δεν έπρεπε να αναμειγνύονται στον απελευθερωτικό αγώνα. Η παραμικρή υπο ία επέσυρε την ανάλογη ποινή ακόμα και την παύση τους ως εκπαιδευτικοί. Εάν έβρισκαν τότε λοιπόν το φυλλάδιο, θα 36

είχα και την ανάλογη ποινή. Μέχρι σήμερα παραμένει άγνωστη η προσφορά στον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-1959, αφού δεν γίνεται μνεία, πολλών εκπαιδευτικών από την ελάχιστη έως και την πιο επικίνδυνη. Η υπέρτατη θυσία είναι και η πλέον ηρωϊκή όπως αυτή του Φώτη Πίττα ένα χρόνο μετά. Το πιο πάνω κείμενο καταγράφει ένα βίωμα, αποτίει φόρο τιμής στους δασκάλους εκείνης της εποχής και εξιστορεί τι θα πει πόθος ελευθερίας. κόσκινο κυπριακό παραδοσιακό ύφασμα διαφωτιστικό υλικό της ΕΟΚΑ που ήταν παράνομο επί Αγγλοκρατίας κκλ α ρο ου 37

Κ ρύ ια ούλιος κα α ρο Πικρές μνήμες από τον Α. Χατζηαντώνη ρ α ιλ λ ύ ρος ουλ ου Κερύνεια, 20 Ιουλίου, 5.30 πρωινή. χος που μοιάζει με βροντές με ξυπνούν, 15χρονο παιδάκι τότε, από τον ύπνο του δικαίου. Αμέσως, σηκώνομαι και βγαίνω στο πίσω ξύλινο μπαλκόνι, χωρίς να συνειδητοποιήσω τον άμεσο κίνδυνο Τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη έσχιζαν τον καθαρό Κυπριακό ουρανό σκορπώντας τον τρόμο και την καταστροφή. Σε ελάχιστα λεπτά ήταν όλη η οικογένεια στο πόδι. «Ελάτε όλοι, να κρυφτούμε κάτω από τις λεμονιές και πορτοκαλιές στον πίσω κήπο μας Γρήγορα, τρέξτε Βουράτε!», ακούστηκε η φωνή του ιατρού πατέρα μου, που λες και το περίμενε, από την ημέρα που ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος είχε αποστείλει τη γνωστή επιστολή προς Γκυζίκη: «Διαισθάνομαι αόρατην χείρα εξ Αθηνών, αποσκοπούσα εις τον φυσικόν αφανισμόν μου!». Φεύγοντας αργότερα από τον πίσω κήπο, όπου ήμασταν σχετικά εύκολος στόχος, κρυφτήκαμε στο υπόγειο του, απέναντι αρχοντικού, που έμενε η Αγγλίδα χήρα ενός στρατηγού, του Sir Spigg, οικία στην οποία εργαζόταν ως μάγειρας ο φίλος μας μακαριστός τώρα, Ανδρέας Σταυρίδης-Κετσιής. Μείναμε 2-3 νύκτες. Ο τοίχος ήταν ενισχυμένος με τσιμέντο και μας παρείχε πλήρη ασφάλεια. Το πρωί που βγαίναμε λίγο έξω να πάρουμε λίγο αέρα με το γιο του φίλου Ανδρέα, Χρυσόστομο (Σούλλη), βρίσκαμε θραύσματα οβίδων που είχαν ρίξει τα τουρκικά αεροσκάφη Κοφτερά σαν λεπίδες! «Δεν μπορούμε να μείνουμε εδώ για πάντα Πρέπει να φύγουμε προς Άγ. Επίκτητο!», έλεγε φανερά ταραγμένος ο πατέρας μου. Έτσι κι έγινε. Δύο μπλόκα εισβολέων, οπλισμένοι σαν αστακοί, μας σταμάτησαν έξω από το Καράκουμι, και μετά από έρευνα στο αυτοκίνητο, αφού πείστηκαν ότι ήταν απλά ένας ηλικιωμένος γιατρός με την οικογένειά του, μας επέτρε αν να προχωρήσουμε χωρίς να μας πειράξουν! Ο Γολογθάς για μας, όπως και για άλλους 200.000 πρόσφυγες, τότε άρχιζε! Ως Έλληνες-Κύπριοι, έχουμε δύναμη. Έχουμε σθένος ανεξάντλητο. Η πατρίδα μας, καθημαγμένη και τραυματισμένη επέζησε. Πιστεύω ότι είναι στο DNA μας. Εις πείσμα όλων εκείνων που μας πρόδωσαν, διχοτόμησαν το νησί μας, μας εξαθλίωσαν αργότερα με οικονομικές καταστροφές Και προς δόξαν Θεού, εξακολουθούμε να αντιστεκόμαστε, κόντρα στη σκόνη και τους ανέμους σε αυτήν την αγία βραχονησίδα, κόντρα σε ύπουλους εχθρούς που εξακολουθούν να απεργάζονται τον εθνικό αφανισμό μας! Εμείς εκεί! Όρθιοι και ακλόνητοι! Πόσοι από τους σημερινούς νέους μας, τα γνωρίζουν αυτά; Πόσο αντιλαμβάνονται ότι εμείς οι λίγοι κάτι παραπάνω από εξήντα, βιώσαμε τέτοιες καταστάσεις και με τη βοήθεια του Θεού, επιβιώσαμε; Πότε θα εισαχθεί με σοβαρότητα ένα μάθημα στα σχολεία μας που να τα διδάσκει αυτά; 38

Γ Κ Από τη σχολική ζωή Εκπαιδευτηρίων Κερύνειας ό ο ρ ο ου ιλόλο ου ρ α Κα ούρ ρ κα ου Γυ α ου Κ ρύ ιας και ρα κα ο α ιο α Κα λο ος α Γυ α ου Κ ρύ ιας ρό ρα α Γιορ ς Γρα 39

40

ός λλ ος Κερύνεια μου, Κερύνεια μου, Σ' έχω μες την καρδιά μου. Πάντα είσαι στη σκέ η μου Και εις τα όνειρά μου. Εχθές ήμουν στην πόλη σου, Εις την οδόν Ελλάδος, Και χαιρετούσα τους γνωστούς Τους φίλους και περαστικούς. Μπήκα στο σπίτι της Πανιώς, Βρήκα τον Αναστάση. Λαλεί μου η μάνα μου δεν είναι δω Πήγε στου Τσιάκκα το φουρνί ωμί να αγοράσει. Στου Ουζουνιάν το μαγαζί Μπήκα να χαιρετίσω, Τον ξάδελφο Χαράλαμπο Τα νέα του ν' ακούσω. Πέρασα που τα Πάτρια Που' ταν η νεολαία, Συνάουνταν ούλλοι τζιαμαί Και κάμνασιν παρέα. Το μαγαζί το διπλανό ταν του Γιωργιάδη, Μπήκα και πήρα ύφασμα Να ρά ω ένα φουστάνι. Στου Βία του κουμπάρου μου Το μαγαζί εμπήκα. Με κέρασε καφέ, νερό, Να μου περάσει η δί α. Του Σιαξατέ, του Σκαναβή Το ζαχαροπλαστείο. ταν ο Άκης τζι 'είπεν μου Να μπω να μου κεράσει, Του 'πα είμαι βιαστική, Θα πάω είς τον Λευτερήν Να φάω ένα σουβλάκι. Ξεκίνησα, χαιρέτισα Το Γιώργο τον Παντέχη. ταν ηλιοβασίλεμα Και άρχισε να βρέχει. Στου Θεοχάρη ένα ταξί Επήγα, για να πιάσω Μου 'πε συγνώμη δεν μπορώ. Βερεσιέ δεν κάμνω. Έτρεξα αμέσως βουρητά, Και πήγα στον Παράσκο. Να πιάσω το ποδήλατο, Εις το χωρκό να πάω. Επέρασα μιαν αμμαθκιά, Να δω τζαι το λιμάνι. Τζαι έπρεπε να βιαστώ, Πριν μ' έβρει το σκοτάδι. τανε τόσο ζωντανό, Το όνειρό μου το γλυκό. Μ' έχει αναστατώσει. Αλλά ποτέ δεν ήθελα Ποτέ να ξημερώσει. ρα ας α λι α ου Χαιρέτισα και τον Γιατρό Τον γέρο τον Μανώλη, Έβαζέ σου μιαν ένεση Και γίνεσουν ρολόϊ Στου Κώστα το μπακάλικο, Μπήκα να αγοράσω Κουτσιά, φασόλια τζαί λουφκιά. ταν για τη φτωχολογιά. Πουλούσεν τα με την οκκά. Στο μαγαζί που δούλευα, Μπήκα να χαιρετίσω, Τον μάστρο μου τον Νεοκλή Τζαι όλους τους συναδέλφους μου, Τα νέα τους ν' ακούσω. Είδα τον Κούλλη τον Λεπτό, Το μαγαζί ήταν κλειστό Λαλεί πάω, για να ξεκουραστώ Θα ανοίξουμε κατά τις δυό. Μπήκα μες του Χατζηλαμπή Το βιβλιοπωλείον, 41

α ικ ρα α α ό ο κρα ικό αρ ο ς ας ια ο ρ ο ο ρο Κ ρύ ια ς ρος ικα ρ ς ρι ου Ιστορικού-ερευνήτριας, π. Αν. Διευθύντριας Κ.Ε.Ε. ο ο α ρι ου ου ακαρ ου ρι ο ο σπουδαιότερο προσκύνημα της αρμενικής κοινότητας της Κύπρου, το πλούσιο μοναστήρι του Αγίου Μακαρίου-Σουρπ Μακάρ, γνωστό και ως Αρμενομονάστηρο, το μοναδικό αρμενικό μοναστήρι στην Κύπρο, βρίσκεται στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου, κτισμένο σε υ όμετρο 520 μέτρων περίπου, μέσα στο πυκνό καταπράσινο δάσος της ανατολικής Πλατανιώτισσας, σε μια ειδυλλιακή περιοχή περίπου δύο χιλιόμετρα δυτικά της Χαλεύκας και 11 χλμ. βόρεια της Κυθρέας. Είναι κτισμένο στις βόρειες κλιτύες του βουνού, σε ωραία τοποθεσία με εξαιρετική θέα, τόσο προς τη θάλασσα όσο και προς το βουνό. Από τη θαυμάσια αυτή θέση του μοναστηριού μπορεί κάποιος να ατενίσει την υ ηλή οροσειρά του Ταύρου στην Κιλικία που βρίσκεται ακριβώς απέναντι ιδιαίτερα τον χειμώνα, όταν ο ουρανός είναι καθαρός και οι βουνοκορφές κάτασπρες από το χιόνι. Εκτός από τα πεύκα υπάρχει και μεγάλη ποικιλία αγριολούλουδων, ιδίως ματσικόριδα και κυκλάμινα. Το μοναστήρι ιδρύθηκε από Κόπτες μοναχούς της Αιγύπτου γύρω στα τέλη του 10ου με αρχές του 11ο αιώνα μ.χ, που θεωρείται χρυσή εποχή του μοναχισμού στην Κύπρο. Το μοναστήρι ήταν αφιερωμένο στον μεγάλο Αιγύπτιο άγιο των Κοπτών Μακάριο τον Ερημίτη της Αλεξάνδρειας ή Νεότερο (306-395 μ.χ.), που σύμφωνα με την παράδοση είχε ασκητέ ει για κάποια περίοδο στις σπηλιές της περιοχής, αλλά γιόρταζε εξίσου και τη μνήμη του επίσης αιγυπτιακής καταγωγής αγίου Μακαρίου του Πρεσβύτερου το Δεκέμβριο. Ο ασκητής Μακάριος ερημίτης, στον οποίο η παράδοση απέδωσε πολλά συγγράμματα, εκτός από Μακάριος, ήταν γνωστός και ως ο Αιγύπτιος ο Μέγας ή ο Πρεσβύτερος. Οι Κόπτες, γνωστοί και ως Αιγύπτιοι, αποτελούν αίρεση Μονοφυσιτών Χριστιανών της Αιγύπτου. Η ονομασία Κόπτες προέρχεται από την αραβική λέξη hi t που προέρχεται από την ελληνική λέξη Αίγυπτος με την απάλει η της πρώτης και τελευταίας συλλαβής. Κατά τον Μεσαίωνα Κόπτες της Αιγύπτου είχαν μικρή παροικία στην Κύπρο που κατοικούσε σε δική τους ενορία στη Λευκωσία και διοικούνταν από επίσκοπο ο οποίος στελλόταν από τον Κόπτη Πατριάρχη του Κα ρου. Η εκκλησία τους στη Λευκωσία ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Αντώνιο. Όμως κατά τον Mεσαίωνα, από τα έγραφα που δημοσιεύονται στην παρούσα μελέτη, μικρές παροικίες Κοπτών υπήρχαν και σε μερικές άλλες πόλεις της Κύπρου, με σημαντικότερες απ αυτές τις παροικίες στην Αμμόχωστο και σε μικρότερο βαθμό στην Πάφο. Από προφορικές πληροφορίες που συγκεντρώσαμε συνάγεται ότι μέχρι το 19ο αιώνα στην Πάφο διασώζονταν κατάλοιπα κτιρίων που ανήκαν σε Κόπτες. Την ύπαρξη των Κοπτών στη Λευκωσία και του μοναστηριού τους του Αγίου Μακαρίου στη βόρεια οροσειρά του νησιού κατά τον Μεσαίωνα πιστοποιεί και ο Στέφανος Λουζινιανός τo 1572, ο οποίος αναφέρει ότι οι Κόπτες είχαν μοναστήρι στην Κύπρο που ονομαζόταν «Σαιντ Μακάρι» και το μοναστήρι αυτό ήταν άβατο ακόμη και για τα θηλυκά ζώα. Οι Κόπτες τηρούσαν με μεγάλη αυστηρότητα τις νηστείες της Τεσσαρακοστής και κατά τις νηστείες απέφευγαν να τρώγουν ακόμη και όσπρια, όπως κουκιά, φακές κ.ά, που ήταν δυνατό να περιέχουν έντομα. «Li o ti, o er irconci i, tanno in Nico ia, ori alli Monti er o ra ontana: e ti onaci non ogliono ne n ani al e inil nel o ona terio, ne ancho ogliono galine al o che n gallo per ri egliarli la note al att tino, ne angia ano la g adrage i a co a alc na che genera e er eti, 42

per cio era prohi ito alloro la a a, lente i il hanno n Mona terio ditto San Machari» (Βλ. St. L ignano, horogra ia et re e Hi toria ni er ale dell i ola de ipro principiando al te po di No per in ino al 1572, Bologna 1573). Αργότερα, όπως πληροφορούμαστε από τον Αρχιμανδρίτη Κυπριανό στην Ιστορία Χρονολογική της Νήσου Κύπρου (Ενετίησιν 1788), το μοναστήρι αυτό ανήκε στους Αρμένιους. «Οι Αρμένιοι ευρίσκοντο εις Λευκοσίαν με τον αυτών επίσκοπον, είχον ένα μοναστήριον του Αγίου Μακάρι. Αυτοί οι μοναχοί δεν εδέχοντο ζώον θυλικόν εις το μοναστήριόν τους παρά ένα αλέκτορα, ή πετεινόν, δια να τους εξυπνά εις τον όρθρον. Δεν έτρωγαν την τεσσαρακοστήν πράγμα οπού εγέννα σκωλίκια, ήτοι κουκκία, φακαίς, και άλλα όμοια». Στα Κρατικά Αρχεία της Βενετίας, όπου υπάρχει ωκεανός εγγράφων, βρήκαμε και τέσσερα σημαντικά έγγραφα που αφορούν το πλούσιο αυτό μοναστήρι. Από ένα έγγραφο πληροφορούμαστε ότι ο ο α ρι ου ου ακαρ ου ο α ό α υ ρο ικό λ ριο στο Συμβούλιο των Δέκα, στις 24 Μα ου 1539, συζητήθηκε η ετήσια χορήγηση σιταριού στους Κόπτες μοναχούς του Αγίου Μακαρίου και η μισθοδότηση ενός δασκάλου της αραβικής γλώσσας για να καταστεί δυνατή η κατανόηση σημαντικών βιβλίων της ιατρικής που βρίσκονταν στο μοναστήρι. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι: «Στην Κύπρο υπάρχει ένα μοναστήρι ερημιτών συριακής εθνότητας που ονομάζονται Κόπτες του τάγματος του Αγίου Μακαρίου. Αυτοί ήλθαν από την Αίγυπτο και κατοίκησαν στην Κύπρο. Η γενική συμπεριφορά τους συνιστά καλό παράδειγμα έντιμης ζωής, μελέτης και θεϊκής λατρείας. Το δημόσιο ταμείο βοήθησε στην ανέγερση ενός μοναστηριού ερημιτών στα βουνά της Κύπρου και από τα τέσσερα μοναστήρια που είχαν οι ερημίτες μοναχοί τώρα υπάρχουν 16 και ελπίζουν ότι ο αριθμός τους θα αυξηθεί ένεκα της ευσέβειας των πιστών Κυπρίων. Οι ερημίτες αυτοί έστειλαν απεσταλμένο τους και ζήτησε ελεημοσύνη. Γι αυτό και το Συμβούλιο των Δέκα συζητεί το ενδεχόμενο να εγκρίνει ετήσια χορηγία 100 μοδίων σιταριού στους κόπτες μοναχούς του Αγίου Μακαρίου. Επίσης το Συμβούλιο των Δέκα διατάσσει την κυβέρνηση της Κύπρου να βρει στη Λευκωσία ή στην Αμμόχωστο ή αλλού ένα Σύριο ερημίτη, ο οποίος με μισθό 20 δουκάτων τον χρόνο, που θα του καταβάλλεται από το δημόσιο ταμείο και τη σιταποθήκη, θα διδάσκει την αραβική γλώσσα στους Κόπτες που κατοικούν στην Κύπρο και σε άλλους που θα ήθελαν να μάθουν τα αραβικά. Έτσι, με την εκμάθηση των αραβικών, θα καταστεί δυνατή η κατανόηση των σημαντικών βιβλίων ιατρικής που βρίσκονται στην κατοχή αυτού του μοναστηριού, για το καλό της Κύπρου. Τα βιβλία αυτά άφησε στο μοναστήρι ένας Σύριος γιατρός» (Βλ. Αικ. Αριστείδου, Ανέκδοτα έγγραφα της Κυπριακής ιστορίας από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας, τόμ. Δ (1530-1540), Λευκωσία 2003, σσ. 23, 271-273, έγγρ. αρ. 137 όπου και οι σχετικές παραπομπές και η βιβλιογραφία). Από το κείμενο του πιο πάνω εγγράφου αποδεικνύεται ότι, λόγω της καλής συμπεριφοράς τους, του καλού χαρακτήρα τους, της έφεσής τους στη μελέτη και της αφοσίωσή τους στη θεϊκή λατρεία και άλλες αρετές τους, οι ερημίτες του μοναστηριού αυτού έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης και θεωρούνταν καλό παράδειγμα έντιμης ζωής. Γι αυτό και το Συμβούλιο των Δέκα εκτιμώντας τα θετικά αυτά στοιχεία των ερημιτών του, αποφάσισε να παραχωρήσει σ αυτούς τη ζητηθείσα χορηγία σε σιτάρι και επί πλέον αξιολογώντας τα θετικά που θα προέκυπταν από την αξιοποίηση των σημαντικών ιατρικών βιβλίων που διέθετε το μοναστήρι για ολόκληρη την Κύπρο σε περίπτωση εκμάθησης από τους κόπτες που κατοικούσαν στο νησί της αραβικής γλώσσας, στην οποία ήσαν γραμμένα τα προαναφερθέντα ιατρικά βιβλία, είχε αποφασίσει να διαθέσει 20 δουκάτα το χρόνο ως αμοιβή για κάποιο δάσκαλο που θα δίδασκε στους κόπτες του νησιού την αραβική γλώσσα. Σημειώνουμε ιδιαίτερα ότι στην απόφασή του το Συμβουλίου των Δέκα τονίζει ότι στην Κύπρο υπάρχει ένα μοναστήρι ερημιτών συριακής εθνότητας που ονομάζονται Κόπτες και ότι πρέπει να εξευρεθεί ερημίτης που θα γνωρίζει και θα διδάσκει την αραβική γλώσσα στους Κόπτες που κατοικούν στην Κύπρο και σε άλλους που θα ήθελαν να μάθουν τα αραβικά και προστίθεται στην απόφαση ότι, έτσι θα καταστεί δυνατή η κατανόηση των σημαντικών βιβλίων ιατρικής που βρίσκονται στην κατοχή του μοναστηριού, για το καλό της Κύπρου. Η επιδίωξη ο δάσκαλος της αραβικής γλώσσα να είναι Σύριος και ερημίτης τονίζεται ιδιαίτερα στη σχετική απόφαση, επειδή η γλώσσα στην οποία τα βιβλία ήταν γραμμένα, προφανώς, να διέφερε από την αραβική που ομιλείτο στην Αίγυπτο ή άλλη αραβική χώρα. Τούτο επίσης μαρτυρεί ότι οι Κόπτες μοναχοί που ίδρυσαν το Αρμενομονάστηρο ήλθαν μεν από την Αίγυπτο στην Κύπρο αλλά, όπως αναφέρεται ρητά και στο κείμενο της απόφασης του Συμβουλίου των Δέκα, ήταν συριακής καταγωγής. Η πληροφορία αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι και τα ίδια τα ιατρικά βιβλία που υπήρχαν στη βιβλιοθήκη του μοναστηριού είχαν δωριθεί στο μοναστήρι από Σύριο γιατρό. Ακόμη ένα σημαντικό στοιχείο που περιέχουν τα πιο πάνω 43

έγραφα είναι ότι από τη φράση: «το Συμβούλιο των Δέκα διατάσσει την κυβέρνηση της Κύπρου να βρεί στη Λευκωσία ή στην Αμμόχωστο ή αλλού ένα Σύριο ερημίτη δάσκαλο της αραβικής γλώσσας», υποδηλοί ότι Σύριοι Κόπτες κατά τον 16ο αιώνα υπήρχαν τόσο στη Λευκωσία όσο και στην Αμμόχωστο. Το στοιχείο αυτό αποτελεί έναν ακόμη λόγο για περαιτέρω έρευνα για τους ενδιαφερόμενους ειδικούς. Από ένα άλλο έγγραφο πληροφορούμαστε ότι το Συμβούλιο των Δέκα σε επόμενη συνεδρία του για ικανοποίηση του αιτήματος των μοναχών του μοναστηριού αποφάσισε όπως «στο μοναστήρι του Αγίου Μακαρίου, που βρίσκεται στα βουνά της Κύπρου, να δίνονται ετησίως 40 στάρα σιτάρι από την κρατική αποθήκη στη Λευκωσία». Οι πλούσιοι Κόπτες που κατοικούσαν στην Κύπρο συνήθιζαν να αφήνουν κληροδοτήματα στο μοναστήρι αυτό. Ένα από τα κληροδοτήματα ήταν και τα σημαντικά ιατρικά βιβλία στην αραβική γλώσσα που διέθετε η βιβλιοθήκη του εν λόγω μοναστηριού, τα οποία αναφέρονταν και στην υποβληθείσα αίτηση χορηγίας των μοναχών, τα οποία προφανώς συνιστούσαν πολύ σημαντικά και σπάνια βιβλία του είδους αυτού. Τα βιβλία αυτά τα κληροδότησε με διαθήκη του στο μοναστήρι ο γιατρός Γεώργιος ( or i) που, όπως συνάγεται από το έγγραφο, ζούσε στην Κύπρο. Μία άλλη απόδειξη ότι οι πλούσιοι κόπτες με διαθήκες τους άφηναν κληροδοτήματα είναι και η πληροφορία από ένα άλλο έγγραφο ότι το 1518 είχε πεθάνει στη Λευκωσία ο κόπτης Χάννας Χριστοδούλου, ο οποίος είχε αγοράσει το μικρό χωριό Νέο Χωρίο ( niochorio) για 2.000 δουκάτα και το άφησε, ως κληροδότημα, σε τέσσερις εκκλησίες και σε φτωχούς Κόπτες ομοεθνείς του. Κόπτες από την Αίγυπτο ζούσαν στην Κύπρο τουλάχιστο μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ο αιώνα και μάλιστα μερικοί από αυτούς ήσαν πολύ πλούσιοι. Στις αρχές του 20ού αιώνα ο Sidar Bi hara, Κόπτης από την Αίγυπτο (Κάιρο), ήταν ο τελευταίος ιδιοκτήτης του Κάστρου του Κολοσσιού, στο οποίο διέμενε με τη σύζυγό του. ταν πολύ πλούσιος και στο Κάιρο είχε τεράστιο κτηριακό συγκρότημα και πολλά κτήματα. Ο πατος Αρμοστής της Κύπρου τον έπεισε να πωλήσει το Κάστρο-κατοικία του για 600 λίρες στο σύγχρονο Τάγμα του Αγίου Ιωάννη με έδρα την Αγγλία. Παρά το γεγονός ότι η αγοραπωλησία δεν πραγματοποιήθηκε, το Τάγμα αυτό διοργάνωνε στο Κάστρο, υπό τις προσταγές του Λόρδου a eh r t, μέχρι και το 1959, τελετές αναδοχής νέων μελών, αναβιώνοντας τη μεσαιωνική παράδοση (Περισσότερα για το Κάστρο Κολοσσίου βλ. Αικ. Αριστείδου, Το Φρούριο του Κολοσσιού μέσα από τους αιώνες, Λευκωσία 1983). Αργότερα, το μοναστήρι αυτό περιήλθε στην κατοχή των Αρμενίων και έκτοτε είναι γνωστό ως Αρμενομονάστηρο. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν γνωστό και ως το Κυανούν Μοναστήρι λόγω του γαλάζιου χρώματος που είχαν οι ικ ρι ου κ ο α ρα α ς Κυ ριακ ς ι ορ ας α ό ο Κρα ικό ρ ο ς ας ό υκ α αρ ρ πόρτες κα τα παραθυρόφυλλά του. Το 1642 ένα φιρμάνι απάλλαξε το μοναστήρι από τη φορολογία, γεγονός που συνέβαλε στην περαιτέρω ανάπτυξή του. Οι πρόνοιες της φορολογικής αυτής απαλλαγής ανανεώθηκαν το 1660 και το 1701. Τα χρόνια μεταξύ 1650-1750 θεωρούνται ως ο «Χρυσός Αιώνας» του μοναστηριού καθώς τεράστιες εκτάσεις αγοράστηκαν είτε δωρίθηκαν στη μονή (Βλ. Α. Χατζηλύρα, Οι Αρμένιοι της Κύπρου, Λάρνακα 2009). Την περιουσία του διαχειριζόταν μέχρι το 1974 η αρμενική εκκλησία της Κύπρου που υπάγεται στον Μεγάλο Οίκο της Κιλικίας που εδρεύει στον Λίβανο. Το μοναστήρι διατηρούσε στενή και συνεχή επαφή με το αρμενικό πατριαρχείο της Κιλικίας, από το οποίο πολλοί αξιωματούχοι επισκέπτονταν το μοναστήρι κατά καιρούς, μερικοί μάλιστα παρέμεναν και για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Σε παλαιότερες εποχές το μοναστήρι ήταν επίσης χώρος προσκυνήματος για Αρμενίους άλλων χωρών που ταξίδευαν προς ή από τους Αγίους Τόπους. Μετά τις πρώτες εκτεταμένες σφαγές των Αρμενίων από τους Τούρκους κατά το 1895 6, ιδρύθηκε στη Λευκωσία αρμενικό ορφανοτροφείο, στη συντήρησή του οποίου βοηθούσε σημαντικά και το μοναστήρι. 44

Η κτηματική περιουσία του μοναστηριού είναι πολύ μεγάλη και υπολογίζεται σε 10.000 στρέμματα γης περίπου, που αρχίζει από τη θάλασσα και φτάνει μέχρι την οροσειρά του Πενταδακτύλου, με χαρουπιές, ελιές, πεύκα, κυπαρίσσια και άλλα δασικά δέντρα και θάμνους. Είχε αρκετές πηγές και περιβόλια, όπου καλλιεργούσαν εποχιακά λαχανικά, άλλες φυτείες και οπωροφόρα δέντρα. Τα έσοδα από την αξιοποίησή της διατίθεντο υπέρ της αρμενικής κοινότητας της Κύπρου. Επίσης ο χώρος του μοναστηριού χρησιμοποιείτο και ως τόπος κατασκήνωσης για τα ορφανά παιδιά των Αρμενίων τα καλοκαίρια. Πριν την τουρκική εισβολή του 1974, το μοναστήρι γιόρταζε την πρώτη Κυριακή του Μα ου. Γινόταν αρχιερατική λειτουργία, στην οποία συγκεντρώνονταν Αρμένιοι απ όλη την Κύπρο, και γινόταν πανηγύρι. Ο Ι.Κ. Περιστιάνης, που επισκέφθηκε την περιοχή το 1909, (βλ. Ι.Κ. Περιστιάνη, Γενική Ιστορία της Νήσου Κύπρου, από Αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της Αγγλικής Κατοχής, Λευκωσία 1910 (1995), σ. 891-892) έγρα ε τα εξής για το μοναστήρι: «Εκ της θέσεως ταύτης (του Πεζουναρκού και της Πέτρας της Στητής) υπάρχει ατραπός άγουσα δυτικώς προς το ιστορικόν Αρμενικόν Μοναστήριον του Αγίου Μακάρ, όπερ κοινώς καλείται «Άης Μακάρης», και ετέρα νέα ατραπός άγουσα κατ ευθείαν εις Άγιον Γεώργιον της Αττάλου. Το ειρημένον Μοναστήριον κείται εις τας υπωρείας υπερκειμένου υ ηλού βουνού δεσπόζοντος της κάτωθι εκτενούς κοιλάδος, αφ ου ο θεατής απολαύει μαγευτικής θέας προς βορράν. Η νυν εν χρήσει εκκλησία του χρονολογείται από του 1814, αλλ ο ανατολικός και δυτικός τοίχος της αρχαίας μεσαιωνικής κατερειπωθείσης εκκλησίας σώζονται εισέτι. Εκ του Μοναστηρίου τούτου κατέρχεταί τις εν μέσω πυκνοτάτου δάσους και διά κοιλάδων εις την Αττάλουν, ένθα ευρίσκεται έτερος Αρμενικός συνοικισμός, εντεύθεν δε εις Άγιον Γεώργιον της Αττάλου, όπου σώζεται αρχαίος Βυζαντινού ρυθμού να σκος επί περιφανούς υ ώματος υπερκειμένου καταφύτου κοιλάδος, ως και ίχνη των ερειπίων των πέριξ μοναστικών κατοικιών. Η θέσις κατέχεται επίσης υπό Αρμενικού συνοικισμού». Εργασίες ανακαίνισης του μοναστηριού έγιναν τον 18ο και 19ο αιώνα(βλ. Α. Χατζηλύρα, Οι Αρμένιοι της Κύπρου, Λάρνακα 2009). Την περίοδο αυτή κατασκευάστηκε και το νέο παρεκκλήσι στα βόρεια του παλαιότερου, το οποίο εγκαινιάστηκε στις 3 Ιανουαρίου 1814. Ο Χριστόδουλος Γ. Παχουλίδης στο βιβλίο του Ιερά Μητρόπολις Κυρηνείας, Οδοιπορικό στα Χριστιανικά Μνημεία της Μητροπολιτικής περιφέρειας Κυρηνείας, (Λευκωσία 2006, σ. 500) αναφέρει: «Στο μοναστήρι εισερχόμαστε από είσοδο στα δυτικά. Οι ξενώνες και τα διάφορα κτήρια βρίσκονται περιμετρικά του κυρίως ναού και μικρού παρεκκλησίου. Τους δύο ναούς χωρίζει προθάλαμος, του οποίου η ανωδομή έχει πέσει. Βόρεια του προθαλάμου βρίσκεται ο κυρίως ναός, ενώ νότια το μικρό μονόχωρο παρεκκλήσι, του οποίου επίσης έχει καταρρεύσει η ανωδομή του. Στο παρεκκλήσιο εισερχόμαστε από τη μοναδική είσοδο στη βόρεια πλευρά. Η προεξέχουσα α ίδα του παρεκκλησίου είναι ημικυκλική εσωτερικά και εξωτερικά. Η αγία Τράπεζα είναι ημικατεστραμ- ο ου ακαρ ου ρ ο ο ρο 45

μένη. Από ένα παράθυρο υπάρχει στη δυτική και ανατολική πλευρά, όπου και η α ίδα. Στο καθολικό εισερχόμαστε μέσω του προθαλάμου, από την κεντρική είσοδο του κυρίως ναού στη νότια πλευρά. Ο κεντρικός ναός του μοναστηριού είναι κτίσμα του 1814. Πρόκειται για μονόχωρο ναό, που καλύπτεται με οξυκόρυφη καμάρα. Η α ίδα του Ιερού, προεξέχουσα, είναι ημικυκλική εσωτερικά και ακανόνιστη εξωτερικά. Η κεντρική εκκλησία του Αγίου Μακαρίου είναι περιτριγυρισμένη από διάφορα κτίσματα, όπως συνοδικό, ξενώνες, μαγειρεία, ενώ στη βόρεια πλευρά του ναού, σε υπερυ ωμένο διάδρομο, που εφάπτεται του βόρειου τοίχου, υπάρχουν ενδιαφέροντα σπηλαιόμορφα κελλιά, τα οποία είναι στενά, κτισμένα με λιθοδομή και κοκκινωπό πηλό». Από τα στοιχεία που δημοσιεύονται στα μητρώα των εθελοντών του Β Παγκοσμίου Πολέμου, πληροφορούμαστε ότι μεταξύ των εθελοντών από την επαρχία της Κερύνειας που κατατάγηκαν στο Κυπριακό Σύνταγμα και την Κυπριακή Εθελοντική Δύναμη περιλαμβάνονταν και δύο στρατιώτες από το Αρμενομονάστηρο. Και οι δύο ήσαν Αρμένιοι. Ο Haro ti nian Haro ti n Stepan κατετάγη στο Κυπριακό Σύνταγμα στις 3 Μαρτίου 1941 και ο elian Apraha κατετάγη στην Κυπριακή Εθελοντική δύναμη (Βλ. Οι Κύπριοι Εθελοντές του Β Παγκοσμίου Πολέμου: Τα μητρώα, οι κατάλογοι και ο φόρος του αίματος, εισαγωγή-επιμέλεια Π. Παπαπολυβίου, Λευκωσία 2012, σ. 822). Επρόκειτο για εργαζόμενους στην τεράστια κτηματική περιουσία που διέθετε το μοναστήρι. Ο Ι.Κ.Περιστιάνης (Γενική Ιστορία της Νήσου Κύπρου, από Αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της Αγγλικής Κατοχής, σ. 147) αναφέρει: «Ο Άγιος Μακάριος των Αρμενίων όπερ ενδιαφέρον δείγμα μεσαιωνικού κοινοβίου, ανέπαφον, καθ α φαίνεται από του 1814, ότε και η παρούσα εκκλησία εκτίσθη επί της βορείου πλευράς της παλαιάς. Κάτοικοι 12 Αρμένιοι ασχολούμενοι εις την γεωργίαν και κτηνοτροφίαν. Άγιος Γεώργιος, των Αρμενίων, μικρόν αγροκήπιον πλησίον του Αγίου Μακαρίου, έχει 10 κατοίκους Αρμενίους». Πολλά από τα κειμήλια του πλούσιου αυτού μοναστηριού έχουν διασωθεί. Σημαντικά χειρόγραφα, που χρονολογούνται από τον 13ο αιώνα και μετά, που ανήκαν στο μοναστήρι, σήμερα φυλάσσονται στο Πατριαρχείο του Μεγάλου Οίκου της Κιλικίας στο Αντηλιάς του Λιβάνου. Ωστόσο πιστεύεται ότι πρέπει να διασώζονται και άλλα κειμήλια του μοναστηριού σε ιδιωτικές συλλογές και αλλού. Το μοναστήρι μετά την κατάλη ή του από τα τουρκικά στρατεύματα κατά την τουρκική εισβολή του 1974 έχει υποστεί πολλές καταστροφές. Το σημαντικό αυτό Μνημείο Πολιτισμού πρέπει να διασωθεί, να ανακαινιστεί και να ανακτήσει την παλιά του αίγλη. Το ρημαγμένο μοναστήρι περιμένει την αναστήλωσή του και τους πιστούς του. Ακολουθεί το πολύτιμο έγγραφο για το Αρμενομονάστηρο από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας από το οποίο αντλήσαμε τις τόσες πολύτιμες πληροφορίες. 46

Κ ρύ ια ις λ ις ρ α α α ιλ ου Απόφοιτου Γυμνασίου Κερύνειας Πριν από εκατόν είκοσι τόσα χρόνια, η Κερύνεια, καλή της ώρα, βρισκόταν, όπως και πριν και μετά, επί κεφαλής κάθε εθνικής εκδηλώσεως. Πάντα πρωτοπόρος, επαναστάτης, καθοδηγητής, χάραξε το δρόμο καλώντας σε αγώνα κάθε Κύπριο πολίτη. Βρισκόμαστε, στην 21η Μα ου 1895 και η εκκλησία μας γιόρταζε την ονομαστική γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Είχε την ημέρα αυτή τα ονομαστήριά του ο Διάδοχος του Ελληνικού θρόνου Κωνσταντίνος. Η Κερύνεια επί ποδός. Η εκκλησία κατάμεστη από τους πιστούς και λάτρεις της μητέρας πατρίδας. θελαν με την παρουσία τους να εκδηλώσουν στο Διάδοχο την πίστη και την ελπίδα πως σύντομα το Εθνικό Κέντρο θ' αγκάλιαζε και το πολύπαθο νησί μας. Μετά τη δοξολογία και τη μεστή με νοήματα ομιλία του κ. Κ. Παυλίδη, το πλήθος των πιστών εξουσιοδότησε τον Δήμαρχο Γρηγόριο Δημητριάδη, όπως συγχαρεί τηλεγραφικώς το Διάδοχο. Ο κύριος Δήμαρχος υλοποιώντας τη δική του επιθυμία και αυτή των πιστών απέστειλε το πιο κάτω συγχαρητήριο τηλεγράφημα: Κ Πόλις Κερύνειας εν κατανυκτική δοξολογία ηυχήθη Υμίν ευδαιμονίαν, Μακροβιώτητα και ένδοξον μέλλον, πληρούν πόθους σύμπαντος Ελληνισμού. Γρ ρι ς αρ ος Στη συνέχεια το σύνολο των πιστών με επικεφαλής το Ιερατείο και τους επισήμους κατέβηκε στο μικρό λιμανάκι, για να παρακολουθήσει πρόγραμμα θαλάσσιων αγωνισμάτων. ταν η καθιέρωση θαλάσσιων αγώνων μέσα στα πλαίσια της γιορτής του Κατακλυσμού. Από τότε καθιερώθηκαν οι αγώνες αυτοί. Στο μικρό λιμανάκι, στις εορταστικές αυτές ημέρες, έβλεπε κανείς να κυματίζει η Ελληνική και Αγγλική σημαία. Και ενώ για δεκαετίες υ ώνονταν οι δύο σημαίες, φθάσαμε στο 1918, οι Άγγλοι βρήκαν την ευκαιρία να υλο- 47

ποιήσουν τις άνομες σκέ εις τους. Πώς μπορούσαν να δράσουν διαφορετικά; Απαγόρευσαν την ανύ ωση της Ελληνικής σημαίας και μάλιστα την τελευταία στιγμή, όταν μάλιστα το Ελληνικό μας Σύμβολο κυμάτιζε ήδη στη γνωστή του θέση χωρίς βεβαίως να πάρει την αναμενόμενη έγκριση της Αρχιγραμματείας. Για το όλο ζήτημα η αρμόδια Οργανωτική Αθλητική Επιτροπή απέστειλε την πιο κάτω επιστολή, στις 25 Ιουνίου 1918. Κυρυ α ου ου Προς τον Διοικητήν Κυρηνείας Έντιμε Κύριε, Εν σχέσει προς την ανάρτησιν της Αγγλικής και Ελληνικής σημαίας επί της αποβάθρας κατά τους Ναυτικούς αγώνας της χθες. Και εν σχέσει προς την χθεσινή υμών δήλωσιν καθ' ην δεν θα ενεκρίνετε μεν την ανάρτησιν σημαιών, αλλ' ούτε και θα ηδύνασθε να απαγορεύσητε ταύτην, δια τούδε δε και εζητήσατε πληροφορίας παρά της Αρχιγραμματείας, λαμβάνομεν την τιμήν να δηλώσωμεν υμίν ότι, υπήρχε στηριζόμενοι δε και εις ότι εγίνετο μέχρι τούδε να αναρτώνται κατά τους τοιούτους Ναυτικούς Αγώνας της πόλεως επί του ιδίου μέρους οι ίδιαι σημαίαι, και έχοντας υπ' ό ιν ότι εφέτος συνέντρεχον και ιδιαίτεροι λόγοι υπέρ την συνηθείας ταύτης, το γεγονός ότι η Ελληνική Σημαία αγωνίζεται σύμμαχος παρά το πλευρό της Αγγλικής, αναρτήσαμε τας εν λόγω σημαίας με την πεποίθησιν ότι η αντίλη ις ημών αύτη θα συνηντάτο προς την της Σεβ. Κυβερνήσεως επί του σημείου τούτου. Λαμβάνοντες γνώσιν της αρνητικής απαντήσεως της Αρχιγραμματείας σήμερον εκφράζομεν την λύπην ημών. Δραττόμενοι της ευκαιρίας αυτής παρακαλούμεν να δεχτήτε της εγκάρδιας ευχαριστίας ημών διερμηνευόντων και τα αισθήματα της κοινότητος όλης δια την υπό της υμ. Εντιμότητος λίαν ευμενή παραχώρησιν της αποβάθρας προς τέλεσιν των Αγώνων καθώς και διά την προς τούτο συνδρομήν υμών. Έχομεν την τιμήν να ήμεθα Έντιμε Κύριε Ευπειθείς υμών θεράποντες Η επιτροπεία των Αγώνων Γρ. Δημητριάδης Σάββας Χρίστης Κωνσταντίνος Καζινιέρης Βασιλείου Δ. Χαραλάμπους Γιώργος Καραγιάννης 48

ο ο ιο υ ό ιο ου ου Κ ρύ ιας διαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε το Έβδομο Ετήσιο Συμπόσιο του Δήμου Κερύνειας που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο, 28 Νοεμβρίου 2015, σε συνεργασία με την Ιερά Μητρόπολη Κερύνειας, το Πολιτιστικό δρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ και το Πανεπιστήμιο Κύπρου, στην Αίθουσα Τελετών του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ'. Το θέμα του Συμποσίου ήταν Ο ρόλος των Θρησκευτικών Ομάδων της Κύπρου στην επίλυση του Κυπριακού : Στόχος ήταν να καταδειχθεί ο ρόλος τον οποίο μπορούν να διαδραματίσουν οι θρησκευτικές ηγεσίες της Κύπρου, σήμερα που οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται σε εξέλιξη, για μια εξεύρεση διαρκούς λύσης που θα επανενώνει την Κύπρο και το λαό της και που θα διασφαλίζει τις βασικές ελευθερίες και τα διακώματα των πολιτών. Πριν από τις εσηγήσεις έγινε καλωσόρισμα από τον Δήμαρχο Κερύνειας κ. Γλαύκο Καριόλου και ακολούθησαν σύντομοι χαιρετισμοί από τους Γενικό Διευθυντή του Ιδρύματος Αρχ. Μακαρίου Γ, δρα Αντρέα Φυλακτού, τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου Κύπρου, Καθηγητή Κώστα Χριστοφίδη, τον Πρόεδρο της Επιτροπής Πολιτιστικών Εκδηλώσεων του Δήμου Κερύνειας κ. Γεώργιο Θεοφίλου και από εκπρόσωπο του Πανιερωτάτου Μητροπολίτη Κερύνειας. Το πρώτο μέρος του Συμποσίου έκλεισε με Μουσική Παρέμβαση από τα παιδιά του Εργαστηρίου Εγχόρδων Πρόγραμμα Ανάπτυξης Μουσικών Ταλέντων του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του καθηγητή κ. Ματθαίου Καριόλου. Εισηγητές ήσαν ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Νεαπόλεως κ.κ. Πορφύριος, ο Σεβασμιότατος Αρχιεπίσκοπος των Μαρωνιτών στην Κύπρο κ.κ. Ιωσήφ Σουέιφ, ο Γενικός Βικάριος τον Λατίνων στην Κύπρο eorge (Jerry) Kra ο. M., ο εκπρόσωπος του Σεβασμιοτάτου Αρχιεπισκόπου των Αρμενίων στην Κύπρο Dr Antrani A Sha ian, η Εκτελεστική Συντονίστρια του Γραφείου Διαθρησκευτικού Διαλόγου για ειρήνευση στην Κύπρο κ. Satreg E id ian και η Ισλαμολόγος Κοινωνιολόγος Δρ. Αρετή Δημοσθένους. Το Συμπόσιο τελείωσε με συζήτηση, απονομή τιμητικών διπλωμάτων και δεξίωση. Παραθέτουμε πιο κάτω τις εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν στο Συμπόσιο. 49

Καλ όρι α ρ ου Κ ρύ ιας κ Γλαύκου Καριόλου Εξοχότατοι, εκλεκτοί προσκεκλημένοι, αγαπητοί φίλοι από τη μητέρα μας πόλη της Κερύνειας, Σας καλημερίζω όλους, στο έβδομο Συμπόσιο Κερύνειας, με ένα θερμό Κερυνειώτικο καλωσόρισμα. Οι πολιτικοί μιλούν για τα αστέρια να ευθυγραμμίζονται πάνω από το Κυπριακό Πρόβλημα! Ωστόσο, οι ναυτικοί ξέρουμε ότι τα ίδια τα αστέρια δεν ευθυγραμμίζονται! Οι Πορείες και οι Πολιτικές...μπορεί! H Θρησκεία στην πολύ κοντινή μας γειτονιά φαίνεται τουλάχιστον επιφανειακά να είναι η δικαιολογία για την εξόντωση της ανθρώπινης ζωής και της καταστροφής της ανθρώπινης πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην Κύπρο ωστόσο, η θρησκεία χρησιμοποιείται για τη διάσωση και τη διατήρηση του ανθρώπινου πολιτισμού και ανοίγει το δρόμο για την ελευθερία, ειρήνη και την επανένωση της διχοτομημένης αγαπημένης μας πατρίδας. Πολύ περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, ως Κερυνειώτες πρόσφυγες, ανυπομονούμε για μια διευθέτηση του Κυπριακού, η οποία θα μας εξασφαλίσει τα χαμένα μας ανθρώπινα δικαιώματα και την ευκαιρία να επιστρέ ουμε με ασφάλεια στη θάλασσά μας, στα βουνά μας, τις εκκλησίες, τα σπίτια μας και στις προγονικές μας ρίζες. Τα τελευταία χρόνια οι ηγέτες των θρησκειών στην Κύπρο, αποδεικνύουν στην πράξη και στο έδαφος με απτά αποτελέσματα, ότι έχουν πράγματι ευθυγραμμίσει, όχι τα αστέρια, αλλά τις πολιτικές τους, προς την ειρήνη, την επανένωση και στη διάσωση και την προστασία της μοναδικής πολιτιστικής και θρησκευτικής μας κληρονομιάς. Όλοι προσευχόμαστε και ελπίζουμε ότι οι πολιτικοί και ιδιαίτερα οι στρατιωτικοί των τριών, από το 1960, εγγυητριών δυνάμεων, εγγυητών των συνταγματικών δικαιωμάτων μας, ιδιαίτερα της Τουρκίας και του Ηνωμένου Βασιλείου να ακολουθήσουν το παράδειγμα της ομάδας του Διαθρησκευτικού Διαλόγου! Η Ελλάδα έχει ήδη δηλώσει έτοιμη. Καθώς χάνεται πολύτιμος χρόνος και εμείς χάνουμε γρήγορα τους Βιωματικούς μας Κερυνειώτες γινόμαστε μάρτυρες φαινομένων φανατισμού, χουλιγκανισμού και προφανούς υποκρισίας, καταστάσεις που συνιστούν σοβαρή απειλή για τις προσπάθειές μας για Ελευθερία, Ασφάλεια και Επανένωση. Αυτά δείχνουν ότι εμείς ως άτομα, ως πολίτες και ως κάτοικοι αυτού του βαριά βασανισμένου νησιού, ως οικογένειες ως παρέες φίλων, έχουμε πράγματι πάρα πολλά να κάνουμε και επιβάλλεται να επισπεύσουμε τον αγώνα μας και να σταματήσουμε να εναποθέτουμε τον αγώνα και να εξαρτόμαστε πλήρως, στα πολιτικά κόμματα, υπουργεία, κυβερνήσεις και υπερδυνάμεις, για την επίλυση του Κυπριακού προβλήματος. Κάθε ένας από εμάς μπορεί και πρέπει να βοηθήσει! Το «από την E cellence, di ting i hed g e t, dear riend ro other to n Kyrenia, A ery good orning to yo and a ar Kyrenian elco e to all ta ing part in the 7th Kyrenia Sy po i. Politician are tal ing a o t the tar aligning o er the ypr pro le! Ho e er ariner and na igator no that tar the el e do not really align! o r e and Policie ay do! Religion in o r ery clo e neigh orhood ee to e the rather per icial e c e to e ter inate h an li e and de troy h an c lt ral heritage. In ypr ho e er religion i ed to a e and pre er e h an c lt re and pa e the ay or peace reedo and re ni ication o o r elo ed di ided i land. ar ore than anyone el e, a Kyrenian re gee, e are loo ing or ard, or a ettle ent hich hall ret rn o r lo t h an right and the right l chance to a ely ret rn to o r ance tral root, to o r ea o r o ntain, o r ch rche and ho e. In recent year the leader o religion in ypr, de on trate in practice and on the gro nd ith tangi le re lt, that they ha e indeed aligned, not tar, t their policie, to ard peace, to ard re ni ication and to ard a ing and protecting o r ni e c lt ral and religio heritage. e are all praying and hope that the politician and e pecially the ilitary in the three ince 1960 g arantor po er, g arantor o o r con tit tional right, and e pecially r ey and the nited Kingdo, to ollo thi e a ple o the religio trac in ypr! reece ha already declared her illingne. A al a le ti e pa e - y, a e rapidly loo e o r elderlie, e itne pheno ena o anatici, hooligani and con pic o hypocri y, hich po e a erio threat to o r e ort or reedo, ec rity and re ni ication. he e indicate that e a ingle h an eing, a citi en and a nati e o thi hea ily tri lated i land, a a ilie, a gro p o riend ; e indeed ha e a lot to do and e ho ld e pedite o r or and top depending totally to political partie, Mini trie, o ern ent and S per po er alone to ol e the ypr pro le. Each one o can and t Help the! he OP- O-BO OM ethod ailed ore than 10 year ago. Let thi ti e or hand-in-hand in oth ay i ltaneo ly, op to Botto and Botto to op. Leader hip to people and people to Leader hip. Religio leader d ring recent year ga e a anta tic e a ple and they contin e to do o! ell!!...let hope that the 1960 g arantor and o r politician hall ollo and per or their d tie oon. I i h to than o r ho t, he Ma ario the third lt ral o ndation, he ni er ity o ypr, he Arch i hop o ypr and in partic lar Bi hop Por yrio ho a ind eno gh to ly o er ro 50

Κορυφή προς τη Βάση» σχέδιο και μέθοδος έχει αποτύχει το 2004. Ας εργαστούμε αυτή τη φορά χέρι με χέρι και με τους δύο τρόπους ταυτόχρονα: «από την Κορυφή προς τη Βάση» αλλά και «από τη Βάση προς την Κορυφή». Ηγεσία προς τους πολίτες αλλά και Πολίτες προς την Ηγεσία. Οι θρησκευτικοί ηγέτες κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών έδωσαν ένα φανταστικό παράδειγμα και θα συνεχίσουν να το κάνουν! Ωραία!!... ας ελπίσουμε ότι οι εγγυητές του 1960 και οι πολιτικοί μας, θα ακολουθήσουν και θα πράξουν το καθήκον τους σύντομα. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον οικοδεσπότη μας, το Πολιτιστικό δρυμα Αρχ.Μακαρίου Γ, το Πανεπιστήμιο Κύπρου, τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου και ειδικότερα τον Επίσκοπο Πορφύριο, ο οποίος είχε την καλοσύνη να έλθει από τις ταραγμένες από την τρομοκρατική επίθεση, Βρυξέλλες, τη Μητρόπολη Κυρηνείας, την Ομάδα της Κερυνειώτικης Δικοινοτικής Πρωτοβουλίας (BKI ), τους Κερυνειώτες Τουρκοκύπριους, τους Αρχιεπισκόπους Μαρωνιτών και Αρμενίων στην Κύπρο και τον Δρα Αστζιάν, τον Γενικό Αρχιερατικό Βικάριο της Λατινικής - Καθολικής Εκκλησίας στην Κύπρο, την κ Salpy Εσκιτζιάν από το γραφείο του Διαθρησκευτικού Διαλόγου, τη Δρα Αρετή Δημοσθένους Ισλαμολόγο Θρησκειολόγο, τους νεαρούς μας βιρτουόζους του Βιολιού και την πιανίστα, τη Φιλοτελική Ένωση Κερύνειας, την Παρουσιάστριά μας Δρα Αντιγόνη Ηρακλείδου και φυσικά όλους εσάς που μας τιμάτε σήμερα με την παρουσία σας. Σας ευχαριστώ. tro le o e Br el, a ter the recent attac, the Bi hopric o Kyrenia, he Bico nal Kyrenia Initiati e (BKI) and the any Kyrenian r i h ypriot, heir e cellence the M ti o ypr, the Arch i hop o the Maronite and Ar enian in ypr the eneral icar o the Latin-catholic ch rch o ypr, Mr Salpy E id ian ro the o ice o the religio trac, o r I la ologi t Dr.Areti De o theno, o r yo ng iolin oloi t the Kyrenia Philatelic A ociation..and o r Pre enter Dr Antigone Ira ledo and o co r e all o yo or eing today ith. han yo. αιρ ι ός α ι ρ ου ρο ολ ου κ κ ρυ ο ό ου Καλημέρα Εκλεκτοί Συμμετέχοντες, Είμαι ο π. Δημήτριος, ο Πρωτοσυγκελλεύων της Ιεράς Μητροπόλεως Κυρηνείας και βρίσκομαι εδώ, για να σας μεταφέρω το μήνυμα του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου κ.κ. Χρυσοστόμου προς αυτό το Συμπόσιο. Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κυρηνείας επιθυμεί επί τη ευκαιρία αυτή, να μεταβιβάσει την συνεπή δέσμευσή του την οποίαν ήδη ανήρτησε στο διαδίκτυο από τις 19 Νοεμβρίου 2015, στην προαγωγή ειρήνης στο νησί καθώς και σε όλον τον κόσμον εν γένει, στην ενίσχυση της υλικής και πνευματικής ευημερίας και στη διεύρυνση του ορίζοντα ανάπτυξης. Παράλληλα, η Ιερά Μητρόπολις Κυρηνείας αποδίδει ύ ιστη σημασία στη συνεχή διαδικασία δημιουργίας γόνιμου εδάφους για καλλιέργεια ειλικρινούς κατανόησης, σεβασμού και εμπιστοσύνης μεταξύ των ανθρώπων. Ως προς τούτο, αναγνωρίζει την ανάγκη όπως οποιαδήποτε πρωτοβουλία και δραστηριότητα καθοδηγείται από τις γενικώς αποδεκτές αρχές ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Ιερά Μητρόπολις Κυρηνείας, συνεπώς καλωσορίζει όλες τις προσπάθειες οι οποίες εδράζονται στις προαναφερθείσες έννοιες, στοχεύουν στην καθιέρωση μακροχρόνιας ειρήνης και παρέχουν ωφέλη στην ανθρωπότητα. Υπό αυτό το φως, πάντα προσεύχεται στον Πανάγαθο και Πανοικτήρμονα Θεό της αγάπης και ειρήνης να ενισχύει και να υποστηρίζει τέτοιες προσπάθειες. Ταυτοχρόνως, καταδικάζει ρητώς και κατηγορηματικώς οιανδήποτε μορφή βίας, φανατισμού και μισαλλοδοξίας, από όπου κι αν αυτά τα δυσμενή φαινόμενα προέρχονται. Ευελπιστούμε ότι οι εργασίες αυτού του Συμποσίου θα συνδράμουν, με τρόπο εποικοδομητικό, στη δημιουργία προ ποθέσεων οι οποίες θα επιφέρουν ειρήνη, ευημερία και ανάπτυξη και προσευχόμαστε όπως ο Παντοδύναμος Θεός ευλογήσει εκείνες τις ανθρώπινες προσπάθειες που θα ασκήσουν θετικό και παραγωγικό αντίκτυπο στην επίτευξη ειρήνης. 51

αιρ ι ός ρος ρ α υλακ ού Γ ικού ι υ υ ου ολι ι ικού ρύ α ος ρ ι ι κό ου ακαρ ου Γ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ-Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Αγαπητοί προσκεκλημένοι, Έχω τη μεγάλη ευχαρίστηση να είμαι σήμερα μαζί σας, για να κηρύξω την έναρξη των εργασιών του Έβδομου Ετήσιου Συμποσίου Κερύνειας. Με την αγαστή συνεργασία της οργανωτικής επιτροπής του συμποσίου με θέμα: «Θρησκείες στην Κύπρο ο ρόλος τους στην επίλυση του κυπριακού προβλήματος», το δρυμα Μακάριος ΙΙΙ απευθύνει σε όλους σας ένα θερμό χαιρετισμό. Τώρα που καταβάλλεται ακόμη μια προσπάθεια για να λυθεί το κυπριακό πρόβλημα και οι δυο κοινότητες του νησιού προσπαθούν να βρούν ένα τρόπο για μια διαρκή λύση, θεωρώ ότι το θέμα του παρόντος συμποσίου είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς επίσης και αναγκαίο και συνάμα επίκαιρο. Όλες οι θρησκείες διαδίδουν όχι μόνον την εσωτερική ειρήνη, αλλά και την ειρήνη, την αγάπη και την αλληλεγγύη ανάμεσα στους ανθρώπους. Στην Κύπρο δεν υπάρχει καμία σύγκρουση μεταξύ των Κυπρίων, εξαιτίας των διαφόρων θρησκευτικών πιστεύω. Η θρησκεία ουδέποτε αποτέλεσε εμπόδιο στην ειρηνική συνύπαρξη και στις αγαθές σχέσεις. Εδώ οι πολίτες όχι μόνον σέβονται τη δική τους θρησκεία, αλλά και των άλλων. Αυτές οι αγαθές σχέσεις, οι οποίες δημιουργήθηκαν και ενισχύθηκαν με τον καιρό ανάμεσα στους ανθρώπους του νησιού, σίγουρα συστήνουν ένα καλό παράδειγμα και δημιουργούν ένα καλό κλίμα προς την κατεύθυνση της λύσης του κυπριακού προβλήματος. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να παραθέσω το απόφθεγμα του Mahat a handi:«μια θρησκεία που δεν λαμβάνει υπό η τα πρακτικά ζητήματα και δεν συμβάλλει στην αντιμετώπισή τους, δεν είναι θρησκεία.» Είναι κοινώς αποδεκτό ότι οι κάτοικοι του νησιού αυτού, ανεξαρτητα από τη θρησκεία, το δόγμα και τα θρησκευτικά τους πιστεύω, προσβλέπουν σε λύση του κυπριακού προβλήματος. Το παρόν συμπόσιο θα προσφέρει χρήσιμες ιδέες και σκέ εις σε όλους μας, κυρίως σε εκείνους που έχουν την ευθύνη για το μέλλον του νησιού μας. Κλείνοντας την προσφώνησή μου, επιτρέ τε μου τώρα να ευχαριστήσω τους διακεκριμένους ομιλητές: Τον Σεβασμιότατο Επίσκοπο Νεαπόλεως Πορφύριο, Τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο της Μαρωνιτικής Εκκλησίας της Κύπρου, Την Αυτού Εξοχότητα τον Γενικό Επίτροπο της Λατινικής Καθολικής Εκκλησίας στην Κύπρο, r. eorge Kra, τον Γραμματέα της Θρησκευτικής και Οικουμενικής Επιτροπής της Αρμενικής Αποστολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Κύπρο, Dr Antrani A h ian, την Εκτελεστική Συντονίστρια του Γραφείου του Θρησκευτικού Βήματος της Ειρηνευτικής Διαδικασίας στην Κύπρο υπό την αιγίδα της Σουηδικής Πρεσβείας, Κυρία Salpy E id ian και RELI IONS ln PR S- HEIR ROLE ΙΝ SOL IN ΤΗΕ PR S PROBLEM he lt ral enter, Ma ario III o ndation, Nico ia Sat rdaγ, 28 o Noνe er 2015 Dear g e t, I ha e great plea re in oining yo here today to ar the or o the 7th γearlγ Kγrenia Sy po i. ladly colla orating in the organi ation o the Religion in γpr - their role in olνing the ypr pro le, the Ma ario III o ndation o ld li e to e tend a ar elco e to all o yo. No, that an another e ort i ade or the ol tion o the ypr pro le and the leader o the t o co nitie o the i land are trying to ind the ay to ard a per anent ol tion, I thin that the the e o the pre ent y po i i o partic lar igni icance a ell a nece ary and conte porary. AII religion propagate not only inner peace t peace, Ιονe and olidarity a ong people. Ιn ypr, there ί no con lict a ong ypriot eca e o di erent religio elie. Religion ha ne er een an o tacle to peace l coe i tence and to good relation a ong citi en o the ypr Rep lic. iti en here al ay re pected not only their o n religion, t that o the other. he e good relation hich ere created and reen orced oνer ti e a ong people o o r i land, υrely con tit te a good eχa ple and create a good cli ate or the e ort to ard a ol tion o the ypr pro le. Here, Ι o ld li e to ote Mahat a handi, «Α religion that ta e no acco nt o practical a air and doe not help ίn their olυtion, i not a religion. It i accepted that people li ing on thi i land, regardle o their religion and dog a and their religio elie, are loo ing a ter a ol tion o the ypr pro le. he pre ent y po i ill o er idea and tho ght e l or all o, t o tly or tho e ho ha e the re pon i ility o the tυre o o r i land. Allo e no, concl ding thi addre, to than o r di ting i hed pea er Hi race the Bi hop o Neapoli Porphγrio, Hi E cellency the Arch i hop o the Maronite ch rch in ypr Dr Jo eph So ei, Hi E inence the eneral icar o the Latin atholic h rch in ypr r. eorge Kra, the Secretary o the Religio and Ec enical o ittee o the Ar enian Apo tolic Orthodo h rch ίn ypr Dr Antrani A h ian, the E ec ti e oordinator o the O ice o the Religio rac o the ypr Peace 52

την Ισλαμολόγο-Κανονολόγο και ακαδημαϊκό, Δρα Αρετή Δημοσθένους. Επίσης επιθυμώ να ευχαριστήσω τους Δρα Γιάννη Ηλιάδη, Ανδρέα Ηλιάδη και τη Δρα Αντιγόνη Ηρακλείδου για τη συμβολή τους. Σας εύχομαι όλους μια επιτυχή και παραγωγική μέρα. Λευκωσία 27 Νοεμβρίου 2015 Proce nder the A pice o the E a y o S eden Mr Salpy E id ian and the l la ologi t - Kanonologi t and Acade ic Dr Areti De o theno. I al o i h to than, Dr. ianni Eliade, Andrea Eliade and Dr Antigone Hera leido or their contri tion. Ι o ld li e to i h γο all a cce l and r it l day. Nico ia, No e er 27, 2015. αιρ ι ός ου ρύ α α ι ου Κύ ρου Κα Κ α ου ρι ο κ ρο ο Κα ς Γι ρ ος Κα α ας Κυρίες και Κύριοι, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου, Καθηγητής Κωνσταντίνος Χριστοφίδης, δυστυχώς δεν θα μπορέσει να είναι μαζί μας σήμερα, λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων. Μου ζήτησε να εκφωνήσω αυτή τη σύντομη ομιλία στο σημερινό 7ο Ετήσιο Συμπόσιο της Κερύνειας: Θρησκείες στην Κύπρο, ο ρόλος τους στην επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Ο ρόλος της εκκλησίας, καθώς επίσης και ο ρόλος όλων των θρησκειών που έχουμε σήμερα στην Κύπρο, γίνεται κατανοητός από όλους ως εργαλείο επίλυσης του κυπριακού προβλήματος και σταδιακά αποδεικνύεται αποτελεσματικός. Η διάσωση και διατήρηση εκκλησιών και τεμενών και η άδεια έτσι ώστε οι άνθρωποι της Κύπρου να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, έχουν αποδειχθεί ως τα πιο επωφελή μέσα για το χτίσιμο γεφυρών φιλίας. Τέτοιες γέφυρες δημιουργούνται κάθε φορά που έχουμε ένα θρησκευτικό συμβάν είτε στο ελεύθερο είτε στο κατεχόμενο τμήμα του νησιού. Αν αναλύσουμε ειδικά την περίπτωση της επαρχίας Κερύνειας, βρίσκουμε έναν αριθμό σημαντικών παραμέτρων που πρέπει να ληφθούν εξίσου υπό η από τα Ηνωμένα Έθνη και, κυρίως, την Κυβέρνηση της Τουρκικής Δημοκρατίας και την υποτελή διοίκηση που εγκατέστησε στο Βορρά (σύμφωνα με την ορολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων). 1. Η επαρχία Κερύνειας διαχρονικά ΔΕΝ παρουσίασε καμία δικοινοτική σύγκρουση. 2. Οι σχέσεις μεταξύ ΕΚ και ΤΚ ήταν πάντοτε άριστες υπό την έννοια ότι είχαμε και αριθμό μεικτών γάμων στο παρελθόν. Παρακαλώ, σημειώστε ότι η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου γλύτωσε από σφετερισμό το 1974, εξαιτίας της προστατευτικής παρέμβασης των ΤΚ Κερυνειωτών και της πολυαγαπημένης μ. Αγγελικής Καρεφυλλίδου ia har, που ήταν ένα έξοχο παράδειγμα της ύπαρξης στενών σχέσεων αλλά όχι και το μόνο. 3. Παρά τα όσα προανέφερα, η επαρχία Κερύνειας δέχθηκε τα πρώτα πλήγματα από την τουρκική εισβολή του 1974 και μέχρι σήμερα πάνω από 500 άτομα βρίσκονται στον κατάλογο των αγνοουμένων. 4. Έπειτα από τις διαπραγματεύσεις μεταξύ Μακαρίου-Ντεκτάς, το 1975-1977, η Κερύνεια ήταν η πρώτη και η μόνη επαρχία της Κύπρου που της είχε λεχθεί ότι, εάν οι Κερυνειώτες επιθυμούσαν να πάνε πίσω στην πατρογονική γη, θα έπρεπε να δεχθούν ως γεγονός ότι θα είναι υπό ΤΚ διοίκηση. Ladie and entle en Τhe Rector o the ni er ity, Pro. on tantino hri tophide, i n ort nately na le to e ith today, eca e o other co it ent. He ha a ed e to con ey thi rie addre at today 7th EARL K RENIA S MPOSI M, Religion in ypr - their role in ol ing the ypr pro le. he role o the ch rch a ell a the role o all religion e ha e in ypr today general i nder tood a an in tr ent to ol e the ypr pro le ; thi role i grad ally pro ing to e ite e ecti e. Re c ing and re toring ch rche and o e and allo ing the people o ypr to reely e erci e their religio d tie, ha e pro en o t ene icial a trong ridge o riend hip; ch ridge are created each ti e there i a religio e ent, either in the ree part or in the occ pied part o the i land. Speci ically analy ing the ca e o the di trict o Kyrenia e ind a n er o i portant para eter that t e ta en into acco nt, oth y the nited Nation, t a o e all y the o ern ent o the Rep lic o r ey and their ordinate tate in the North (in the ter inology ed y the E ropean o rt o H an Right ). 1. he di trict o Kyrenia ha NO hi torically had any igni icant inter-co nal con lict. 2. he relation et een and Kyrenian ha e al ay een e cellent in the en e that e do ha e a n er o inter- arriage in the pa t. Plea e note that the h rch o Ayio eorgio in Pano Kyrenia ha een a ed ro ran ac ing in 1974, d e to the protecti e inter erence o the Kyrenian r i h ypriot and o the late, ch lo ed Angeli i Kare yllid ia har; he a an e cellent e a ple o the clo e relation e i ting, t not the only one. 3.In pite o the a o e Kyrenia and the di trict o Kyrenia ered the ir t lo o the r i h in a ion in 1974; to thi day, o er 500 Kyrenian are on the i ing per on li t. 4. ollo ing the Ma ario - Den ta h negotiation ac in 1975-1977, the Kyrenian here the ir t and only di trict in ypr, that ere told, that i they i h to go ac to their ance tral land, they ho ld accept the act that they hall e nder r i h ypriot ad ini tration. 53

5. Σήμερα η μόνη επαρχία της Κύπρου που στο σύνολό της καλείται να δεχθεί συνθήκες δύσκολες, άγνωστες και για ορισμένους φοβερές είναι η Κερύνεια. Οι άνθρωποι της Κερύνειας και οι απόγονοί τους είναι οι μόνοι Κύπριοι που στην πραγματικότητα καλούνται να θυσιάσουν μεγάλο μέρος της περηφάνιας και της αξιοπρέπειάς τους, εάν πράγματι αγαπούν την Κερύνεια και εάν πράγματι επιθυμούν να πάνε πίσω στις πατρογονικές τους εστίες. 6. Εάν επιτραπεί η συχνή, ασφαλής και ανεμπόδιστη εκπλήρωση των θρησκευτικών καθηκόντων στη Λάπηθο, Καραβά, Κερύνεια και στο καθένα από τα 36 χωριά της επαρχίας Κερύνειας είναι μια αξιόλογη και ασφαλής μέθοδος επανένωσης των διασκορπισμένων ανθρώπων της χώρας μας. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με την παρέμβαση των θρησκευτικών ηγετών και των δυο πλευρών. Τέλος, θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου και να ευχηθώ κάθε επιτυχία στο Συμπόσιο. Ευχαριστώ. 5. oday the only co plete di trict o ypr hich i eing a ed to accept condition that are di ic lt, n no n, and that ca e ear to o e. he people o Kyrenia and their de cendant, are the only ypriot that are in reality eing a ed to acri ice a large piece o their pride and dignity, i they really lo e Kyrenia and i they really i h to go ac to their ance tral ho e. Allo ing the re ent, a e and itho t hindrance e erci e o their religio d tie in Lapitho, Kara a, Kyrenia and e ery ingle illage o the 36 illage o the di trict o Kyrenia, i a ell-de er ed and olid ethod o re niting the di ided people o o r o ntry. hi can e done and t e done y the inter ention o the religio leader o oth ide. inally, I ant to e pre y than and i h e ery cce in the Sy po i. han yo. αιρ ι ός ου ρο ρου ι ρο ς ολι ι ικ κ λ ου Κ ρύ ιας Γ ρ ου ο λου Εκλεκτοί προσκεκλημένοι, Αγαπητοί Κερυνειώτες, Κερυνειώτισσες, Εκ μέρους της Επιτροπής Εκδηλώσεων του Δήμου Κερύνειας και των συνδιοργανωτών της σημερινής εκδήλωσης, εκφράζω την ικανοποίησή μας, γιατί σήμερα βρισκόμαστε σε αυτό εδώ το χώρο με την παρουσία σημαντικών προσωπικοτήτων από το Θρησκευτικό και πολιτικό χώρο για πραγματοποίηση του Έβδομου Ετήσιου Συμπόσιου του Δήμου Κερύνειας με ένα θέμα πάρα πολύ επίκαιρο. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι τα πολύ πρόσφατα τραγικά γεγονότα που συμβαίνουν στην Ευρώπη οφείλονται βεβαίως και σε πολιτικές διαφορές οι οποίες όμως πρέπει να παραδεχτούμε ότι οξύνονται και απο το φανατισμό που λανθασμένα δημιουργείται ανάμεσα σε θρησκευτικές ομάδες. Όλοι παραδέχονται ότι η ειρήνευση στην περιοχή θα περάσει μεν μέσα από την πολιτική συνεννόηση των εμπλεκόμενων λαών αλλά και μέσα από την άμβλυνση των θρησκευτικών ακροτήτων. Με την ευκαιρία αυτή ευχαριστούμε θερμά την Ιερά Μητρόπολη Κυρηνείας, το Πολιτιστικό δρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Γ και το Πανεπιστήμιο Κύπρου για τη διαχρονική συνεργασία τους με το Δήμο Κερύνειας στην προσπάθειά του να προβάλει την ιστορία και το πολιτισμό του τόπου μας καθώς επίσης και το Κυπριακό πρόβλημα με ποικίλες πολιτιστικές και διαφωτιστικές εκδηλώσεις. Συγχαίρουμε επίσης τους εκλεκτούς εισηγητές, τους θρησκευτικούς ηγέτες και τους άλλους καταξιωμένους επιστήμονες που ευρίσκονται εδώ, για να καταθέσουν τις δικές τους από εις σε μιά προσπάθεια ενίσχυσης του πνεύματος της αλληλοκατανόησης που είναι απολύτως απαραίτητη για τη δίκαιη λύση του Κυπριακού Προβλήματος. Μόνο κάτω από αυτούς τους όρους θα οδηγηθούμε σε μια μόνιμη ειρήνη και ευημερία στον τόπο μας. Σας ευχαριστώ Di ting i hed g e t On ehal o the lt ral e ent o ittee o the M nicipality o Kyrenia and the co-organi er o the e enth ann al y po i o the M nicipality o Kyrenia, allo e to e pre o r deep ati action a today, e are deeply honored y the pre ence o i portant religio and political per onalitie dealing ith ch an opport ne ect. Recent tragic e ent occ rring in E rope are generally attri ted to political di erence ; ho e er e t ad it that the e are e acer ated y anatici rong lly c lti ated ithin ario religio gro p. By general ad i ion peace in the region ill ha e to pa thro gh political reconciliation o nation in ol ed, in con nction ith a co ple proced re o co ating and de ing religio e tre i. I ta e thi opport nity to than the Holy Bi hopric o Kyrenia, the lt ral o ndation o Arch i hop Ma ario the 3rd and the ni er ity o ypr, or their contin ed cooperation ith o r M nicipality in o r e ort to pre ent the hi tory and o r local c lt re a ell a the real para eter hich or the ypr pro le. I al o i h to congrat late each and e ery one o o r di ting i hed pea er religio leader and pro inent cienti t ho are here to pre ent their o n opinion in an e ort to trengthen the pirit o t al nder tanding that i e ential or a t and la ting ol tion o the ypr pro le. han yo 54

Γ ρόλος ς κκλ ας ς Κύ ρου λύ ου Κυ ριακού ρο λ α ος ο ιλ α ου κο ου α όλ ς ορ υρ ου Πολιτιστικό δρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ Σεβασμιότατοι, Εξοχότατοι κ. Πρέσβεις, Έντιμε κ. Δήμαρχε της Κερύνειας, Αγαπητοί κυρίες και κύριοι, Επιθυμούμε, κατ αρχήν να εκφράσουμε τις βαθύτατές μας ευχαριστίες πρός τους διοργανωτές για την πρόσκληση στο σημερινό Συμπόσιο: τον Πρόεδρο και τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου Κερύνειας, το Πανεπιστήμιο Κύπρου, την Ιερά Μητρόπολη Κυρηνείας καθώς και το δρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ. Προσωπικά πιστεύουμε αλλά και η σύγχρονη πραγματικότητα στη γειτνιάζουσα περιοχή μας αποδεικνύει, ότι οι θρησκείες μπορούν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο όχι μόνο στη διόγκωση αλλά και στην επίλυση των σοβαρών προβλημάτων και συγκρούσεων. Για να κατανοήσουμε όμως τον ρόλο τον οποίον καλείται να διαδραματίσει η Εκκλησία της Κύπρου στην επίλυση του Κυπριακού προβλήματος, επιβάλλεται να δούμε πρώτα το ρόλο, που διαδραμάτισε μέχρι σήμερα για την επιβίωσή της Ορθοδόξου πίστεως και του ελληνισμού στο νησί. Η Ορθόδοξος Εκκλησία της Κύπρου είναι πανθονολογουμένως ο αρχαιότερος θεσμός στον τόπο αυτό. Η δισχιλιετής ζωή της Εκκλησίας ξεκίνησε το 45 μ.χ, όταν οι Απόστολοι Παύλος, Μάρκος και Βαρνάβας έφθασαν στο νησί απο την Αντιόχεια κήρυξαν το Ευαγγέλιο και θεμελίωσαν την Ορθόδοξο πίστη σ όλο το νησί. Απο την Κύπρο ξεκίνησε ο εκχριστιανισμός της Ευρώπης, όταν στην Πάφο, πρωτεύουσα τότε του νησίου, έγινε χριστιανός ο ρωμαίος διοικητής ανθύπατος Σέργιος Παύλος. Απο τότε μέχρι και σήμερα η Εκκλησία ως στοργική μητέρα πορεύεται μαζί με τον ευσεβή λαό της, μέσα απο τις συμπληγάδες της ιστορίας. Μιάς ιστορίας μαρτυρικής, ζυμωμένης με πόνο και δάκρυ αλλά και αίμα των πολυάριθμων Μαρτύρων και των Αγίων που κοσμούν την Εκκλησία μας. Είναι γι αυτό που η Κύπρος ονομάστηκε επάξια νήσος των Αγίων. Απο τα τέλη του 12ου αιώνα μέχρι το 1960 επικράτησε στο νησί πικρή σκλαβιά απο τους Φράγκους στους Βενετούς στους Τούρκους και τέλος στους Βρεττανούς, που ήλθαν απο Ανατολή και Δύση. Η Εκκλησία έγινε με λόγια και πράξεις η κιβωτός της σωτηρίας των υποδούλων χριστιανών. Κράτησε την Ορθόδοξο πίστη, τον ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική γλώσσα μέσα απο τα ιερά μυστήρια και τα σχολεία που λειτουργούσε σε μοναστήρια και εκκλησίες. Ο αγγλικανός πρεσβύτερος John Hac ett (1851-1915), που έζησε στην Κύπρο επί σειρά ετών ως στρατιωτικός ιερέας, αναφέρει στον πρόλογο του βιβλίου του «Η ιστορία της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Κύπρου» για το έργο της Εκκλησίας πρός τον κυπριακό λαό: «Αυτή, (η Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου), είναι η μόνη πρόμαχος η οποία πάντοτε με τόλμη πρωταγωνίστησε στην άμυνά τους κατά του επιδρομέα απο την Δύση και του Οθωμανικού τυράννου. Μόνο σ αυτήν οφείλουν οι Κύπριοι τη διάσωση των ηθικών και θρησκευτικών συναισθημάτων τα οποία συντελούν στη σύσταση λαού. Αυτή συνετήρησε σταθερά ακοίμητο το λυχνάρι της πατρίδας και της Ορθοδοξίας σε χρόνους, που αν αυτή απουσίαζε, θα είχε σβήσει προ πολλών αιώνων. Τα πνευματικά της παιδιά δε θα μπορέσουν ποτέ να την τιμήσουν και να τη σεβαστούν όσο της αξίζει για τις ανυπολόγιστης αξίας υπηρεσίες που αυτή τους προσέφερε». Έχοντας επίγνωση και συνείδηση της ιεράς παρακαταθήκης την οποία φέρει στους ώμους της σήμερα η Εκκλησία αγωνίζεται μ όλα τα μέσα που διαθέτει: το θεολογικό και ποιμαντικό της λόγο καθώς και τα υλικά της μέσα, να στηρίζει και εμπνέει το χειμαζόμενο κυπριακό λαό υπομονή και ελπίδα μέχρι τον τερματισμό της κατοχής και την απελευθέρωση της πατρίδας μας. Αναλυτικότερα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι: α) Σε διεθνές επίπεδο προς τις κυβερνήσεις και πολιτικές ηγεσίες των ξένων χωρών καθώς και σε εκκλησιαστικούς οργανισμούς όπως το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (ΠΣΕ) τη Διάσκε η Ευρωπαϊκών Εκκλησιών (ΔΕΕ) και το Συμβούλιο Εκκλησιών Μέσης Ανατολής (ΣΕΜΑ), υπογραμμίζει την ανάγκη εξάσκησης πίεσης προς την Τουρκία για την αποδοχή μιας δίκαιης βιώσιμης και λειτουργικής λύσης. Σ αυτήν θα πρέπει να γίνονται σεβαστά χωρίς μόνιμες παρεκλήσεις όλα τ ανθρώπινα δικαιώματα καθώς και οι αρχές και αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της οποίας η Κύπρος είναι πλήρες μέλος απο το 2004. β) Η Εκκλησία της Κύπρου για την εξάσκηση και την προώθηση του ποιμαντικού της έργου καθώς και την προβολή των θέσεων της ίδρυσε στη Λευκωσία το ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό σταθμό ο «ΛΟΓΟΣ» με παγκύπρια εμβέλεια. Επίσης στις Μητροπόλεις λειτουργούν τοπικοί εκκλησιαστικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί. γ) Το 2007 ίδρυσε, και έκτοτε λειτουργεί το Γραφείο της Αντιπροσωπείας της στους Ευρωπαϊκούς Θεσμούς στις Βρυξελλες. Πέραν της παρουσίασης των ορθοδόξων θεολογικών της θέσεων και από- εων στην σύγχρονη ζωή και πραγματικότητα, το Γραφείο του οποίου έχουμε την τιμήν να προϊστάμεθα, ενημερώνει τους καθ ύλην αρμόδιους ευρωπαίους αξιωματούχους για την θρησκευτική ελευθερία στην Κύπρο και την κατάσταση της πο- 55

λιτιστικής μας κληρονομιάς. Σ αυτά τα πλαίσια σε συνεργασία με την κύπρια ευρωβουλευτή κ. Ελένη Θεοχάρους και τη Διάσκε η Ευρωπαϊκών Εκκλησιών (ΔΕΕ) διοργανώσαμε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 10 Νεομβρίου 2015, σεμινάριο με θέμα: «ypr : reedo ο Religion and it lt ral Heritage». Σ αυτό συμμετείχαν οι Θρησκευτικοί Ηγέτες απο την Κύπρο και ευρωπαίοι αξιωματούχοι. o σεμινάριο τελούσε υπό την αιγίδα της Επιτρόπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Περιφεριακή Πολιτική, κας. orina ret. δ)η Εκκλησία επίσης εξέδωσε σειρά ιστορικών και ενημερωτικών βιβλίων που αναφέρονται στα κατεχόμενα και τη θρησκευτική μας κλήρονομία. Σ αυτά παρουσιάζεται η ιστορία των ιερών αυτών χώρων λατρείας καθώς και η τραγική κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήμερα. Πολλά βρίσκονται απρόσιτα μέσα στα τουρκικά σταρτόπεδα ή στρατιωτικές ζώνες άλλα έχουν μετατραπεί σε τζαμία απο το κατοχικό καθεστώς, πολιτιστικά κέντρα, σταύλους και μουσεία. Τα τελευταία πέντε χρόνια κυρίως με την οικονομική στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ξεκινήσει η συντήρηση μνημείων πολιτιστικής κληρονομιας. Μεταξύ αυτών συντηρήθηκαν τέσσερα τα οποία ανήκουν στην Εκκλησία της Κύπρου. Για τη συντήρηση της ιστορικής μνήμης και την προσπάθεια διάσωσης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς η Εκκλησία της Κύπρου διαθέτει φωτογραφικό αρχείο όλων των κατεχόμενων μνημείων. Ενημερώνει συνεχώς και αναβαθμίζει επίσης το αρχείο των χιλιάδων κλαπέντων κειμηλίων απο τα 575 κατεχόμενά της μνημεία. Εργάζεται σε συνεργασία με τις αντίστοιχες κυβερνητικές υπηρεσίες της Κυπριακής Δημοκρατίας για τον εντοπισμό και επαναπατρισμό όσων έχουν παράνομα εξαχθεί απο την Κύπρο. ε) Στον αγώνα επιβίωσης των λίγων εκατατοντάδων Ελληνοκυπρίων εγκλωβισμένων στις κοινότητες της Καρπασίας: Ριζοκαρπάσου και Αγίας Τριάδας, η Εκκλησια βρίσκεται βοηθός και συμπαραστάτης. Τα τελευταία δώδεκα χρόνια μετά τη διάνοιξη των οδοφραγμάτων η συχνότερη επικοινωνία με τους ανθρώπους αυτούς, δημιούργησε τις προ ποθέσεις για ακόμη μία πιο ουσιαστική στήριξη και βοήθεια. στ) Η Εκκλησία της Κύπρου διά του Αρχιεπισκόπου της κ. Χρυσοστόμου συμμετέχει από της συστάσης του το 2009, στο διάλογο των Θρησκευτικών Ηγετών της Κύπρου που τελεί υπό την αιγίδα της Σουηδικής Πρεσβείας στην Κύπρο. Ο κύριος στόχος του διαλόγου αυτού, είναι η αποκατάσταση της θρησκευτικής ελευθερίας όλων των νόμιμων κατοίκων του νησιού ως μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης στα πλαίσια των διαπραγματεύσεων που διεξάγουν οι ηγέτες των δύο κοινοτήτων. Αποτιμώντας το διάλογο των Θρησκευτικών Ηγετών τα έξι αυτά χρόνια θα μπορούσαμε να πούμε ότι διεξάγεται μέσα σ ένα πολύ καλό κλίμα. Για την επίτευξη του απώτερου σκοπού υιοθετούνται πρωτοβουλίες για επιμέρους δράσεις που είναι υποβοηθητικές όπως: α) συναντήσεις εφήβων μεταξύ των δύο κοινοτήτων και συζητήσεις για τη θρησκευτική ελευθερία. β) Αμοιβαία υποστήριξη για την παραχώρηση αδειών τελέσης θρησκευτικών ακολουθιών. Αυτό ίσως είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα του διαλόγου, ότι δηλαδή χρόνο με το χρόνο υπάρχει σταδιακή αύξηση παραχώρησης αδειών τέλεσης θρησκευτικών ακολουθιών σε κατεχόμενους ναούς κατόπιν της μεσολάβησης του Μουφτή της Κύπρου κ.. Atalai. Αντίστοιχα ο Μακαριώτατος μεσολαβεί προς τις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας για τη διέλευση εποίκων για προσκύνημα στο Χαλά Σουλτάν Τεκέ στις μεγαλύτερες εορτές των μουσουλμάνων. γ) Έγινε εφικτός ο καθαρισμός και η εγκατάσταση πορτών και παραθύρων σε δεκαπέντε περίπου ορθοδόξους ναούς κατά το 2014. Εκρεμεί η υλοποίηση του καθαρισμού άλλων δεκατριών μνημείων σε κατάλογο που παραδόθηκε στο Μουφτή το 2014. δ) Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι με τη μεσολάβηση του Μουφτή έγινε κατορθωτός ο καθαρισμός του βεβηλωμένου ναού της Μονής της Παναγίας της Υπάτης στον Άγιο Αμβρόσιο, που χρησιμοποιείτο ως μάνδρα προβάτων. Παράλληλα όμως είναι σε εκκρεμότητα το πάγιο αίτημά μας για άλλα τέσσερα μνημεία που βρίσκονται στην ίδια τραγική κατάσταση. ε) Δυστυχώς δεν έχουμε μόνο επιτυχίες αλλά και αποτυχίες. Ενώ απο τον περασμένο Μάιο καταβάλλουμε προσπάθειες για την επίσκε η των Θρησκευτικών Ηγετών στους ναούς των Αγίων Ιακώβων και Αγίου Γεωργίου εντός της νεκρής ζώνης στη Λευκωσία, οι προσπάθειές μας ακόμη δεν έχουν τελεσφορήσει λόγω της άρνησης παραχώρησης άδειας απο τον τουρκικό στρατό. Είναι μήπως αυτό ενδεικτικό του κλίματος που επικρατεί στις διαπραγματεύσεις; Οι αποτυχίες ενδυναμώνουν ακόμα περισσότερο τη θέλησή μας για τη συνέχιση του αγώνα για αποκατάσταση της θρησκευτικής ελευθερίας στην Κύπρο. Σας έχουμε συνοπτικά παρουσιάσει τις δραστηριότητες που αναπτύσσει η Εκκλησία της Κύπρου, για να στηρίξει το δίκαιο αγώνα του λαού της, για μια αποδεκτή και βιώσιμη λύση του συνεχιζομένου για σαράντα ένα χρόνια προβλήματός του. Φυσικά δε γνωρίζουμε ούτε θα διακινδυνεύσουμε οποιανδήποτε πρόβλε η για το αποτέλσμα των εν εξελίξει εντατικών διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο πολιτικών ηγετών. Προσευχόμαστε και ευχόμαστε από τα βάθη της καρδιάς μας αυτή τη φορά οι συνομιλίες να έχουν επιτυχή κατάληξη. Η Εκκλησία της Κύπρου συνεχίζοντας τη δισχιλιετή παράδοσή της, ως μητέρα και προστάτιδα του λαού της είναι έτοιμη υπεύθυνα και πάλι να τον συμβουλεύσει και να τον προτρέ ει για ό,τι είναι καλό και οφέλιμο για την επιβίωσή και σωτηρία του. 56

ρόλος ρ κ ι λυ ου κυ ριακού ρο λ α ος Γνώσεσθαι την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς. (Ιωάν. Η 32) ρ ι κο ος αρ ι Κύ ρου Λευκωσία, 28.11.2015 Έχω την ευχαρίστηση να λαμβάνω μέρος σε αυτό το Συμπόσιο που οργανώνει ο Δήμος Κερύνειας σε συνεργασία με τον Μητροπολίτη Κερύνειας, το δρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ και το Πανεπιστήμιο Κύπρου με τίτλο Ο ρόλος των θρησκειών στην επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Το θέμα όπως ορίζεται από τους διοργανωτές δια μέσου της καλής τους θέλησης και του οράματός τους καταδεικνύει την πραγματική αποστολή στο νησί της Κύπρου. Με τον υπότιτλο που δηλώνει το στοχασμό μας: Γνώσεσθαι την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς. (Ιωάν. Η 32) θα προσπαθήσουμε να αποδώσουμε τη σημασία του θρησκευτικού μηνύματος όπως αντανακλάται στην πολιτική σφαίρα παρουσιάζοντας τη θεολογική ερμηνεία με βάση τη διδασκαλία της Εκκλησίας και τον Κόσμο του Θεού που είναι η αλήθεια που θα μας απελευθερώσει. Εμείς στην Κύπρο θα επωφεληθούμε από το παρελθόν, όχι μόνον από τις ωραίες και ένδοξες σελίδες, αλλά και από τις σκληρές και θλιβερές εμπειρίες που έζησαν οι άνθρωποί μας. Ως γεγονός, μόνον η αλήθεια μπορεί να ελευθερώσει τον άνθρωπο, τις κοινωνίες και τις χώρες. Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας τις ακόλουθες σκέ- εις: ο ολο ικό λα ιο Το Ευαγγέλιο του Κυρίου μας, Ιησού Χριστού, είναι η πηγή της πίστης και της αποστολής μας και η μαρτυρία από την οποία η Εκκλησία εμπνέεται τη διδασκαλία, τη στάση που θα τηρήσει και τη συμπεριφορά που θα επιδείξει απέναντι στις ανθρώπινες και κοινωνικές εμπειρίες μέσα στον κόσμο. Το Ευαγγέλιο περιέχει το Ζώντα Λόγο του Θεού. Είναι το Ευαγγέλιο της Αγάπης και του Ελέους, η έκκληση της συγχώρεσης ανάμεσα στους ανθρώπους και το μήνυμα της ειρήνης που ο κάθε άνθρωπος καλείται να κάνει βίωμά του. Στο τέλος του Ευαγγελίου κηρύσσουμε: είθε να είναι μαζί σου η αλήθεια και η ειρήνη. Γνώσεσθαι την αλήθειαν και ηαλήθεια ελευθερώσει υμάς. (Ιωάν. Η 32) Στο πλαίσιο των εργασιών της Συνόδου της Μέσης Ανατολής, ο Βενέδικτος X I εξηγεί: Γνωρίζουμε πολύ καλά πως η αλήθεια μακριά από το Θεό δεν υπάρχει ως αυτόνομη πργματικότητα. Εάν υπήρχε, δεν θα ήταν παρά ένα είδωλο. Η αλήθεια δεν μπορεί παρά να αποκαλύπτεται μέσα από οποιονδήποτε αλλογενή που είναι ανοιχτός στο Θεό, ο οποίος θέλει να φανερώσει τη δική Του ετερότητα μέσα από και δια μέσου των συνανθρώπων μου, των ανδρών και γυναικών αδελφών μου. Επομένως δεν πρόκειται για προσαρμογή σε μια κατάσταση αποκλειστικότητας του τύπου: Κατέχω την αλήθεια. Η αλήθεια δεν κατέχεται από κανέναν, αλλά είναι ένα παντοτινό δώρο, μάς προσκαλεί να κάνουμε το ταξίδι που μας φέρνει ολοένα και πιο κοντά στον προορισμό μας που είναι να προσομοιάσουμε στην αλήθεια. Την αλήθεια μπορούμε να τη γνωρίσουμε και να τη νιώ- o ill no the tr th, and the tr th ill et yo ree (Jh 8 32) Nico ia, 28.11.2015 I a plea ed to participate in thi Sy po i organi ed y the M nicipality o Kyrenia in colla oration ith the Bi hop o Kyrenia, the Arch i hop Ma ario the 3rd o ndation and the ni er ity o ypr nder the the e o the role o religion in re ol ing the ypr pro le. he ect a indicated y the organi er thro gh their good ill and i ion ho the real i ion o o r I land ypr. hro gh the title o o r re lection o ill no the tr th, and the tr th ill et yo ree (Jh 8 32) e ill e trying to read the i portance o the religio e age in the political phere, pre enting the theological interpretation a ed on the teaching o the h rch and the ord o od hich i the tr th that ill et ree. e in ypr ho ld ta e ad antage ro o r pa t not only ro it nice and glorio page t al o ro the hard and ad e perience o r people li ed. In act, only the tr th can ree en, ocietie and co ntrie. I o ld li e to hare ith yo the ollo ing tho ght : Ι. heological conte t he o pel o o r Lord Je hri t i the o rce o o r aith, i ion and te ti ony ro hich the h rch in pire it teaching, attit de and eha io r to ard the h an and ocial e perience in the orld. O r o pel contain the li ing ord o od. It i the o pel o lo e and ercy, the call or orgi ene a ong en and the e age o peace that e ery h an eing i in ited to ring to li e. e proclai at the end o the o pel anno nce ent: he tr th and the peace e ith yo. o ill no the tr th, and the tr th ill et yo ree. In the ra e or o the Synod o the Middle, Ea t Benedict X I e plain : e no ery ell that tr th, apart ro od, doe not e i t a an a tono o reality. I it did, it o ld e an idol. he tr th cannot n old e cept in an otherne open to od, ho i he to re eal hi o n otherne in and thro gh y h an rother and i ter. Hence it i not itting to tate in an e cl i e ay: I po e the tr th. he tr th i not po e ed y anyone; it i al ay a gi t hich call to nderta e a o rney o e er clo er a i ilation to tr th. r th can only e no n and e perienced in reedo ; or thi rea on e cannot i po e tr th on other ; tr th i di clo ed only in an enco nter o lo e (Benedict X I, hie a in Medio Oriente, 27). here i no and ill not e tr th itho t lo e. hi principle g arantee ta ility a ically on the 57

σουμε μόνο σε συνθήκες ελευθερίας, για τούτο και δεν μπορούμε να επιβάλουμε την αλήθεια. Η αλήθεια αποκαλύπτεται μόνο σε μια συνάντηση αγάπης. (Benedict X I, hie a in Medio Oriente, 27). και αλ ια Δεν υπάρχει και ούτε θα υπάρξει η αλήθεια χωρίς την αγάπη. Αυτή η αρχή εγγυάται τη σταθερότητα βασικά ως προς την αξιοπρέπεια του κάθε ανθρώπου και ακολούθως σε κοινωνικό και ανθρωπολογικό επίπεδο. Η αναζήτηση της αλήθειας είναι ένα κομμάτι της οντολογικής ανάγκης του ανθρώπινου είδους, είναι μια βαθιά επιθυμία των ανθρώπων να ζουν ελεύθερα με βάση την αλήθεια και την αγάπη. Αυτές οι θεμελιώδεις αρετές και αρχές εκδηλώνονται διαμέσου της συμπόνιας, του σεβασμού και του ελέους όπου επικεντρώνεται σήμερα ο Πάπας Φραγκίσκος εδραιώνοντας τις αρετές της Κοινής μας Κατοικίας σε όλα τα επίπεδα των θρησκευτικών και ανθρώπινων εμπειριών. Επισημαίνει, ότι η Χριστιανοσύνη έχοντας πίστη στην ίδια της την ταυτότητα και το πλούσιο απόθεμα αλήθειας που προσέλαβε από τον Ιησού Χριστό, εξακολουθεί να συλλογίζεται τα θέματα αυτά κάνοντας ένα γόνιμο διάλογο (La dato Si, 90) Χωρίς την αγάπη, η αλήθεια δεν μπορεί να εφαρμοστεί, για να πετύχει την ελευθερία. Η αγάπη και η αλήθεια συνεισφέρουν στην πραγματική ανάπτυξη του κόσμου δημιουργώντας ενότητα σε διχασμένες κοινωνίες και ανάμεσα στις συρράξεις των λαών. Όλοι μας αποζητούμε να εργαστούμε για την ειρήνη. ικαιο ύ και ιρ Ευθυγραμμισμένοι με τον ίδιο τρόπο σκέ ης, λέμε πως η ειρήνη βασίζεται στη δικαιοσύνη. Η ειρήνη χωρίς τη δικαιοσύνη ισοδυναμεί με ματαιοπονία. Η διαρκής ειρήνη προ ποθέτει τη δικαιοσύνη κατά τρόπο που κάθε άνθρωπος και κάθε κοινότητα τυγχάνουν σεβασμού όσον αφορά στην αξιοπρέπεια, την αυτονομία και την ελευθερία τους. Οι αρχές αυτές είναι σίγουρα τα θεμελιώδη συστατικά των θρησκευτικών, ανθρώπινων και κοινωνικών μηνυμάτων. Οποιαδήποτε θέση είναι αντίθετη σε αυτές τις παραδοχές τείνει σε διχογνωμίες που οδηγούν σε συγκρούσεις και πολέμους. Οι πόλεμοι προκαλούν πολέμους. Οι συγκρούσεις και η βία προκαλούν καταστροφές όχι μόνο στις κοινωνίες αλλά ιδιαίτερα στην υχολογία των λαών, στις υχές τους, στη μνήμη και στην αξιοπρέπειά τους. Τώρα είναι διάχυτος ο φόβος στην κοινωνία. Σήμερα η ξενοφοβία βρίσκεται στο επίκεντρο της ανθρώπινης σκέ ης και έγνοιας. Βέβαια, οι τρομοκρατικές ενέργειες στο όνομα της θρησκείας αυξάνουν το φόβο του ενός κατά του άλλου. Κανείς δεν μπορεί να εξοντώνει μια υχή στο όνομα του Θεού. Δεν πρέπει να λησμονούμε πως αυτού του είδους εκδηλώσεις δεν αντανακλούν το θρησκευτικό μήνυμα, γιατί πίσω από αυτές κρύβονται πολιτικά και οικονομικά σχέδια που κακομεταχειρίζονται το θρησκευτικό παράγοντα. Η ανθρώπινη κοινωνία σήμερα ενώπιον αυτού του φόβου θα πρέπει να επιλέξει το διάλογο ως λύση. Ο διάλογος είναι που χτίζει την ειρήνη και τη σταθερότητα. Μια δίκαιη ειρήνη θα μπορούσε να διασφαλιστεί δια μέσου της εκπαίδευσης στην ανεχτικότητα των άλλων και στην αποδοχή των διαφορών τους, για να μπορούμε να επικοινωνούμε κανονικά μέσα από έναν εποικοδομητικό διάλογο με ανθρώπους που είdignity o e ery h an eing and then on ocial and anthropological le el. Searching or the tr th i a part o the ontological need o an ind; it i a deep de ire o en to li e in reedo a ed on tr th and lo e. he e nda ental irt e and principle are ani e ted thro gh co pa ion, re pect and ercy hich Pope ranci i oc ing on today, e ta li hing at all le el o the religio and h an e perience the al e o the O r co on ho e. He point o t that hri tianity, in idelity to it o n identity and the rich depo it o tr th hich it ha recei ed ro Je hri t, contin e to re lect on the e i e in r it l dialog e (Pope ranci, La dato Si, 90). itho t lo e the tr th i not i ple ented to acco pli h reedo. Lo e and tr th contri te to the real de elop ent o the orld creating nity in di ided ocietie and a ong people in con lict. e all ee to or or peace. In the a e line o thin ing, e ay that peace i a ed on tice. Peace itho t tice i a i ing e ort. A la ting peace re e t tice here e ery per on and each co nity are re pected in their dignity, o ereignty and reedo. he e principle are certainly the nda ent o the religio, h an and ocial e age. Any attit de de iated ro thi c lt re i a ect o di i ion leading to con lict and ar. ar generate ar. on lict and iolence create da age not only in the ocietie t partic larly in the p ychology o people, in their o l, in their e orie and dignity. here i a pirit o ear hich do inate no in the ociety. oday the concept o enopho ia i eco ing the centre o the h an tho ght and orry. O co r e the act o terrori in the na e o religion i increa ing the ear one ro another. No one can ill a o l in the na e o od. e t not orget that all the e ani e tation are not re lecting the religio e age, eca e ehind the, there are political and econo ic plan, a ing the religio actor. oday the h an ociety in ront o ch ear t choo e the dialog e a a ol tion. he dialog e ild peace and ta ility. A t peace co ld e g aranteed y the ed cation o openne to other and acceptance o di erence to e a le to co nicate nor ally thro gh a con tr cti e dialog e ith people ho are di erent, ιος ρ ας 58

ναι διαφορετικοί από εμάς ως προς την κουλτούρα και τα πιστεύω, αλλά ανήκουν στην ίδια ανθρώπινη οικογένεια. Η Κύπρος πρέπει να αναδείξει μια κυπριακή ταυτότητα μέσα από την πολυπολιτισμικότητα και τηδιαφορετικότητα που να βασίζεται στη διακαιοσύνη. Όλοι μας, Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι, Μαρωνίτες Κύπριοι, Αρμένιοι Κύπριοι και Λατίνοι Κύπριοι, είμαστε μια κυπριακή οικογένεια. Η μοναδική μας επιλογή και σήμερα και αύριο είναι να ενταχθούμε στη δυναμική του διαλόγου. Ενός διαλόγου που θα ενδυναμώνει και θα ανανεώνει την αλληλεγγύη, ενός διαλόγου για αποτελεσματική κοινωνική συνοχή, ενός διαλόγου που θα νοιάζεται για τους ενδεείς. ι λο ος α ύ Κυ ρ Ο διάλογος των θρησκευτικών ηγετών που ξεκίνησε πριν από μερικά χρόνια υπό την αιγίδα της Πρεσβείας της Σουηδίας διαπνέεται από ένα πνεύμα αμοιβαίου σεβασμού, αδελφοσύνης και αντικειμενικότητας, ώστε να γνωρίσουμε ο ένας τον άλλο καλύτερα. Ελπίζουμε ότι θα έχει κάποιο αντίχτυπο στην πολιτική σφάιρα, καθώς επίσης και ανάμεσα στις διάφορες κοινότητες του νησιού. Η συνεργασία μας, η επιδίωξή μας να υπερκεράσουμε τις διαφορές μας και η υποστηριξη του ενός από τον άλλο είναι οι υποχρεώσεις μας ως άνθρωποι της πίστης και τα εργαλεία μας, για να προωθήσουμε την πίστη εκεί όπου υπάρχει αμφιβολία, την αγάπη εκεί όπου υπάρχει μίσος και την ελπίδα, για να υπερβούμε την απελπισία όπως αναφέρεται στην κοινή δήλωση των θρησκευτικών ηγετών. Ο διάλογός μας βασίζεται στην αλήθεια και στην αγάπη που εκφέρονται με εμπιστοσύνη, καθώς επίσης και στη δικαιοσύνη και στην ειλικρίνεια, για να επιτευχθεί μια διαρκής ειρήνη στο νησί. Ο διάλογος είναι η μοναδική και θεμελιώδης επιλογή που πρέπει να κάνουν όλοι οι Κύπριοι. Η Κύπρος χρειάζεται το διάλογο όχι μόνον για τον εαυτό της, αλλά και για να δώσει ένα παράδειγμα στη γειτονική περιοχή. Σήμερα η Μέση Ανατολή, η Ευρώπη και ολόκληρος ο κόσμος πρέπει να εμπλακούν σε ένα διάλογο μεταξύ πίστεων και πολιτισμών για την ειρήνη και την ευημερία. Οποιοδήποτε σχέδιο δράσης στο όνομα της πίστης που δε συνδέεται με την έκκληση για τη συγχώρεση, τη συμφιλίωση και την ειρήνη συνιστά προσβολή της ίδιας της θρησκείας και των ειλικρινά πιστών. Ως εκ τούτου, η ορολογία που χρησιμοποιείται στο θρησκευτικό πλαίσιο πρέπει να δημιουργεί γαλήνη και ηρεμία στις καρδιές των ανθρώπων. Πρέπει να βοηθά τους ανθρώπους να εισέρχονται σε μια διεργασία εξαγνισμού των αναμνήσεών τους, ειδάλλως δεν υπάρχει μέλλον για τις μελλοντικές γενεές, απέναντι στις οποίες όλοι μας φέρουμε ευθύνη. Το μήνυμα όλων των θρησκειών πρέπει να βοηθά, ώστε να επέρχεται η ειρήνη στις κοινωνίες που είναι τραυματισμένες από τις εχθροπραξίες, τους πολέμους και τα θύματα. Ο διάλογος παρέχει μεγάλη βοήθεια στην πρόοδο και στην ανάπτυξη όχι μόνον των πιστών, αλλά και στην ίδια τη θρησκεία που πάντοτε πρέπει να εκσυγχρονίζεται ως προς τους τρόπους που μαρτυρείται σε έναν κόσμο που βρίσκεται σε διαρκή αλλαγή και μετασχηματισμό. ια α ς κυ ριακ ς ρα α ικό ας Οι διαθρησκευτικές και πολιτισμικές εμπειρίες δεν είναι καινούργιες στο αγαπημένο μας νησί της Κύin their c lt re, aith t in their elonging to one h an a ily. ypr t ha e one ypriot identity in it ltic lt rali and di er ity a ed on tice. e all, ree ypriot, r i h ypriot, Maronite ypriot, Ar enian ypriot and Latin ypriot, are one ypriot a ily. O r ni e choice today and to orro i to enter into the dyna i o dialog e. A dialog e to trengthen and rene olidarity; a dialog e or an e icient ocial cohe ion; a dialog e to care or the poor. he dialog e o the religio leader hich tarted e year ago here in ypr nder the a pice o the E a y o S eden i li ed in a pirit o t al re pect, rotherhood and o ecti ity getting ore to no each other. e hope that it lea e an i pact on the political phere a ell a a ong the di erent co nitie in the i land. or ing together, ee ing to o erco e di erence and pporting each other are o ligation or people o aith and tool to pro ote aith hen there i do t, lo e here there i hatred and hope to o erco e de pair a tated in the Religio leader ' oint tate ent. O r dialog e i a ed on tr th and lo e e pre ed thro gh tr t, a ell a on tice and ran ne or a taina le peace in o r I land. he dialog e i the ni e and nda ental choice that all ypriot t ta e. ypr need dialog e not only or it el t to gi e an e a ple to the neigh o ring area. oday the Middle Ea t, E rope and the hole orld t enter into the inter aith and interc lt ral dialog e or peace and pro perity. Any action plan in the na e o religion o t ide the appeal or orgi ene, reconciliation and peace i an o en e or the religion it el and or the incere aith l. here ore the ter inology ed in the religio conte t t create in the heart o people erenity and peace lne. It t help en to enter into the proce o p ri ication o e orie ; other i e there i no t re or the ne generation or ho e are all re pon i le. he e age o all religion t help to ring peace into ocietie in red y con lict, ar and icti. he dialog e i a ig help or progre and de elop ent not only o the aith l t or the religion it el hich t e al ay p to date in choo ing the ay o itne ing, in a orld that i in contin al change and tran or ation. he inter religio and c lt ral e perience are not ne in o r elo ed i land ypr. Along the hi torical tep, di erent religio and c lt ral co nitie ed to li e together in their daily li e. No d e to the recent e ent o the ypr pro le, any getting together i con idered an e traordinary e ent. e ho ld not orget that e ha e a ig hi torical and anthropological potential o li ing together hich ho ld help to o erco e the pre ent di ic ltie or the reconciliation and the re ni ication o ypr. E en no, the daily li ing together a ong a ilie, riend ro di erent co nitie i happening 59

πρου. Στο διάβα της ιστορίας, διάφορες θρησκείες και πολιτισμικές κοινότητες ζούσαν μαζί στην καθημερινότητα. Τώρα, εξαιτίας των πρόσφατων εξελίξεων του κυπριακού προβλήματος, οποιαδήποτε συνάντηση θεωρείται ασυνήθιστο γεγονός. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι έχουμε μια μεγάλη ιστορική και ανθρωπολογική δυνατότητα να ζούμε μαζί, πράγμα που θα έπρεπε να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε τις παρούσες δυσκολίες και να πετύχουμε τη συμφιλίωση και την επανένωση της Κύπρου. Ακόμη και τώρα ισχύει η καθημερινή συνύπαρξη οικογενειών και φίλων από διάφορες κοινότητες, αλλά θα πρέπει να ενθαρρύνεται. Αυτού του είδους οι πρωτοβουλίες θα βοηθήσουν τις συνομιλίες μεταξύ των δύο ηγετών που έχουν την ευκαιρία να καταστήσουν την Κύπρο μια όαση ειρήνης για ολόκληρη την περιοχή. Η αυριανή Κύπρος πρέπει πάντοτε να εμπεριέχει τις αξίες της αγάπης, της αλήθειας, της δικαιοσύνης στο πλαίσιο των ιστορικών, πολιτισμικών, θρησκευτικών και δημογραφικών πργματικοτήτων που επέζησαν για αιώνες σε ένα πνεύμα διαφορετικότητας, όπου όλοι οι Κύπριοι αισθάνονται ότι τυγχάνουν σεβασμού για τις παραδόσεις τους μέσα σε μια κοινή κατοικία. Τα λάθη του παρελθόντος, τα οποία διαπράχθηκαν ενάντια σε αυτές τις αρχές θα πρέπει να διορθωθούν, για να χτιστεί και να διασφαλιστεί ένα νέο και στέρεο μέλλον για τα παιδιά μας. Βασισμένοι πάνω σε αυτή τη δυναμική, όλοι οι Κύπριοι πολίτες πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ίσοι, πρέπει να διασφαλιστούν τα δικαιώματα των μειονοτήτων που είναι αναπόσπαστο τμήμα της κυπριακής ιστορίας και κοινωνίας στη βάση του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, όπου όλοι θα νιώθουν αυτοπεποίθηση, για να συνεισφέρουν δημιουργικά στην πρόοδο της κοινωνίας. Επιτρέ τε μου να αναφέρω ότι οι Μαρωνίτες δεν δέχονται να ζουν σε ένα hetto. Έχοντας επίγνωση πού ανήκουν ως προς το λογισμό, την κουλτούρα και τη θρησκεία τους, σήμερα επιθυμούν να συνεισφέρουν στην ευημερία του νησιού με ανοιχτό πνεύμα και με διάθεση συνεργασίας μαζί με όλους τους συμπατριώτες τους. Κλείνοντας το συλλογισμό μας, ενισχύουμε το θρησκευτικό μήνυμα ότι η υποστήρίξη των νόμων και των κανόνων των κοινωνιών των πολιτών πρέπει να είναι ο καταλυτικός παράγοντας που θα δημιουργεί αρμονία για το κοινό καλό και τη χαρά του κάθε ανθρώπου. Πρέπει να θυμόμαστε πως είμαστε όλοι παιδιά της πίστης, της αγάπης, της ελπίδας, επομένως δεν υπάρχει χώρος για το φόβο ούτε στο νου ούτε και στη συμπεριφορά μας-το φόβο των άλλων. Η νέα γενιά δεν πρέπει να ζει με το φόβο του άλλου. Ας μη ξεχνάμε την κοινή ιστορία, την κοινή κουλτούρα, την κοινωνική και θρησκευτική μας κληρονομιά. Η νεολαία είναι τα ζωντανά δομικά υλικά της σημερινής και της αυριανής κοινωνίας. Η κοινωνία μας, οι παραδόσεις μας και η κοινή μας κληρονομιά βάζουν το Θεό στο επίκεντρο της ζωής μας και της ύπαρξής μας. Αυτή είναι η οδός. Αυτή είναι η επιλογή. Αυτό είναι το όραμά μας. Αυτή είναι η αλήθεια που θα μας απελευθερώσει. t it t e enco raged. S ch initiati e ill help the tal a ong the t o leader that ha e an opport nity to a e ro ypr an oa i o peace or the hole region. he to orro ypr t al ay ta e into con ideration the al e o lo e, tr th, tice in the ra e or o the hi torical, c lt ral, religio and de ographical realitie li ed or cent rie in the pirit o di er ity, here all ypriot eel re pected in their tradition in one co on ho e. he i ta e o the pa t co itted again t the e principle t e p ri ied to ild and a eg ard a ne and a olid t re or o r children. Ba ed on ch dyna i, all ypriot citi en t e treated e ally; the right o inoritie hich are an integral part o the ypriot hi tory and ociety t e ec red on the a i o the re pect o the h an dignity here all eel con ident to contri te creati ely in the progre o the ociety. Allo e to ention that the Maronite ho do not ad it to li e in a hetto. Being con cio a o t their logi tic, c lt ral and religio elonging, they ant to contri te no aday to the pro perity o the I land in a pirit o openne and cooperation ith all their co patriot. In concl ding o r re le ion, e rea re that the religio e age in pporting the la and the r le o the ci il ocietie t e a cataly t actor that create har ony or the co on good and the oy o e ery h an eing. e ho ld re e er that e are all on o aith, lo e and hope, o there i no place or the ear in o r ind and eha io r. he ear ro other. he ne generation ho ld not li e ith ear one ro another. Do not orget the co on hi tory, the co on c lt ral, ocial and religio heritage. he yo th are the li ing tone o today and to orro ociety. O r ociety, o r tradition and o r co on heritage p t od a a centre o li e and e i tence. hi i the ay. hi i the choice. hi i o r i ion. hi i the tr th hich ill et ree. α α α αρ 60

Κύ ρος α καλό αρ ι α ια ρ κ υ ικού ιαλό ου ρι ια ου ουλ Επιτρέ τε μου να αυτοσυστηθώ εν συντομία: Γεννήθηκα στην Πολωνία το 1960, την ίδια χρονιά στην οποία η Κύπρος κέρδισε την ιστορική της ανεξαρτησία. Παρά το γεγονός ότι είχα ζήσει σε μια κομμουνιστική χώρα μεγάλωσα περιβαλλόμενος από μια ισχυρή χριστιανική κοινότητα. Με δική μου πρωτοβουλία ακολούθησα το θρησκευτικό επάγγελμα και είχα μια θαυμάσια ευκαιρία να σπουδάσω και να εργαστώ στους Αγίους Τόπους. Περισσότερη από τη μισή μου ζωή την έχω περάσει στην Ιερουσαλήμ, όπου έμαθα τη σημασία του διαλόγου, της ανοχής και της διαθρησκευτικής συνύπαρξης. Αυτή την πλούσια εμπειρία έφερα μαζί μου στην Κύπρο, όπου τα τελευταία δύο χρόνια έχω εκτιμήσει πόσο σημαντική είναι η αξία του διαλόγου για τη συνύπαρξη σε ένα έθνος του οποίου οι άνθρωποι πρεσβεύουν διαφορετικές θρησκείες και ανήκουν σε διαφορετικές Χριστιανικές εκκλησίες. Πριν από 50 χρόνια, δόθηκε στη δημοσιότητα ένα από τα τελευταία έγγραφα του 2ου Συμβουλίου του Βατικανού, η δήλωση για τη σχέση της Εκκλησίας με Μη-χριστιανικές θρησκείες (No tra Aetate), η οποία διακηρύχθηκε από την Αυτού Αγιότητα τον Πάπα Παύλο τον I την 28η Οκτωβρίου 1965: «Η Εκκλησία περιβάλλει με εκτίμηση τους μουσουλμάνους. Λατρεύουν τον ένα Θεό, ζουν και υπάρχουν μέσω του Θεού. Ελεήμων και Παντοδύναμος ο Δημιουργός του ουρανού και της γης, ο οποίος μίλησε στους ανθρώπους, υπομένουν βάσανα για να υποταχθούν ολό υχα στο ανεξερεύνητο θέλημά Του, ακριβώς όπως ακριβώς έπραττε ο Αβραάμ, με τον οποίο η ίδια η πίστη του Ισλάμ έχει την ευχαρίστηση να συνδέεται, υπακούοντας το Θεό... Δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια των αιώνων, δεν έχουν προκύ ει λίγες διαμάχες και συγκρούσεις μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων, αυτή η Ιερά Σύνοδος, καλεί όλους να ξεχάσουν το παρελθόν και να εργαστούν ειλικρινά για την αμοιβαία κατανόηση, τη διατήρηση, καθώς και την προώθηση από κοινού, για το καλό όλης της ανθρωπότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αγαθοεργίας, καθώς επίσης και της ειρήνης και της ελευθερίας.» (Ν.3). Τα τραγικά γεγονότα των τελευταίων ετών και εβδομάδων: ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή και οι τρομοκρατικές επιθέσεις σε διάφορες χώρες, θέτουν το ζήτημα του διαλόγου ως μία από τις προτεραιότητες των θρησκευτικών ηγετών και των πολιτικών κυβερνήσεων. Για να ανταποκριθεί σε αυτή την κοινωνική και ανθρωπιστική κρίση, πριν από 4 ημέρες η Ομάδα του Διαλόγου των Εκκλησιιών για την ειρηνευτική Γ ικού ικαρ ου Κα ολικ ς α ι ικ ς κκλ ας Κύ ρο α ι ρό α ου Allo e a all per onal pre entation. I a orn in Poland in 1960, the a e year in hich ypr on it hi torical independence. Altho gh I had li ed in a co ni t co ntry, I gre p rro nded y a trong hri tian co nity. ith y choice o the religio ocation I ha e had a great opport nity to t dy and to or in the Holy Land. More than hal o y li e I ha e pent in Jer ale, here I learned the i portance o dialog e, tolerance and interreligio coe i tence. hi rich e perience I ro ght ο ς ο ς ου ου ρ ακα ith e to ypr, here in the la t t o year I ha e appreciated ho i portant i the dialog e in the coe i tence o a nation ho e people pro e e di erent religion and elong to ario hri tian ch rche. 50 year ago a p li hed one o the la t doc ent o the II atican o ncil, the Declaration on the relation o the h rch to Non- hri tian Religion : No tra Aetate proclai ed y Hi Holine pope Pa l I on Octo er 28, 1965. «he h rch regard ith e tee the Mo le. hey adore the one od, li ing and i ting in Hi el ; erci l and all-po er l, the reator o hea en and earth, ho ha po en to en; they ta e pain to it holeheartedly to e en Hi in cr ta le decree, t a A raha, ith ho the aith o I la ta e plea re in lin ing it el, itted to od Since in the co r e o cent rie not a e arrel and ho tilitie ha e ari en et een hri tian and Mo le, thi acred ynod rge all to orget the pa t and to or incerely or t al nder tanding and to pre er e a ell a to pro ote together or the ene it o all an ind ocial tice and oral el are, a ell a peace and reedo.» (N. 3). 61

διαδικασία στην Κύπρο, δηλαδή οι πέντε θρησκευτικοί ηγέτες στην Κύπρο, οι οποίοι και συμμετέχουν ενεργά στο διάλογο για την οικοδόμηση της ειρήνης, εξέδωσαν μια κοινή ανακοίνωση ενάντια σε όλες τις μορφές επιθέσεων, την τρομοκρατία και τη βία στην Κύπρο, στην περιοχή μας και τον κόσμο ολόκληρο. Σε αυτήν, οι θρησκευτικοί ηγέτες της Κύπρου είπαν: Καταδικάζουμε κατηγορηματικά όλες τις μορφές βίας κατά αθώων πολιτών» και επιβεβαίωσαν ότι «ο διάλογος που έχουμε βιώσει μαζί, ενίσχυσε την πεποίθησή μας ότι δεν υπάρχει μέλλον χωρίς την ανοχή, το σεβασμό και την ειρηνική συνύπαρξη. Με τις διαφορετικές ταυτότητές μας θα πρέπει να είμαστε μαζί σαν μια ανθρώπινη οικογένεια. Σαν άνθρωποι κάθε πίστης ή καμιάς. Έχουμε ευθύνη να ενεργούμε, να κηρύσσουμε, και να δείχνουμε ότι ο κοινός μας σεβασμός, για την ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια είναι ισχυρότερος από κάθε κακόβουλη τρομοκρατική ενέργεια και διαστρέβλωση της θρησκείας. Υπάρχουν κάποιοι που πιστεύουν ότι ο διάλογος των εκκλησιών είναι σαν τους άλλους διαλόγους - για παράδειγμα, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των χωρών, το δούναι και λαβείν μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών ή τυχόν προσπάθειες, για να βρουν μια μέση λύση μεταξύ διαφωνούντων μερών. Κανένα από τα παραπάνω δεν ισχύει στην περίπτωση αυτή. Ο διάλογος στην κοινωνία εμπεριέχει το συμβιβασμό... Αλλά, όταν οι άνθρωποι της πίστης μιλούν μεταξύ τους δεν προσπαθούν να βρουν κάποιο συμβιβασμό. Στόχος του διαθρησκειακού διαλόγου δεν είναι να κατασκευάσει μια θρησκεία για όλο τον κόσμο, αλλά για να μοιραστούν και να μάθουν ο ένας από τον άλλο. Ο διάλογος των εκκλησιών είναι τόσο μια διεργασία πνευματικής ανάπτυξης καθώς επίσης και μια σειρά από εμπειρίες που μπορεί να έχουν μια επίδραση αλλαγής σε εκείνους που μετέχουν σε αυτόν. Διαθρησκειακός διάλογος είναι η τέχνη της πνευματικής επικοινωνίας και μπορεί να περιγραφεί σαν μια από τις καλύτερες εκδηλώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας και της κουλτούρας. Ο διάλογος των εκκλησιών χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, μια εκδληλωση της σκέ ης, την πραότητα, την ταπείνωση, την καλοσύνη, την υπομονή, τη γενναιοδωρία, τη σύνεση και την εμπιστοσύνη. Εδώ στην Κύπρο έχετε ζήσει μια κουλτούρα διαλόγου από την αρχή. Αυτό σημαίνει ότι χριστιανοί και μουσουλμάνοι στην Κύπρο, καθένας και με τη δική του ιστορία, όπως των Ελληνοκυπρίων, των Τουρκοκυπρίων, Λιβανέζων Μαρωνιτών, των Αρμενίων και των Λατίνων, αποτελούν μια πρόκληση, ώστε να δείξουμε σε όλο τον κόσμο ότι είναι δυνατό να υπάρχει διάλογος μεταξύ των θρησκειών. Ο διάλογος Χριστιανών-Μουσουλμάνων όπως βλέπουμε και ζούμε σήμερα, πέρασε μια περίοδο σκληρής προσπάθειας πριν να αποσαφηνιστεί ως έννοια. Σίγουρα, η παράδοση χαρακτηρίζεται he tragic e ent o recent year and ee : the ar in the Middle Ea t and terrori t attac in di erent co ntrie p t the i e o dialog e a one o the prioritie o religio leader and political go ern ent. o re pond to thi ocial and h anitarian cri i 4 day ago the Religio rac o the ypr Peace Proce, i.e. the i e religio leader o ypr acti ely engaged in dialog e and peace ilding, relea ed a oint tate ent again t all or o attac, terrori and iolence in ypr, the region and the orld at large. In it the religio leader o ypr categorically conde n all or o iolence again t innocent ci ilian and rea ir that the dialog e e ha e e perienced together ha trengthened o r con iction that there i no t re itho t tolerance, re pect and peace l co-e i tence. ith o r di erent identitie e ha e to e together a one h an a ily, a people o e ery aith or none. e ha e a re pon i ility to preach, act and ho that o r hared re pect or h an li e and dignity i tronger than e il act o terror, and per er ion o religion. here are o e ho thin interreligio dialog e are li e other dialog e - or e a ple, negotiation et een co ntrie, argaining et een la o r and anage ent, or any atte pt to ind iddle gro nd et een di p ting partie. hi i not the ca e. Dialog e in ociety in ol e co pro i e... B t hen people o aith tal to one another they are not atte pting any co pro i e. O r goal in interreligio dialog e i not to con tr ct one religion or the hole orld t to hare and learn ro one another. Interreligio dialog e i oth a proce o ο ς κκλ ας ς ας ικα ρ ς ό 62

επίσης από λάθη, αποτυχίες και παραβιάσεις. Δεν είμαστε τέλειοι στην Κύπρο, αλλά η κατανόηση της θρησκευτικής μας ελευθερίας συνεχίζει να εξελίσσεται ακόμα και τώρα ως μέρος της ευρωπαϊκής εμπειρίας. Σύμφωνα με τον Πάπα ranci, ο διάλογος βασίζεται στο σεβασμό του άλλου και στο να γνωρίζουμε ότι αυτός ή αυτή έχει κάτι περισσότερο από ό, τι έχουμε εμείς. Ο Πάπας μας καλεί να συνδιαλλαγούμε με την πεποίθησή μας ότι διαθέτουμε την απόλυτη αλήθεια, και όχι μόνο αυτό, αλλά και να αναγνωρίσουμε το γεγονός ότι επίσης χρειαζόμαστε την αλήθεια των άλλων. Η Αυτού Μακαριότητα, ο Michel Sa ah, ο ομότιμος Λατίνος Πατριάρχης της Ιερουσαλήμ, καθορίζει την έννοια του διαλόγου με αυτά τα λόγια: Διάλογος σημαίνει να βλέπεις τον άλλο, με τον πλήρη ατομικό και κοινωνικό του χαρακτήρα, τους πολιτισμικούς και θρησκευτικούς του δεσμούς. Η πρώτη προ πόθεση για κάθε διάλογο είναι να σεβαστούμε την προσωπικότητα του άλλου χωρίς όρους. Η δεύτερη προ πόθεση είναι να προσπαθήσουμε να ταυτίσουμε τον άλλο σύμφωνα με τον τρόπο που αυτός προσδιορίζει τον εαυτό του και όχι με στερεότυπες πεποιθήσεις στη βάση ιστορικών και ατομικών καταστασεων που σχετίζονται με το παρελθόν ή προκύπτουν από τα τρέχοντα συμφέροντα ή τις επιθυμίες ( he pa toral letter In the plendor o peace No. 32) Η ανάπτυξη της έννοιας του διαλόγου είχε ως αποτέλεσμα να προκύ ουν συγκεκριμένοι ηθικοί κανόνες στο διάλογο Χριστιανών-Μουσουλμάνων. Με αυτό εννοώ τις στάσεις και τις έννοιες που δείχνουν την ειλικρίνεια της άλλης πλευράς και εγγυώνται ότι ο διάλογος αυτός θα διεξαχθεί με θετικό τρόπο και δεν θα μετατραπεί σε μια άκαρπη συζήτηση. Μπορούμε να συνο ίσουμε τη φιλολογία σχετικά με αυτούς τους ηθικούς κανόνες εν συντομία στα εξής σημεία: Είμαστε πεπεισμένοι ότι οι θρησκευτικές παραδόσεις έχουν τα απαραίτητα εφόδια, για να υπερκεράσουμε το θρυμμάτισμα που παρατηρούμε στον κόσμο και να σφυρηλατήσουμε την αμοιβαία φιλία και το σεβασμό μεταξύ των λαών. Γνωρίζουμε όλοι ότι η διαθρησκευτική συνεργασία δεν σημαίνει να εγκαταλεί ουμε την ταυτότητά μας, αλλά ένα ταξίδι ανακαλύ εων. Μαθαίνουμε να σεβόμαστε ο ένας τον άλλο ως μέλη της μιας ανθρώπινης οικογένειας. Μαθαίνουμε να σεβόμαστε εξίσου τις διαφορές μας και να εκτιμούμε τις κοινές αξίες που συνδέουν τον ένα με τον άλλο. Επίπεδα Διαλόγου: Υπάρχουν διάφορα επίπεδα στο διάλογο Χριστιανών-Μουσουλμάνων. Υπάρχει διάλογος σε επίσημο επίπεδο ή την κυβέρνηση και νομίζω ότι είμαστε αντιμέτωποι με μια πολύ θετική πρόοδο σε αυτό το επίπεδο. Υπάρχει διάλογος σε ακαδημαϊκό επίπεδο όπως μαρτυρεί το σημερινό Συμπόσιο. Σε αυτό το επίπεδο πιστεύω, τα μυαλά είναι ανοικτά και οι ορίζοντες είναι διευρυμένοι, οι pirit al gro th and a et o e perience that can ha e a tran or ing e ect on tho e engaged in it. Interreligio dialog e i the art o pirit al co nication and can e de cri ed a a ong the e t ani e tation o h an acti ity and c lt re. Interreligio dialog e i characteri ed y clarity, an o tpo ring o tho ght, ee ne, h ility, indne, patience, genero ity, pr dence and tr t. Here in ypr yo ha e een li ing a c lt re o dialog e ro the eginning. hi ean that hri tian and M li in ypr, each ith their o n hi torie a ree ypriot, r ypriot, Maronite Le ane e, Ar enian, Latin, ha e a challenge to ho aro nd the orld that the dialog e on religion i po i le. hri tian-m li dialog e a e ee and li e it today pa ed thro gh a period o ro gh e ort e ore it concept a clari ied. o e re, the tradition i al o ar ed y i ta e, ail re and iolation. e are not per ect in ypr, t o r nder tanding o religio reedo contin e to e ol e a part o the E ropean e perience in the pre ent. According to Pope ranci, the dialog e i a ed pon re pect or the other per on and no ing that he or he ha o ething ore than hat I ha e. he Pope call pon to co e to the dialog e ith o r con iction that e po e the a ol te r th, and not only that t al o to ac no ledge the act that e need the other tr th a ell. κκλ α ς α α ας αρ ρ ακα Hi Beatit de Michel Sa ah, the Latin Patriarch e erit o Jer ale, de ine dialog e ith the e ord : Dialog e ean to ee the other, in hi ll indi id al and ocial character, c lt ral and religio a iliation. he ir t condition or each dialog e i to re pect thi per onality nco pro i ed. he econd condition i to try to identi y the other according to ho he de ine hi el, and not thro gh preconception a ed on hi torical or indi id al it ation a ociated ith a pa t hi tory or re lting ro c rrent intere t or de ire ( he pa toral letter In the plendor o peace No. 32). ith the de elop ent o the concept o dialog e, peci ic ethic ha e e erged concerning hri tian- M li dialog e. I ean y ethic the attit de 63

σχέσεις είναι καλές και οι πεποιθήσεις είναι στέρεες. Προσωπικά, μπορώ να παρατηρήσω κάποιο πρόβλημα στο επίπεδο του πρακτικού διαλόγου. Τα 40 χρόνια διχοτόμησης του νησιού δεν προάγουν το διάλογο σε λαϊκό επίπεδο, όταν ένας απλός Χριστιανός συναντά έναν απλό Μουσουλμάνο στο δρόμο. Αυτό το επίπεδο του διαλόγου αντιμετωπίζει είτε την άγνοια είτε την καχυπο ία. Ο Διάλογος Χριστιανών-Μουσουλμάνων στην Κύπρο θα μπορούσε να οριστεί ως: παλιός και Νέος διάλογος. Ο παλιός, γιατί ξεκίνησε με την έλευση του Ισλάμ στην Κύπρο σχεδόν δεκατέσσερις αιώνες πριν και δεν σταμάτησε ποτέ. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι γνώρισε ευημερούσα και λιγότερο ευημερούσα εποχή, αλλά επέζησε. Νέος, επειδή εξελίσσεται ανταποκρινόμενος στις περιστάσεις. Είναι θέλημα του Θεού, ώστε ο χριστιανός να ζήσει σε αυτή τη γη με τον μουσουλμάνο αδελφό του, όπως και για τον μουσουλμάνο αδελφό του, είναι το θέλημα του Θεού να ζει σε αυτή τη γη με τον αδελφό του τον χριστιανό. Η χριστιανική παρουσία είναι ένα βασικό συστατικό της μουσουλμανικής κουλτούρας, όπως η μουσουλμανική παρουσία αποτελεί βασική συνιστώσα της χριστιανικής κουλτούρας στη Μέση Ανατολή και συγκεκριμένα στην Κύπρο. Αυτές οι έννοιες του Παλιού-Νέου διαλόγου έχουν μια ιδιαίτερη γεύση στην Κύπρο. Ο πρώτος λόγος, γιατί συμβαίνει αυτό, είναι ότι οι Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι στην Κύπρο είναι οι ντόπιοι της χώρας. Ο δεύτερος λόγος, είναι ότι οι συνθήκες που βιώνουν ως ένα έθνος τους αναγκάζουν να έχουν αυτό το διάλογο επειδή ο πόνος είναι ο ίδιος, τα βάσανα και οι φιλοδοξίες είναι ίδια. Το μέλλον είναι ένα και το κράτος είναι ένα, με το θέλημα του Θεού! Αυτό σημαίνει ότι έχει ξεπεράσει τη φάση της αβροφροσύνης, των εγκάρδιων συνομιλιών και τον εγκωμιασμό κάποιων παλαιότερων ιστοριών ανεκτικότητας και για τις δύο πλευρές. Αυτός ο διάλογος ξεκίνησε με ένα «διάλογο της αγάπης» και έχει φθάσει σε «διάλογο της αλήθειας. Ένας ζωντανός διάλογος σημαίνει ότι ελήφθησαν αποφάσεις που θέτουν τις βάσεις για τη λή η μελλοντικών αποφάσεων, για να μπορούν να αλλάξουν κάποια από τα μοτίβα της συμπεριφοράς και να ξεκινήσουν να λαμβάνουν υπό η και να σκέπτονται και την άλλη πλευρά. Ζωντανός διάλογος σημαίνει ότι φιλοδοξεί η κάθε πλευρά να πρέπει να γνωρίζει την άλλη, όπως ακριβώς αυτή θέλει να είναι γνωστή και να αντιμετωπίζεται σε αυτή τη βάση. Ο στόχος όλων αυτών είναι να δημιουργήσουν ένα νέο πολιτισμένο πρότυπο κουλτούρας που να απορρίπτει αποκλεισμούς, προκαταλή εις, καχυπο ία, η εχθρότητα και φόβο. Το ερώτημα είναι: Σε ποιο βαθμό η κυπριακή κοινότητα χριστιανών και μουσουλμάνων είναι σε θέση να ξεχωρίσει τη θρησκεία και ό,τι παρουσιάζεται σαν θρησκεία και, ως εκ τούτου, σε τι βαθμό η Κύand concept that de on trate the incerity o the co nterpart and g arantee that the dialog e ill e cond cted in a po iti e anner and ill not t rn into a r itle de ate. e can ed p the literat re on the e ethic in the e rie point : e are con inced that o r religio tradition ha e the nece ary re o rce to o erco e the rag entation hich e o er e in the orld and to o ter t al riend hip and re pect et een people. e are all a are that interreligio colla oration doe not i ply gi ing p o r o n identity t i rather a o rney o di co ery. e learn to re pect one another a e er o the one h an a ily. ο ι ορικό Κολλ ιο ρρα α υκ α e learn oth to re pect o r di erence and to appreciate the co on al e that ind to one another. Dialog e le el : here are de erent le el in the hri tian-m li dialog e. here i dialog e at the o icial le el or go ern ent and I thin e are acing a ery po iti e progre on thi le el. here i dialog e on acade ic le el, a itne ed y today' y po i. At thi le el I elie e, the ind are open and the hori on are ide, the relation are good and the con iction are ir. Per onally, I can notice o e pro le at the le el o practical dialog e. 40 year o di i ion o the I land doe not pro ote the dialog e at the pop lar le el, hen an ordinary hri tian deal ith an ordinary M li in the treet. hi le el o dialog e ace either ignorance or picion. hri tian-m li dialog e in ypr co ld e de ined a an old and ne dialog e. Old, or it egan ith the ad ent o I la al o t o rteen cent rie ago, and ne er cea ed. here i no do t that it ne pro pero and le pro pero ti e, t it r i ed. Ne, eca e it e ol e in re pon e to circ tance. It i the ill o od or the hri tian in thi land to li e ith hi M li rother and or hi M li rother, a it i the ill o od or a M li to li e on thi earth ith hi rother hri tian and or hi hri tian rother. hri tian pre ence i an e ential 64

προς ως μια κοινωνία χριστιανών και μουσουλμάνων επιτρέπει να διαδραματίζονται συμβάντα που φαίνονται θρησκευτικά, αλλά αποπνέουν πολιτική παρέμβαση ή συμφέροντα της παγκοσμιοποίησης ή οικονομικά συμφέροντα που ενδέχεται να την επηρεάσουν αντί να επηρεάζονται ή να την καθοδηγούν αντί να καθοδηγούνται από αυτήν; υ ρα α Οι πιστοί πρέπει να λειτουργούν, ανεξάρτητα από την πίστη τους, έτσι ώστε η Κύπρος να μην παραμείνει ένας τόπος συγκρούσεων αλλά ένας τόπος ειρήνης, συμφιλίωσης και ενότητας μεταξύ όλων των κατοίκων της και ένα σημείο ελπίδας για την ανθρωπότητα. Τι μπορούμε εμείς οι Καθολικοί και οι Μουσουλμάνοι να πούμε ο ένας στον άλλο; Αναλογιζόμενος το ερώτημα αυτό, θα ήθελα να παραθέσω τα λόγια του Αγίου Πάπα Ιωάννη Παύλου Β', ο Πάπας από την Πολωνία, ο οποίος σε ένα έγγραφο που εκδόθηκε στην αρχή της νέας χιλιετίας την έκτη Ιανουαρίου 2001, δήλωσε: Αυτός ο διεθνής ο διάλογος των εκκλησιών πρέπει να συνεχιστεί. Στο κλίμα του αυξανόμενου πολιτισμικού και θρησκευτικού πλουραλισμού, ο οποίος αναμένεται να σηματοδοτήσει την κοινωνία της νέας χιλιετίας, είναι προφανές ότι ο διάλογος αυτός θα είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την εδραίωση μιας σταθερής βάσης για την ειρήνη και να αποκρούσει το φοβερό φάσμα αυτών των θρησκευτικών πολέμων που έχουν τόσο συχνά ματώσει την ανθρώπινη ιστορία. Το όνομα του ενός Θεού πρέπει να γίνεται ολοένα αυτό που πραγματικά είναι: ένα όνομα ειρήνης και η επίκληση της ειρήνης (Νο 55). Προσπαθούμε να κατανοήσουμε ο ένας τον άλλον, να προκαλέσουμε ο ένας τον άλλο να καταλάβει το κάθε τι από τα πιστεύω μας όσο πιο βαθιά γίνεται και να αναπτύξουμε την κατανόησή μας για το μεγαλείο, την αφθονία και το, Έλεος του Θεού. ρ α ς ας ρας υκ α co ponent o M li c lt re a i the M li pre ence an e ential co ponent o hri tian c lt re in the Middle Ea t and in ypr peci ically. hi old-ne dialog e ha a pecial ta te in ypr. he ir t rea on or thi i that hri tian and M li in ypr are the local people o the co ntry. he econd rea on i that the condition e perienced y one nation o lige to ha e that dialog e eca e the pain i the a e, the ering i the a e and the a piration are one. he t re i one and the tate i one, od illing. hi ean that it ha rpa ed the pha e o co rte y, cordial tal and the prai e o o e pa t tolerant torie, tolerant or oth partie. hi dialog e egan ith a dialog e o lo e and reached a dialog e o tr th. A li ely dialog e ean that deci ion are reached, etting the tage or ta ing deci ion, and to change o e o the pattern o eha io r and to con ider and thin a o t the other. Li ely ean that it a pire that each party t no the other a the other ant to e no n and e dealt ith on that a i. he ai o all thi i to create a ne ci ili ed and c lt ral pattern that re ect e cl ion, pre dice, picion, ho tility and ear. he e tion i : o hat e tent i the ypr co nity, hri tian and M li, a le to di ting i h et een religion and hat i et in the appearance o religion, and th to hat e tent doe ypr ociety - hri tian and M li allo or e ent that ee religio, t ell o politic or glo ali ation or econo ic intere t that ight a ect it, rather than eing a ected y it and leading rather than e led y it Belie er t or, hate er their aith, o that ypr doe not re ain a place or con lict, t a place o peace, reconciliation and nity a ong all it inha itant, and a ign o hope or h anity. hat can e atholic and M li ay to one another Re lecting on thi e tion, I o ld li e to ote a ord o aint pope John Pa l II, the pope ro Poland, ho in a doc ent i ed at the Beginning o the Ne Millenni on Jan. 6, 2001 aid: hi inter- religio dialog e t contin e. In the cli ate o increa ed c lt ral and religio pl rali, hich i e pected to ar the ociety o the ne illenni, it i o io that thi dialog e ill e e pecially i portant in e ta li hing a re a i or peace and arding o the dread pectre o the e religio ar hich ha e o o ten looded h an hi tory. he na e o the one od t eco e increa ingly hat it i : a na e o peace and a on to peace (No. 55). e ee to nder tand one another, to challenge one another to nder tand each o o r elie o t deeply and to gro in o r nder tanding o the greatne, a ndance and ercy o od. 65

ρ ικ κκλ α ς Κύ ρου Η ΙΣΤΟΡΙΑ, Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΚΑΙ Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Το θέμα της παρουσίασής μου, αν και μπορεί να ακούγεται διαφορετικό από το κύριο θέμα του Συμποσίου όμως, όπως θα ανακαλύ ετε, ταιριάζει πολύ μ αυτό, μιας και η παρουσία και η συμβολή της Αρμενικής Εκκλησίας στο νησί αποτελούν έκφραση της θρησκευτικής συνύπαρξης, του αμοιβαίου σεβασμού και της κατανόησης. Η Κυπριακή Δημοκρατία αποτελεί, από τον καιρό της ίδρυσής της, ένα αληθινό πολυ-πολιτισμικό, πολυ-θρησκευτικό μωσαϊκό. Το ίδιο το Σύνταγμα της Δημοκρατίας αναγνωρίζει την ύπαρξη δυο μεγαλύτερων και τριών μικρότερων κοινοτήτων και τις ταυτίζει στη βάση της εθνικής τους προέλευσης και του θρησκευτικού τους υπόβαθρου. Η Αρμενική κοινότητα που ζει στο νησί και έχει τη δική της θρησκευτική ταυτότητα και αντίστοιχους χώρους λατρείας, εθνική ευκρίνεια, πολιτιστική κληρονομιά και γλώσσα ήταν αρκετά καλότυχη, ώστε να συγκαταλέγεται σε αυτές τις πέντε ομάδες. Το Σύνταγμα της Δημοκρατίας επιφύλαξε στους Αρμενίους το δικαίωμα και το προνόμιο να συνυπάρχουν αρμονικά με τους Ορθόδοξους Ελληνοκύπριους, τους Μουσουλμάνους Τουρκοκύπριους και τους Μαρωνίτες και Λατίνους Καθολικούς. Επίσης στην Αρμενική Κοινότητα έχει εκχωρηθεί το δικαίωμα να εκλέγει έναν Αντιπρόσωπο στη Βουλή των Αντιπροσώπων με καθεστώς παρατηρητή, αλλά με το δικαίωμα συμμετοχής στις εργασίες που αφορούν σε θέματα κουλτούρας, εκπαίδευσης και θρησκείας που αφορούν στην Αρμενική κοινότητα. Η παρουσία των Αρμενίων στην Κύπρο ανάγεται στο 578 π.χ. όταν οι πρώτοι Αρμένιοι άποικοι μεταφέρθηκαν από τους Βυζαντινούς. Πολλές Κυπριακές, Αρμενικές και ξένες πηγές δείχνουν ότι, κατά τους αιώνες που ακολούθησαν, στη διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου, αλλά και στις μετέπειτα περιόδους της Φραγκοκρατίας, της Βενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας, σημειώθηκε μαζικός αποικισμός του νησιού από τους Αρμενίους. Αν και η παρουσία της Αρμενικής Εκκλησίας δεν τεκμηριώνεται σε αυτές τις ιστορικές αναφορές, είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτές οι πρώιμες Αρμενικές αποικίσεις συνοδεύονταν επίσης από την εδραίωση των πρώτων Αρμενικών θρησκευτικών συναθροίσεων στο νησί. Πολύ αργότερα, το 973 π.χ., απαντάται ο διορισμός ενός Επισκόπου που προ σταται αυτών των Αρμενικών συναθροίσεων και, επομένως, η παρουσία Επισκόπων από την Κύπρο στις Συνόδους της Αρμενικής Εκκλησίας. Επιπλέον, τα Αρμενικά Εκκλησιαστικά έγγραφα μαρτυρούν την ύπαρξη ενός Αρμενικού μοναστηριού στην πόλη της Αμμοχώστου κατά τους 12ο και 13ο αιώνες. HIS OR, MISSION AND RREN SI A ION he topic o y pre entation, altho gh ay o nd di erent ro the ain topic o thi Sy po i, t a yo ill ind o t, it i ery ch in-line ith it, a the pre ence and the itne o the Ar enian h rch on the i land ha it el een an e pre ion o religio co-e ci tence, t al re pect and nder tanding. he Rep lic o ypr ha een, ince it e ta li h ent in 1960, a tr ly lti-c lt ral, ltireligio o aic. he on tit tion o the Rep lic it el recogni ed the e i tence o t o larger and three aller co nitie, and identi ied the on the a i o their ethnic origin and religio ac gro nd. he Ar enian co nity li ing on the i land and ha ing it o n religio identity and corre ponding place o or hip, national di tincti ene, c lt ral heritage and lang age, a ort nate eno gh to e incl ded a one o the e i e gro p. he on tit tion o the Rep lic granted the Ar enian the right and pri ilege to co-e i t in har ony ith the Orthodo ree - ypriot, M li r i h- ypriot, Maronite and Latin atholic. he Ar enian co nity a al o granted the right to elect a Repre entati e in the Ho e o Repre entati e ith the tat o an o er er, t ith the right o participation in parlia entary proceeding dealing ith the c lt ral, ed cational and religio atter regarding the Ar enian co nity. Ar enian ha e een a pre ence on ypr ince 578 A.D., hen the ir t Ar enian ettler ere ro ght in y the By antine. Many ypriot, 66

Το μοναστήρι αυτό, αναφέρεται ως θεολογικό κέντρο και ως κέντρο λογίων, όπου μελέτησε και πέρασε μερικά χρόνια από τη ζωή του ο Επίσκοπος Ner e La pronat i, ένας διακεκριμένος Αρμένιος λόγιος και ειδήμονας στο λειτουργικό τυπικό της αρμενικής εκκλησίας. Στη διάρκεια της Μεσαιωνικής περιόδου, η Αρμενική Εκκλησία διατήρησε μια ισχυρή παρουσία στο νησί έχοντας τρεις εκκλησίες στη Λευκωσία, τρεις στην Αμμόχωστο και τουλάχιστον τρεις σε χωριά, ενώ οι Αρμενικοί αποικισμοί οπωσδήποτε ήταν μεγαλύτεροι σε αριθμό. Καμία από τις εκκλησίες αυτές με εξαίρεση το παρεκκλήσι του Μοναστηρίου anch or που είναι αφιερωμένο στην Παρθένο Μαρία δεν διασώθηκαν στο νησί, έπειτα από τη Βενετική και την Οθωμανική κατάκτηση. Το Μοναστήρι anch or παραμένει απροσπέλαστο μετά τις πρώτες δικοινοτικές ταραχές του 1963, που επέφεραν το διαχωρισμό της Αμμοχώστου. Μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς το 16ο αιώνα, αφού η αρμενική κοινότητα στη Λευκωσία στερήθηκε τις εκκλησίες της, της παραχωρήθηκε η χρήση της εκκλησίας της Παρθένου Μαρίας του 14ου αιώνα, η οποία ήταν παρεκκλήσι της Notre Da e -πρώην μοναστήρι Βενεδικτίνων καλογραιών. Η εκκλησία απετέλεσε την έδρα της Αρμενικής Ιεραρχίας στην Κύπρο μέχρι το 1963 και βρισκόταν στην Αρμενική Συνοικία της Λευκωσίας ως μέρος ενός συγκροτήματος που περελάμβανε επίσης το κτίριο της Αρχιεπισκοπής, τα Αρμενικά σχολεία και το Μνημείο της Γενοκτονίας. Οι μαζικές θανατώσεις και εξορίες των Αρμενίων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα, ανάγκασαν ένα πελώριο κύμα προσφύγων να αναζητήσει καταφύγιο στην τότε Βρετανική αποικία στην Κύπρο. Πολλοί από αυτούς τους πρόσφυγες προχώρησαν παραπέρα σε άλλες χώρες στην Ευρώπη και Αμερική, αλλά ένας σημαντικός αριθμός από αυτούς επίσης εγκαταστάθηκαν στη Λευκωσία, Λάρνακα, Λεμεσό και Αμμόχωστο. Εδραιώθηκαν νέες συναθροίσεις και ανεγέρθησαν εκκλησίες στη Λάρνακα το 1909 και στη Λεμεσό το 1939, ενώ οι κοινότητες της Λευκωσίας και Αμμοχώστου εξυπηρετούνταν από τους υφιστάμενους ναούς που βρίσκονταν ήδη στις πόλεις αυτές. Οι δικοινοτικές ταραχές του 1963 και ο συνακόλουθος διαχωρισμός των κύριων κοινοτήτων στο νησί ανάγκασαν τους Αρμένιους κατοίκους της Αρμενικής Συνοικίας της Λευκωσίας και Αμμοχώστου να εγκαταλεί ουν τα σπίτια τους και μαζί τους ιστορικούς χώρους λατρείας τους, καθώς επίσης και τα σχολεία, τα ιερά, τα καταστήματα, τα οικήματα και τις περιουσίες τους. Η εισβολή και κατοχή του 36 της Κύπρου από τα τουρκικά στρατεύματα από το καλοκαίρι του 1974, είχαν ως συνέπεια η Αρμενική Εκκλησία να χάσει την πρόσβαση στο Μοναστήρι του So rp Magar, καθώς επίσης και 9,000 στρέμματα γης που το περιβάλλει με 30,000 χαρουπιές και ελιές. Ως εκ τούτου, η εκκλησία έχει χάσει την κύρια πηγή των Ar enian and oreign o rce indicate that o er the ne t cent rie, thro gho t the By antine period, a ell a the e ent ran i h and enetian Era and the Otto an occ pation, a ettle ent o Ar enian occ rred on the i land. E en tho gh the pre ence o the Ar enian h rch i not doc ented in the e hi torical report, it i al o t certain that the e early Ar enian ettle ent ere al o acco panied y the e ta li h ent o the ir t Ar enian religio congregation on the i land. It a ch later, in 973 A.D. that e enco nter the appoint ent o a Bi hop to pre ide o er the e Ar enian congregation and e ently the pre ence o Bi hop ro ypr in Synod o the Ar enian h rch. rther ore, Ar enian h rch record indicate the e i tence o an Ar enian ona tery in the city o a ag ta, in the 12th and 13th cent rie. hi ona tery i doc ented a ha ing een a theological and cholarly centre, here Bi hop Ner e La pronat i, a pro inent Ar enian cholar and lit rgical e pert, t died and pent o e year o hi li e. D ring the Medie al period, the Ar enian h rch aintained a trong pre ence on the i land, ith three ch rche in Nico ia, 3 in a ag ta and at lea t 3 in other illage, hile the Ar enian ettle ent ere de initely ore in n er. None o the e ch rche, e cept or the chapel o the anch or Mona tery, dedicated to irgin Mary, r i ed the e ent enetian and Otto an occ pation o the i land. he anch or Mona tery eca e inacce i le hen the city o a ag ta a di ided a ter the ir t inter-co nal cla he o 1963. A ter ypr a occ pied y the Otto an in the 16th cent ry, the Ar enian co nity o Nico ia, depri ed o it ch rche, a granted the e o the 14th cent ry ch rch o the irgin Mary, hich a the chapel o Notre Da e, a or er Benedictine n nnery. hi ch rch er ed a the eat o the Ar enian Prelate o ypr ntil 1963, and a located in the Ar enian arter o Nico ia, a part o a co ple hich al o incl ded the ilding o the Prelat re, the Ar enian School and the enocide Mon ent. he a illing and deportation o Ar enian in the Otto an E pire in the late 19th and early 20th cent ry, orced a h ge a e o re gee to ee re ge in the then Briti h colony o ypr. Many o the e re gee ent on to other co ntrie in E rope and the A erica, t a igni icant n er o the al o ettled in Nico ia, Larnaca, Li a ol and a ag ta. Ne congregation ere e ta li hed and ch rche erected in Larnaca in 1909 and in Li a ol in 1939, hile the co nitie in Nico ia and a ag ta ere er ed y the e i ting ch rche in tho e to n. he inter-co nal cla he o 1963 and the 67

εισοδήματων της για τη χρηματοδότηση του κλήρου και της ιεραποστολικής της δράσης. Την περίοδο μεταξύ 1963 και 1981, η αρμενική κοινότητα στη Λευκωσία δεν είχε δικό της χώρο λατρείας, οι λειτουργίες και τα μυστήρια τελούνταν στην αίθουσα του Αρμενικού σχολείου και σε πνεύμα συνεργασίας και με την υποστήριξη των αδελφών εκκλησιών του νησιού σε ένα μικρό Ελληνορθόδοξο παρεκκλήσι που παραχώρησε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ', καθώς επίσης και η Αγγλικανική μητρόπολη της πρωτεύουσας. Το 1981 χτίστηκε νέος καθεδρικός ναός αφιερωμένος στην Παρθένο Μαρία δίπλα στο σχολικό κτίριο. Εδώ έχουμε ακόμα ένα λαμπρό παράδειγμα θρησκευτικής αλληλλεγγύης, εφόσον τείνεται χείρα βοηθείας σε ένα στερημένο και διωκόμενο εκκλησίασμα, με γενναιόδωρες προσφορές όχι μόνον από τα μέλη της Αρμενικής κοινότητας, αλλά και από την κυβέρνηση της Κύπρου-υπό την ηγεσία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ' και τις Ηνωμένες Εκκλησίες της Βεστφαλίας. o 1984 ιδρύθηκε η Έδρα της Αρμενικής Αρχιεπισκοπής στο νεόδμητο κτίριο της Αρχιεπισκοπής στο ίδιο συγκρότημα. Σήμερα, η Αρμενική Εκκλησία της Κύπρου, ενεργεί κάτω από την πνευματική καθοδήγηση Της Αυτού Αγιότητας του Αράμ Ι και υπάγεται στη δικαιοδοσία του Αρμενικού Ορθόδοξου Καθολικάτου του Μεγάλου Οίκου της Κιλικίας. Η Αυτού Αγιότητα, ο Αράμ Ι, είναι μια εξέχουσα διεθνής φυσιογνωμία, σύμβολο δια-χριστιανικού διαλόγου και αλληλοκατανόησης ανάμεσα στις θρησκευτικές πίστεις και τον έχουμε σε υπόλη η προσβλέποντας στην καθοδήγησή του και στο παράδειγμα που δίνει ο διος, καθώς διαξάγει το δικό μας τοπικό διάλογο. Στην Επισκοπή της Κύπρου υπαγονται τρεις εκκλησίες, από μια στη Λευκωσία, Λάρνακα και Λεμεσό αντίστοιχα. Οι Αρμένιοι πιστοί που ζουν στην Πάφο εκκλησιάζονται σε Ελληνορθόδοξο παρεκκλήσι που είχε την καλοσύνη να παραχωρήσει ο Μητροπολίτης Πάφου και αυτό αποτελεί ακόμα ένα παράδειγμα καλής βοήθειας και αδελφικής αγάπης των Χριστιανών. Εκτός από την ποιμενική της αποστολή, η Αρμενική εκκλησία δραστηριοποιεί Κυριακάτικα Σχολεία, Συντεχνίες Κυριών, ένα τμήμα Χριστιανικής Εκπαίδευσης, ενώ συμμετέχει επίσης σε οικουμενικά δρώμενα, οργανώνει ποικίλες πολιτισμικές δραστηριότητες και εκδίδει σελίδες ηλεκτρονικής ειδησεογραφίας. Όλα αυτά αποσκοπούν στο να καταστήσουν το εκκλησίασμά μας, ιδιαίτερα τη νεολαία, γνώστες της αληθινής χριστιανικής πίστης που διακρίνεται κυρίως για την Αγάπη, το Σεβασμό και την Κατανόηση ανεξαρτήτως πίστεως ή θρησκείας. Η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας επιχορηγεί τη λειτουργία τριών Αρμενικών σχολείων στη Λευκωσία, Λάρνακα και Λεμεσό, όπου τα παιδιά των Αρμενίων διδάσκονται την Αρμενική γλώσσα, την ιστορία και τα θρησκευτικά. Επίσης η κυβέρνηση θέτει υπό την αιγίδα της τις δραστηριότητες διαφόρων συλλόγων με αντικείμενο τα πολιτισμικά, e ent egregation o the ain co nitie o the i land orced the Ar enian re ident o the Ar enian arter o Nico ia and o a ag ta to lee ro their ho e, a andoning their hi torical place o or hip, a ell a chool, prelat re, hop, ho e and propertie. he in a ion and occ pation o 36 o ypr y r i h troop in the er o 1974 eant that the Ar enian h rch lo t acce to the Mona tery o So rp Magar, a ell a the 9,000 don o land rro nding it, ith 30,000 caro and oli e tree. Hence, the h rch lo t it ain o rce o inco e or the nding o it ini try and i ion. D ring the period et een 1963 and 1981, the Ar enian co nity in Nico ia did not ha e a place o or hip o it o n; lit rgie and acra ent ere cond cted in the hall o the Ar enian School, and in the pirit o co-operation and an e tending hand on ehal o the i ter ch rche o the i lan, in a all ree -Orthodo chapel that a ade a aila le y the late Arch i hop Ma ario III, a ell a the Anglican cathedral o the capital. In 1981 the ne cathedral dedicated to the irgin Mary a erected ad acent to the chool ilding; here e al o ee a right e a ple o religio olidarity, e tending a helping hand to a depri ed and per ec ted congregation, ith the genero contri tion not only o the e er o the Ar enian co nity, t al o o the o ern ent o ypr nder the leader hip o Arch i hop Ma ario III, and the nited h rch o e t alia. In 1984 the Seat o the Ar enian Arch i hop a e ta li hed in the ne Prelat re ilding erected ithin the a e co ple. oday, the Ar enian h rch o ypr operate nder the pirit al leader hip o Hi Holine Ara I, ithin the ri diction o the Ar enian Orthodo atholico ate o the reat Ho e o ilicia. Hi Holine Ara I i a pro inent international ig re, a y ol in inter- hri tian and inter- aith dialog e and nder tanding; and e loo p to hi, tri ing or hi direction and the e a ple et y Hi el in cond cting o r o n, local dialog e. hree ch rche operate nder the ri diction o the Dioce e o ypr, one each in Nico ia, Larnaca and Li a ol. Ser ice or Ar enian aith l li ing in Papho are held in a ree Orthodo chapel, indly ade a aila le y the Bi hop o Papho, another 68

τη νεολαία, τη φιλανθρωπία και τα αθλητικά. Από το 1963 και 1974 δεν είχε αλεί κανένας ύμνος και δεν είχε αναπεμφθεί καμία δέηση στις ερειπωμένες Αρμενικές εκκλησιές στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου. Σε κανένα ιερέα ούτε και σε κανένα μέλος της Αρμενικής κοινότητας δεν είχε επιτραπεί πρόσβαση στους ιερούς αυτούς ναούς πριν από τη μερική άρση των περιορισμών της διέλευσης μέσα στο κατεχόμενο βόρειο τμήμα της Κύπρου τον Απρίλιο του 2003. ότε μπόρεσαν τα μέλη της κοινότητάς μας να επισκεφθούν τις κατεχόμενες εκκλησιές μας που βρίσκονται στην Λευκωσία, την Αμμόχωστο και το Μοναστήρι του So rp Magar. Με ανάμεικτα συναισθήματα, επισκεφθήκαμε τους τόπους αυτούς, για να γίνουμε μάρτυρες της επίδρασης τριών δεκαετιών αμέλειας, εγκατέλει ης και, μετά λύπης μας, βανδαλισμού. Σαν μια ευχάριστη νότα είναι που, με την προστασία των ΗΕ, μας επιτρέπεται να κάνουμε ετήσιο προσκύνημα στο μοναστήρι του Αγίου Μακαρίου από τον Μάιο του 2007. Η ημερομηνία είναι συμβολική, καθώς συμπίπτει με την παραδοσιακή γιορτή του μοναστηριού, αλλά το προσκύνημα και η συνάθροιση που ακολουθεί ωχριούν μπροστά στις θρησκευτικές τελετές που πραγματοποιούνταν πριν από την τουρκική εισβολή του 1974. Το Αρμενικό Κτιριακό Συγκρότημα του Καθεδρικού Ναού και του Μοναστηριού πλησίον της γραμμής κατάπαυσης του πυρός στη Λευκωσία έχουν ανακατασκευαστεί υπό την επίβλε η του NDP-A και χρηματοδότηση από το SAID. Αυτό έγινε στο πλαίσιο του μεγαλεπήβολου στόχου για την αποκατάσταση της ειρήνης στην Κύπρο και έδωσε την ευκαιρία στους Αρμένιους, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους να συνεργαστούν. Την 11η Μαΐου του 2014, για πρώτη φορά από το 2014 και έχοντας την υποστήριξη του Μουφτή της Κύπρου, του Συμβουλίου και του Προέδρου του E a, γιορτάσαμε την Αρμενική Θεία Ευχαριστία στον ανακαινισμένο Καθεδρικό Ναό. Με την υποστήριξη του Γραφείου Θρησκευτικού Βήματος για την Ειρήνευση στην Κύπρο υπό την Αιγίδα της Πρεσβείας της Σουηδίας, φέτος για πρώτη φορά επίσης στην ιστορία της Κύπρου όλοι οι θρησκευτικοί ηγέτες ήταν παρόντες σε λατρευτική τελετή. Φέτος η ανακαίνιση του Καθεδρικού Ναού και του Μοναστηριού κέρδισαν Ευρωπαϊκό Βραβείο Πολιτισμικής Κληρονομιάς (E ropa No tra A ard). Πιστεύω ότι η επόμενη ευπρόσδεκτη προσφορά θα είναι το εκ νέου άνοιγμα της Πύλης Πάφου και η πιο εύκολη και πιο συχνή πρόσβαση στη χρήση των εγκαταστάσεων του Συγκροτήματος του Αρμενικού Καθεδρικού Ναού και του Μοναστηρίου που μας έχουν αποδοθεί. Αυτή η ανασκόπηση περιγράφει τις υπηρεσίες της Αρμενικής Εκκλησίας που όπως ανέφερε ο Επίσκοπος Πορφύριος ως γεγονός που ισχύει στην Ελληνορθόδοξο Εκκλησία της Κύπρου, είναι ο φύλακας και ο ταγός των Αρμενίων στο διάβα της ιστορίας. Μιας Εκκλησίας με αποστολή και ποίμνιο, αλλά συe a ple o ind a i tance and rotherly hri tian lo e. Apart ro it pa toral i ion, the Ar enian h rch operate S nday School, Ladie ild, a depart ent o hri tian Ed cation, hile it al o participate in ec enical e ent, organi e a ariety o c lt ral acti itie and p li he a ne letter. All the e tri e to a e o r congregation, e pecially o r yo th, no ledgea le o the tr e hri tian aith, a ong t hich Lo e, Re pect and nder tanding, irre pecti e o elie or religion, tand ery pro inent. he go ern ent o the Rep lic o ypr nd the operation o three Ar enian chool, in Nico ia, Larnaca and Li a ol, here Ar enian children are ta ght the Ar enian lang age and hi tory and recei e religio ed cation. he go ern ent al o pon or the acti itie o ario c lt ral, yo th, charity and port ocietie. E er ince 1963 and 1974, no Ar enian hy n had een ng and no Ar enian prayer recited in the a andoned Ar enian ch rche in the occ pied part o ypr. No prie t, not e en any e er o the Ar enian co nity, had een allo ed acce to the e religio hrine, ntil the partial li ting o re triction in cro ing to the occ pied northern part o ypr in April 2003. hi ena led e er o o r co nity to i it the occ pied ch rche located in Nico ia, a ag ta and the So rp Magar Mona tery. ith i ed eeling, e ha e i ited the e ite to itne the e ect o three decade o neglect, a andon ent and adly, andali. On a ati actory note, nder the N protection, e ere allo ed to hold an ann al pilgri age to the St. Ma ario Mona tery a o May 2007. he date i y olic, a it coincide ith the traditional ea t o the Mona tery, t the pilgri age and e ent a e ly in the de ecrated ch rch o the Mona tery all hort o the religio cere onie that ere per or ed d ring that day prior to the r i h in a ion o 1974. he Ar enian athedral and Mona tery o ple t to the north o Nico ia er one ere re tored y the NDP-A o er ight and the SAID inance. hi orthy pro ect a eg n in 2007 a part o a larger peace- ilding e ort in ypr and pro ided Ar enian, ree and r i h ypriot ith the ni e opport nity to or together. On 11th May 2014 or the ir t ti e ince 1963 and ith the pport o the M ti o ypr and the Board and Director o E a e cele rated the ir t Ar enian Holy E chari t in the reno ated athedral. ith the pport o the O ice o the Religio rac o the ypr Peace Proce nder the A pice o the E a y o S eden or the ir t ti e in the hi tory o ypr all religio leader o ypr ere pre ent together at a or hip er ice. hi year the re toration o the Ar enian athedral and Mona tery o ple on an E Pri e or lt ral Heritage E ropa No tra A ard. I elie e that the reopening o the Papho ate and ore 69

χνά χωρίς χώρους λατρείας, συχνά σε διωγμό και καταπιεσμένη, αλλά πάντα ικανή να επιβιώσει και να συνεχίσει την ιεραποστολική της δράση. Στην περίπτωσή μας, έχουμε επιβιώσει και ανακάμ ει ξανά και ξανά, εξαιτίας της δυνατής θέλησης και της αντοχής μας και χάρη στην καλή θέληση της ηγεσίας και των ανθρώπων της Κύπρου. Όσον αφορά στην ελπιδοφόρα πραγματικότητα των τωρινών έντονων προσπαθειών να εξευρεθεί μια λύση που να ενώνει και πάλι την Κύπρο, η Αρμενική Εκκλησία και η κοινότητα της Κύπρου δεσμεύονται να συνεισφέρουν σε όλες τις προσπάθειες που κατατείνουν σε μια συνολική, δίκαιη και διαρκή λύση του κυπριακού προβλήματος που θα θέσει τέρμα σε μια μακρά περίοδο σύγκρουσης, διαίρεσης, ταλαιπωριών και βασάνων. Στο πλαίσιο αυτό, εκτιμάται πάρα πολύ ο εποικοδομητικός ρόλος του Διαλόγου των Εκκλησιών για την Ειρήνευση στην Κύπρο υπό την Αιγίδα της Πρεσβείας της Σουηδίας. Από την ίδρυσή του το 2009 έχει δημιουργήσει σχέσεις, κατανόηση και εμπιστοσύνη ανάμεσα στους πέντε θρησκευτικούς ηγέτες και τα μέλη των αντίστοιχων ομάδων πιστών. Σήμερα και πάλι, μέσω του Διαλόγου των Εκκλησιών, οι θρησκευτικοί ηγέτες της Κύπρου υ ώνουν από κοινού τη φωνή τους για την επισκευή και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς των ιερών ναών, την έκφραση της θρησκευτικής ελευθερίας, την απρόσκοπτη άσκηση του δικαιώματος θρησκευτικής λατρείας και ιδιοκτησίας των ιερών τόπων με τα θρησκευτικά μνημεία και τις περιουσίες ως τα πιο κρίσιμα θέματα για τις θρησκευτικές κοινότητες με βάση την ελευθερία του θρησκεύματος και του αμοιβαίου σεβασμού τους, για να ληφθούν σοβαρά υπό η στη διαδικασία ειρήνευσης. Εδώ θα πρέπει να σημειώσω ότι από τον καιρό του διορισμού του Αρχιεπισκόπου Nareg επικεφαλής της Εκκλησίας μας πριν από 14 μήνες, είμαστε ευτυχείς που συμμετέχουμε στο Θρησκευτικό Βήμα. Ο Αρχιεπίσκοπος Nareg, ο οποίος έχει μακρά παρουσία και πείρα στα Οικουμενικά θέματα, καθώς επίσης και τα Δια-χριστιανικά πράγματα και σε θέματα μεταξύ των πίστεων, έρχεται να εμπλουτίσει το διάλογο μεταξύ των θρησκευτικών ηγετών στο νησί και η συμμετοχή της Αυτού Εξοχότητας συμβάλλει στην συλλογική σοφία των θρησκευτικών ηγετών, για να φωτιστεί η κοινή τους πορεία και να εμπλουτιστεί επίσης η αλληλοκατανόηση και η σε βάθος γνωριμία τους, διευκολύνοντας έτσι το έργο που ανέλαβε η πολιτική ηγεσία για επίτευξη του πολυπόθητου στόχου της λύσης. Προσβλέπουμε στην ευλογημένη μέρα που όλοι θα μπορούμε να ζούμε μαζί σε συνθήκες ειρήνης και ευημερίας στο όμορφο, ενωμένο νησί της Κύπρου που τόσο αγαπούμε. ea y and re ent acce gi en to or the age o all the acilitie o the Ar enian athedral and Mona tery o ple ill e the ne t elco e o e. hi hort o er ie i de cripti e o the ini try o the Ar enian h rch, hich, t a Bi hop Por yrio entioned in hi addre a a act or the ree Orthodo h rch o ypr, ha een a g ardian and leader o the Ar enian people thro gho t hi tory. A h rch ith a i ion and a loc, t o ten le t itho t place o or hip, o ten per ec ted and oppre ed, t al ay a le to r i e and carry on ith it i ion. In o r ca e, e ha e r i ed and lo ri hed o er and o er again a a co nity eca e o the trong ill o o r people to end re and the good ill o the leader hip and people o ypr Regarding the hope l reality o c rrent inten i ied e ort to reach a ol tion to re nite ypr, the Ar enian h rch and co nity o ypr are co itted to ring their inp t to all the e ort contri ting to a co prehen i e, t and d ra le ol tion to ypr pro le, hich ill end a long period o con lict, di i ion, ering and hard hip. In thi conte t, the con tr cti e role o the Religio rac o the ypr Peace Proce nder the A pice o the E a y o S eden i highly appreciated. Since it creation in 2009, it ha ilt relation hip, nder tanding and tr t et een the i e religio leader and the e er o their re pecti e aith co nitie. hro gh the Religio rac, today the religio leader o ypr together are once again rai ing their co on oice or the re toration and pre er ation o c lt ral heritage o the ho e o prayer, e pre ion o religio reedo, nre tricted acce to the right to or hip and o ner hip o the religio ite and their propertie a the ain concern o the religio co nitie a ed on reedo o religion and re pect to h an right to e erio ly con idered in the ypr peace proce. Here I t note, that ince the appoint ent o Arch i hop Nareg to head o r h rch o e 14 onth ago, e ha e een ery ort nate to e an acti e participant in the Religio rac. Arch i hop Nareg decade long pre ence and e perience in the Ec enical, inter- hri tian and inter- aith phere, co e to enrich the dialog e et een the religio leader o the i land, and Hi E inence participation ena le the collecti e i do o the i e religio to enlighten their co on path, al o to enrich the t al nder tanding and ac aintance at gra -root le el, and acilitating the i ion nderta en y the political leader hip in achie ing the long-a aited goal o a ol tion. e loo or ard to the le ed day hen e ill all e a le to li e together in peace and pro perity on the ea ti l nited i land o ypr e lo e o ch. 70

ΠΡΟ ΠΟΘΕΣΕΙΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ρι ρ ιακ ς κοι ιολο ικ ς και ολι ικ ς ρο κ ις (ΠΕΡΙΛΗ Η ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ) Ελπίδα και προσπάθεια της κυπριακής κυβέρνησης είναι η σύντομη επίλυση του Κυπριακού με στόχο την ενοποίηση του νησιού μας αλλά και τον έλεγχο των περιοχών οι οποίες βρίσκονται υπό τουρκική κατοχή. Βασική προ πόθεση βιωσιμότητας είναι μια δίκαιη λύση για όλους τους κατοίκους αλλά και ανάλογες αποζημιώσεις στο περιουσιακό. Ωστόσο τα πράγματα γίνονται τις τελευταίες ημέρες δύσκολα σε θέματα αποστρατικοποίησης ένεκα του πολέμου στη Συρία και την επιθυμία της τουρκικής κυβέρνησης να διατηρεί στρατό στο νησί. Ακόμη πιο δύσκολο φαίνεται να γίνεται το θέμα της επιστροφής όλων των εποίκων στην Τουρκία μια και αυτή δεν μπορεί να διαχειριστεί ορθά την κρίση με τους πρόσφυγες από τη Συρία, πόσο μάλλον να θελήσει να επαναπατρίσει τους εποίκους των κατεχομένων, κάτι που αποτελεί για μας εκ των ων ουκ άνευ για μια τελική συμφωνία. Μετά την επίλυση του προβλήματος και λόγω του μακροχρόνιου διαχωρισμού που επήλθε μεταξύ των δύο κοινοτήτων θα είναι αναγκαία μια περίοδος κοινωνικής ενσωμάτωσης Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων, μια περίοδος γνωριμίας και συμφιλίωσης. Τα Αναλυτικά Προγράμματα και τα σχολικά βιβλία θα πρέπει να ακολουθήσουν ένα ενιαίο σύστημα κοινό για όλους τους μαθητές μαθήτριες. Όπως έχει τονίσει πρόσφατα και ο Βέλγος Πρωθυπουργός είναι ανάγκη και ένεκα του πολέμου κατά της τρομοκρατίας αλλά και λόγω του πνεύματος καλής θέλησης που πρέπει να αναπτυχθεί, όλοι να τυγχάνουν της ευκαιρίας να μαθαίνουν τα ίδια πράγματα και να αποκτούν ίδιες γνώσεις (π.χ. οι Μουσουλμάνοι για τους Ιουδαίους, οι Χριστιανοί για τους Μουσουλμάνους και αντίστροφα). Η διαφορά θρησκείας ποτέ δεν αποτέλεσε βασική αιτία του κακού και της διαμάχης στο νησί. Συνήθως το θρησκευτικό αίσθημα του λαού, το εκμεταλλεύονται οι φανατικές πολιτικές οργανώσεις,για να ξεσηκώσουν οπαδούς και να χτυπήσουν την ειρηνική συνύπαρξη. Η τακτική «όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας» δεν συνάδει με τις αρχές της Χριστιανικής αγάπης και της αδελφοσύνης. Αν εμείς έχουμε αυστηρούς νόμους, υλοποιήσιμες ποινές και κοινωνικά δίκαιο κράτος, δεν θα έχουμε να φοβηθούμε τίποτα. Βιώσιμη λύση προ ποθέτει ένα κράτος δικαίου το οποίο να ελέγχει, να απομονώνει και να τιμωρεί όσους επιβουλεύονται και καταστρατηγούν την οικονομική και κοινωνική ισορροπία αλλά και την πολιτική ακεραιότητα. Οι Τούρκοι αλλά και οι Μουσουλμάνοι είναι συνηθισμένοι σε πιο αυστηρούς νόμους και ποινές. Συνύπαρξη σε ένα ενιαίο κράτος με αυτούς, προ ποθέτει νόμους και ποινές ρος ρ ς ο ους Ισλαμολόγου- Θρησκειολόγου Διευθύντριας του Ινστιτούτου Ιστορικών Μελετών για την Ειρήνη όπως και εκείνοι είναι συνηθισμένοι και αναμένουν, διαφορετικά θα γίνεται αυτό που παρουσιάζεται και σήμερα στην Κύπρο: ξένοι εργάτες από χώρες με αυστηρότερο δίκαιο διαπράττουν εγκλήματα στο νησί μας με τη δικαιολογία ότι εδώ αυτά δεν τιμωρούνται με αρκετά αυστηρό τρόπο! Βιώσιμη λύση προ ποθέτει ακόμη ίσες ευκαιρίες για όλους, Τουρκοκύπριους και Ελληνοκύπριους. Διακρίσεις από αμφότερα διοικητικά όργανα θα κινδυνεύουν να εκτοξεύσουν το πρόσφατα ανακηρυχθέν κράτος στον αέρα. Επίσης οικονομική ευμάρεια (άνεση) όλων των κατοίκων και ισότιμη πρόσβαση στα κέρδη από την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου είναι απαραίτητη. Το νησί μας δυστυχώς βρίσκεται σε ζώνη πολεμικών συρράξεων και ανταγωνισμών από την αρχαιότητα. Η ύπαρξη πηγών ενέργειας αντί να δημιουργήσει ασφάλεια φαίνεται πως δημιουργεί ανταγωνισμό και αντιπαραθέσεις. Η ανθρωπότητα ολόκληρη, αλλά και η μικρή μας Κύπρος, έχουν περάσει στο στάδιο της αναγκαίας συμμετοχής σε δυνατούς συνασπισμούς, οι οποίοι μπορούν να εγγυηθούν την πολιτική, στρατιωτική, αλλά προπάντων την οικονομική ασφάλεια των κατοίκων. Ανεξάρτητοι χαμαιλέοντες δεν υπάρχουν σε επίπεδο κρατών, είναι πλέον κομματιασμένοι χαμαιλέοντες! Όποιος είναι μόνος, από την αρχαιότητα, ήταν ή θηρίο ή θεός! Και στο μέλλον οι πόλεμοι θα έχουν αιτία τον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας μα προπάντων τον έλεγχο των πηγών ενέργειας. Για μια ανεπιβούλευτη ύπαρξη της ενωμένης πια Κυπριακής Δημοκρατίας διαγράφεται επιτακτική η δημιουργία μιας Ενεργειακής περιφερειακής Ένωσης, η οποία θα διευθύνει τις εξορύξεις και θα καθορίζει τις διάφορες προσεγγίσεις της ενεργειακής πολιτικής των κρατών μελών. Επίσης θα διασφαλίζει τα ενεργειακά συμφέροντα μικρών κρατών, όπως το δικό μας. Μια ανάλογη σε σπουδαιότητα Ένωση υπήρξε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα η οποία ιδρύθηκε το 1952 θέτοντας σε ισχύ τη Συνθήκη των Παρισίων. Σκοπός της ήταν να θέσει την παραγωγή και εμπορία του άνθρακα και του χάλυβα, δηλαδή των δύο κύριων πρώτων υλών της πολεμικής βιομηχανίας μέχρι και το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, υπό κοινή διαχείριση των πρώην εμπολέμων κρατών και να αποκλείσει κάθε ενδεχόμενο πολέμου μεταξύ των κρατών, κάτι απαραίτητο και σήμερα λόγω της ανάγκης διαχείρισης και εκμετάλλευσης των πηγών ενέργειας, τόσο απαραίτητης για τη συνέχιση της καλής συνάμα δε ποιοτικής ζωής στον πλανήτη μας. Ο J. Ander on,. He ening, o H. Loe chner και 71

αρκετοί άλλοι έγρα αν επιστημονικά έργα προσπαθώντας να εξηγήσουν την κοινωνική και νομική θέση των μη μουσουλμάνων στο πρώτο Ισλαμικό κράτος των πρώτων Ισλαμικών αιώνων. Βέβαια ένα σημερινό αυτό-ανακηρυχθέν Ισλαμικό κράτος εκτός του ότι αλλάζει το tat o, δημιουργεί καταστάσεις απρόβλεπτες στην κοινωνική και πολιτική ζωή, και απαιτεί επαγγελματικούς καλά εκπαιδευμένους στρατούς για να αντιμετωπισθεί, διότι οι ομάδες με ιδεολογία, για να κτυπηθούν χρειάζονται και ιδεολογία και επαγγελματισμό. Και όλα αυτά δυστυχώς έξω από την πόρτα μας! Όσοι βρίσκονται στο Ισλαμικό Κράτος και είναι μη πιστοί στο Ισλάμ, έχουν σύμφωνα με το Μουσουλμανικό Δίκαιο, tat ri inori (κατώτερο νομικό καθεστώς). Αυτό σημαίνει ότι είναι κατώτεροι νομικά απ ότι οι πιστοί πολίτες. Γι αυτό και οι φανατικοί μουσουλμάνοι παίρνουν το δικαίωμα να τους σκοτώνουν. Ένα ωστόσο φαίνεται να προβάλλει ως αμυδρή αλήθεια: Αν το δυτικό τραπεζικό σύστημα ήταν πιο πετυχημένο, αν είχαμε κάποιου είδους εδραιωμένη κοινωνική δικαιοσύνη, αν είχαμε πίστη σε αξίες και ιδανικά, ενωμένοι σε ανθρωπιστικές και χριστιανικές αξίες, αν ο κόσμος μας κατά το ένα τέταρτό του δεν πεινούσε, τότε θα μπορούσαμε να ήμασταν λιγότερο ευάλωτοι. Ας μη ξεχνάμε ότι περίπου πέντε χιλιάδες Ευρωπαίοι πολεμούν ως τζιχατιστές στο πλευρό του ΙΚ. Τι άραγε έκανε αυτά τα παιδιά να προσχωρήσουν στο μέτωπο αυτό; Σίγουρα, ίσως και η δική μας χαλαρή εκπροσώπηση κάποιων ιδανικών, ενώ εκείνοι αναζητούν κάτι άλλο. Και βέβαια το χρεοκοπημένο μοντέλο που εκπροσωπούμε. Όχι ότι το δικό τους είναι καλύτερο, αλλά στον πόλεμο επικρατεί ακραίος φανατισμός. Δεν υπνώττουμε ωστόσο: Κρατικές πολιτικές, τραπεζικά συστήματα και υποδαυλίσεις κυβερνήσεων και διοικήσεων, αντιπαραθέσεις για μοίρασμα ορυκτών είτε είναι τα άλατα φωσφόρου στην Αφρική είτε οι υδρογονάνθρακες, έβαλαν το λάδι στη φωτιά. Και αυτή άνα ε και τώρα θα σβήσει ίσως, όταν οι δυνάμεις των κοινωνικών αντί-συμφεροντολογικών δημοκρατιών ενωθούν και οι ιδεολογίες της ειρήνης σε όλες τις θρησκείες επισκιάσουν τις επιθυμίες συρράξεων και δολοφονιών. Αν δεν γίνει αυτό, τότε ενδεχομένως να βρισκόμαστε προ των θυρών μιας Σύγκρουσης των Πολιτισμών, σαν εκείνη που περιγράφει στο βιβλίο του ο Sa el H ntigton (1996). Ας μην ξεχνάμε πως κατά τον Ησίοδο «η νύχτα έχει παιδιά την ημέρα και τον αιθέρα, αλλά και τον ύπνο και το θάνατο». Στην Ομήρου Ιλιάδα περιγράφεται το εξής περιστατικό: Ο Διομήδης, ήρωας των Αχαιών και ο Γλαύκος, ήρωας των Τρώων επρόκειτο να κάνουν μονομαχία. Ο Διομήδης όμως μόλις αναγνώρισε τον Γλαύκο του οποίου ο παππούς τον είχε φιλοξενήσει στο σπίτι του, ζήτησε από τους αρχηγούς μερικά λεπτά καθυστέρησης της έναρξης της μονομαχίας και έδωσε την ασημένια του πανοπλία στον Γλαύκο και πήρε τη δική του η οποία ήταν χάλκινη και λιγότερο δυνατή. Μόλις είδαν την ανταλλαγή αυτή, οι προύχοντες, ρώτησαν την αιτία της μεγαλοκαρδίας του Διομήδη. Εκείνος τότε τους εξήγησε πως επειδή ο Γλαύκος και ο παππούς του κάποτε τον φιλοξένησαν, δεν ήταν συμβατή με τις αρχές της φιλοξενίας η μονομαχία. Γι αυτό του έδωσε την καλύτερη πανοπλία όπως του επέβαλλε η αρετή και οι αξίες με τις οποίες μεγάλωσε, έτσι που να μην τον σκοτώσει με την πρώτη! Ακούγοντας αυτά οι αρχηγοί αποφάσισαν να μην γίνει η μονομαχία, διότι η νίκη είχε ήδη κερδηθεί στην υχή! Εάν οι κάτοικοι του νεοσυσταθέντος Κυπριακού κράτους έχουν όλοι τέτοια ενάρετη υχή και δεν πληρώνονται από τους ξένους, για να διαταράξουν την Δημοκρατία και τις αρχές της, τότε να είμαστε σίγουροι ότι όλα θα πάνε καλά και η ειρηνική συνύπαρξη, αλλά και η ευμάρεια θα επικρατήσουν στο νησί μας. ρικό αού α α ας ρο ορού ας λλα α ς 72

οκ ια κ αι υ ικού ρο λ α ι ού και ι ορικ κ αι υ ρια ς Κύ ρου ι ικ α α ορ α κ αι υ ρια ς Κ ρύ ιας ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΩΤΙΣΣΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΗΒΗΣ ΣΙΑΚΑΛΛΗ- ΑΡΓΥΡΙΔΟΥ ου ρα ρ ου Γ ρι ου Πρώην Επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης και νυν Διευθυντή του Κοινωφελούς Επιστημονικού και Πολιτιστικού Ιδρύματος «Φώτος Φωτιάδης» α ς ς ό ιας ορικ ς α λ α ικ ς ολ ς ρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο της εκπαιδευτικού, φιλολόγου και συγγραφέως κας βης Σιακαλλή-Αργυρίδου από τη Λάπηθο, με τίτλο «Δοκίμια Εκπαιδευτικού Προβληματισμού και Ιστορικά εκπαιδευτήρια της Κύπρου με ανθρωπιστικό παρελθόν» στο οποίο ειδικό κεφάλαιο αφιερώνεται στα εκπαιδευτήρια της πόλης και επαρχίας Κερύνειας. Η συγγραφέας, μετά από μια μακρά και επιτυχή σταδιοδρομία στη Μέση Εκπαίδευση, σταχυολογεί, καταγράφει και θέτει υπό η της σημερινής και των επόμενων γενεών τους προβληματισμούς, τις από εις και τις ανησυχίες της για την εκπαίδευση και γενικότερα την παιδεία του τόπου μας. Πρόκειται για αξιόλογη και σοβαρή μελέτη που καταπιάνεται με σημαντικά και ευρύτερα θέματα που απασχολούν την ανθρωπότητα στα οποία, όμως, δυστυχώς δεν είναι δυνατόν να γίνει ευρεία και ικανοποιητική αναφορά, σε μια τόσο πολύ σύντομη παρουσίαση, γι αυτό και θα επικεντρωθούμε, κατ ανάγκη, σε μερικές πολύ κύριες και βασικές πτυχές των σημαντικότερων αυτών θεμάτων. Η έρευνα και οι προβληματισμοί της συναδέλφου κας Αργυρίδου αρχίζουν από την αναζήτηση της ταυτότητας του σύγχρονου ανθρώπου και τη συμβολή των πνευματικών ανθρώπων στη σύγχρονη εποχή. Διαπιστώνει ότι η σύγχρονη ανθρωπότητα, γνωρίζει διαρκώς, νέες βαθιές αλλαγές που αποτελούν μια αντανάκλαση της πνευματικής ανάπτυξης, που βιώνει συνεχώς η ανθρωπότητα ως σύνολο, στην προσπάθειά της να ξεπεράσει τον υλισμό μέσα στον οποίο ήταν αιχμάλωτη για χιλιάδες τώρα χρόνια. Η πνευματική ανάπτυξη, τονίζει, έχει ως στόχο τη συνέχιση και περαιτέρω προώθηση του πολιτισμού, μέσα από την εκπαίδευση και την παιδεία γενικότερα, η οποία όμως δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στην ανάπτυξη ικανοτήτων και δεξιοτήτων, αλλά τουναντίον να συμβάλλει πρωτίστως στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων χαρακτήρων που να μπορούν να σκέφτονται λογικά, ώριμα και δημιουργικά, να σέβονται αρχές και αξίες, να αποδέχονται τη διαφορετικότητα, να εργάζονται για την εμπέδωση της ευρωπαϊκής παιδείας χωρίς οποιεσδήποτε τάσεις ισοπέδωσης, να αναγνωρίζουν την πολυπολιτισμικότητα, αλλά και τη διαμόρφωση και διατήρηση της ιστορικής συνείδησης κάθε λαού. Τούτο σήμερα αποτελεί επιβεβλημένη αναγκαιότητα καθότι σε πλείστες περιπτώσεις η παγκοσμιοποίηση, λειτουργεί ως οδοστρωτήρας και απειλεί να σαρώσει τα πάντα στο διάβα της. Σημαντικό είναι και το κεφάλαιο οι διαχρονικές αξίες σε μια παγκοσμι- 73

οποιημένη κοινωνία. Η συγγραφέας σ αυτό προβαίνει σε σημαντικές επισημάνσεις αναφέροντας ότι η ιδέα της ενότητας- θα προσθέταμε και κοινής προσπάθειας, είναι πολύ ζωντανή στις μέρες μας. Εμπνέει τους ανθρώπους που θέλουν να δομήσουν ένα εξωτερικό κόσμο, που να αντανακλά την εσωτερική τους αίσθηση περί ολό ας και τονίζει πώς σε πολλούς κλάδους, όπως στην οικολογία, την πολιτική, τη θρησκεία, τη υχολογία και άλλους εμφανίζονται νέες ιδέες που δίνουν έμφαση στην αλληλοσυσχέτιση και αλληλοεξάρτηση. Επίσης η επιστήμη καθίσταται οικουμενικό αγαθό που εξελίσσεται σε κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας, αφού στηρίζεται στις ανακαλύ εις όλων των λαών και επομένως ως τέτοια πρέπει να υπηρετεί τον άνθρωπο και να συμβάλλει στην πρόοδο και ευημερία της ανθρωπότητας, και προσθέτει πως η ηθική θα έπρεπε να είναι ένας βασικός παράγοντας που θα κατεύθυνε την πορεία μας προς τα μπρός καθότι, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οι ηθικές αρετές οδηγούν τον άνθρωπο και συνεπώς την κοινωνία στην ευδαιμονία. Επίσης, η διαρκής διεύρυνση της γνώσης οφείλει να συμβάλλει πρωτίστως στην ευημερία του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος σύμφωνα, τόσο με τις αρχές των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων όσο και της Χριστιανικής διδασκαλίας, αποτελεί την ύ ιστη αξία και το μέτρο όλων των πραγμάτων και ταυτόχρονα τον κινητήριο μοχλό κάθε προόδου. Άλλα πολύ σημαντικά θέματα στα οποία αναφέρεται η κα Αργυρίδου είναι η Δημοκρατία, η ισότητα των ανθρώπων σε κάθε χώρα αλλά και ευρύτερα, ανεξάρτητα αν αυτοί ζουν σε πολυάριθμες ή μικρότερες κοινωνίες ή σε χώρες με ευρύτερο ή πολύ μικρότερο γεωγραφικά μέγεθος και επομένως διαθέτουν μεγαλύτερη ή μικρότερη δύναμη και ισχύ σε όλους τους τομείς, και υπογραμμίζει ότι είναι πλέον αναγκαίο να γίνει βίωμα ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι από άπο η δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, σε ατομικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Επίσης αναφέρεται σε φαινόμενα κρίσης και θέματα παιδείας και εκπαίδευσης, παραθέτοντας πολύ ενδιαφέρουσες από εις και τοποθετήσεις σ αυτά διαφόρων μεγάλων φιλοσόφων, σύγχρονων και παλαιότερων, όπως του Έριχ Φρομ, του Σωκράτη και άλλων, καθώς επίσης και στο θέμα της ισότητας των δύο φύλων. Τέλος, ως γνήσια Κερυνιώτισσα, γεννημένη στην ωραία Λάπηθο και απόφοιτη του ομώνυμου Γυμνασίου της, γνωρίζοντας τέλεια τη μεγάλη ιστορία, τους σπάνιους και μοναδικούς αρχαιολογικούς θησαυρούς, τα μοναδικά πολιτιστικά μνημεία και την αξιοθαύμαστη προσφορά της πόλης και επαρχίας της Κερύνειας τόσο στον πολιτισμό όσο και την εκπαίδευση της Κύπρου με την ανάδειξη πολύ σημαντικών πνευματικών ανθρώπων, μεγάλων επιστημόνων, συγγραφέων, λογοτεχνών, ποιητών, θρησκευτικών ηγετών και άλλων, με παγκύπρια και πανελλήνια εμβέλεια και καθολική αναγνώριση, ήταν πολύ φυσικό να αναφερθεί ειδικά και στα σημαντικά εκπαιδευτήρια της πόλης και επαρχίας Κερύνειας στα οποία όλοι αυτοί και εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι, είχαν την αγαθή τύχη να πάρουν μια πολύ καλή μόρφωση και να γαλουχηθούν με τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη. Στο θεόπλαστο περιβάλλον της Κερύνειας σημειώνει η συγγραφέας- οι άνθρωποι ζούσαν ειρηνικά, ευτυχισμένοι, αναπτύχθηκαν, ήκμασαν και αναδείχθηκαν άξιοι απόγονοι αντάξιοι των προγόνων, απολαμβάνοντας τα αγαθά της κερυνειώτικης φύσης και τους καρπούς του μόχθου τους. Για τούτο η μάθηση σ ένα τέτοιο μαγευτικό περιβάλλον ήταν ι α ικ, με ανεξίτηλη επίδραση στους νέους. Στην ίδρυση των πρώτων μορφών σχολείων, σημαντική συνεισφορά είχαν τα μοναστήρια, οι εκκλησίες και ορισμένοι πεφωτισμένοι τοπικοί παράγοντες κοινοτάρχες και άλλοι. Την πρώτη συμβολή είχε η Μονή Αχειροποίητου, που κτίστηκε τον 6ο και 7ο μ.χ. αιώνα, και το πρώτο εκκλησάκι του Αγίου Ευλαλίου, του πρώτου Επισκόπου Λάμπουσας. Η Μονή αποτέλεσε το πρώτο Δημοτικό σχολείο της περιοχής και σε αυτό μάθαιναν τα πρώτα τους γράμματα παιδιά και από τις δύο κοινότητες, Λάπηθο και Καραβά καθώς και από τα γύρω χωριά. Στα δύσκολα εκείνα χρόνια της τουρκοκρατίας, εκκλησία και κοινότητες, ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες και τις οικονομικές δυνατότητές τους στήριζαν την Εκπαίδευση, τόσο τη Στοιχειώδη όσο και τη Μέση και ήταν θεματοφύλακες των ιερών και οσίων τα οποία κληρονόμησαν από τους προγόνους τους. Παρά την ένδειά τους οι Λαπηθειώτες και πολλοί άλλοι κάτοικοι της πόλης και επαρχίας Κερύνειας, στα δύσκολα εκείνα χρόνια της Τουρκοκρατίας, έστελλαν τα παιδιά τους για ανώτερες σπουδές στην Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης, την Ιόνιον Ακαδημία και την Ιταλία. Φιλοξένησαν μάλιστα ιεροδιδασκάλους από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, από τους οποίους διδάχτηκαν τη Βυζαντινή Μουσική. Στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα, οι κάτοικοι της Λαπήθου και του Καραβά, ορμώμενοι από την αγάπη τους για μόρφωση και αξιοποιώντας τις νέες συνθήκες ζωής που διαμορφώνονταν στην περιοχή τους, με την καθοδήγηση του Μητροπολίτη Κερύνειας Κύριλλου ίδρυσαν το 1910 την πρώτη ρα λλ ικ ολ α ου Καρα, η οποία δυστυχώς λειτούργησε μόνο δύο χρόνια. Το 1917-18 υπό την αιγίδα του Μητροπολίτη Κερύνειας Μακαρίου Β ιδρύθηκαν ύο ολαρ α, ένα στην Κερύνεια και ένα στη Λάπηθο. Οι αρχικά διτάξιες αυτές σχολές, σταδιακά αναπτύσσονταν και γίνονταν Ημιγυμνάσια και στη συνέχεια πλήρη Γυμνάσια. Τα δύο αυτά γυμνάσια περί τα τέλη της δεκαετίας του 1940 αναγνωρίστηκαν από το Υπουργείο Παιδείας της Ελλάδος ως ισότιμα των αντίστοιχων Ελληνικών, το μεν Γυμνάσιο Κερύνειας αναγνωρίστηκε το 1944 και το Γυμνάσιο Λαπήθου το 1950. Και τα δύο αυτά σημαντικά εκπαιδευτήρια 74

της επαρχίας Κερύνειας βελτίωναν και διεύρυναν διαρκώς τα εκπαιδευτικά τους προγράμματα με τη δημιουργία τόσο του Κλασικού Τμήματος όσο και του Πρακτικού Τμήματος. Τα γυμνάσια αυτά λειτουργούσαν ως σημαντικά πνευματικά κέντρα της επαρχίας Κερύνειας προσφέροντας στη νεολαία ολόκληρης της επαρχίας Κερύνειας όχι μόνο υ ηλού επιπέδου μόρφωση αλλά εμφυσώντας τους ιδανικά και αξίες που τους καθιστούσαν ενεργούς και δραστήριους πολίτες. Ένα άλλο πρωτοποριακό εκπαιδευτήριο για την εποχή του ήταν η α ορ ικ ολ α ου, που άρχισε τη λειτουργία της το 1943. Σ αυτή φιλοξενούνταν και εκπαιδεύονταν ανήλικα παιδιά της Ελληνικής και Τουρκικής Κοινότητας που είχαν διαπράξει κάποια παρανομία και τύγχαναν της ανάλογης εκπαίδευσης και αγωγής. Επίσης συμμετείχαν σε διάφορα προγράμματα τεχνικής και κοινωνικής εκπαίδευσης και σε άλλες δραστηριότητες μέσα και έξω από τη Σχολή. Μια άλλη σημαντική σχολή ήταν η ρα ορικ ολ Κ ρύ ιας της Νιόβης Φράγκου. Η σχολή αυτή κατάρτιζε τους μαθητές της με τα απαιτούμενα προσόντα για την εξεύρεση εργασίας στην Κυβερνητική Υπηρεσία, σε ιδιωτικές υπηρεσίες ή για συνέχιση των σπουδών τους σε άλλες χώρες. Η σχολή το 1936 αναγνωρίστηκε ως Σχολή Μέσης παιδείας με το όνομα Engli h High School Kyrenia. Σημαντικές πληροφορίες δίνονται επίσης για το Βυζαντινό Κάστρο της Κερύνειας και τα τρία άλλα κάστρα της οροσειράς του Πενταδακτύλου, του Άγιου Ιλαρίωνα,του Βουφαβέντο και της Καντάρας, καθώς επίσης και για τον Γυμναστικό Σύλλογο Πράξανδρο, την πλούσια δράση και μεγάλη προσφορά του. ρ ιος ικ ολ Γυ ιο Κ ρύ ιας 75

ι ρ ι ο ια Κ ρύ ια ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ SOIRS D EPOP E EN H PRE E EN RHODES, Li rairie Plon, 1913 ρα α ό ο Κα ρ α α α Στη σελ. 12: Υπάρχουν λίγες φυλές στον κόσμο όπως η ελληνική φυλή σήμερα ακόμη, παρά ένα χωρισμό τόσων αιώνων (της Κύπρου από την Ελλάδα), οι Έλληνες της Κύπρου παρέμειναν αγνοί Έλληνες στη γλώσσα, στα ήθη και έθιμα και στις εμπνεύσεις... Στις σελίδες 138-148: Πάμε από τη Λευκωσία στην Κερύνεια ακολουθώντας ένα δρόμο ίσιο, αρκετά κοινό τις πρώτες ώρες της διαδρομής, δηλαδή όσο αυτή διαρκεί μέσα στην πεδιάδα της Μεσαορίας. Γύρω τριγύρω βλέπουμε χέρσα χωράφια και άλλα, μέτρια καλλιεργημένα, διαδέχονται το ένα το άλλο, μέσα στα οποία φυτρώνουν μεγάλα μοναχικά αγκάθια και, αν δεν ακούγαμε τις καθαρές τρίλιες των κορυδαλλών, χαμένες μέσα στο φως, τραγουδώντας το τραγούδι του ήλιου, το πεδίο θα φαινόταν τελείως λυπητερό. Αλλά, στους πρόποδες του λόφου που υ ώνεται πάνω στα βουνά της Κερύνειας, η θέα του πεδίου αλλάζει ολότελα, για να καταστεί θελκτική όταν κατεβαίνουμε στην άλλη πλευρά, κάθετα, σε μια μακριά και στενή πεδιάδα, ολοπράσινη, γεμάτη ανθισμένα δέντρα και λουλούδια, χαρουπιές και ελιές, περιοχή που εκτείνεται από τα ζωγραφικά υ ώματα με τις δαντελωτές κορυφές μέχρι τη θάλασσα στην άκρη της οποίας βρίσκεται η πόλη της Κερύνειας. Η Κερύνεια μού άφησε στη μνήμη ένα μαγευτικό τοπίο, το ενθύμιο ενός από αυτούς τους ήρεμους τόπους, όπου θα θέλαμε, κάποτε-κάποτε, να πάμε να βρούμε την ησυχία, την ηρεμία και να αποδοθούμε στη μελέτη υπαρξιακών και φιλοσοφικών θεμάτων. Δεν έκανε ούτε πολλή ζέστη ούτε πολύ κρύο την ημέρα κάθε βράδυ, έναστρες νύχτες, εξαίσιες, έφερναν μαζί τους τη μαγευτική τους ομορφιά, και ο αέρας που αναπνέαμε ήταν φορτωμένος με το άρωμα των λουλουδιών γιατί, αν η πεδιάδα είναι παντού γεμάτη λουλούδια, η Κερύνεια, χάρη στους κήπους της, είναι κατάμεστη από τις μυρωδιές των λουλουδιών. Δε θα αναφερθώ εδώ και να εκθέσω τον μεγάλο κατάλογο των λουλουδιών κάθε είδους των τροπικών χωρών και των ευκράτων κλιμάτων, και αυτών που βρίσκονται εδώ, στον τόπο τους, σ αυτό το προνομιούχο μέρος της γης αλλά δεν μπορώ, εντούτοις, να μη μιλήσω για ένα γαρίφαλο, ενός ζοφώδους κόκκινου χρώματος που οι κάτοικοι φυτεύουν με ευλάβεια, μπορώ μάλιστα να πω με σεβασμό, γύρω από τα σπίτια τους. Προέρχεται από το φρούριο της Καντάρας, παλιό μεσαιωνικό οχυρό που βρίσκεται σε απόσταση μερικών ωρών, στα ανατολικά, πάνω σε μια απρόσιτη κορυφή. Σ όλο το νησί συναντούμε αυτό το γαρίφαλο μόνο σ αυτό το μέρος του βουνού, που ακόμα φυτρώνει πάνω στα τείχη του φρουρίου, σε τέτοιο ύ ος που οι κάτοικοι, για να προμηθευτούν μοσχεύματα είναι υποχρεωμένοι να τα ρίχνουν κάτω με τούφες πυροβολώντας τα με τα όπλα τους. Ποιος θα μας διηγηθεί την ιστορία αυτού του λουλουδιού πάθους που το έφερε, χωρίς αμφιβολία, πριν από αιώνες, σαν συγκινητικό σεβασμό, σαν ένα λουλούδι του βωμού της αγάπης, ένας ιππότης από την Ευρώπη; Για ποια γυναίκα που αγάπησε έκανε όλον αυτόν τον κόπο; Δε θα το μάθουμε ποτέ αφού κι οι δυο τους, παίρνοντας μαζί τους το μυστικό της αγάπης τους, πέρασαν στην αιωνιότητα, και μόνο το κόκκινο γαρίφαλο, συγκινητικό σύμβολο, διαιωνιζόμενο δια μέσου του χρόνου, έφτασε σ 76

εμάς μα άλλοτε προορισμένο για μια μόνο γυναίκα, αμύνεται ακόμη μέχρι σήμερα, όσο καλύτερα μπορεί, για να μην ανήκει σε όλες. Η Κερύνεια των Λατίνων, η Κερύνεια των Ελλήνων, είναι αυτή και η ίδια πόλη που έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο καθ όλη τη διάρκεια της κατοχής των Λατίνων, χάρη στο λιμάνι της, στα οχυρά της, στο φρούριό της, χτισμένο σε ιδιαίτερα εξαιρετική τοποθεσία που δεν το κατέλαβαν ποτέ με βίαιη επίθεση. Οχυρά και φρούριο θα πρέπει να έχουν χτιστεί στην αρχή της βασιλείας των Λουζινιανών. Το 1211 ο ille rand d Olden o rg επισκέπτεται την Κερύνεια και μιλά για το φρούριό της μέσα στην περιγραφή του ταξιδιού του. Το 1228 τα στρατεύματα του Φρειδερίκου Β, που το καταχτούν, παραδίδονται στον Jean d Ι elin, άρχοντα της Βυρητού, αλλά πέντε χρόνια αργότερα, το 1232, αφού λεηλάτησε πρώτα τη Λευκωσία, ο αυτοκρατορικός στρατός κυριάρχησε εκ νέου την Κερύνεια και οι οπαδοί του Φρειδερίκου Β φυλάκισαν μέσα τις κύπριες γυναίκες της αριστοκρατίας που απήγαγαν από τα μοναστήρια. Μεταξύ αυτών των γυναικών βρισκόταν και η Ali de Mont errat, σύζυγος του βασιλιά Ενρίκου Α. Αυτός προχώρησε με το στράτευμά του, πολιόρκησε το φρούριο και μετά από μια μακρά και φονική πολιορκία το κυριάρχησε. Αλλά η πριγκίπισσα πέθανε μέσα στο φρούριο κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών. Το 1310 ο Ενρίκο Β όταν επέστρε ε από την εξορία του στην Αρμενία έριξε μέσα στις υπόγειες φυλακές του φρουρίου τους οπαδούς του αδελφού του και τον αδελφό του τον ίδιο, οι περισσότεροι απ αυτούς δεν επέζησαν, πέθαναν λίγο μετά τη φυλάκισή τους. Πρέπει να έχει επισκεφθεί κανείς αυτά του μπουντρούμια, για να αντιληφθεί τη φρίκη της διαμονής τους εκεί μέσα. Το 1343, ο Jean de Mi ge φυλακισμένος, ευτυχώς γι αυτόν, μέσα σε κελιά λιγότερο σκοτεινά, περνά τον καιρό του αντιγράφοντας το χειρόγραφο των «e te de hiproi, Κατορθώματα των Κυπρίων», (γνωστό σαν χειρόγραφο της Κερύνειας) πολύτιμο χειρόγραφο για την ιστορία του νησιού, και το οποίο θα στερούμαστε, αν δεν υπήρχε το φρούριο της Κερύνειας. Ο Πέτρος ο Α που είχε ήδη φυλακιστεί, τιμωρούμενος από τον πατέρα του, σ αυτά τα κελιά, στη νεανική του ηλικία, όταν αποπειράθηκε να δραπετεύσει από την Κύπρο και να μεταβεί στην Ευρώπη κρυφά από τους γονείς του, φυλάκισε το 1365 εκεί μέσα τους αιχμαλώτους που έφερε στην Κύπρο μετά την κατάλη η της Αλεξάνδρειας και την αποχώρησή του από την Αίγυπτο. Και το 1368, ενώ ο βασιλιάς βρισκόταν στην Ευρώπη, η βασίλισσα Ελεονόρα έριξε από ζήλεια στα μπουντρούμια του φρουρίου την Jeanne Lale an, ερωμένη του βασιλιά Πέτρου. Η δυστυχισμένη Jeanne Lale an επέζησε αφού πέρασε μια αγωνιώδη φυλάκιση. Ο αιγυπτιακός στρατός αποβιβάζεται στην Κύπρο το 1426, και ο Λουζινιανός καρδινάλιος, αντιβασιλέας του βασιλείου, φεύγοντας μπροστά στους εισβολείς, έρχεται να καταφύγει μέσα στο φρούριο φέρνοντας μαζί του τους θησαυρούς του βασιλείου μαζί με την αδελφή και τα παιδιά του βασιλιά που είχε συλληφθεί. Το 1460 είναι η διαμάχη μεταξύ της Καρλόττας Λουζινιανού, του Lo i de Sa oie, του συζύγου της, και του αδελφού της Καρλόττας, του αρχιεπισκόπου Jac e Le B tard που κατέλαβε το φρούριο το 1463. Τότε μακραίνει και ανανεώνεται συνεχώς σαν μια επικήδειο συγκομιδή ο κατάλογος των φυλακισμένων και αυτών που υφίστανται τα βασανιστήρια. Τέλος οι Ενετοί, κύριοι του νησιού, εγκαθίστανται στην Κερύνεια, και μετά από πάρα πολλούς ενδοιασμούς ξαναχτίζουν ένα μέρος του φρουρίου γύρω στα 1544, χωρίς όμως να το καταστήσουν αμυντικό οχυρό εξαιτίας της προόδου της τεχνολογίας του πυροβολικού. Δυστυχώς αυτά τα έργα μας στέρησαν την εικόνα του αρχικού φρουρίου, αυτή που υπήρχε πριν τη δυσάρεστη επιχείρηση της ανοικοδόμησης, κάτι που είναι λυπηρό για την ιστορία της στρατιωτικής αρχιτεκτονικής. Είδαμε πως το φρούριο της Κερύνειας διετέλεσε για χρόνια φυλακή. Λοιπόν, πριν μερικά χρόνια, ο M. reen ood, διοικητής του αστυνομικού σώματος της Κερύνειας, ένα βράδυ ενώ έκανε τον περίπατό του πάνω στα τείχη πρόσεξε, στην πλευρά που βλέπει προς τη θάλασσα, πως υπήρχε σαν ένα είδος παραθύρου που το έκλεισαν, κελί προς το οποίο δεν υπήρχε είσοδος από το εσωτερικό του φρουρίου. Ωθούμενος από περιέργεια, σκέφτηκε να μπει στο δωμάτιο από την εξωτερική πλευρά του τείχους χρησιμοποιώντας μια σκάλα. Βγάζοντας τις πέτρες που έκλειναν την τρύπα του παραθύρου, μπήκε σε μια μικρή αίθουσα, αρκετά χαμηλή, και στο πλακόστρωτο έδαφος βρήκε ξαπλωμένο ένα ανθρώπινο σκελετό που σίγουρα είχαν κλείσει εκεί μέσα γυμνό γιατί δεν υπήρχε κανένα ίχνος ενδυμάτων. Δίπλα από αυτόν το δυστυχισμένο υπήρχε ένας σταμνί νερού και τα οστά από ένα κατσίκι, το τελευταίο γεύμα, χωρίς αμφιβολία, που έδωσαν στο φυλακισμένο πριν τον εντοιχίσουν οριστικά. άχνοντας προσεχτικά ο M. reen ood ανακάλυ ε πάνω στον τοίχο το όνομα J lio που χαράχτηκε με το νύχι. Ποιος ήταν αυτός ο άνθρωπος; το αγνοούμε, καταδικάστηκε σε θάνατο από τους Ενετούς ή σε μια προηγούμενη περίοδο; Ούτε κι αυτό το ξέρουμε. Αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι πέθανε από την πείνα και τη δί α ακούοντας μέσα στο υχορράγημα του τα βήματα του σκοπού πάνω στα τείχη. Η πόλη της Κερύνειας εκτείνεται γύρω από το λιμάνι που είναι μικρό και κακά προστατευμένο από τα κύματα του πελάγους και από το οποίο επιβιβάστηκε φεύγοντας για την Ευρώπη, επιστρέφοντας στους δικούς της, το 1377, η βασίλισσα Ελεονόρα της Αραγονίας που δεν την ανέχονταν πια οι Κύπριοι εξαιτίας των βδελυρών εγκλημάτων και των υπερβολών της προσωπικής της ζωής. Αυτό το λιμάνι δεν υπήρξε ποτέ πολύ σημαντικό στην εποχή μας, μερικά κα κια έρχονται να φορτώσουν 77

σπόρους, χαρούπια, ως επίσης σφουγγαράδες αγκυροβολούν για ανεφοδιασμό. Στα ενδότερα της πόλης, άσπρα σοβατισμένα σπίτια στις πλευρές των δρόμων, εξαιρετικά καθαρών, και εκεί ακόμη, είτε στο λιμάνι, είτε μέσα στην πόλη, κυριαρχεί η ηρεμία, η ειρηνική ζωή της Ανατολής με την αναπαυτική γοητεία της. Παλιές οχυρώσεις της πόλης διατηρούνται ακόμη προς τα μέσα της δυτικής όχθης, ένας πύργος ημικυκλικός που έχει δυο αίθουσες η μια πάνω στην άλλη. Από μερικές λεπτομέρειες γλυπτού που πλαισιώνει το παράθυρο (λεπτομέρειες ίδιες με αυτές μιας τσιμινιάς στο Κολόσσι ή που συναντούμε επίσης στη Ρόδο και στη Λίνδο) ο. Enlart νομίζει πως αυτός ο πύργος είναι έργο του 15ου αιώνα και ανήκει στο στυλ αρκετά ιδιαίτερο των Ιωαννιτών Ιπποτών. Ένας άλλος πύργος βρίσκεται στο μέρος όπου βρισκόταν πριν η νοτιοδυτική γωνιά του φρουρίου. Μετατράπηκε από τους Ενετούς. Όσον αφορά στο φρούριο είναι ένα εκτενές ορθογώνιο χτισμένο, περιτριγυρίζοντας μια πλατεία, φρούριο που προστατεύεται στις δυο του πλευρές από τη θάλασσα, και χωρισμένο από τη πόλη, στις δυο του άλλες πλευρές, από μια βαθιά τάφρο μέσα στο φρούριο υπάρχει μια βυζαντινή εκκλησούλα της οποίας ο κεντρικός θόλος στηρίζεται πάνω σε τέσσερις κορινθιακές κολόνες από άσπρο μάρμαρο. Αυτή η εκκλησούλα στην αρχή ίσως να ήταν αυτή που ονομαζόταν Saint- eorge -d -Don on, Άγιος Γεώργιος του Πύργου του Φρουρίου. Στο Φρούριο υπάρχει μια εξαιρετική σύγχυση στυλ. Οι γενιές που διαδέχθηκαν μέσα στο φρούριο της Κερύνειας (είτε ένεκα της ανάγκης άμυνας είτε για ευκολίες διαμονής) έκαναν όλες τροποποιήσεις που συχνά δεν μπορούμε να καταλάβουμε τη χρήση τους στενεύοντας ή πλαταίνοντας, χτίζοντας ή χαλώντας σκαλιά ή διαδρόμους, ενισχύοντας τοίχους. Παραμένει μέσα στο φρούριο μια μεγάλη ποσότητα από πήλινα ρόδια που πολλά απ αυτά περιέχουν μια άσπρη ουσία που φαίνεται να είναι ασβεστόλιθος ή άλλη ουσία. Το φρούριο της Κερύνειας είναι ένα από το πιο ενδιαφέροντα, ένα από τα πιο περίεργα μνημεία που μας άφησε η ιστορία. ας Κα λλ Τα ου κοκ ρ κια και α α ρι α ού κια της Κερύνειας, το ενδημικό γαρύφαλλο της Κερύνειας. Όπως αναφέρει και ο Jean de Kergorlay στο βιβλίο του Soir d Epop e en hypre et en Rhode που εκδόθηκε το 1913 και που αποσπάσματά του μετέφρασε ο καθηγητής Ανδρέας Χατζησάββας ένα είδος γαρύφαλλου φύτρωνε μόνο του στο φρούριο της Καντάρας. Το ίδιο όμως γαρύφαλλο φύτρωνε και ανάμεσα στα τείχη και τους βράχους του φρουρίου του Αγίου Ιλαρίωνα και που το αγαπούσαν ιδιαίτερα οι κάτοικοι του χωριού Κάρμι. Δεν υπήρχε αυλή ή μπαλκόνι στο χωριό αυτό που να μην είχε αρκετές γλάστρες με αυτό το γαρύφαλλο. ταν σε βαθύ κόκκινο χρώμα. Δεν είμαι σίγουρη αν ο γάλλος αυτός ταξιδιώτης αναφέρεται στο πλατύφυλλο γαρύφαλλο σε βυσσινί χρώμα ή στα πεντάφυλλα γαρύφαλλα που στην περιοχή της Κερύνειας τα ονομάζαμε αγριβανούδκια που έχουν μιαν έντονη ωραία μυρωδιά, σε αντίθεση με τα συνηθισμένα που συνήθως δεν μυρίζουν ιδιαίτερα. Επίσης δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν στις μέρες μας, με τις κλιματικές αλλαγές, αυτά τα γαρύφαλλα φυτρώνουν ακόμη, σε άγρια κατάσταση, ανάμεσα στις πέτρες του φρουρίου του Αγίου Ιλαρίωνα και στις σχισμάδες των βράχων αυτής της κορυφής γενικά. Νεαρή όταν ανεβαίναμε από τα μονοπάτια του βουνού περπατητοί μέχρι την κορυφή του Αγίου Ιλαρίωνα τα βλέπαμε, και φροντίζαμε να έχουμε πάντα μερικά από αυτά σε γλάστρες στο σπίτι μας στην Κερύνεια. Η μητέρα μου τα φρόντιζε και τα αγαπούσε ιδιαίτερα. ο κ ρο ς Κ ρύ ιας 78

ο α ς ιρ ς κα ρ ου ικαι α ος ς ι ρο ς ις λ ς ικ ρ ου Καρ υλλ ου Ελένη: Ουκ ήλθον ες γην Τρωάδ', αλλ' είδωλον ην. Άγγελος: Τί φης; Νεφέλης άρ' άλλως είχομεν πόνους πέρι; (Ελένη: Εγώ δεν πήγα στην Τρoία, ήταν ένα είδωλό μου. Αγγελιαφόρος: Τι λες; στε τραβήξαμε τόσα βάσανα για κάτι το ανούσιο;) Ευριπίδης, Ελένη ρισμένες δηλώσεις γύρω από το «κυπριακό», κάνουν εμάς τους πρόσφυγες τουλάχιστον να διερωτόμαστε εάν οι πολιτικοί μας ταγοί συμμερίζονται ένα κοινό όραμα ειρήνης βασισμένο σε πανανθρώπινες αρχές και οικουμενικές αξίες: O ειδικός αντιπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για την Κύπρο, E pen Barth Eide, δήλωσε για το «περιουσιακό» ότι έχει λυθεί το 90 του ζητήματος. Ο M ta a A inci δήλωσε ότι επιδιώκει «πολιτική ισότητα, ασφάλεια και ελευθερία» για τους τουρκοκυπρίους (τ κ). Στο παρελθόν επίσης είχε προειδοποιήσει ότι το μοντέλο της επικείμενης «λύσης» δεν μοιάζει καν με αυτό του Βελγίου. O δικηγόρος Πόλυς Πολυβίου επίσης πρόσφατα δήλωσε ότι «. Η νέα κατάσταση πραγμάτων, όπως την αποκαλούμε, θα έχει πολλές στρεβλώσεις και πολλές αδικίες. Η Ομοσπονδία θα επιφέρει αδικίες. Είναι σαφές ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα, είτε το λέμε είτε όχι, δεν μπορούν να εφαρμοστούν πλήρως, θα υπάρχουν εκπτώσεις, θα υπάρχουν δυσκολίες, θα υπάρχουν στρεβλώσεις». Αυτά δεν μπορεί να τα χωρέσει ο κοινός νους. Πώς είναι δυνατόν δηλαδή να γίνει αποδεκτή μια «λύση», η οποία θα συγκρούεται με το κοινό περί δικαίου αίσθημα ως προς την αποκατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Το «κυπριακό» είναι διεθνές πρόβλημα εισβολής και κατοχής. Από πού να εξαρτάται η ίδια η επιβίωση της Κύπρου, εάν όχι από την προάσπιση του διεθνούς δικαίου όπως προνοούν τα περί Κύπρου ηφίσματα του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας; Η Κύπρος συγκαταλέγεται στις χώρες που αναγνωρίζουν ότι το δικαίωμα επιστροφής εντάσσεται στο διεθνές δίκαιο και με βάση τα περί Κύπρου ηφίσματα του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας, το δικαίωμα επιστροφής είναι αναφαίρετο. Αλλά όμως, στο πλαίσιο των συνομιλιών, φαίνεται ότι το τίμημα της επικείμενης «λύσης» είναι η καταπάτηση του δικαιώματος επιστροφής, αφού αποδομείται ως στοιχείο της «λύσης». Γιατί παραχωρείται στον εισβολέα και κατακτητή, αντί να αποκαθίσταται το δικαίωμα επιστροφής όλων ανεξαιρέτως των προσφύγων στα σπίτια και στις περιουσίες τους, επειδή οι πρόσφυγες θα σύρονται στα «δικαστήρια» για να το διεκδικήσουν. Όταν η πολιτική αναλαμβάνει να διερμηνεύσει τα ανθρώπινα δικαιώματα με τεχνοκρατικά κριτήρια και το αποτέλεσμα είναι η απαξίωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, τότε η πολιτική αυτή εξουδετερώνει την ηθική, δηλαδή το κοινό περί δικαίου αίσθημα και το «κυπριακό» ρι ας Καρ υλλ ου ο ρο υ ό ο ου αρ κ ου 79

διολισθαίνει σε μια άναρχη πορεία ακριβώς όπως ισχύει σε συνθήκες εκβιασμού. Το «κυπριακό» δεν διαδραματίζεται στο ιστορικό κενό. Επομένως, πώς μπορεί να επιτευχθεί «λύση» με βάση τον πολιτικό αμοραλισμό (παρθενογένεση), αφού η Τουρκία ακολουθεί πολιτική αδιαλλαξίας που απειλεί να εκθεμελιώσει όλο το οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και του ΟΗΕ; Όπως λέει μια παλιά ασιατική παροιμία: «Ας ουρλιάζουν τα σκυλιά, αρκεί το καραβάνι να προχωρεί». Σε αυτή την περίπτωση, «τα σκυλιά» είναι η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ενώ «το καραβάνι» είναι η τουρκική προέλαση. Εδώ και 42 χρόνια ακούμε ότι δήθεν δεν έχουμε άλλη επιλογή από την υποχώρηση, γιατί χάσαμε τον πόλεμο. Μα υπάρχει ποτέ πιθανότητα να κερδίσουμε τον πόλεμο; H στρατιωτική υπεροπλία της Τουρκίας και τα επεκτατικά της σχέδια εις βάρος της Κύπρου είναι λόγος κατάλυσης του κράτους δικαίου; Εάν το «περιουσιακό» μαζί με το «εδαφικό» συνθέτουν το «πρσφυγικό», μήπως αυτή η «Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία» (ΔΔΟ) που μεθοδεύεται στο πλαίσιο των συνομιλιών διαιωνίζει τη ληστρική επιδρομή της Τουρκίας και συνιστά αποδοχή της de acto κατάστασης που δεν είναι άλλη από τη δημογραφική εξαλλοίωση των κατεχομένων με τον εποικισμό και την εθνοκάθαρση; Πόσο «διζωνική» υποτίθεται ότι θα είναι αυτή η ομοσπονδία, ώστε ΤΩΡΑ να μην υπάρχει χώρος για όλους τους νομίμους κατοίκους όπως υπήρχε και ΠΡΙΝ από το 74 όπου, για παράδειγμα, στην επαρχία Κερύνειας οι άνθρωποι κατοικούσαν σε 27 ελληνοκυπριακά (ε κ), 7 τ κ, σε 11 μεικτά και σε 3 μαρωνίτικα χωριά; Σε ένα μοντέλο τοπικής αυτοδιοίκησης, το πρόβλημα δεν είναι η συνύπαρξη, αλλά η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Λύση» που παραγνωρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι ευδεπίγραφη και, άρα, θνησιγενής. Αντίθετα, ένα μοντέλο «ΔΔΟ» απαλλαγμένο από τις εδαφικές βλε εις της Τουρκίας σε βάρος της Κύπρου δεν θα απέκλειε το δικαίωμα επιστροφής όλων των προσφύγων ακόμα και αν οι υπόλοιποι τ κ συμπολίτες μας που πριν από το 74 κατοικούσαν στις ελεύθερες περιοχές εγκατασταθούν νόμιμα πλέον στο βόρειο τμήμα της Κύπρου σε νέα δικά τους σπίτια και περιουσίες, για να μη στερούνται οι ε κ τα δικά τους. Οι αποζημιώσεις δικαιολογούνται τότε μόνον, όταν δεν συνεπάγονται την απεμπόληση, αλλά την κατίσχυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Γιατί όμως τώρα είναι που το «εδαφικό» συνδυάζεται έτσι με το «περιουσιακό», ώστε να υποβαθμίζεται το «προσφυγικό»; Τι θα συμβεί ΜΕΛΛΟ- ΝΤΙΚΑ, εάν βρεθούν υδρογονάνθρακες και στη Βόρεια ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) της Κύπρου; Τότε, άραγε, η Τουρκία θα σεβαστεί την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου; Έστω και αν είναι ήδη συμφωνημένη η στάση που θα τηρήσουν οι ενεργειακοί μας εταίροι σε σχέση με το «κυπριακό», διακυβεύονται μεγάλα οικονομικά συμφέροντα - ικανά ίσως να επισκιάσουν την ασύμμετρη απειλή για την Κύπρο. Επομένως, οι πολίτες έχουν κάθε λόγο να απορούν ποιά είναι τα εχέγγυα που παρέχει η επικείμενη «λύση» όταν, ναι μεν, ευαγγελίζεται «ένα λαό, ένα κράτος και μια οικονομία», αλλά την ίδια στιγμή ο M ta a A inci εννοεί άλλ αντ άλλων, όταν μιλά για «πολιτική ισότητα, ασφάλεια και ελευθερία», αφού αναφέρεται στους τ κ χωριστά. Τελευταία, μάλιστα ο ίδιος ο M ta a A inci δήλωσε ότι με την αποδοχή των τεσσάρων ελευθεριών δεν χρειάζονται εδαφικές αλλαγές, ωσάν να μην υπάρχει «προσφυγικό» εξαιτίας της τουρκικής εισβολής και κατοχής. Προφανώς απουσιάζουν οι ειρηνικές συνθήκες που να διασφαλίζουν ότι η Κύπρος είναι η κοινή μας πατρίδα. Πώς είναι δυνατόν να είναι δίκαιη, βιώσιμη και λειτουργική μια «λύση», όταν η Κύπρος δεν είναι κυρίαρχη, ελεύθερη, ενιαία και ανεξάρτητη; Σαφώς η Κύπρος δεν είναι π.χ. ούτε Βέλγιο ούτε Σκωτία ούτε Καταλονία ούτε Κριμαία ούτε Λωρίδα της Γάζας, για τούτο ακριβώς, η «λύση» πρέπει να είναι αυθυπόστατη και όχι άδικη. Ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της Κύπρου όπως εκβάλλει στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι που διασφαλίζει την αλληλεγγύη μεταξύ όλων των Κυπρίων ενάντια στην αντιπαλότητα. Δεν νοείται λοιπόν «λύση» που να: (α) αφίσταται από τα περί Κύπρου ηφίσματα του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας, (β) παραγνωρίζει ότι ο ασφυκτικός εναγκαλισμός των εγγυήσεων του 60 είχε ως επακόλουθο το βομβαρδισμό της Τυλληρίας το 1964, το πραξικόπημα, την Τουρκική εισβολή το 1974 και τη συνεχιζόμενη κατοχή. Ο αριθμός των όπου γης προσφύγων διαρκώς αυξάνεται, αλλά η Κύπρος ως μικρό κράτος-μέλος του ΟΗΕ και της ΕΕ, ας είναι υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ειδάλλως, ποιός ο λόγος ύπαρξης της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αν δεν προάγει την ειρήνη; 80

Κ ρύ ια και ι ό ου ρ α Κ υλακ ού Κερύνεια άρχισε πάλι ν ανησυχεί για όλα όσα συμβαίνουν στις ελεύθερες περιοχές του νησιού. Είναι δυνατόν οι άνθρωποι που ζουν ελεύθεροι και δεν τους βαραίνει ο τουρκικός ζυγός να μη βλέπουν καθαρά τα γεγονότα, όπως αυτά εξελίσσονται; Ο κύριος στόχος όλων όσοι κατοικούν σε αυτή τη Δημοκρατία δεν είναι η απελευθέρωση της Κύπρου από τα τούρκικα στρατεύματα και η δημιουργία ενός κράτους ευρωπαϊκού, με διασφαλισμένα όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτά εφαρμόζονται σε όλα τα κράτη της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου; Όλα τα ως τώρα ηφίσματα της διεθνούς αμφικτυονίας για τα τεράστια προβλήματα που δημιούργησε η τουρκική εισβολή και κατοχή στο σύνολο του κυπριακού λαού δε μιλούσαν για σεβασμό της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας και για αποτροπή των οποιωνδήποτε αποσχιστικών ενεργειών; Και όλα τα κράτη μέλη του Διεθνούς Οργανισμού δεν απέφυγαν να αναγνωρίσουν την αποσχιστική ενέργεια της Τουρκίας; Και όταν ο κατοχικός ηγέτης άνοιξε το δρόμο προς τα κατεχόμενα σηκώνοντας τα οδοφράγματα, για να δείξει στους Έλληνες της Κύπρου πως εισέρχονται σε ένα άλλο κράτος, που δεν είναι η Κυπριακή Δημοκρατία, απέμεινε στη συνείδηση του καθενός αν θα επισκεφτεί την περιοχή που ελέγχει με την μπότα του ο τούρκικος στρατός; Και δεν είναι σωστό να προβαίνουμε εμείς, που ανήκουμε στην αναγνωρισμένη από όλα τα κράτη του κόσμου εκτός από την Τουρκία σε οποιαδήποτε ενέργεια που να αναγνωρίζει το ευδοκράτος της Άγκυρας; Το ότι θα παρουσιαστεί σε κατεχόμενο από τα τουρκικά στρατεύματα θέατρο μια αρχαία ελληνική τραγωδία δεν αποτελεί πράξη αναγνώρισης της κατοχής; Αυτοί που θα μετάσχουν στο ανέβασμα της αρχαίας τραγωδίας δε θα πρέπει προηγουμένως να πάρουν άδεια από το κατοχικό καθεστώς, αυτό που ονόμασε ο ιδρυτής του «άλλο κράτος»; Και αυτοί, οι θεατές, που θα παρακολουθήσουν την Αντιγόνη του Σοφοκλή δε θα πρέπει προηγουμένως να επιδείξουν την ταυτότητα ή το διαβατήριό τους στις «αρχές» του ευδοκράτους; Είναι σωστό αυτό που λέγεται ότι όσοι Έλληνες της Κύπρου θα παρακολουθήσουν την τραγωδία αυτή, θα νιώσουν ότι βρίσκονται σε δική τους περιοχή και, επομένως, είναι αυτοί που φιλοξενούν στο σπίτι τους, στο θέατρό τους, όσους παρακολουθούν το αρχαιοελληνικό αυτό δράμα, την ίδια στιγμή που τα τούρκικα κατοχικά στρατεύματα θα επιβλέπουν και θα επιτηρούν την περιοχή; Αυτά σκέφτεται και προβληματίζεται η λευχειμονούσα Κόρη, καθισμένη στην πέτρα της υπομονής, περιμένοντας να ακούσει ένα λόγο παρηγοριάς και στήριξής της στον αγώνα που διεξάγει για την επιστροφή των παιδιών της. Ναι, αλλά ο τραγικός Σοφοκλής γράφοντας την αξεπέραστη αυτή τραγωδία του ήθελε να δείξει πως η σύγκρουση των φυσικών αθάνατων νόμων προς τους αυθαίρετους νόμους των ανθρώπων στο τέλος καταλήγει στη νίκη των πρώτων. Η Αντιγόνη θυσιάζει τον εαυτό της για να εκτελέσει αυτό που νομίζει ιερό χρέος της. Το γενναίο και ακαταδάμαστο φρόνημά της και η αυταπάρνησή της προκαλούν τον θαυμασμό μας. Οι πολλές αρετές της Αντιγόνης κορυφώνονται στα λόγια που απευθύνει στον Κρέοντα: «Γεννήθηκα όχι να μισώ, αλλά ν αγαπώ». Αυτή η αγάπη, που ενισχύθηκε από τη διδασκαλία του Χριστού, είναι βέβαιο πως φωλιάζει και στις καρδιές των Κερυνειωτών και των υπόλοιπων Ελλήνων της Κύπρου, παρόλο που υπόφεραν και υποφέρουν για σαράντα δυο χρόνια από την τουρκική κατοχή της Κερύνειας και των άλλων πόλεων και χωριών του νησιού. Δεν τρέφουν κανένα μίσος προς το σύνοικο στοιχείο τους Τουρκοκύπριους. Εκείνο που ζητούν είναι μέσα σε συνθήκες ασφάλειας να επιστρέ ουν στη γη που τους γέννησε. Θέλουν να επικρατήσει παντού μια διαρκής Ειρήνη. Η Ειρήνη, ωστόσο, θέλει ως προ πόθεσή της την Ελευθερία. Και Ελευθερία δεν μπορεί να βασιλέ ει όσο τα τουρκικά στρατεύματα πατούν εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας. αρ α ς Κ ο ρούριο ς Κ ρύ ιας ρι ι ολ 81

ος Κ Γ Κ ΘΕΜΑ: Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΥ υλι ας Καρό ια Β Παγκύπριο Λύκειο Λάρνακας, Πρώτο Βραβείο (εξ ημισείας) ναδυόμενος πριν από έντεκα εκατομύρια χρόνια από τον πυθμένα της κυανόπεπλου άνασσας της γλαυκώπιδας Τηθύος, της οποίας σήμερα σχετικό απομεινάρι αποτελεί η Μεσόγειος θάλασσα, ο Πενταδάκτυλος τ αδέρφι του Τροόδους, ο αρρενωπός αυτός παλικαρόβουνος αποτέλεσε ένα στέμμα βασιλικό και συνάμα μοναδικό για τη θαλασσοφίλητη βασιλοπούλα του Βορρά, την Κερύνεια. Ένα στέμα αρχοντικό, με μια ομορφιά πέτρινη, εκθαμβωτική, ενδεδυμένο με μια βλάστηση απερίγραπτη και μια πανίδα μοναδική. Ένα στέμμα, του οποίου οι πέντε απολήξεις, της μιας εκ των κορυφών του είναι συνταιριασμένες με το θρύλο και την ιστορία. Είναι συνταιριασμένες με τον θρυλικό και ατρόμητο βυζαντινό ακρίτη Διγενή. Η ονομασία του οφείλεται ακριβώς στο αποτύπωμα των πέντε γιγάντιων δακτύλων του, που άφησε σε μια από τις βουνοκορφές του, αγγίζοντάς την με την παλάμη του καθώς κυνηγούσε ένα Σαρακηνό που είχε φτάσει στα ακρογιάλια της Κερύνειας. Η εν λόγω μαλακή κορυφή, είχε στηθεί ανάχωμά του τη στιγμή εκείνη και στην προσπάθειά του να την υπερπηδήσει, πιάστηκε από αυτήν αφήνοντας έτσι έκδηλα τα σημάδια της παρουσίας του στο χώρο. Σύμφωνα, όμως, με τα γεωλογικά δεδομένα, πολύ πιθανό να σχηματίστηκε ως αποτέλεσμα της Αλπικής πτύχωσης που συνέβηκε τότε και ως εκ τούτου είναι συνέχεια των βουνών του Άτλαντα. Οι κορυφές του αρχικά ξεμύτιζαν μεμονωμένα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, σχηματίζοντας σειρά από νησάκια και όπως οι πτυχώσεις συνεχίζονταν ανυ ώνοντας τα πετρώματα, ενώθηκαν σταδιακά και σχημάτισαν τελικά την οροσειρά μια στενή, κρημνώδη αλυσίδα βουνοκορφών από αλλόχθονες σκληρούς ανακρυσταλλωμένους ασβεστόλιθους, η οποία ενώθηκε ακολούθως με την πεδιάδα της Μεσαορίας και τα βουνά του Τροόδους. Έτσι, λοιπόν, ξεμπάρκαρε με το δοιάκι του ο αρρενωπός, θαλασσινός καπετάνιος Πενταδάκτυλος, στο βόρειο σπλάχνο του νησιού της Αφροδίτης, φέρνοντας μαζί του και την όμορφη βασιλοπούλα του Βορρά με την οποία δημιούργησε το βασίλειό του. Ένα βασίλειο που εκτείνεται από το ακρωτήριο του Αποστόλου Αντρέα (ανατολικά) μέχρι το ακρωτήριο του Κορμακίτη (δυτικά) σε μια λωρίδα ανάμεσα στο ατλάζι της θάλασσας και το διάφανο πέπλο της μέθεξης. Σε μια λωρίδα γης που η φύση την προίκισε πλουσιοπάροχα σε κάθε της γωνιά με γνωρίσματα ευδιάκριτα που συνθέτουν τη γεωγραφική προσωπικότητά της. Τέτοια στοιχεία είναι η χλωρίδα και η πανίδα, καθώς και η γεωμορφολογία που διαθέτει με τους απότομους, εντυπωσιακούς γκρεμούς και τα φαράγγια, ενταγμένα σ ένα υπέροχο σκηνικό που συνδυάζει βουνό και θάλασσα.... Η ανάπτυξη του πλούσιου και μοναδικού βιολογικού πλούτου του Πενταδάκτυλου, οφείλεται σε ένα σύνολο παραγόντων, στους οποίους περιλαμβάνεται η μεγάλη γεωμορφολογική ποικιλία καθώς και το γεγονός ότι ηγεωλογική του σύσταση ποικίλει. Η ποικιλία αυτή δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες παρουσίας διαφόρων οργανισμών με διαφορετικές απαιτήσεις, ενώ ανάλογες συνθήκες δημιουργούν και οι κλιματικές διακυμάνσεις στον Πενταδάκτυλο. Η βόρεια πλευρά του συγκενρώνει πολύ μεγαλύτερη βροχόπτωση από τη νότια λόγω της εντυπωσιακής τοπογραφίας της οροσειράς, που επηρεάζει θετικά το ύ ος της βροχής στις βόρειες πλαγιές. Ως εκ τούτου, οι βόρειες πλαγιές αποτελούν την ομβροπλευρά της και η βλάστηση αναπτύσσεται πυκνή εν αντιθέσει με τις νότιες πλαγιές, στις οποίες όντας ξηρότερες και θερμότερες η βλάστηση παρουσιάζεται αραιότερη. Δυστυχώς, όμως, μια μεγάλη πυρκαγιά που άφησε ανεξέλεγκτη το τουρκικό στρατιωτικό καθεστώς κατοχής, έχει κά ει τεράστιες εκτάσεις από τη βλάστηση τον Ιούνιο του 1995. Σε όλους αυτούς, ωστόσο, τους ευνοϊκούς παράγοντες που έχουν προαναφερθεί, έρχονται να προστεθούν η μακρά ιστορία της οροσειράς αλλά και η γενικότερη θέση της Κύπρου στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, η οποία την καθιστά μεταναστευτικό σταθμό.... Στα χαμηλότερα υ όμετρα και ειδικά στη βό- 82

ρεια πλευρά, τα δάση διαδέχονται αγριοελιές και αγριοχαρουπιές, θάμνοι και αρωματικά φυτά, όπως η τριμιθιά, η σχινιά, η αντρουκλιά, η χαμομιλιά ή Άνθεμις η τρίχρωμη, το αγαπημένο φυτό των φωτογράφων, το θυμάρι καθώς και οι περίφημες χωστές. Οι χωστές μοιάζουν με αγριοαγκινάρες και φυτρώνουν αρκετές στις πεζούλες των πλευρών του Πενταδακτύλου. Κατεβαίνοντας, βασιλεύουν οι ασημένιοι θόλοι των ελαιοδέντρων, οι χαρουπιές, το σκούρο πράσινο χρώμα των κάθε λογής εσπεριδοειδών, οι αμυγδαλιές και πολλά άλλα καρποφόρα δέντρα. Άξιο αναφοράς είναι ότι η χαρουπιά ( eratonia Silig a) και η πικροδάφνη (Neri Oleander) είναι φυτά τα οποία έχουν εξαφανιστεί από την Ευρώπη με την κάθοδο των παγετώνων κατά την τελευταία παγετώδη περίοδο, από την οποία η Κύπρος δεν έχει επηρεαστεί. Οι μερσινιές έρχονται να συμπληρώσουν το τοπίο, στη ρίζα των οποίων βλασταίνει ο σπλήγκαρτος πάγκαλος ή αποτελούν το λημέρι των σαλιγκαριών. Εδώ βλασταίνει κι ένα είδος ραδικιού σε δυο ποικιλίες. Το ένα έχει κίτρινο θυσανωτό λουλούδι πάνω σ ένα σχεδόν καφετί μίσχο και του άλλου τα λουλούδια είναι μαργαρίτες με την εξωτερική επιφάνεια να σχηματίζουν ένα κίτρινο κουμπάκι. Από την άλλη, στα κατάξερα και ηλιοκαμένα βράχια της οροσειράς δε διστάζει να χώνει τις ρίζες του και ο αόρατος ή άρκευθος η φοινικική, ένας αρωματικός κωνοφόρος, αειθαλής θάμνος. Οι χωρικοί της οροσειράς ολόκληρης και των διαφόρων χωριών της Μεσαορίας, είχαν σαν κανόνα της ζωής τους να κάνουν στέγες με ξύλο αοράτου. Γι αυτό και τέτοιου είδους στέγες μπορεί κανείς να συναντήσει στα χωριά του Πενταδάκτυλου. Κάτω από τα πεύκα, τις σχοινιές και τις αγριοχαρουπιές βγαίνουν τα γνωστά κοκκινομμανίταρα, αλλά και τα ασπρομανίταρα των πεύκων, ενώ υπάρχουν επίσης τα περίφημα μανιτάρια της αναδρύκας.... Στα ενδημικά φυτά που περιορίζονται μόνο στην οροσειρά του Πενταδακτύλου συγκαταλέγονται επίσης, το Τεύκριον της Κερύνειας ( e cri Kyreniae), το οποίο πήρε το επίθετο Κερύνεια, γιατί πρωτοεντοπίστηκε στην οροσερά της Κερύνειας, ενώ η εξάπλωσή του είναι περιορισμένη. Επιπλέον, το Τεύκριον το Σαλαμίνιον ( e cri Sala ini ) και η Σκουτελλαρία η Σιβθορπεία (Sc tellaria Si thorpii ). Η Σολενό ις του Αντιφωνητή (Solenop i Antiphoniti ), η Ιπποκρήπις η έμερος υποειδ. Η εμεροειδής (Hippocrepi E er p. E eroide ), το Βιβούρνον ο Τίνος υποειδ. Ο Τίνος Βιβούρνον ( i rn n in p. in ), αποτελούν και αυτά φυτά, τα οποία περιορίζονται μόνο στην περιοχή του Πενταδακτύλου και συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου. Στον Άγιο Ιλαρίωνα, στο Βουβαφέντο, στη Χαλεύκα και στον Γαϊλά, ανάμεσα σε βράχους και θάμνους, στις σχισμές ασβεστολιθικών γκρεμών μπορεί κανείς να εντοπίσει το τοπικό ενδημικό είδος Σιδερίτης η Κυπρία (Sideriti ypria), το οποίο κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Λίγο πιο έξω από το φρούριο του Αγίου Ιλαρίωνα, σε μια απόμερη γωνιά σε σχισμές των βράχων μπορεί κανείς να εντοπίσει και το πολύ σπάνιο και κρισίμως κινδυνεύον ενδημικό Δελφίνιο το Κάσσειο (Delphini a eyi), το οποίο είναι ένα από τα σπανιότερα ενδημικά φυτά της Κύπρου και περιορίζεται εκτός από τις κορυφές του Αγίου Ιλαρίωνα και στον Κυπαρισσόβουνο. Στο πολύχρωμο αυτό μωσαϊκό έρχεται να προστεθεί και η ενδημική Φλομις η Κυπρία ποικιλία η Κυπρία (Phlo i ypria ar. ypria). Η Φλόμις περιορίζεται στο δυτικό μέρος της οροσειράς και είναι αυστηρά προστατευόμενο ενδημικό. Εντοπίζεται σε ξερές, ασβεστολιθικές πλαγιές με φρυγανώδη βλάστηση μόνο στην οροσειρά Πενταδακτύλου (Άγιος Ιλαριίωνας, Κραβάς). Από την άλλη, η Φλομίς η Βραχυβράκτεια (Phlo i Bre i racteata), που αποτελεί και αυτή ένα σχετικά σπάνιο είδος όρθιου ανοιχτόκλαδου θάμνου, απαντά στο ανατολικό μέρος της οροσειράς. Τα τέσσερα άνωθι ενδημικά είναι ενταγμένα στον Πίνακα της Σύμβασης της Βέρνης.... Ενδημικά σημαντικά φυτά είναι και η υακινθέλλα η μιλιγκένεια (Hyacinthella Milingenii), το ηλιάνθεμο το αμβλύφυλλον (Helianthe O t i oli ), το ορνιθόγαλον το ποδισκόφορο (Orthinogal Pedicellare)καθώς και η Ζουλατζιά, ζουλάτζιν (Bo ea ypria), ένας θάμνος που φυτρώνει σε βραχώδη ασβεστολιθικά πετρώματα και αποτελεί από τα πλέον αξιόλογα ενδημικά είδη της Κύπρου. Υπάρχουν τρία είδη του ιδίου γένους στον κόσμο. Το ένα στην Κύπρο, το άλλο στις Κανάριους νήσους και το τρίτο στα Ιμαλάια. Την περιοχή των Πανάγρων στολίζουν οι κατακόκκινες τουλίπες ( lipa ypria), που χαρακτηρίζονται για τη σπανιότητά τους, Βρίσκονται σε μερικές μόνο περιοχές του Πενταδακτύλου και περιλαμβάνονται στα αυστηρά προστατευόμενα φυτά της Σύμβασης της Βέρνης, ηλά στον Άγιο Ιλαρίωνα φυτρώνουν τα κυπριακά κυκλάμινα ( ycla en ypri ), που βγάζουν πρώτα τα άνθη τους και μετά τα φύλλα τους. Το κυκλάμινο ή καντήλα ή λαούδι όπως το έλε- 83

γαν αποτελεί το εθνικό φυτό της Κύπρου και μπορεί κανείς να το συναντήσει σε ένα φθινοπωρινό ή και χειμερινό περίπατο σε υγρές σκιερές θέσεις κάτω από τα δέντρα, θάμνους ή και σχισμές βράχων σε διάφορα υ όμετρα. Είναι ενδημικό και προτατεύεται από τη Σύμβαση I ES. Το ασπρορόδινο αυτό λουλούδι, με τα σε σχήμα καρδιάς σαρκώδη φύλλα του, αποτελεί το ξακουστό ένδυμα του μεγαλοπρεπούς παλικαρόβουνου. ( Ντυμένος τα κυκλάμινα). Τη μαγευτική αυτή χλωρίδα που προσδίδει μια ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια στο τοπίο έρχεται να συμπληρώσει και ημοναδική πανίδα. Η οροσειρά του Πενταδάκτυλου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, καθώς παρέχει ενδιαιτήματα (διαμονή) και περιοχές αναπαραγωγής για τα διάφορα είδη ζώων και πουλιών. Η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα πλούσια πανίδα, η οποία περιλαμβάνει μεταξύ άλλων 30 είδη και 72 άλλα μεταναστευτικά πτηνά. Περιλαμβάνει, επίσης, 5 είδη θηλαστικών, 3 είδη αμφιβίων, 21 είδη πουλιών, 16 είδη ερπετών και 117 είδη ασπόνδυλων, τα οποία προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις ή είναι ενδημικά, σπάνια ή απειλούμενα... Όμως, δίπλα στον παράδεισο του θαύματος αυτού της φύσης βρίσκεται η κόλαση των απειλών. Τα τελευταία χρόνια έχουν ενταθεί ιδιαίτερα οι παράνομες λατομικές δραστηριότητες του κατοχικού καθεστώτος, οι οποίες υποβαθμίζουν ανεπανόρθωτα την οροσειρά και τον οικολογικό της πλούτο.... Η παράνομη, λοιπόν, λατόμευση οργιάζει εκτός ελέγχου με αποτέλεσμα η θρυλική οροσειρά να μοιάζει με βομβαρδισμένο τοπίο. Της αφαιρούν την πέτρα, για να ντύσουν τους τοίχους της παράνομης οικοδόμησής τους στις ακτές της Κερύνειας, της Λαπήθου, του Καραβά και της Βασίλειας. Τρύπες ματώνουν το βουνό, ενώ σε κάποιες άλλες πλαγιές δεν έμεινε χώμα, για να φυτρώσουν αγριολούλουδα, παρά μόνο σμιλευτές πέτρες που δημιουργούν ένα τοπίο εξωτικό. Οι ευαίσθητες περιβαλλοντικά περιοχές βογγούν και σπαράζουν κάθε φορά που τις αγγίζουν τα μηχανήματα λατόμευσης.... Βέβαια, πέρα από την απειλή των λατομεύσεων, αντιμετωπίζει και πληθώρα άλλων απειλών όπως είναι η υπερβόσκηση, η απόρρι η σκυβάλων, η αστική ανάπτυξη, η λαθροθηρία και οι στρατιωτικές δραστηριότητες.... Ο Πενταδάκτυλος αργοσβήνει μέρα με τη μέρα. Μαρτυρεί στα χέρια των Τούρκων, που τα τελευταία χρόνια του τρώνε τα σωθικά. Η καρδιά του ματώνει και μαζί μ αυτόν κι εμείς που τον βλέπουμε να βιώνει το έγκλημα αυτό. Ένα μνημείο που η φύση χρεάστηκε εκατομύρια χρόνια να το φτιάξει, το εκμεταλλεύονται ληστρικά οι κατακτητές, κινδυνεύοντας να χάσει και τα πέντε δάκτυλά του. Όσα δεν πέτυχε ο αδυσώπητος χρόνος προσπαθεί να τα πετυχαίνει ο άνθρωπος και η κατοχή. Όλες οι βουνοκορφές σιωπηλές, μη μπορώντας να αντισταθούν στο έγκλημα του Αττίλα που συντελείται ατιμώρητο. Κι όπως λέει κι ο ποιητής «Γέροντα Πενταδάκτυλε, πατέρα πέτρινε που τις πλαγιές σου κουρνιάζουν κάθε λογής αρπακτικά, χαμήλωσε την πλάτη σου και αποτίναξε από αυτήν τους βέβηλους κατακτητές.» Ευχή όλων οι στίχοι να γίνουν πραγματικότητα, γιατί οι καιροί ου μενετοί. Άλλωστε, ο Πενταδάκτυλος, δεν είναι απλά μια οροσειρά, δεν είναι μόνο ένας οικολογικός βιότοπος τεράστιας αξίας τόσο σε τοπικό όσο και ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, αλλά είναι ένας βιότοπος του πολιτισμού μας και κυρίως μια κιβωτός της παράδοσης και της ιστορίας μας. Είναι η Σκέπη της Κύπρου μας, είναι η υχή της! 84

ρ α Κα ούρ Χαροκαμένη Κύπρος, Ποιήματα, 1974 Και να μη ξέρω Αν ζούσες αν πέθανες Και να μην ξέρω πού βρίσκεσαι Τι κάνεις Και να φοβάμαι τούτο κι εκείνο Να κλαίω και να πεθαίνω της αγωνίας Γεια σας αθθοί της λεμονιάς Τζαι της ελιάς κλωνάρι Γεια σας βουνά και κρυόβρυσες Τζαι λαγγαθκιές τζαι κάμποι Ποσαιρετώ σας ούλλους σας Πα στον αθθόν της νιότης Άθκειασεν το ντουφέτζιν μου Τζαι πιάσαμ με οι Τούρτζιοι Ποσαιρετώ τζαι το γλυτζιύν το φως Πισσούριν του φυτέ ασιν στην τζιεφαλήν οι Τούρτζιοι Πάσκιζεν μες τα τζύμματα τζαι την ορκήν της θάλασσας Να μεν αφήσει το πλοίον να βουλιάξη Τζαι μες την μέση του πελάου Οι ναύτες χωριστήκασιν Εν εθωρούσαν την ορκήν της θάλασσας Τζαι το βαθύν το τζύμμαν Τζι ο ένας τους εσκότωννεν τον άλλον Αντίς να σταυροκοπηθούν Τα σιέρκα τους να δώκουν Τζαι να πασκίσουν ούλλοι τους Να μεν τους φάη το τζύμμαν Τζαι χα πωδά τζιαι χα ποτζεί Το πλοίομ πάει να βουλιάξη Τζι η υσιή του καθενού Σαν την ορκήν της θάλασσας μουγκρίζει Αν ήξεραν Σε κάθε τάφο πως θάβουν ήλιο Δεν θα τολμούσαν (ποίημα που γράφτηκε απο τον Καπετάν Ανδρέα Σαββίδη στα 70α του γενέθλια το 2000). Άγγιξες τρυφερά το Βότσαλο Κι'αναρρίγησε ηδονικά το κύμα στα πόδια σου, καθώς αντίκρισε στ'αχνάρια της πέτρας τη μορφή σου. Ποιός πρωτομάστορας να σκάλισε τούτες τις πέτρες στις βαθειές υπόγειες θαλασσινές σπηλιές στα πόδια του Πενταδάκτυλου; Τότε μου μίλησες για τη υχή και την αρχέγονη καταγωγή σου Κι'όταν ζωγράφισες στην άμμο τα καράβια του Πράξανδρου θυμήθηκα το που σε πρωτοαντίκρυσα Στεκόσουν ολόρθη στο ακρόπρωρο του καραβιού αρχαϊκή κόρη βγαλμένη απο τα βάθη της θάλασσας ο άνεμος σκορπούσε τα μαλλιά σου στη ράχη του Πενταδάκτυλου Κι'όταν μου χαμογέλασες μύρισε η θάλασσα κυπαρισσόξυλο και γιασεμί και χελιδόνι. ΘΑ ΞΑΝΑΡΘΟΥΜΕ με τον ΑΝΕΜΟ ΚΕΡΥΝΕΙΑ ΜΟΥ ΘΑ ΞΑΝΑΡΘΟΥΜΕ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΣΟΥ Ορτσάροντας με κόντρα-φλόκκο στο Μαϊστρο Κι'απλωμένα στο φώς σου, όλα μας τα πανιά στο πανηγύρι της Γλυκιώτισσας και του Κατακλυσμού ΘΑ ΞΑΝΑΡΘΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΕΜΟ ΤΟΝ ΑΝΕΜΟ ΤΗΣ ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ. ρ α α 85

Άνοιξα τα μάτια μου, να δω τη θάλασσα Και βλέπω τη θάλασσα της Κερύνειας. Άνοιξα τα μάτια μου, να δω τον κάμπο σου Και βλέπω τις Κερυνειώτικες ελιές. Άνοιξα τα μάτια μου, να δω την οροσειρά Και βλέπω τον Πενταδάκτυλο. Άνοιξα τα μάτια μου, να δω ένα ξωκκλήσι Και βλέπω τη Γλυκιώτισσα. Άνοιξα τα μάτια μου, να δω τον ήλιο Και βλέπω την Κερύνεια. Άνοιξα τα μάτια μου Να δω το σκοτάδι της προσφυγιάς Και βλέπω το δρόμο του γυρισμού. Άνοιξα τα μάτια μου, να δω τον κόσμο Και βλέπω μόνο εσένα Κερύνεια. Κερύνεια μου, Κερύνεια μου. Αν είναι δυνατό ο κρίνος του Ευαγγελισμού Να μαραθεί, τότε και η Κερύνεια μας Στα χέρια του Αττίλα θα χαθεί. Αιματοβάφεται ο Σταυρός στο Γολγοθά Μα η Ανάσταση ευωδιάζει Και της νυκτιάς το πέπλο σχίζεται Στον Πενταδάκτυλο το φως χαράζει. ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ Τώρα το καλοκαίρι θυμούμαι Τη θάλασσά σου Κερύνεια μου Το Τρία Μίλι, τον Ασσιελιά, τον Παχύαμμο, την Αϊρκώτισσα Το Παϊρούδι, το Νησί, το Πέντε-Έξι Μίλι, τη Γλυκιώτισσα. Θυμούμαι το κρυστάλλινο νερό Και το αφράτο παιγνιδιάρικο σου κύμα, Που τη χρυσή την άμμο έγλυφε Και φλοίσβιζε μελωδικά, μαγευτικό σκοπό. Θυμούμαι την πυκνή σκιά της χαρουπιάς μας, Που ήταν για μας το σπίτι, η αυλή κι ο κόσμος μας. Θυμούμαι και νιώθω τις ξεριζωμένες ρίζες μου να τρέχουν Για να ριζώσουν πάλι την αιματόβρεκτή σου γη ΚΕΡΥΝΕΙΑ. ρ κ Γ ροκ α Σταχυολογήματα Πόνου και Πίστης, 2013 Αχ να γινόμουνα πουλί για μόνο μια μέρα Μες' το γαλάζιο σου ουρανό θ' άνοιγα τα φτερά μου Κι από του Πενταδάκτυλου την πιο ηλή κορφή του Ν' αγνάντευα τον τόπο μου την όμορφη Κερύνεια. Και να βλεπα της Κατοχής τα μαύρα τα φουσάτα Με σύγχυση να φεύγουνε από τα δικά μας μέρη Στα κύματα της θάλασσας να χάνονται τα πλοία Και τα αεροπλάνα τους να σβήναν στον αέρα Στο χώμα το αιματόβρεκτο ν' ανθίσουνε λουλούδια Και να γυρίσουμε ξανά στα σπίτια τα δικά μας Κι από παντού μυριόστομες φωνές να υμνολογούνε Να ευχαριστούν την Παναγιά με το γλυκύ Τη Υπερμάχω. Άραγε να ρθε η Άνοιξη στη γραφική Κερύνεια Κι έγιναν οι αμυγδαλιές χιονάτες από τ' άνθη; Στις στέγες, στα μπαλκόνια μας φώλιασαν χελιδόνια, Πρασίνισαν οι λαγκαδιές, λουλούδισαν οι κάμποι. Στα δάση και τις ρεματιές, μας κελαηδούν τ' αηδόνια, Στάζουν οι βράχοι δάκρυα, καθάρια, κρυσταλλενια, Πετούν πλοκάμια οι μυρτιές, κι ανθοβολούν οι δάφνες, Του Πενταδάκτυλου οι κορφές χαίρονται τη λιακάδα; Το κύμα τ'αφρογάλανο φλοισβίζει στο ακρογιάλι Ξεπλένοντας τα βότσαλα και τη χρυσή την άμμο Κι οι γλάροι οι χιονόφτεροι με χάι παιγνιδίζουν, Ξανοίγονται στο πέλαγο ναζιάρικες βαρκούλες; λιε, που τις χρυσόξανθες ακτίδες σου σκορπίζεις Την νοσταλγία του πρόσφυγα, τον πόνο, την ελπίδα Κάνε ροδοπέταλα και πάρτα στην Κερύνεια Να γίνουν προμηνύματα χαράς και γυρισμού μας. 86

Αφιερωμένο στον εκτοπισμένο Αντρέα και σ' όλους τους εκτοπισμένους που βρήκαν την ελιά τους στο κατεχόμενο χωριό τους και την αγκάλιασαν. Τούτο το αφιέρωμα δεν είναι δημιούργημα απρόσκλητου μυαλού, γιατί, όταν ματώσει ο πόνος την καρδιά, τότε ζητά απ' το μυαλό να βοηθήσει και έτσι θα κλωσσέ ει η γλωσσολαλιά και θα γεννήσει. ι α λ Χαρισμένο και στην οικογένειά μου και θ' αντέξουμε Η αγκαλιά του ήτανε σφιχτή, μέχρι που έφταναν τα χέρια του κι αυτή κατάλαβε το χνότα του και τη βαριά του ανάσα. Μια αγκαλιά ξεχωριστή Έμοιαζε, μια δεν ήτανε όπως της εγγονής του μα ούτε σαν της κόρης του. Τη φίλησε, της μίλησε μπορεί να της τραγούδησε. «Σ' έβλεπα μεσ'τον ύπνο μου κι' ήσουν πάντα χωρίς καρπό. Γιατί;» Κι αυτή του αποκρίθηκε και του' πε το παράπονό της. «Έφυγες βιαστικά δε μου 'πες γειά μα εγώ κατάλαβα, του μίσθαρνου βοριά το άγγιγμα δεν το 'θελες. Σε καρτερούσα, ξερα πως θα 'ρθεις και άντεξα. Μην άχνεις για καρπό εγώ γλυκύ καρπό, απ' όταν έφυγες, δεν έκαμα στον ξένο, κι' αν έχω φύλλωμα πυκνό Είναι να μην περνά ο βρόμικος αέρας που δρασκελά τον Πενταδάχτυλο και να σας βρει εκεί που είστε για να κουρνάζουν τα πουλιά, αυτά δεν ξέρουν από πόλεμο και κατοχή. Γιατί δεν ήρταν οι άλλοι; ο κυρ Γιώργης που με κλάδευε; η κόρη σου, το Χριστινάκι; Θυμάσαι δεκάχρονο αγριμάκι ήταν τότε κι ανέβαινε καρπό, για να μαζέ ει μα μπέρδευε της νιότης της το σκίρτημα μα του καρπού το μάζεμα, και εγώ απλόχερα της έδινα Με θυμάται; Σε βλέπω που' κλεισες τα μάτια ν' αφουγκραστείς την πάλη, που μυρμηγκιάζει το μυαλό και η καρδιά σκιρτά Παλεύει το μυαλό με την καρδιά και νίκησαν και οι δυο. Το ξέρεις μα θα σου το πω: Του Θουκυδίδη, του Ομήρου, του Ιπποκράτη Το λάδι μου τους φώτιζε το γρά ιμο. Εγώ στεφάνωσα τους νικητές στην Ολυμπία Όμως ποτέ μου δεν στεφάνωσα εχθρό ούτε προδότη. Άκουσα Ερωτόκριτο και Παλαμά και Κάλβο, εσύ ξέρω πως διάβασες τον Παύλο τον Λιασίδη τον Μηχανικό και τον Χαραλαμπίδη τον Μόντη και Καβάφη. γι' αυτό θ' αντέξουμε! Τον χρονο τον εδάμασα αυτός φεύγει, μα εγώ μένω και κρύβω όλες του τις αστραπές στον κόρφο μου κι αυτές που θα μας φέγγουν πάντα. να τις μετρήσεις κάποτε το χρέος σου να ξεπληρώσεις. Κι αν με κά ουν κάποτε, μα κι να με ξέριζώσουν έχω το μυστικό μου: μια ρίζα έχω κρυμμένη κάτω από του Πενταδάχτυλου τον βράχο και την προσέχει η απαλάμη του. άξε και συ μεσ' το μεδούλι σου και θα το βρεις της αντοχής το ρίζωμα. Και θ' αντέξουμε! Έχω αδερφές στον κάμπο τον Θεσσαλικό, στον Μαραθώνα μα και στην Κρήτη έχω γι' αυτό θ' αντέξουμε! Ξέρω θα φύγεις τώρα, μα πριν να ξεστρατίσεις βάλε εσύ το δάκρυ σου και εγώ θα βάλω λάδι. και θα γενεί της Παναγιάς ο πόνος. Πάρε κι εφτά ελιές και κάμε για τα καντήλια λάδι τ'αϊ-μάμα, τ'αϊ-ντρικά και της Αγίας Ζώνης κι όσο απομείνει ρίξε το στης Σαλαμίνας και των Σόλων τ' άγια χώματα. Και θ' αντέξουμε. Εγώ θ' ακούσω σαν μου φωνάξετε: «Ερχόμαστε!» και θα φουντώσω και θα κάμω και καρπό και θα φωνάξω: Αντέξαμε καλωσορίσατε. Σημ. Α Ντρικάς έτσι λένε τον Απόστολο Ανδρέα στο Καρπάσι. 87

ΠΟΕΔ Κερύνειας Γ ρ ι κ ικ ροορι ός ου Κ ρύ ια ρας Κα λλ α αρ α Πρόεδρου Π.Ο.Ε.Δ. ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ε αυτό το σύνθημα 200 κερυνειωτόπουλα από όλη την ελεύθερη Κύπρο βρέθηκαν μαζί σε εκδήλωση που διοργανώσαμε ως Παγκύπρια Οργάνωση Ελλήνων Δασκάλων (Π.Ο.Ε.Δ.) της Επαρχίας Κερύνειας και ως Ομοσπονδία Γονέων Κερύνειας. Μπορεί να μας χώρισε η προσφυγιά, μπορεί να μας χωρίζει η κατοχή αλλά 42 χρόνια μετά μας ενώνει και θα μας ενώνει η κερυνειώτική μας καταγωγή. Η Κερύνεια εάλω αλλά όχι η κερυνειώτικη υχή μας!!! Η εκπαιδευτική υχαγωγική εκδρομή για τα κερυνειωτόπουλα των τάξεων Γ, Δ, Ε, Στ των Δημοτικών Σχολείων της ελεύθερης Κύπρου, έγινε στις 28 Μα ου 2016, στον χώρο του Ναυτικού Ομίλου Κερύνειας στη Λεμεσό. Ευχαριστούμε το Ναυτικό Όμιλο Κερύνειας, τους Δήμους της Επαρχίας Κερύνειας και τη Σχολική Εφορεία Κερύνειας που στήριξαν οικονομικά ή με άλλους τρόπους την όλη δράση. Η δράση αυτή μας εντάσσεται στα πλαίσια του διακηρυγμένου από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού στόχου «Γνωρίζω, Δεν Ξεχνώ, Διεκδικώ» και αποτελεί συνέχεια των δραστηριοτήτων για συντήρηση της μνήμης της κατεχόμενης πόλης μας και επαναδιατύπωση του αιτήματος για απελευθέρωση των κατεχόμενων εδαφών μας από τον Τούρκο Εισβολέα. Κύριος στόχος ήταν η αλληλογνωριμία των παιδιών, που κατάγονται από την Επαρχία της Κερύνειας και η συμμετοχή τους σε δραστηριότητες που σχετίζονται με τη διατήρηση της μνήμη της κατεχόμενης πόλης μας. Συγκεκριμένα τα παιδιά που συμμετείχαν σε βιωματικά εργαστήρια αλληλογνωριμίας και γνωριμίας με την Επαρχία της Κερύνειας, την ευθύνη της διοργάνωσης και διεκπεραίωσης των οποίων είχαν οι κερυνειώτισσες δασκάλες Δώρα Κατσελλή, Ευρυδίκη Αννίβα, Αντριάνα Παυλικκά, Ελένη Αντωνίου, Σούλα Γιαννάκη, Νόνη Ελευθερίου, Κίκα Καττάμη, Ελένη Κοτζιαμάνη, Μαρία Κουνναμά και Όλγα Πέτρου. Επίσης συμμετείχαν σε Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα που έγινε από τον κ. Γιώργο Παφίτη του Σωματείου «Κερύνεια Χρυσοκάβα» πάνω στο ομοίωμα του Καραβιού της Κερύνειας στο χώρο της Μαρίνας Λεμεσού. Παράλληλα στο χώρο του Ναυτικού Ομίλου Κερύνειας τα παιδιά συμμετείχαν σε ναυταθλήματα με στόχο να γνωρίσουν την ιστιοπλο α και το κανό-καγιάκ. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τους προπονητές του Ναυτικού Ομίλου Κερύνειας για την όλη τους συνδρομή. Προσφέρθηκε γεύμα στο εστιατόριο του Ναυτικού Ομίλου Κερύνειας, όπου τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να γνωριστούν περισσότερο και να τραγουδήσουν τραγούδια της Κερύνειας με τη συνοδεία της Χρυσάνθης Σχίζα, την οποία και ευχαριστούμε. Ο καθένας από μας έχει υποχρέωση και καθήκον να διεκδικεί μέχρι τέλους, να κρατεί ζωντανή τη μνήμη της κατεχόμενής μας Πόλης, της Κερύνειας και να επαναδιατυπώνει με κάθε ευκαιρία το αίτημα για απελευθέρωση από τον ούρκο εισβολέα, επιστροφή στη γη που μας γέννησε και σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό πρέπει να διδάσκουμε και στα παιδιά μας. «Λαός που ξεχνά την Ιστορία του είναι χαμένος λαός». 88

ΠΟΕΔ Κερύνειας ύ ι α λ ς ι ος ο ικού α κ λα ου ύρια λλου υ ο α ό λλ ικ α α και α ρ α καλ ου Γ ους α ιο Κορα και α ρ ιο λ ι λ Ως πότε Κερυνειώτες, θα ζείτε στην υποταγή χωρίς ελευθερία, με μια άδεια ζωή; Χωρίς τα σπίτια σας, την οικογένειά σας κι όλους τους συγγενείς, με μια μισή πατρίδα, μισή καρδιά έχετε κι εσείς; Είστε ελεύθεροι νομίζετε; για σκεφτείτε! Ως πότε Κερυνειώτες, θα ζείτε στην υποταγή, χωρίς ελευθερία, με μια άδεια ζωή; Χωρίς τα σπίτια σας, την οικογένειά σας κι όλους τους συγγενείς, με μια μισή πατρίδα, μισή καρδιά έχετε κι εσείς, Είστε ελεύθεροι νομίζετε, για σκεφτείτε το καλά! μπορείτε και κινήστε ελεύθερα σε κάθε πλευρά; Μπορείτε ελεύθερα να εκφραστείτε χωρίς να κατακριθείτε; Έχετε όλα όσα δικαιούστε ή κάποια είναι, υπό άλλου την κατοχή; Τι σκέφτεστε τώρα; Άλλαξε κάπως η προοπτική; Δε θέλετε πίσω την πατρίδα σας; Θυμάστε τις μέρες που ήσασταν στην Κερύνεια; Που περνούσατε ωραία με τις οικογένειές σας; Οι πρόγονοί σας αγωνίστηκαν γι αυτά ακόμα και μετά από σαράντα χρόνια σκλαβιά. Δε θέλετε να τους μοιάσετε; Να γίνετε ήρωες σαν κι αυτούς; Παλληκαρίδης και Ανδρούτσος έδωσαν ζωή για μια ελεύθερη στιγμή. Γρηγόρης Αυξεντίου πέθανε για εμάς κι εσείς το μέλλον τους αφήσατε να το πάρει ο βοριάς. Το μέλλον, το φαντάζομαι ακόμα υπό κατοχή δώστε μου ένα λόγο να αλλάξω τη γνώμη μου αυτή.. 89

Κ ρύ ια ου ορ Κ ρύ ια ο ο υρι υρι ς αραλ ους μαθήτριας Α' Γυμνασίου ι να πω και τι να μιλήσω για εσένα, Κερύνεια μου και τι να αφήσω πίσω; Τη γεωγραφική σου θέση, ανάμεσα στο βουνό και θάλασσα, το μαγευτικό λιμανάκι σου, το κάστρο, τον καταπράσινο Πενταδάχτυλο με όλων των ειδών δέντρα και χωράφια, με όλων των ειδών τα αγριολούλουδα! Τις μοσχομυρισμένες γειτονιές, τους κήπους στα σπίτια, το σχολείο με τον πολύχρωμο κήπο, με διάφορα λουλούδια όλων των χρωμάτων και ευωδιών! Σε άλλες πόλεις της Κύπρου γίνονταν γιορτές αναλόγως των προϊόντων που είχαν. Στην επαρχία Μόρφου και Βαρωσιού έκαναν τη γιορτή πορτοκαλιού. Στην Κερύνεια γινόταν η γιορτή των λουλουδιών, μια μοναδική γιορτή που πουθενά αλλού δε γινόταν. Ολόκληρη η Επαρχία Κερύνειας είναι ένας υπέροχος ανθώνας, παντού μυρωδιές, αγριολούλουδα, ανθοί των πορτοκαλιών και λεμονιών Η έκθεση ανθέων της Κερύνειας είχε σκοπό να αγαπούν οι κάτοικοι και να διαγωνίζονται για το ποιος είχε τα καλύτερα λουλούδια, τριαντάφυλλα, γαρύφαλλα, κρίνους και κάκτους. Κάθε Μάη, ιδίως την πρώτη εβδομάδα, άνοιγε η έκθεση ανθέων που γινόταν στο καινούργιο δημοτικό σχολείο Κερύνειας. Ανοίγονταν όλες οι αίθουσες, σε κάθε μια τοποθετούνταν διαφορετικά λουλούδια. Σε μια αίθουσα ήταν φυτά σε γλάστρες όπως κάκτοι, πρασινάδες, καλλωπιστικοί θάμνοι κ.ά. Σε άλλη αίθουσα ήταν άνθη σε πήλινα βάζα όπως τριαντάφυλλα κόκκινα, κίτρινα, άσπρα και ροζ. Αλλού ήταν οι γλαδιόλοι, ίριδες, διάφοροι κρίνοι, σκυλάκια, γεράνια, λουβανούδες, καλλιτεχνικά βάζα. Επίσης, γινόταν διαγωνισμός κεντημάτων από τους κατοίκους της πόλης και επαρχίας Κερύνειας. Σε αυτή τη γιορτή λάμβαναν μέρος εκτός από την πόλη, και κάτοικοι από τον Καραβά και Λάπηθο. Στα εγκαίνια κάθε χρόνο, έκοβε την κορδέλα ένας επίσημος του κράτους. Το 1971 έγιναν τα εγκαίνια της πόλης από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Κόσμος πολύς ερχόταν από όλη την Κύπρο, για να θαυμάσει αυτή τη μοναδική έκθεση της Κερύνειας. Ο κόσμος έβλεπε το κάθε έκθεμα που πάνω ήταν γραμμένο το είδος του λουλουδιού και το όνομα του εκθέτη. Μετά ανακοινώνονταν τα βραβεία και τα διπλώματα. Εκτός από βάζα και γλάστρες, έπαιρνε βραβείο και ο καλύτερος ιδιωτικός κήπος και ο καλύτερος σχολικός κήπος της επαρχίας. Ακολουθούσε καλλιτεχνικό πρόγραμμα στην αυλή του σχολείου και οι νικητές παραλάμβαναν τα βραβεία και τα διπλώματά τους. Αυτή η υπέροχη έκθεση ανθέων Κερύνειας δεν μπορεί να οργανωθεί πουθενά αλλού, γιατί λείπει η γη,όπου τρέφονταν τα υπέροχα φυτά της. Θεέ μου, να με αξιώσεις κάποια μέρα να γνωρίσω από κοντά αυτό τον υπέροχο τόπο και το σπίτι των γονιών μου και των παππούδων μου!!! ό κ ς Κ ρύ ιας 90

91

α ο λυ ιακ ς Γυ α ικ ς Κ ρύ ιας α κ υλος ι α λ ρι ς ς όρ α ς Γυ α ικ ς ου α ου α κ υλος οι ο ο ς ρα ύ κα κ λ ς Κ Γ ια ρ υ ρι λ ς ρο ι ς ρ αρι ρ ρ α λ ρια Κύ ρου Γ Γκλόρια ιλα κ ρο Κύ ρο ους α υρ α κούς ς ς ρ ς ου ι α ο ού ιο ου α α λ ρι ο ρό ρος ου Κ κ Κλ ς Γ ρ ι ς ο ρό ρος ου α ου κ Γ ρ ιος ο λου και ο ι ό ρος κ λ ς αραλ ους ο ος αρι ρ ρο ο ρια κ κ ύ ρ ου ο Σωματείο Ολυμπιακής Γυμναστικής «Πενταδάκτυλος» Κερύνειας εδώ και 37 χρόνια συνεχούς προσφοράς στον Αθλητισμό, τον Πολιτισμό και την κοινωνία ευρύτερα έχει καταξιωθεί στη συνείδηση των συμπολιτών μας και των αθλητικών παραγόντων του τόπου μας. Τα άριστα αποτελέσματα των αθλητών του τα τελευταία χρόνια σε Παγκύπριους και Διεθνείς Αγώνες αντικατοπτρίζουν το ενδιαφέρον, την επαγγελματική και παιδαγωγική κατάρτιση των προπονητών τους, οι οποίοι με το έργο που επιτελούν, αναδεικνύουν τον αθλητισμό ως μια σημαντική πτυχή ορθής διαπαιδαγώγησης των νέων μας. Κατά την αθλητική χρονιά 2015-2016 το Σωματείο μας είχε αξιόλογες επιτυχίες σε παγκύπριες και διεθνείς διοργανώσεις. Ο αθλητής Ενόργανης Γυμναστικής του Σωματείου, Νεόφυτος Κυριάκου, είχε διακριθεί στην Παγκόσμια Γυμνασιάδα, που πραγματοποιήθηκε στην Τραπεζούντα της Τουρκίας στις 16-18 Ιουλίου 2016 καθώς και σε άλλους διεθνείς αγώνες. Ο ό υ ος Κυρι κου γεννήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 1999, στη Λευκωσία και έδειξε ενδιαφέρον για το άθλημα της Ενόργανης Γυμναστικής από την ηλικία των 5 ετών. Κέρδισε τις πρώτες θέσεις σε διάφορους αγώνες στην Κύπρο σε όλες τις κατηγορίες, ενώ πρόσφατα συμμετείχε στο Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα, που διοργανώθηκε στην Ελβετία από 25-29 Μα ου 2016 και πήρε την 12η θέση στο Άλμα ππου. Με τη συμμετοχή του στην Παγκόσμια Γυμνασιάδα που διεξήχθη στην Τραπεζούντα της Τουρκίας, διακρίθηκε στο Άλμα ππου με Χρυσό μετάλλιο, στις Ασκήσεις Εδάφους με Αργυρό Μετάλλιο και με την 5η θέση στο Δίζυγο. Τον Οκτώβριο του 2016, συμμετείχε στους Κοινοπολιτειακούς Αγώνες στη Ναμίμπια μεταξύ 8-18 Οκτωβρίου και εξασφάλισε Χρυσό μετάλλιο στο Μονόζυγο, στις Ασκήσεις Εδάφους και στο Ομαδικό, ενώ κέρδισε το Αργυρό μετάλλιο στο Άλμα ππου. Το Σωματείο εύχεται ολό υχα κάθε επιτυχία στον αθλητή μας Νεόφυτο Κυριάκου με ακόμα μεγαλύτερες διακρίσεις και πολλά μετάλλια στη μελλοντική του σταδιοδρομία. 92

κρολούλου α Στερνό Αντίο στην βη Αντωνίου από τις κόρες της ίναι μόνο κάποιες μέρες που έφυγες αγαπημένη μας μητέρα. Η υχή μας άδειασε και σε αποζητούμε παντού. Αποζητούμε τα γλυκά σου λόγια τα λόγια παρηγοριάς που μας έλεγες, όταν εμείς πονούσαμε. Λόγια που ήταν βάλσαμο στην πονεμένη μας υχή. Λόγια που μας χάριζαν χαμόγελο και ελπίδα. Ξεχνώ και παίρνω το τηλέφωνο να σου μιλήσω, για να μου πεις: όλα α ρ ου α ου Όμως όλα χάθηκαν με το χαμό σου και εμείς παλεύουμε να σταθούμε στα πόδια μας και να αντλήσουμε από τη δική σου υπομονή και αξιοπρέπεια, δύναμη, ώστε να προχωρήσουμε μπροστά. Αγαπημένη μας μάμμα, μας δίδαξες να έχουμε υπομονή και δύναμη, γι αυτό και, μεις σου δίνουμε υπόσχεση ότι θα σηκωθούμε και με το κεφάλι ηλά θα σε έχουμε φάρο καθοδηγητή για όλη την υπόλοιπή μας τη ζωή. Πονούσες το σώμα σου αγαπημένη μας και μας έλεγες ότι είσαι καλά. Σπάραξε η υχή σου, επειδή κατάλαβες ότι θα φύγεις και μας χαμογελούσες στωικά. Και εμείς αγαπημένη μας μάμμα, σου υποσχόμαστε ότι θά μαστε καλά και θα πορευθούμε το υπόλοιπο της ζωής μας με το κεφάλι ηλά και ένα πλατύ χαμόγελο στα χείλη. Να σαι καλά, όπου και να βρίσκεσαι! Οι κόρες σου λλ α και ρ υκ α ο λ υ α ο α ο Μαρούλλα Απόστολου Πασιά ιας α ι ικολα ου υ ού ου λήθεια πόσο γρήγορα περνά ο καιρός..! Πέρασε κιόλας ένας ολόκληρος χρόνος, από τη μέρα που έφυγες από κοντά μας, αγαπημένη μου μητέρα. Γνήσια Κερυνειώτισσα, έφυγες με τον πόθο της επιστροφής στην αγαπημένη σου Πόλη. Για όλους μας ήσουν η «Μαρούλλα» μας με όσα μπορεί να περικλείει το όνομά σου, εξαίρετη σύζυγος και στήριγμα στον αγαπημένο σου σύζυγο, υπόδειγμα μητέρας και γιαγιάς, άριστη νοικοκυρά και τόσα άλλα Σε διέκρινε πάντα η δύναμη υχής που είχες μέσα σου, το σθένος, η αγωνιστικότητα, το πείσμα και η οξυδέρκεια του μυαλού σου. Έδινες πάντα πολλά και έπαιρνες λίγα, ήταν αναμφισβήτητα ένα από τα χαρακτηριστικά σου. Πάλευες για χρόνια ενάντια στα πολλαπλά προβλήματα υγείας, με γνώμονα την πίστη. Δεν άντεξες όμως το χαμό του μονάκριβου αδελφού σου, Σάββα, το Μάιο του 15 και λίγους μήνες αργότερα, τον Αύγουστο, έφυγες και εσύ, για να είσαστε μαζί και μαζί με τη γιαγιά και τον παππού. Θα είσαι πάντα το λιμάνι και ο φάρος μου αγαπημένη μου. Σε ευχαριστώ για όλα όσα μου πρόσφερες. 93

ιο κ αρα ο λ υ α ο ο α ό ο ς αρι α ικολα ου Γιαγιά μου, άντα ήξερα ότι θα έρθει τούτη η ώρα, αλλά πάντα παρακαλούσα να αργήσει όσο πιο πολύ γινεται. Φαίνεται όμως δεν μπορούσε να καθυστερήσει άλλο. Ως άνθρωποι έχουμε την τάση να ξεχνούμε τα κακά των άλλων, όταν πεθάνουν και να θυμόμαστε μόνο τα κακά. Αλλά γιαγιά μου δεν έχω τίποτε κακό να θυμηθώ από εσένα. Δε χρειάζεται καν να προσπαθήσω, μόνο καλά βρίσκω να θυμηθώ. Πάντα με ρωτούσες «Θα ξεχάσετε τη γιαγιά σας, όταν πεθάνει;» και εγώ σου απαντούσα: «Υπάρχει περίπτωση να σε ξεχάσω; Εσύ με μεγάλωσες». Εσύ ερχόσουν το πρωί να με ντύσεις να πάω νηπιαγωγείο, εσύ με έμαθες τις πρώτες μου λέξεις στα αγγλικά, εσύ μου έμαθες να παίζω κουν-καν στο πλοίο για την Ιταλία. Πάντα μου έδινες κρυφά το χαρτί που ήθελα να κλείσω, για να νικώ. Γιατί η χαρά μου ήταν η χαρά σου. Είσαι γιαγιά μου σε όλες μου τις αναμνήσεις; στα καλοκαίρια που περνούσαμε στην Πάφο, στην κατασκευή των φλαούνων σου, που ήταν πάντα τέλειες, στις αποκριάτιες στολές που μου έραβες, στο πρώτο μου κάμπριο αυτοκινητάκι, εκείνο το κόκκινο που μου αγοράσατε με τον παππού. Όμως ξέρω ότι δεν είμαι μόνο εγώ που έχω τις καλύτερες αναμνήσεις από εσένα. Όλοι όσοι σε γνώρισαν ξέρουν τι άνθρωπος ήσουν. Πάντα να τους υποδεχτείς, να τους φιλοξενήσεις, να μαγειρέ εις για όλους, να τους κεράσεις τα σπιτικά σου γλυκά που όσοι τα δοκίμασαν ξέρουν ότι ήταν μοναδικά. Το σπίτι στην Κερύνεια ήταν πάντα ανοικτό για όλους. Οι φωτογραφίες δε λένε έματα. Έμεινες όμως και εσύ με τον καημό της επιστροφής. Φρόντισες πρώτα όμως να μας πεις τόσα πολλά για την Κερύνεια, ώστε να την αγαπήσουμε και εμείς που δεν τη ζήσαμε ποτέ. Δεν έπρεπε γιαγιά μου εσύ να είσαι τώρα απέναντί μου και εγώ εδώ. Έπρεπε να καθόμαστε δίπλα δίπλα στον καναπέ, να πίνουμε φραπέ και να κουβεντιάζουμε. Μπορώ να πω τόσα πολλά που οι κόλλες δε θα χωρούσαν. Δε θα με ξαναπάρεις τηλέφωνο και εγώ δε θα δυσανασχετήσω ξανά, γιατί είναι η Τρίτη φορά που γράφει το όνομά σου στην οθόνη. Θα εξακολουθεί να γράφει το όνομά σου στην οθόνη αλλά, όταν το απαντώ δε θα είσαι εσύ στη γραμμή. Ξέρω ότι δεν ήθελες να πεθάνεις. Όταν σε ρωτούσα «γιατί;» εσύ μου έλεγες «επειδή δε θέλω να σας χάσω». Αλλά τις τελευταίες μέρες ζητούσες το θάνατο όλο και πιο πολύ. Και εάν είναι κάτι που με στενοχωρεί λιγότερο είναι ότι δε θα υποφέρεις πλέον. Γιατί υπέφερες πολλά στη ζωή σου. Πόσες αρρώστιες, πόσους πόνους. σουν όμως τόσο δυνατή. Πάντα τα κατάφερνες. Τούτη τη φορά δυστυχώς δεν τα κατάφερες να γυρίσεις σπίτι στον παππού. Θα μπορούσα να μιλώ για σένα για ώρες. Για τα μικρά για εκείνα που μένουν χαραγμένα στη μνήμη και σε κάνουν να μου λείπεις. Ξέρω ότι θα είσαι πάντα φύλακας άγγελός για μένα. Να ξέρεις ούτε εγώ ούτε η Βικτώρια θα σε ξεχάσουμε ποτέ. Γιαγιά μου, σ' ευχαριστώ για όλα όσα έκανες για μας, Καλό παράδεισο, θα είσαι πάντα στην καρδιά μου. 94

ο ρα ικός ιλος Κ ρύ ιας μιλός μας δραστηριοποιείται στον τομέα της Φωτογραφίας. Ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 2012, από τους Κερυνειώτες φωτογράφους Γιώργο Σφογγαρά και τον αείμνηστο Σωτήρη Κυριακίδη. Έδρα του είναι το προσωρινό οίκημα του Δήμου Κερύνειας. Εκεί μπορείτε να μας βρείτε κάθε Τετάρτη, από τις 6μ.μ. μέχρι τις 7.30μ.μ. Σκοπός του Ομίλου είναι να διδάξει την ποιοτική και καλλιτεχνική φωτογραφία και την τεχνική της φωτογραφικής μηχανής. Οργανώνουμε διαλέξεις και παρουσιάσεις, τόσο από επαγγελματίες και ερασιτέχνες φωτογράφους, όσο και από Μέλη του Ομίλου μας. Κατά περιόδους διεξάγονται Εργαστήρια Φωτογραφίας, όπου γίνεται προβολή φωτογραφιών των Μελών, οι οποίες τυγχάνουν κριτικής από όλους τους παρευρισκομένους. Λαμβάνουμε μέρος και επισκεπτόμαστε διάφορες εκθέσεις φωτογραφίας. Διοργανώνουμε φωτογραφικές εξορμήσεις σε διάφορες τοποθεσίες και παραδοσιακά μέρη της Κύπρου. Ο φωτογραφικός όμιλος Κερύνειας διαθέτει και ιστοσελίδα στο ace oo με την ονομασία «Φωτογραφικός Όμιλος Κερύνειας», όπου μπορείτε να ενημερωθείτε για διάφορες εκδηλώσεις, καθώς επίσης και να απολαύσετε ποιοτικές φωτογραφίες. Για τους πρώτους μήνες του 2017, οργανώνουμε έκθεση φωτογραφίας των Μελών μας και ενδιαφέρουσες διαλέξεις από επαγγελματίες φωτογράφους. Χαιρόμαστε που ο θεσμός του Ομίλου μας αγκαλιάζεται με αγάπη από όλους τους Κερυνειώτες και ελπίζουμε ότι σύντομα θα αυξήσουμε περαιτέρω τα Μέλη μας. 95

96

«...Η Κερύνεια της πράσινης γοητείας και των κατάσπαρτων στους κήπους και τους κάμπους λουλουδιών της. Κι αυτή την εικόνα δεν πρόκειται ο ξεριζωμένος να σβήσει ποτέ από τη θύμηση και τον καημό του. Θα την έχει εκεί να δουλεύει πάντα σαν πληγή και σαν πάθος και σαν πίστη...» Φρίξου Βράχα: Δένδρα και λουλούδια. Νοσταλγία Κερύνειας ΔΗΜΟΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ Λεωφ. Μάρκου Δράκου 8, 1102 Λευκωσία. Τηλ.: 22818040. Φαξ: 22818228. E-mail: kyreniamunicipality@cytanet.com.cy www.kyreniamunicipality.com