ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. Μπορείτε να δείτε την παρουσίαση της ομάδας μας εδώ. Table of Contents ΟΝΟΜΑ ΟΜΑΔΑΣ ΟΙ ΥΔΡΑΥΛΙΚΟΙ ΜΕΛΗ ΟΜΑΔΑΣ

ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΟΝΟΜΑ ΟΜΑΔΑΣ ΟΙ ΥΔΡΑΥΛΙΚΟΙ ΜΕΛΗ ΟΜΑΔΑΣ ΙΚΑΡΟΣ ΑΥΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΠΑΤΗΝΙΩΤΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΙΑΜΠΟΥΡΔΑΝΗΣ Μπορείτε να δείτε την παρουσίαση της ομάδας μας εδώ. Table of Contents ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Μπορείτε να δείτε την παρουσίαση της ομάδας μας εδώ. Εισαγωγή Νερό και Μυθολογία ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑ ΟΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ page 1 / 45

ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗ ΛΑΙΚΗ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΝΕΡΟ,ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΛΑΪΚΕΣ ΔΟΞΑΣΙΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Εισαγωγή Οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω από το νερό. Ειδικότερα, στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από αυτούς (Μίνωες, Αρχαίοι Έλληνες, Φοίνικες, Αιγύπτιοι, Άραβες, Ρωμαίοι). Σε αυτούς τους πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία. Δίνει ζωή, επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής, τη μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων. Αποτυπώνεται στη μυθολογία, στη φιλοσοφία, στη θρησκεία, στα ήθη και έθιμα των λαών, άλλοτε εξυμνείται ως θεότητα και άλλοτε θεωρείται πηγή ζωής και ενέργειας, που χαρίζει δύναμη και καλή υγεία. Άλλες φορές το νερό προστατεύεται από θεότητες. Νερό και Μυθολογία Τη σηµασία του ζωογόνου ρόλου των νερών τη βρίσκουµε στους µύθους πολλών λαών. Κάνοντας ένα ταξίδι µέσα στο χρόνο και page 2 / 45

φτάνοντας ως την προϊστορική εποχή, διαπιστώνουµε ότι οι προγονικοί λαοί της ανθρωπότητας είχαν πλήρη επίγνωση της ζωογόνου σηµασίας, αλλά και της φοβερής δύναµης των νερών. Για το λόγο αυτό τιµούσαν τα νερά ως θεότητες, τις οποίες παράλληλα, ζητούσαν να εξευµενίσουν. Στους µύθους όλων των λαών, το νερό αποτέλεσε στοιχείο έµπνευσης και δοξασίας. Μένοντας στον πιο κοντινό µας χώρο, την ελληνική µυθολογία, θα ήταν λάθος να παραγνωρίσουµε ότι η ίδια η µυθολογία, σε κάποιες χαµένες στο χρόνο εποχές, «ποτίστηκε στα ιερά νάµατα των Ινδιών και της Περσίας», όπως λάθος θα ήταν να παραλείψουµε και την «µετανάστευση» της µυθοπλαστικής ελληνικής παράδοσης, «στις ιπποτικές παραδόσεις του Μεσαίωνα, που φτάνουν ως τη δηµιουργία των θεών του Βορρά». Με άλλα λόγια, εύκολα ανακαλύπτει κανείς ότι οι θεοί των Ινδιών, της Περσίας, της Ελλάδας, της Ιταλίας, της βόρειας Ευρώπης, παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά και ύφος συγγένειας, που δεν µπορεί να είναι τυχαία, αλλά παραπέµπουν σε κοινή αφετηρία. Οι αρχαίοι Έλληνες, που τιµούσαν τα νερά σαν θεότητες, φαντάζονταν τον Ωκεανό σαν έναν τεράστιο ποταµό, που ρέει γύρω από τη Γη, δεν είχε πηγές, ούτε εκβολές και ήταν πατέρας όλων των ποτάµιων θεών. Ο Ποσειδώνας ήταν στη μυθολογία ένας από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου, κυρίαρχος και παντοδύναμος θεός της θάλασσας και όλων των νερών (ποταμών, λιμνών, πηγών). Ήταν θεός βίαιος και άγριος. Όταν οργιζόταν χτυπούσε την τρίαινά του στα νερά, ανατάραζε τα κύματα και εξαπόλυε θύελλες. Όλα τα θαλάσσια τέρατα παρουσιάζονταν με την τρικυμία και προκαλούσαν τον τρόμο στους ανθρώπους. Τον Οδυσσέα, που τύφλωσε το γιο του Πολύφημο, τον καταδίκασε να θαλασσοδέρνεται χρόνια ολόκληρα.σύμβολα του Ποσειδώνα ήταν η τρίαινα και το δελφίνι. Ο Ποσειδώνας, ναυτικός θεός, λατρευόταν σε όλη την Ελλάδα, που ήταν κυρίως ναυτική χώρα. Λένε ότι οι περισσότεροι ναυτικοί θυσίαζαν προς τιμήν του για να πάει καλά το ταξίδι τους. page 3 / 45

Νηρέας - Νηρηίδες Θεός της θάλασσας, αρχαιότερος από τον Ποσειδώνα. Ζούσε στα παραμυθένια παλάτια του, στο βυθό του Αιγαίου, με τις πενήντα κόρες του, τις Νηρηίδες, και ήταν ονομαστός για τη σοφία του και τη μαντική του δύναμη. Γυναίκα του ήταν η Δωρίδα. Μία από τις ονομαστές κόρες του ήταν η θεά Θέτιδα, η μητέρα του Αχιλλέα. Οι Νηρηίδες ήταν οι πενήντα θυγατέρες του Νηρέα και της Δωρίδας. Ήταν νύμφες της θάλασσας, πολύ όμορφες. Είχαν τη δύναμη να φουρτουνιάζουν και να γαληνεύουν τη θάλασσα. Τους άρεσε να παίζουν καθισμένες πάνω στις αφρισμένες χαίτες των κυμάτων ή να κάθονται στους βράχους και να στεγνώνουν τα πυκνά και μακρόσγουρα μαλλιά τους. Ήταν περήφανες και χαρούμενες για την ομορφιά και την αθανασία τους. Συχνά, συνόδευαν τα αμάξια των θαλασσινών θεών. Άλλα τέρατα και θεότητες Η Αφροδίτη: Η πιο όμορφη από όλες τις θεές του Ολύμπου. Γεννήθηκε από τον αφρό της θάλασσας και γι αυτό πήρε αυτό το όνομα. Ήταν μητέρα του θεού έρωτα και θεά της ομορφιάς και της αγάπης. Οι Σειρήνες: Οι Σειρήνες ήταν θαλάσσιοι δαίμονες κόρες του ποτάμιου θεού Αχελώου και της Μούσας Μελπομένης. Κατοικούσαν σε ένα νησί απ όπου με το γοητευτικό τραγούδι τους παγίδευαν τους ανυποψίαστους ναυτικούς που πλησιάζοντας είτε ξεχνούσαν τον προορισμό τους είτε κατασπαράζονταν απ αυτές. Λερναία Ύδρα: Τέρας με εννιά κεφάλια. Κατοικούσε στους βάλτους της λίμνης Λέρνης κοντά στο Άργος και σκότωνε ζώα και ανθρώπους. Εχθρός της ήταν ο Ηρακλής που τη σκότωσε με τη βοήθεια του Ιόλαου. Μέδουσα: Κόρη του Φόρκυ και της Κητούς. Αδελφή των Γοργόνων Σθενώ και Ευρυάλη. Αντίθετα με τις αδερφές της η Μέδουσα ήταν θνητή. Είχε μαλλιά φίδια και το φοβερό όπλο της ήταν τα μάτια της. page 4 / 45

Όποιον αντίκριζε γινόταν πέτρα. Εχθρός της ήταν ο Περσέας που με τη βοήθεια της Αθηνάς την αποκεφάλισε. Φόρκυς: Θεός της θαλασσοταραχής και της άγριας θάλασσας. Είχε μαγικές ικανότητες και λέγεται ότι ζούσε σε έναν κόλπο στην Ιθάκη. Κητώ: Αποκρουστική θεά των κινδύνων και του τρόμου. Από το όνομα της βγήκε η λέξη κήτος που αναφέρεται σε οποιοδήποτε τέρας της θάλασσας. Ωκεανός Τιτάνας: Ο Ωκεανός ήταν ο ισχυρότερος Τιτάνας και γιος του Ουρανού και της Γαίας. Απόγονοί του ήταν όλες οι θεότητες των ποταμών, της θάλασσας και των πηγών όπως και οι Ωκεανίδες. Θαύμας: Θεότητα του νερού, γιος του Πόντου και της Γαίας. Αδέλφια του ήταν ο Νηρέας, ο Φόρκυς και η Κητώ. Από τον δεσμό του με την Ωκεανίδα Ηλέκτρα, ο Θαύμας έγινε πατέρας των Αρπυίων και της Ίριδας. Στην Ισλανδική Νορβηγική Μυθολογία ο Νγιορρ είναι ο θεός της θάλασσας, ενώ ο γιος του ο Φρέυρ είναι ο θεός της φύσης και της νεραϊδοχώρας Αλφχάιµ. Οι Εσκιµώοι µιλούν για τη Σέντνα, θεά της θάλασσας. Η Σέντνα ήταν ένα κορίτσι που αρνήθηκε τους µνηστήρες της και αποφάσισε να παντρευτεί ένα πουλί. Ο πατέρας θύµωσε, σκότωσε τον άντρα της και την έβαλε σε µια βάρκα, για να τη γυρίσει πίσω στο σπίτι.στην επιστροφή, όµως, σηκώθηκε τρικυµία και ο πατέρας έριξε το κορίτσι στη θάλασσα, παρά την απελπισµένη της προσπάθεια να γαντζωθεί στη βάρκα. Έτσι, εκείνη έφτασε στο βυθό και από εκεί προσέχει όλα τα πλάσµατα της θάλασσας. Κάθε φθινόπωρο γίνονται µεγάλες γιορτές προς τιµήν της. Οι Ινδιάνοι Κούνια του Παναµά πιστεύουν ότι ο Ωκεανός σχηµατίστηκε, όταν ένας ηµίθεος, ο Ιµπέλελους, κατόρθωσε να κόψει page 5 / 45

µετά από πολλές προσπάθειες το δέντρο από αλάτι, που το στήριζαν τα ίδια τα σύννεφα. ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑ ΟΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Το νερό, πηγή και σύµβολο ζωής, έγινε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείµενο λατρείας των λαών όλης της γης. Στην Ελλάδα συναντάµε Νύµφες και Νεράιδες λιµνών, πηγών και ποταµών. Ξωτικά και στοιχεία πληµµύρισαν το λαϊκό µας πολιτισµό και συνόδευαν ή συνοδεύουν ακόµα τη ζωή των ανθρώπων σε πολλές εκδηλώσεις. Οι βρύσες, τα πηγάδια, οι στάµνες, τα µάγγανα, οι νερόµυλοι, οι νεροτριβές, τα υδραγωγεία, τα γεφύρια αποκαλύπτουν την προσπάθεια του ανθρώπου να δαµάσει και να εκµεταλλευτεί αυτό το ζωτικό αγαθό, το νερό. Πώς θα µπορούσε λοιπόν το νερό να µην κατέχει σηµαντική θέση στη λαογραφία, αφού η παρουσία του ήταν εκείνη που καθόριζε αν θα υπήρχε συνέχεια στη ζωή των ανθρώπων. Η προσπάθεια του ανθρώπου να εξηγήσει το φυσικό περιβάλλον και η αδυναµία του να το πραγµατοποιήσει µε επιτυχία, δηµιούργησε στη ψυχή του παράλογα πιστεύω όσον αφορά στην παρουσία και επίδραση τυχαίων γεγονότων στη θετική ή αρνητική έκβαση των πράξεών του. Υπάρχει µάλιστα η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να αποτρέψει µια άσχηµη γι αυτόν εξέλιξη µε την πραγµατοποίηση παράλογων πράξεων. Όταν µια γυναίκα πάει να γεννήσει, ρίχνουν νερό, για να κυλάει το µωρό σα νεράκι. Όταν φεύγει κάποιος ταξίδι, ρίχνουν πίσω του νερό, για να κυλάει ο δρόµος του σα νερό. Υπάρχει η δοξασία, ότι το νερό κοιµάται κάποιες ώρες. Αν βρεθεί κάποιος µπροστά σε κοιµισµένο νερό, δεν πρέπει να µιλήσει, γιατί µπορεί να πάθει µεγάλο κακό. Αν θέλει να πιει πρέπει να το ταράξει, να το ξυπνήσει Η παρουσία του νερού είναι συχνή σε πολλά ελληνικά έθιµα, από πολλές περιοχές της Ελλάδας: Στην παλιά Μάνη, δεν υπήρχαν πολλές χαρούµενες γιορτές και επέτειοι. Οι µοναδικές χαρές, όπως τις έλεγαν, ήταν ο γάµος. Ο γάµος γιορταζόταν µε τον πιο επίσηµο τρόπο. Σαν προίκα, εκτός από page 6 / 45

τα διάφορα χωράφια, ο γαµπρός έπαιρνε και πολλά οικιακά σκεύη ή σκουτιά (ρούχα) κ.α. το σηµαντικότερο στοιχείο σε µια προίκα ήταν η στέρνα. Η «γλιστέρνα» όπως την έλεγαν, γιατί το νερό ήταν στην παλιά Μάνη θησαυρός. Περισσότερο από τα κτήµατα κι απ τα σκουτιά και πολλές φορές ακόµα κι από τη νύφη. Σε άλλα µέρη, µετά την τελετή του γάµου και το καθιερωµένο γλέντι στο σπίτι µε όλους τους συγγενείς, συνήθιζαν να πηγαίνουν κατά τα ξηµερώµατα στη βρύση του χωριού. Εκεί η νύφη έπαιρνε νερό και έδινε να πιουν οι καλεσµένοι Η περπερούνα, είναι ένα έθιµο που τελείται σε πολλά χωριά του Έβρου για την αντιµετώπιση της ανοµβρίας. Εκτός από την εκκλησιαστική λιτανεία που κάνουν, ντύνουν ένα πολύ φτωχό κορίτσι (για να το λυπάται ο Θεός), µε λουλούδια και χλωρά κλαδιά και το γυρίζουν στο χωριό καταβρέχοντάς το και τραγουδούν. Είναι άγνωστο πότε ο άνθρωπος άρχισε να αξιοποιεί τη φυσική δύναµη από την κίνηση του νερού. Είναι όµως βεβαιωµένο ότι ο νερόµυλος χρησιµοποιούνταν από τον άνθρωπο εδώ και αιώνες Οι νερόµυλοι χρησιµοποιήθηκαν για το άλεσµα σιταριού, την παραγωγή λαδιού, και µπαρουτιού. Μερικοί µύλοι λειτουργούσαν όλο το χρόνο, ενώ άλλοι σταµατούσαν το καλοκαίρι εξαιτίας της ελάττωσης νερού (ξερόµυλοι) Τους συναντάµε είτε µεµονωµένους, είτε σε οµάδες ( µέχρι 20). Μερικές φορές αποτελούσαν αυτόνοµους οικισµούς, τα µυλοχώρια. Οι περισσότεροι λειτουργούσαν στη Μακεδονία, επειδή τη διαρρέουν πολλοί ποταµοί και παραπόταµοι. Οι περισσότεροι νερόµυλοι εγκαταλείφθηκαν µετά τη χρήση του ηλεκτρισµού. ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ Το νερό έχει ιδιαίτερη σημασία για τις περισσότερες θρησκείες του κόσμου, καθώς αποτελεί πηγή ζωής και δημιουργίας. Το πέρασμα μέσα από αυτό συμβολίζει την αναγέννηση και την κάθαρση της ψυχής. Για το Χριστιανισμό το νερό είναι σύμβολο εξαγνισμού και page 7 / 45

καθαρμού. Μέσα από το Βάπτισμα, ο πιστός απαλλάσσεται από το προπατορικό αμάρτημα, αναγεννάται πνευματικά και δέχεται την ευλογία του Αγίου Πνεύματος. Στους περισσότερους χριστιανικούς ναούς υπάρχει νερό, που σύμφωνα με την παράδοση, έχει αγιαστεί από την Παναγία ή από κάποιον Άγιο. Το νερό αυτό ονομάζεται αγίασμα και οι πιστοί το πίνουν με ευλάβεια, γιατί θεωρείται θαυματουργό και θεραπευτικό. Το αγίασμα του νερού, την ημέρα των Θεοφανίων προβάλλεται με μεγάλη επισημότητα, μόλις ο Παπάς ρίξει το σταυρό μέσα στα νερά του τόπου. Αυτός που θα πέσει και θα καταφέρει να πιάσει πρώτος το σταυρό, δέχεται τις τιμές και τις επιδοκιμασίες των συνανθρώπων του. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε το νερό για το Ισλάμ. Στο Ιερό Κοράνι, το νερό εμφανίζεται ως η πηγή της δημιουργίας και της ζωής στον κόσμο. Το υγρό στοιχείο προϋπήρχε της δημιουργίας της γης και των ανθρώπων. Σύμφωνα με την ισλαμική θρησκεία, ο Αλλάχ έχοντας το Θρόνο του πάνω σε νερό, δημιούργησε τη γη και τον ουρανό μέσα σε έξι μέρες. Ο προφήτης Μωάμεθ δίδασκε ότι το δικαίωμα πρόσβασης στο νερό ανήκει σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαιρέτως. Το πέρασμα μέσα από το νερό και η καθαριότητα αποτελεί ένα εξίσου σημαντικό στοιχείο για την ισλαμική θρησκεία. «Η καθαριότητα αποτελεί το ήμισυ της Πίστης», πρεσβεύει ο Μωάμεθ και παροτρύνει τους πιστούς να πλένονται, προτού προσευχηθούν κατά το διάστημα της ημέρας ή αγγίξουν το Ιερό Κοράνι. Η καθαριότητα επιτυγχάνεται μέσα από το πλύσιμο με καθαρό, αγνό νερό,χωρίς το τελευταίο να αναμιγνύεται με άλλα επιμέρους στοιχεία. Τη σωματική καθαριότητα ακολουθεί μέσα από την προσευχή, η κάθαρση της ψυχής και εξυγίανση του πνεύματος. Έξω από τα τζαμιά υπάρχουν πάντα βρύσες.ανάλογη είναι η σπουδαιότητα του νερού και για την ιουδαϊκή θρησκεία. Στην Παλιά page 8 / 45

Διαθήκη διαβάζουμε ότι το νερό προϋπήρχε της ζωής, πριν από κάθε ύλη. Η καθαριότητα του σώματος με νερό για λόγους πίστης και σεβασμού στη θρησκεία απαιτείται τόσο από τις γυναίκες, όσο και από τους άντρες. Στο Βουδισμό το νερό χρησιμοποιείται στις κηδείες, όπου γεμίζεται ένα δοχείο, ώσπου να ξεχειλίσει και συμβολίζει το πέρασμα από τον ένα στον άλλο κόσμο, όπως το νερό ξεχειλίζει στο ποτάμι και περνάει στους ωκεανούς.εκτός από τις μονοθεϊστικές θρησκείες, το νερό αποτέλεσε σημείο αναφοράς και για άλλες θρησκείες και αρχαίες δοξασίες. Οι Ιάπωνες θεωρούν ότι η Γη δημιουργήθηκε από μια σταγόνα της υγρής ύλης που έπεσε από το Χάος, ενώ οι Ασσύριοι δοξάζουν το νερό ως την πηγή δημιουργίας του Σύμπαντος. Η βροχή είναι για πολλούς λαούς, το ουράνιο σπέρμα που γονιμοποιεί τη γη και την κάνει να βλασταίνει. Οι Ινδιάνοι Πίμα του Μεξικού μιλούν για μια πολύ όμορφη γυναίκα (τη μητέρα-γη) που γονιμοποιήθηκε από μια σταγόνα, που έπεσε από ένα σύννεφο. Οι ινδουιστές πιστεύουν ότι ο πρώτος άνθρωπος φτιάχτηκε από γη, νερό και αέρα. Συνήθιζαν να χτίζουν τους ναούς τους κοντά στο υγρό στοιχείο και επιβαλλόταν οι πιστοί να πλένονται, προτού εισέλθουν στους χώρους της λατρείας. Σύμφωνα με τη θρησκεία τους είναι υποχρεωμένοι να πλένονται κάθε πρωί. Οι Κινέζοι αντιλαμβάνονταν τον κόσμο σαν μια άμαξα, που γύρω της υπάρχουν 4 θάλασσες. Ο Ουρανός είναι η σκεπή της άμαξας και έχει πολλά πατώματα. Ανάμεσα στον Ουρανό και τη Γη βρίσκονται τα αστέρια. Τέλος, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η Γη βρίσκεται μέσα σε ένα ορθογώνιο κουτί, όπου γύρω της υπάρχει ένας ποταμός. Ο Ήλιος και η Σελήνη ταξιδεύουν με βάρκες στον ουράνιο ποταμό. Το νερό το συναντάμε στην Παλαιά Διαθήκη στον Κατακλυσμό του Νώε. Το συναντάμε επίσης στη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας αλλά και στην πορεία των Ισραηλιτών μέσα στην Έρημο. Όταν δίψασαν, ο page 9 / 45

Μωυσής χτύπησε ένα βράχο με το ραβδί του και εκείνος έβγαλε νερό. Στην Καινή Διαθήκη έχουμε τον Ιωάννη τον Πρόδρομο να βαφτίζει τον Ιησού Χριστό στον Ιορδάνη ποταμό. Έχουμε επίσης την κολυμπήθρα του Σιλωάμ που την αναφέρει πολλές φορές το Ευαγγέλιο. Ήταν μια κολυμπήθρα που είχε ιαματικό νερό. Μια φορά το χρόνο κατέβαινε ένα άγγελος, ανακάτευε το νερό και όποιος έμπαινε πρώτος γινότανε καλά, όποια αρρώστια και αν είχε. Στο γάμο της Κανά ο Χριστός έκανε το πρώτο του θαύμα. Είχε τελειώσει το κρασί και ρώτησαν τον Ιησού «Τι θα γίνει». Εκείνος τους είπε να γεμίσουν τις υδρίες με νερό και να τις φέρουν. Προσευχήθηκε και έγινε το νερό κρασί. Μια φορά ο Χριστός και οι μαθητές του μπήκανε σε μια βάρκα, για να περάσουν τη λίμνη Τιβεριάδα. Για μια στιγμή κατέβηκαν με ορμή οι άνεμοι και σήκωσαν ξαφνική τρικυμία. Με μια κίνηση ο Ιησούς πρόσταξε τους ανέμους να καταλαγιάσουν και να κοπάσουν. Κι ευθύς μια απέραντη γαλήνη απλώθηκε στην Τιβεριάδα. Το νερό παίζει μεγάλο ρόλο και στην Εκκλησιαστική Ζωή. Όλοι οι χριστιανοί βαφτίζονται ή στην κολυμπήθρα ή στο ποτάμι ή στη θάλασσα. Ο ιερέας λέει: «Βαφτίζεται ο δούλος ή η δούλη του Θεού εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Αμήν.» Καθώς ο ιερέας λέει αυτά τα λόγια, βουτάει το βαφτιζόμενο τρεις φορές, είτε μεγάλος είτε είναι μικρός, μέσα στο νερό, στο όνομα της Αγίας Τριάδας. Έπειτα έχουμε τους αγιασμούς που γίνονται στην Εκκλησία. Τα Θεοφάνια είναι ο Μέγας Αγιασμός. Ο ιερέας λέει: «Και αγίασον το ύδωρ τούτο». Επίσης λέει και διάφορες ευχές. Την 1η κάθε μήνα γίνεται πάλι αγιασμός. Αλλά και οι χριστιανοί κάνουν αγιασμό στα σπίτια τους. Αγιασμό κάνουμε και στο σχολείο. Ο ιερέας κρατώντας το κλωνάρι το βασιλικό ραντίζει όλους με το νερό του αγιασμού και δίνει στον καθένα μια ευχή. Στη Θεία Κοινωνία δε page 10 / 45

βάζουμε μόνο κρασί και άρτο βάζουμε και νερό. Το κρασί συμβολίζει το αίμα του Χριστού και το ψωμί το σώμα του. Αλλά το σώμα του ανθρώπου αποτελείται και από νερό. Όταν τρύπησαν το Χριστό πάνω στο σταυρό, από την πληγή έτρεξε αίμα και νερό. Γι αυτό ο ιερέας βάζει στο δισκοπότηρο και νερό. Η Εκκλησία κάνει λιτανείες, όταν υπάρχει ανομβρία. Ο ιερέας διαβάζει ειδικές ευχές, για να βρέξει. Στη λιτανεία συμμετέχουν οι ιερείς των γύρω περιοχών στις οποίες υπάρχει ανομβρία και ο λαός κρατώντας εικόνες και ψέλνοντας. Τα Θεοφάνια, κοινώς γιορτή των Φώτων, είναι και κατά την αντίληψη του λαού «μεγάλη γιορτή, θεότρομη», διότι τότε αγιάζονται τα νερά και φεύγουν τα παγανά. Ο αγιασμός των υδάτων γίνεται κατά πρώτο την παραμονή των Θεοφανίων στην εκκλησία και λέγεται «πρωτάγιαση ή φώτιση». Ο παπάς κατόπιν με Σταυρό και την πρωτάγιαση γυρίζει όλα τα σπίτια και αγιάζει ή φωτίζει, δηλαδή ραντίζει μ ένα κλωνί βασιλικού όλους τους χώρους του σπιτιού. Την πρωτάγιαση τη ρίχνουν και στα κτήματά τους και στις βρύσες. είναι το ασφαλές μέσον, με το οποίο διώκονται οι Καλικάντζαροι. Σε πολλά μέρη η νοικοκυρά χύνει το βράδυ της παραμονής το νερό από λαγήνια, για να πάρει το πρωί καινούριο, αγιασμένο νερό. Με την κατάδυση του Σταυρού η καθαρτική δύναμη, που έχει κατά τη λαϊκή πίστη το νερό της θάλασσας, ενισχύεται ακόμη περισσότερο. Γι αυτό οι κάτοικοι παραθαλάσσιων περιοχών της Ελλάδας την ημέρα των Φώτων κατεβάζουν τα γεωργικά τους εργαλεία και αυτές τι άγιες εικόνες του εικονοστασίου τους στη θάλασσα και τα πλένουν εκεί με θαλασσινό νερό. Αλλά οι σημερινές γυναίκες, ενώ πλένουν τις εικόνες στα αγιασμένα νερά της θάλασσας, όπως συνηθίζονταν και στα βυζαντινά χρόνια, δεν παραλείπουν και πράξεις στις οποίες είναι συνηθισμένες από παλιά μαγεία. Έτσι στην Πλάκα της Λήμνου «Τ Αλόφωτα οι page 11 / 45

γυναίκες παίρνουν τις εικόνες από το σπίτι και πάνε στην εκκλησία και μετά στη θάλασσα. Και όταν ρίξει ο παπάς το Σταυρό, κολυμπούν οι άνθρωποι να τον πιάσουν. και αναμεταξύ οι γυναίκες, όσο να πιάσουν το Σταυρό από τη θάλασσα, παίρνουν με μια κρατούνα (νεροκολόκυθο) νερό από 40 κύματα και έπειτα βουτούν βαμπάκι μέσα στο νερό και πλένουν τις εικόνες. Δε λαλάνε (άναλο νερό). Ύστερα το νερό εκείνο το πηγαίνουν στην εκκλησία και το χύνουν σε μέρος που δεν πατιέται». Στην Μεσημβρία «οι γυναίκες κατέβαζαν των Φώτων τα εικονίσματα. Κατέβαζαν και υνί και τσάπα, όποιος τι επάγγελμα είχε, και τα πλέναν στο γιαλό, τ αρμυρό νερό. Αγιασμός γέν ταν η θάλασσα. Έπαιρναν και νερό, για να ρίξ νε μες στο σπίτ. Φωτίσκαν τα νερά, έλεγαμ, δεν εχ ζούδια ποτώρα!» Άγιασμα από το Μέγα Αγιασμό φέρνουν και στα σπίτια τους και πίνουν από αυτό όλοι οι ένοικοι. Ακόμα ραντίζουν, σε πολλά μέρη, μ ένα κλαδί ελιάς όλους τους χώρους του σπιτιού, ως και τα δέντρα του κήπου, για να καρπίζουν και να μην πιάνουν σκουλήκι, καθώς και τα χωράφια και τα αμπέλια τους, για να τα προφυλάξουν από τις ασθένειες. Ραντίζουν ακόμη το στάβλο και τα ζώα, ως και αυτά τα βαρέλια του κατωγείου τους. Υπάρχει μάλιστα σε πολλά μέρη και η συνήθεια, τότε να γίνεται το άνοιγμα των κρασιών και ν ασημώνουν στην οικογενειακή συγκέντρωση το βαρέλι για το καλό. Να οι συνήθειες μερικών τόπων: Στην Κάρπαθο οι ζευγάδες αγιάζουν τα βόδια με τον αγιασμό και λένε: «Αγιασμός, φωτισμός, / Φώτα τσαι καλός τσαιρός». Επίσης ρίχνουν λίγο από το μεγάλο αγιασμό στα απανωπίθια (πιθάρια) του κρασιού στο αμπελόσπιτο και λένε τα ίδια. Στη Φθιώτιδα παίρνουν αγίασμα από το μεγάλο αγιασμό, ρίχνουν μέσα στάχτη από τη βραδιά των Χριστουγέννων, που είναι ακατούρηγη από τα Καλικατζούρια και ραντίζουν τα αμπέλια τους και λένε: «Φεύγα, κάλαβρε απ τ αμπέλια. page 12 / 45

Έχω παγανήσια στάχτη και μεγάλο αγιασμό». Στην Κορώνη «το άνοιγμα των κρασιών γίνεται τω Φωτώνε που αγιάζονται. πάνε στα βαρέλια, τους ρίχνουνε αγιασμό και ύστερα τ ανοίγουνε. Μαζεύονται όλοι οι συγγενείς, γαμπροί, ξαδέλφια και ασημώνανε το βαρέλι που θ ανοίξουν. Πρώτος το ασημώνει ο νοικοκύρης, παίρνρι ένα δεκάρικο ή εικοσάρι και με μαστίχι το κολλάει απάνω στο βαρέλι. Ύστερα το ασημώνουνε όλοι οι δικοί του. Ο νουκοκύρης θα τους βγάλει ένα μεζέ, και πίνουνε και γλεντάνε». Αναφέρουμε ένα παράδειγμα από τα τελούμενα κατά τα Θεοφάνια στο χωριό της Βόρειας Θράκης, το Σιναπλί. Εκεί «άμα τελείωνεν ο αγιασμός, κάθε χριστιανός της συνοικίας πήγαινε στου παπά του το σπίτι και έβαναν τον παπά παν στ αμάξι και τον πήγαιναν σε βρύση όξω απ το χωριό να τον λούσουν. Ήταν για την γεια και το μπερεκέτι. Σημείο που βαφτίστηκε ο Χριστός και έλουζαν τον παπά. Ένας απ αυτούς φοριέται ένα ράσο του παπά παλιό, γένονταν ψευτοπαπάς και οι άλλοι τραβούσαν το αμάξι μοναχοί τους, και τον πήγαιναν σε μακρινή βρύση, από χιλιόμετρο περισσότερο, και τον έβρεχαν, τον έλουζαν. Του έριχναν ένα δυο κακάβια νερό στο κεφάλι και όταν τον γύριζαν, τους έκανε τραπέζι ο παπάς και τους μεθούσε και χόρευαν». ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗ ΛΑΙΚΗ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Tο νερό, πηγή και σύμβολο ζωής, έγινε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείμενο λατρείας των λαών όλης της γης. Νύμφες και Νεράιδες λιμνών, πηγών και ποταμών. Ξωτικά και Στοιχειά πλημμύρισαν το λαϊκό μας πολιτισμό και συνόδευσαν ή συνοδεύουν ακόμα τη ζωή των ανθρώπων page 13 / 45

σε πολλές τους εκδηλώσεις. Οι βρύσες, τα πηγάδια, οι στάμνες, οι νερόμυλοι, οι νεροτριβές, τα υδραγωγεία, τα γεφύρια από την άλλη αποκαλύπτουν την προσπάθεια του ανθρώπου να δαμάσει και να εκμεταλλευτεί αυτό το ζωτικό αγαθό, το νερό. Το νερό κατέχει σημαντική θέση στη λαϊκή μας παράδοση, αφού η παρουσία του ήταν εκείνη που καθόριζε αν θα υπήρχε συνέχεια στη ζωή των ανθρώπων. Η παρουσία του νερού είναι συχνή και σε πολλά ελληνικά έθιμα από πολλές περιοχές της Ελλάδας. Αποτυπώνεται στη μυθολογία, στη φιλοσοφία, στη θρησκεία, στα ήθη και έθιμα, άλλοτε εξυμνείται ως θεότητα και άλλοτε θεωρείται πηγή ζωής και ενέργειας, που χαρίζει δύναμη και καλή υγεία ενώ άλλες φορές το νερό προστατεύεται από θεότητες. Τη σημασία του ζωογόνου ρόλου των νερών τη βρίσκουμε στους μύθους καθώς το νερό αποτέλεσε στοιχείο έμπνευσης και δοξασίας. ΝΕΡΟ,ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΛΑΪΚΕΣ ΔΟΞΑΣΙΕΣ Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας υπάρχουν έθιμα, που κάνουν τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι θα τους εξασφαλίσουν υγεία και ευτυχία. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς οι άνθρωποι συνήθιζαν να πηγαίνουν στις δημόσιες βρύσες τους, για να γεμίσουν τις στάμνες τους με το καινούργιο αγιοβασιλιάτικο νερό. Για να καλοπιάσουν τη νεράιδα ή το ξωτικό που θεωρούσαν ότι κατοικούσε στις πηγές, τους προσέφεραν σπόρους και γλυκίσματα, για να γλυκάνουν τα νερά τους. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η νοικοκυρά σηκωνόταν και πήγαινε στη βρύση, να πάρει το «αμίλητο νερό». Λέγεται έτσι, γιατί δε μιλούσε σε κανέναν ούτε όταν πήγαινε, ούτε ερχόταν. Στη βρύση έριχνε σιτάρι ή τυρί και έλεγε: «Όπως τρέχει το νερό, να τρέχει το μπερκέτι στο σπίτι σας». Μετά γύριζε στο σπίτι της με το νερό, χωρίς να βγάζει τσιμουδιά και μόλις έμπαινε στο σπίτι έλεγε: «Χρόνια Πολλά» στους δικούς της. Το αμίλητο νερό το έχυνε στις τέσσερεις γωνιές του σπιτιού, «για να τρέχουν όλη τη χρονιά τα καλούδια σαν το νερό». Μετά πραγματοποιούσαν και διάφορες μαντικές τελετουργίες. Οι Νύφες, σύμφωνα με άλλο έθιμο, την επόμενη μέρα του γάμου τους, page 14 / 45

πήγαιναν να φέρουν φρέσκο νερό για το νέο σπιτικό τους. Προτού φύγουν, έπρεπε να αφήσουν χρήματα ή ένα ψωμάκι και εύχονταν όπως τρέχει το νερό, να τρέχουν τα καλά μες στο σπιτικό τους. Σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, προτού φύγει κάποιος ταξιδιώτης, συνήθιζαν να χύνουν νερό μπροστά του, πριν φύγει, για να είναι ελεύθερος ο δρόμος του, όπως ελεύθερο τρέχει το νερό. Σύμφωνα με μια λαϊκή δοξασία, το νερό κοιμάται κάποιες ώρες. Όποιος βρεθεί μπροστά σε κοιμισμένο νερό, δεν μπορεί να μιλήσει, γιατί θα πάθει μεγάλο κακό. Αν θελήσει να πιεί πρέπει να το ταράξει με το χέρι του για να ξυπνήσει, διαφορετικά το νερό αγανακτεί και του παίρνει το μυαλό. Οι άνθρωποι από παλιά πίστευαν στις θεραπευτικές ιδιότητες του νερού. Πίστευαν ότι ραντίζοντας κάποιον με νερό, που είναι «ματιασμένος», θα του φύγει το «κακό μάτι». Τέλος, σε πολλά δημοτικά τραγούδια και παραμύθια συναντάμε το «αθάνατο νερό», όπου μπορεί να κάνει κάποιον αθάνατο ή να τον ξαναφέρει στη ζωή σε περίπτωση, που έχει αποβιώσει. Πηνελόπη - Τη δροσιά του να χεις. Ήθη και Έθιμα για το Νερό Το νερό στην λαΐκή μας παράδοσηtο νερό, πηγή και σύμβολο ζωής, έγινε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείμενολατρείας των λαών όλης της γης. Στην Ελλάδα συναντάμε Νύμφες και Νεράιδεςλιμνών, πηγών και ποταμών. Ξωτικά και Στοιχειά πλημμύρισαν το λαϊκό μαςπολιτισμό και page 15 / 45

συνόδευσαν ή συνοδεύουν ακόμα τη ζωή των ανθρώπων σεπολλές τους εκδηλώσεις. Οι βρύσες, τα πηγάδια, οι στάμνες, τα μάγγανα, οινερόμυλοι, οι νεροτριβές, τα υδραγωγεία, τα γεφύρια από την άλλη αποκα-λύπτουν την προσπάθεια του ανθρώπου να δαμάσει και να εκμεταλλευτεί αυτό τοζωτικό αγαθό, το νερό.πώς θα μπορούσε λοιπόν το νερό να μην κατέχει σημαντική θέση στη λαϊκή μαςπαράδοση, αφού η παρουσία του ήταν εκείνη που καθόριζε αν θα υπήρχεσυνέχεια στη ζωή των ανθρώπων. Ελληνικές παροιμίες«το ήσυχο νερό τρυπάει την πέτρα»- Οι μικρές προσπάθειες, όταν γίνονται επίμονα και για πολύ χρόνο, φέρνουν μεγάλα page 16 / 45

αποτελέσματα.- Οι άνθρωποι που διατυμπανίζουν τις ικανότητές τους συνήθως δεν τελειώνουν τις δουλειές ή δεν είναι αποτελεσματικοί.-«το παλιό καράβι, νερά απ` ολούθε βάζει»- Όταν κάτι παλιώσει, χαλάει συνεχώς πότε στο ένα και πότε στο άλλο σημείο.- Ο γέρος άνθρωπος υποφέρει από πολλές αρρώστιες συγχρόνως.-«όταν διψά η αυλή σου για νερό, παρόξου μην το χύσεις»πρώτα πρέπει να ενδιαφέρεσαι και να προσπαθείς για τα δικά σου προβλήματα και ύστερα για των άλλων»«αλλού χτυπάει το νερό κι αλλού βροντά ο μύλος»αλλού γίνεται η προετοιμασία κάποιου γεγονότος κι αλλού πραγματοποιείται αυτό.«δε θέλει ρύζι με νερό, θέλει νερό με ρύζι»οι ιδιότροποι page 17 / 45

συχνά δεν ξέρουν τι θέλουν, με αποτέλεσμα να ζητούν πράγματα που πριν λίγο είχαν απορρίψει.«η αλήθεια πλέει σαν το λάδι στο νερό»η αλήθεια τελικά επικρατεί, έστω κι αν το ψέμα την επισκιάζει προσωρινά«όταν αποκαεί το σπίτι όλοι φέρνουν νερό»όταν ολοκληρωθεί η ζημιά και είναι πια αργά, τότε όλοι προθυμοποιούνται να βοηθήσουν κι όχι την ώρα που συμβαίνει η ζημιά, οπότε κάτι μπορεί να περισωθεί. Δηλαδή η προθυμία των άλλων συχνά είναι υποκριτική και εκδηλώνεται «κατόπιν εορτής».«όχι κρασί με νερό, παρά νερό με κρασί»δηλώνει ότι παίζουμε με τις λέξεις και ότι στην ουσία πρόκειται για το ίδιο πράγμα ή γεγονός, που απλώς περιγράφεται με διαφορετικές λέξεις.«στάλα τη στάλα page 18 / 45

το νερό τρυπάει το λιθάρι (ή το μάρμαρο τρυπάει)»- Η επίμονη προσπάθεια φέρνει πάντοτε καλά αποτελέσματα.- Η σταθερή επιμονή οδηγεί συνήθως στην πραγματοποίηση του σκοπού.* ** «Το αίμα φεύγει με νερό και όχι με άλλο αίμα»η εκδίκηση για το κακό που μας έκαναν δεν το σβήνει αλλά το συνεχίζει. Μόνο η συγχώρεση το σβήνει. Πρβλ. το ευαγγελικό: «Μη νικώ υπό του κακού αλλά νικά εν τω αγαθώ το κακόν».«το ήσυχο νερό τρυπάει την πέτρα»- Οι μικρές προσπάθειες, όταν γίνονται επίμονα και για πολύ χρόνο, φέρνουν μεγάλα αποτελέσματα.- Οι άνθρωποι που διατυμπανίζουν τις ικανότητές τους συνήθως δεν τελειώνουν τις δουλειές ή δεν είναι page 19 / 45

αποτελεσματικοί.-«το νερό που θα χυθεί δε μαζεύεται όλο»μερικές ζημιές δεν επανορθώνονται εντελώς.«το παλιό καράβι, νερά απ` ολούθε βάζει»- Όταν κάτι παλιώσει, χαλάει συνεχώς πότε στο ένα και πότε στο άλλο σημείο.- Ο γέρος άνθρωπος υποφέρει από πολλές αρρώστιες συγχρόνως.-«ο πλάτανος θέλει νερό κι η λεύκα θέλει αέρα»κάθε άνθρωπος θέλει τη δική του μεταχείριση, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του.«όταν διψά η αυλή σου για νερό, παρόξου μην το χύσεις»πρώτα πρέπει να ενδιαφέρεσαι και να προσπαθείς για τα δικά σου προβλήματα και ύστερα για των άλλων»παροιμίες από τη Ρουμανία«Όποιος πίνει νερό από ξένες χούφτες δύσκολα ξεδιψάει»όποιος page 20 / 45

βασίζεται σε ξένα μέσα και εφόδια, τα οποία δεν είναι σίγουρα, κινδυνεύει να αποτύχει.«μη φτύνεις στο πηγάδι απ` όπου θα πιεις νερό»μην είσαι αχάριστος. Μην προσπαθείς να βλάψεις αυτούς που σε βοηθάνε.παροιμιακές εκφράσεις με τη λέξη «νερό» (ή «ύδωρ») σηκώνει νερό η κουβέντα, το πράγμα σηκώνει νερό ρίχνω νερό στο κρασί μου δεν δίνει του αγγέλου του νερό είναι του γλυκού νερού πήγε στη βρύση και νερό δεν ήπιε έβαλε το νερό στ' αυλάκι μέσα στο νερό δεν έπεσε η ζάχαρη στο νερό το ξέρει/ το έμαθε νεράκι κι εγώ θα κουβαλώ στο γάμο σου νερό με το κόσκινο να μετρήσει τα νερά κάνει νερά πίνω νερό στ` όνομά του ρίχνω νερό στο μύλο του χάσαμε τα νερά μας, είμαστε έξω από τα νερά μας page 21 / 45

πνίγεται σε μια κουταλιά νερό κι από την πέτρα βγάζει νερό ίσα βάρκα ίσα νερά ήρθε το βόδι απ'το νερό ήπιε της άρνας/της αρνησιάς/της λησμονιάς το νερό έκανε μια τρύπα στο νερό βγάζει νερό με το καλάθι κοπανίζει το νερό μέσα στο γουδί μοιάζουν σαν δύο σταγόνες νερό σαν τα κρύα τα νερά τον φέρνω με τα / στα νερά μου πάω με τα νερά του ήπιε το αμίλητο νερό θολώνω τα νερά ψαρεύω σε θολά νερά ό,τι είπαμε, νερό κι αλάτι τάραξε τα λιμνάζοντα ύδατα / τα νερά έδωσε γη και ύδωρ θα μου κόψεις το νερό να μην ποτίσω τα λάχανα; περνάει το νερό κάτω από την ψάθα δεν στάζει νερό από τα χέρια του το αίμα του έγινε νερό το αίμα νερό δεν γίνεται ούτε ένα ποτήρι νερό page 22 / 45

πάω προς νερού μου έσπασαν τα νερά είπαμε το νερό νεράκιέθιμα σχετικά με το νερότα πίζηλα (καλικάντζαροι)όπως σε όλα τα μέρη της Ελλάδας έτσι και στον Πόντο πίστευαν, ότι το δωδεκαήμερο (από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα) βγαίνουν τα πίζηλα (οι καλικάντζαροι) και ενοχλούν τους ανθρώπους. Ιδιαίτερα ενοχλούσαν τα παιδιά και ιδίως τα αβάπτιστα, τις λεχώνες, τις νεόνυμφες και γενικά αδύναμα άτομα. Προκαλούσαν ζημιές στα πράγματα του σπιτιού, στα ζώα και στους αγρούς. Για να προστατευθούν απέφευγαν να κάνουν νυχτερινές δουλειές έξω από το σπίτι και να πετάξουν νερά έξω το βράδυ. Επίσης για να μην πλησιάζουν έλεγαν ψιθυριστά διάφορες προσευχές. Τα πίζηλα page 23 / 45

εξαφανίζονταν τα Φώτα με τον αγιασμό των υδάτων για να επιστρέψουν και πάλι τα Χριστούγεννα.Ανάλογα με την περιοχή ονομάζονται και πίζουλα, πίζελα και πιζήαλα.το καλαντόνερον Καλαντόνερον ονομαζόταν το πρώτο νερό που έπαιρναν τα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς από την βρύση, την πηγή ή το πηγάδι από όπου προμηθεύονταν το πόσιμο νερό. Της λήψης του καλαντόνερου προηγούνταν το καλαντίασμαν της βρύσης. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα τοποθετούσαν κοντά στη βρύση διάφορα δώρα όπως ξηρούς καρπούς (λεφτοκάρα, καρύδα, σύκα) στάρι, γλυκά, μήλα, κυδώνια, κ.λ.π. λέγοντας την ευχή: Κάλαντα και page 24 / 45

καλός καιρός, πάντα και του χρόνου. Αυτός που έπαιρνε το νερό, μέχρι να το πάει στο σπίτι δεν κοιτούσε πίσω του ούτε μιλούσε σε κανέναν. Έπινε όλη η οικογένεια από λίγο και ράντιζαν το σπίτι, την αυλή, τις αποθήκες, τα ζώα, τα χωράφια κ.λ.π.τα δωδεκαημερίτικαστην ελληνική λαογραφία, τα δωδεκαημερίτικα πνεύματα ή αλλιώςκαλικάντζαροι που βρίσκονται όλο το υπόλοιπο διάστημα του χρόνουκάτω από τη γη, βγαίνουν και κάνουν χίλιες δυο αταξίες. Ενοχλούν τιςνοικοκυρές, κλέβουν τηγανίτες, κάνουν θορύβους, αλλά στη γιορτή τωνθεοφανίων με τον αγιασμό των υδάτων εξαφανίζονται στα έγκατα της γης.για το σκοπό αυτό οι νοικοκυρές ρίχνουν τον αγιασμό με τη βοήθειακλαδιού από page 25 / 45

βασιλικό σε όλο το σπίτι για να τα διώξουν.η ΠερπερούναΗ Περπερούνα είναι ένα έθιμο που τελείται σε πολλά χωριά του Έβρου για την εξουδετέρωση της ανομβρίας. Εκτός από την εκκλησιαστική λιτανεία που κάνουν, ντύνουν ένα πολύ φτωχό ή ορφανό κορίτσι (για να το λυπάται ο θεός), με λουλούδια και χλωρά κλαδιά και το γυρίζουν στο χωριό καταβρέχοντάς το και τραγουδούν.γλιστέρνα Το σημαντικότερο βέβαια στοιχείο σε μια προίκα ήταν η στέρνα. Η γλιστέρνα όπως την έλεγαν, γιατί το νερό ήταν στην παλιά Μάνη ο θησαυρός.υπάρχει μάλιστα η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να αποτρέψει μια άσχημη γι αυτόν εξέλιξη με page 26 / 45

την πραγματοποίηση εξίσου παράλογων πράξεων.όταν μια γυναίκα πάει να γεννήσει, ρίχνουν νερό για να κυλήσει το μωρό σαν νεράκι.όταν φεύγει κάποιος ταξίδι, ρίχνουν από πίσω του νερό για να κυλάει οδρόμος του σαν νερό.υπάρχει η δοξασία ότι το νερό κοιμάται κάποιες ώρες. Αν βρεθεί κάποιοςμπροστά σε κοιμισμένο νερό, δεν πρέπει να μιλήσει, γιατί μπορεί να πάθειμεγάλο κακό. Αν θέλει να πιει, πρέπει να το ταράξει να το ξυπνήσει Επιτάφιος στην ΤήνοΣτην Τήνο τη Μεγάλη Παρασκευή, όλοι οι επιτάφιοι μαζί και των καθολικών συναντώνται στην Εξέδρα της Χώρας (τελευταίος φτάνει αυτός της Παναγίας της Τήνου), ψάλλουν για λίγο μαζί και page 27 / 45

συνεχίζουν οι καθένας την πένθιμη πορεία του προς τους δρόμους της εκάστοτε ενορίας. Ο Επιτάφιος του Αγίου Νικολάου της Τήνου μπαίνει επίσης στη θάλασσα και το όλο σκηνικό που δημιουργούν οι πυρσοί, ο φλεγόμενος σταυρός, οι σειρήνες από τα πλοία, οι ψαλμωδίες και οι χιλιάδες πιστοί που παρακολουθούν είναι πολύ όμορφο. Το «έθιμο» του επιταφίου στη θάλασσα είναι πρόσφατο (από τα μέσα της δεκαετίας του '80 όταν πνίγηκε ένας πολύ αγαπητός νεαρός).έθιμο ΘεοφανείωνΑνήμερα των Φώτων, μετά την λειτουργία των Μεγάλων Ωρών, γίνεται η Κατάδυση του Σταυρού στη θάλασσα, (ή λίμνη, ή ποτάμι). Ο ιερέας πετάει ένα σταυρό μέσα στο νερό, (συνήθως ο page 28 / 45

σταυρός είναι δεμένος πάνω σε σκοινί για να μη χαθεί), και πολλοί νέοι βουτούν για να πιάσουν τον σταυρό. Είναι εξαιρετική τιμή για όποιον βρει και πιάσει τον σταυρό.το τάισμα της βρύσηςτοστα χωριά της κεντρικής Ελλάδας τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων γίνεται το λεγόμενο "τάϊσμα" της βρύσης. Οι κοπέλες του χωριού τα μεσάνυχτα ή προς τα χαράματα πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να σταθεί και η ζωή τους παίρνοντας έτσι το "αμίλητο" νερό.για την καλή σοδειά έφερναν στη βρύση βούτυρο, τυρί, ψημένο σιτάρι, page 29 / 45

κλαδί ελιάς ή όσπρια και φρόντιζαν να πάνε από τις πρώτες, γιατί όπως έλεγαν, όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο.οι γυναίκες, επιστρέφοντας στο σπίτι, έφερναν το καινούργιο νερό, αφού είχαν αδειάσει τις βαρέλες από το παλιό.h διαδικασία της μετάβασης και της επιστροφής στη βρύση, γινόταν σιωπηλά, για αυτό ονομάστηκε αμίλητο νερό. Οι γυναίκες φρόντιζαν να μη μιλήσει η μια στην άλλη, αν και πολλές φορές αυτή η υποχρεωτική βουβαμάρα ήταν αφορμή να μην μπορούν να κρατήσουν τα γέλια τους.με το αμίλητο αυτό νερό ραντίζουν τα σπίτια. και τα ρουχαλάκια του με μύρο.έθιμο ανήμερα του Αγίου page 30 / 45

Ιωάννη του Προδρόμου(7 Ιανουαρίου)Το πιο διαδεδομένο έθιμο της ημέρας έχει να κάνει με το «βρέξιμο» των νιόπαντρων ζευγαριών. Αυτό το έθιμο θέλει να οδηγούνται τα νιόπαντρα ζευγάρια στην παραλία με συνοδεία μουσικής. Εκεί σπρώχνονται από τους παριστάμενους στην θάλασσα οι οποίοι τους εύχονται να ζήσουν και να αποκτήσουν παιδιά. Έτσι γιορτάζεται το «τριήμερο των Φώτων» στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, όπου υπάρχουν Έλληνες που κρατούν τις Ελληνικές παραδόσεις. Το μυστήριο της ΒάφτισηςΣτη διάρκεια του μυστηρίου γεμίζεται η κολυμπήθρα με νερό και εν συνεχεία βουτάμε το βρέφος σε αυτή τρείς φορές για να πάρει την ευλογία της page 31 / 45

αγίας Τριάδας πατήρ, υιός και άγιο πνεύμα. Ο αγιασμόςτο έθιμο αυτό γίνεται για ευλογήσουμε ότι καινούριο αποκτάμε ή ότι νέο αρχίζει στη ζωή μας (π.χ. έναρξη νέας σχολικής χρονιάς, νέα δουλειά, απόκτηση νέου σπιτιού, κ.λ.π.). Γεμίζουμε ένα γυάλινο δοχείο με νερό και αφού ευλογηθεί βουτάμε κλαδί βασιλικού και στη συνέχεια ραντίζουμε το νέο αντικείμενο ή τους ανθρώπους που ξεκινούν κάτι πολύ σημαντικό στη ζωή τους.εθιμο «ΚΛΕΙΔΩΝΑ»Έθιμο το οποίο έχει εκλείψει με το πέρασμα των χρόνων, ήταν το έθιμο το "ΚΛΕΙΔΩΝΑ". Το απόγευμα της ημέρας που γιορταζόταν ο "Άγιος Γεώργιος", μετά το πανηγύρι που γινόταν στην εκκλησία έξω από το χωριό «Λουτρό» της page 32 / 45

Μακεδονίας, μια ομάδα κοριτσιών στόλιζε μια κοπέλα του χωριού νύφη, που στα χέρια της κρατούσε μία κανάτα με νερό και κορόμηλα. Με κλαδιά κορομηλιάς ράντιζε τα κορίτσια του χωριού που τραγουδούσαν και χόρευαν. Το παραπάνω δρώμενο συνεχιζόταν στην πλατεία του χωριού, οπότε και ακολουθούσε γλέντι από όλο το χωριό.η Υδροφόρος, τα ριζικάρια και οι μαντινάδεςο Κλήδονας είναι ένα ελληνικό έθιμο που τελείται στις 24 Ιουνίου, την ημέρα του Αγίου Ιωάννου, στην Κρήτη ως εξής :Την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποια ή σε κάποιες από αυτές να φέρουν από το πηγάδι ή την πηγή το "αμίλητο page 33 / 45

νερό". Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό μπαίνει σε πήλινο δοχείο, την υδροφόρο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο (μήλο πράσινο ή κόκκινο, κόσμημα, κλειδί κ.α.), το λεγόμενο ριζικάρι. Στη συνέχεια το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι ("κλειδώνεται") και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων. Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.ανήμερα του Αϊ-Γιαννού, αλλά πριν βγει ο ήλιος -ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των page 34 / 45

άστρων-, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι, ή το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες. Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η υδροφόρος νεαρή ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο "ριζικό" κάθε κοπέλας και μια άλλη, κάποια που έχει ποιητικό ή μαντικό ταλέντο απαγγέλει ταυτόχρονα τυχαίες μαντινάδες. Μαντινάδες που είναι επηρεασμένες απλώς και μόνο από τη θέα page 35 / 45

του ριζικαριού, αφού η μαντιναδολόγος δεν ξέρει σε ποιον ανήκει το κάθε ριζικάρι. Η μαντινάδα που αντιστοιχεί στο αντικείμενο (ριζικάρι) της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνάει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη. Στην Ελλάδα, σε αρκετές περιοχές, οι άνθρωποι ακολουθούν έθιμα με το νερό, τα οποία νιώθουν ότι θα τους εξασφαλίσουν υγεία και ευτυχία. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς σε αρκετές περιοχές, οι άνθρωποι συνηθίζουν να πηγαίνουν στις δημόσιες βρύσες, για να γεμίσουν τις στάμνες με το καινούριο αγιοβασιλιάτικο νερό ή προσφέρουν γλυκίσματα, για να page 36 / 45

καλοπιάσουν τη νεράιδα ή το ξωτικό που ζει κοντά στις πηγές τους. TO NEΡΟ ΣΤΗΝ ΛΑΙΚΗ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Το νερό, πηγή και σύμβολο ζωής, έγινε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείμενο λατρείας των λαών όλης της γης. Στην Ελλάδα συναντάμε Νύμφες και Νεράιδες λιμνών, πηγών και ποταμών. Ξωτικά και Στοιχειά πλημμύρισαν το λαϊκό μας πολιτισμό και συνόδευσαν ή συνοδεύουν ακόμα τη ζωή των ανθρώπων σε πολλές τους εκδηλώσεις. Οι βρύσες, τα πηγάδια, οι στάμνες, τα μάγγανα, οι νερόμυλοι, οι νεροτριβές, τα υδραγωγεία, τα γεφύρια από την άλλη αποκαλύπτουν την προσπάθεια του ανθρώπου να δαμάσει και να εκμεταλλευτεί αυτό το ζωτικό αγαθό, το νερό. Πώς θα μπορούσε λοιπόν το νερό να μην κατέχει σημαντική θέση στη λαϊκή μας παράδοση, αφού η παρουσία του ήταν εκείνη που καθόριζε αν θα υπήρχε συνέχεια στη ζωή των ανθρώπων. Η προσπάθεια του ανθρώπου να εξηγήσει το φυσικό του περιβάλλον και η αδυναμία ή η δυσκολία να το πραγματοποιήσει με επιτυχία, δημιούργησε στη ψυχή του παράλογα πιστεύω όσον αφορά στην παρουσία και επίδραση τυχαίων γεγονότων στη θετική ή αρνητική έκβαση των πράξεών του. Υπάρχει μάλιστα η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να αποτρέψει μιαν άσχημη γι αυτόν εξέλιξη με την πραγματοποίηση εξίσου παράλογων πράξεων. Όταν μια γυναίκα πάει να γεννήσει, ρίχνουν νερό για να κυλήσει το μωρό σαν νεράκι. page 37 / 45

Όταν φεύγει κάποιος ταξίδι, ρίχνουν από πίσω του νερό για να κυλάει ο δρόμος του σαν νερό. Υπάρχει η δοξασία ότι το νερό κοιμάται κάποιες ώρες. Αν βρεθεί κάποιος μπροστά σε κοιμισμένο νερό, δεν πρέπει να μιλήσει, γιατί μπορεί να πάθει μεγάλο κακό. Αν θέλει να πιει, πρέπει να το ταράξει να το ξυπνήσει. HΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ Η παρουσία του νερού είναι συχνή σε πολλά ελληνικά έθιμα από πολλές περιοχές της Ελλάδας. Στα χωριά της Κεντρικής Ελλάδας τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων γίνεται το ονομαζόμενο «τάισμα της βρύσης». Οι κοπέλες πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή, όπως τρέχει το νερό, να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι κι όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι η ζωή τους. Επιστρέφοντας στο σπίτι έφερναν το καινούριο νερό, φροντίζοντας σε όλη τη διαδρομή να μένουν σιωπηλές. Με το νερό αυτό, που ονομάζεται άκραντο ή αμίλητο, ράντιζαν τα σπίτια. Στην παλιά Μάνη δεν υπήρχαν πολλές χαρούμενες γιορτές και επέτειοι. Οι μοναδικές χαρές, όπως τις έλεγαν, ήταν ο γάμος. «Στις χαρές σου» λέγανε συχνά στις προπόσεις τους με κρασί ή με κεράσματα. Στην παλιά Μάνη, σε καμιά άλλη περίπτωση δεν τραγουδούσαν και δεν χόρευαν, εκτός από το γάμο. Ο γάμος γιορταζόταν με τον πιο επίσημο τρόπο. Σαν προίκα, εκτός από τα διάφορα χωράφια(λαχίδια) που έπαιρνε και πολλά οικιακά σκεύη ή και σκουτιά (ρούχα) ή μπατανίες (κουβέρτες) και άλλα. Στα σκουτιά επάνω πολλές φορές καρφίτσωναν με διάφορες κορδέλες δεμένα, νομίσματα αξίας συνήθως ασημένια. Το σημαντικότερο βέβαια στοιχείο σε μια προίκα ήταν η στέρνα. Η γλιστέρνα όπως την έλεγαν, γιατί το νερό ήταν στην παλιά Μάνη ο θησαυρός. Περισσότερο κι από τα κτήματα κι απ τα σκουτιά και πολλές φορές κι από την ίδια τη νύφη! «Δεν έχουνε ποτάμια page 38 / 45

δεν έχουνε πηγάδια δεν έχουνε πηγές Μονάχα λίγες στέρνες άδειες κι αυτές που ηχούν που ηχούν και που τις προσκυνούνε» Σεφέρης Γ. Σε άλλα μέρη μετά την τελετή του γάμου και το καθιερωμένο γλέντι στο σπίτι με όλους τους συγγενείς, συνήθιζαν να πηγαίνουν κατά τα ξημερώματα στη βρύση του χωριού. Εκεί η νύφη έπαιρνε νερό και έδινε να πιουν όλοι οι καλεσμένοι. Επειδή οι γνώσεις του λαού δεν αρκούν για να διατυπώσουν μια ικανοποιητική εξήγηση για όσα τον περιβάλλουν, οι ερμηνείες του περιέχουν πολλά μυθικά στοιχεία. Η φαντασία, πλούσια και δημιουργική, υποκαθιστά τη φυσική αιτιότητα με αποτέλεσμα να αποδίδονται μυθικές αιτίες σε φαινόμενα της φύσης (αστρολογικά, καιρικά, κ.ά.). Στην ελληνική λαογραφία, τα δωδεκαημερίτικα πνεύματα ή αλλιώς Καλικάντζαροι που βρίσκονται όλο το υπόλοιπο διάστημα του χρόνου κάτω από τη γη, βγαίνουν και κάνουν χίλιες δυο αταξίες. Ενοχλούν τις νοικοκυρές, κλέβουν τηγανίτες, κάνουν θορύβους, αλλά στη γιορτή των Θεοφανίων με τον αγιασμό των υδάτων εξαφανίζονται στα έγκατα της γης. Για το σκοπό αυτό οι νοικοκυρές ρίχνουν τον αγιασμό με τη βοήθεια κλαδιού από βασιλικό σε όλο το σπίτι για να τα διώξουν. Περπερούνα page 39 / 45

Η Περπερούνα είναι ένα έθιμο που τελείται σε πολλά χωριά του Έβρου για την εξουδετέρωση της ανομβρίας. Εκτός από την εκκλησιαστική λιτανεία που κάνουν ντύνουν ένα πολύ φτωχό ή ορφανό κορίτσι (για να το λυπάται ο θεός), με λουλούδια και χλωρά κλαδιά και το γυρίζουν στο χωριό καταβρέχοντάς το (ενώ σε ορισμένα μέρη, του ρίχνουν χρήματα σε ένα κόσκινο) και τραγουδούν. Περπερούνα έλεγαν το κοριτσάκι και το έθιμο. Περπερούνα περπατεί, για βροχή παρακαλεί. Κύριε, ρίξε μια βροχή μια βροχή καματερή. Μπάρες μπάρες τα νερά λίμνες λίμνες τα κρασιά. κάθε κούτσουρο καλάθι κάθε στάχυ και ταγάρι, για να σκάζ ο αλευράς γιατί δεν πωλεί ακριβά και να χαίρεται ο φτωχός μ όλη του τη φαμελιά. page 40 / 45

ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ Είναι άγνωστο πότε ο άνθρωπος άρχισε να αξιοποιεί τη φυσική δύναμη από την κίνηση του νερού. Είναι όμως βεβαιωμένο ότι νερόμυλους χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι εδώ και αιώνες. Οι νερόμυλοι χρησιμοποιήθηκαν για το άλεσμα του σιταριού, την παραγωγή λαδιού και μπαρουτιού. Μερικοί μύλοι λειτουργούσαν όλο το χρόνο, ενώ άλλοι σταματούσαν το καλοκαίρι εξαιτίας της ελάττωσης του νερού (ξερόμυλοι). Τους συναντάμε είτε μεμονωμένους είτε σε ομάδες (μέχρι και 20). Μερικές φορές αποτελούσαν αυτόνομους οικισμούς, τα μυλοχώρια. Οι περισσότεροι λειτούργησαν στη Μακεδονία, επειδή τη διαρρέουν μεγάλοι ποταμοί και παραπόταμοι. Οι περισσότεροι νερόμυλοι εγκαταλείφθηκαν με τη χρήση του ηλεκτρισμού. ΣΤΑΜΝΑ Η ιστορία της στάμνας ξεκινά από τη Μέση Νεολιθική περίοδο (5.800-5.300 π.χ.), όταν κατασκευάστηκαν για τη μεταφορά και την αποθήκευση υγρών. Η στάμνα είχε πολλαπλές χρήσεις και ανάλογα σχήματα σε διάφορες εποχές. Χρησιμοποιήθηκε για το σερβίρισμα, τη φύλαξη, τη μεταφορά και τη μέτρηση νερού, κρασιού ή λαδιού. Επίσης αποτέλεσε και αντικείμενο παιχνιδιού και σκεύος για την τέλεση εθίμων. Σήμερα έχουν απομείνει λίγοι παραδοσιακοί αγγειοπλάστες και οι στάμνες έχουν γίνει μουσειακά αντικείμενα παρά είδη καθημερινής χρήσης. Να τι διηγείται ένας παλιός αγγειοπλάστης. Μόνοι μας φτιάχναμε τις πρώτες ύλες, χώματα, λάσπες, χρώματα. Ο πατέρας μου γυρνούσε όλο το νησί και την Ανατολή για να βρει το κατάλληλο χώμα. Είχαμε δικά μας ζώα και το κουβαλούσαμε και κάναμε λάσπες με τα πόδια. Το Δεκαπενταύγουστο κάναμε τσουκαλάκια, page 41 / 45

κανατάκια και φεύγαν όλα. Δουλεύαμε χειμώνα καλοκαίρι. Αγάπησα πολύ την τέχνη μου. Έρχονταν σπουδαστές από ξένα πανεπιστήμια για να σπουδάσουν την Αιγαιοπελαγίτικη αγγειοπλαστική. Τώρα όλα αυτά μου φαίνονται σαν όνειρο. Έχω όρεξη, αλλά δεν έχω πια δυνάμεις Ο βασικός πυρήνας των δημοτικών τραγουδιών περιλαμβάνει στοιχεία κυρίως μη αφηγηματικά, στα οποία κυριαρχεί το συναίσθημα και οι άμεσες αναφορές στην καθημερινή ζωή, τις χαρές και τις λύπες του λαού που τα δημιουργεί και τα χρησιμοποιεί. Τόσο στον κύκλο της ζωής ( νανουρίσματα, ταχταρίσματα, μοιρολόγια, ξενιτιάς, γάμου), όσο και στον κύκλο του χρόνου (κάλαντα,αποκριάτικα) τα δημοτικά τραγούδια είναι αλληλένδετα με τα σχετικά έθιμα. Φέραν της Γούρνας το νερό, το κάμαν τρεις βρυσούλες. Τη μια την πάνε στον Οντά, την άλλη στ αργαστήρια, την Τρίτη την καλύτερη, ψηλά στον Αϊ-Γιώργη. Ούλες πλένουν και χαίρονται, πλένουν και τραγουδάνε κι η Μαστροπαναγιώταινα page 42 / 45

πλένει και καταριέται: Ανάθεμά σας γέροντες, γερόντοι Αραχωβίτες στοιχειώσατε τον άντρα μου το Μαστροπαναγιώτη. ΜΥΘΟΙ για το ΝΕΡΟ Η δημιουργία μύθων είναι μια προσπάθεια ερμηνείας του κόσμου και της σχέσης που έχουν οι άνθρωποι με τις δυνάμεις που ελέγχουν τον κόσμο. Η πλούσια ελληνική Μυθολογία δε θα μπορούσε να μην περιλαμβάνει μύθους με αναφορές στη φύση και ιδιαίτερα στο νερό. Ο θεός Πάνας περιφερόταν σε μια περιοχή, όταν είδε εκεί μια όμορφη νύμφη, τη Σύριγγα. Άρχισε να την κυνηγάει κι εκείνη εξαντλημένη έφτασε στις όχθες του ποταμού Λάδωνα και τον παρακάλεσε να τη βοηθήσει. Εκείνος τη λυπήθηκε και τη μεταμόρφωσε σε καλαμιά. Τότε ο Πάνας έκοψε μερικά καλάμια και έφτιαξε το μουσικό όργανο που ονομάστηκε Σύριγγα. ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ Στοιχεία γλωσσικής παράδοσης, μέσα από τα οποία μπορεί κανείς να γνωρίσει την ιδιοσυγκρασία, την κουλτούρα, την καθημερινότητα του χτες και του σήμερα αποτελούν το πλήθος των λέξεων και φράσεων που καταγράψαμε με αφορμή το νερό. page 43 / 45

Δε δίνει τα αγγέλου του νερό. Έχασε τα νερά του. Έκανε μια τρύπα στο νερό. Μπήκε το νερό στ αυλακι. Κουβαλάει το νερό με το κόσκινο. Ξέρει το μάθημα νεράκι. Aν βρέξει ο Μάρτης δυο νερά και ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σε εκείνο το γεωργό που έχει πολλά σπαρμένα. Σ ένα ποτήρι νερό χαίρονται. Έκανε μια τρύπα στο νερό. Εκεί που βρέχει φαίνεται, εκεί που χιονίζει ασπρίζει Ήλιον ήλιον και νερά, να παχύνουν τα μωρά. Λόγια και νερό ας τα πάρει ο ποταμός. Το νερό κοιμάται και ο τόκος τρέχει. Δεν δίνει του αγγέλου του νερό. Διψάει η αυλή του για νερό κι αυτός αλλού ποτίζει. Το αίμα νερό δε γίνεται και αν γίνεται δεν πίνεται. Toν έφερε στα νερά του. Άνοιξε μια τρύπα στο νερό. Είπαν το νερό νεράκι. Σταγόνα σταγόνα γεμίζει η κολύμπα. Σταλαγματιά σταλαγματιά γεμίζει η στάμνα η πλατιά. Μπήκε το νερό στο αυλάκι. Βάζω νερό στο κρασί μου. Ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται Πίνει η κότα το νερό μα κοιτάει και το Θεό. Έβαλε το νερό στο τουλούμι Η γλώσσα μας τρέχει σαν το νερό. page 44 / 45

Βρέχει χιονίζει τα μάρμαρα ποτίζει και ο γάτος μαγειρεύει και η μύγα μαντατέφκει στο δάσκαλο το ψεύτη. Βροχή και βροχή κάνουν ποταμάκι, ποταμάκι και ακόμα μια βροχή κάνουν μεγάλο ποταμό. Ποταμό και μετά βροχή κάνει θάλασσα, θάλασσα και ακόμα μια βροχή κάνει ωκεανό. Έγιναν νερό κι αλάτι. Τον έφερε στα νερά του. Έβαλε το νερό στ αυλάκι. Κουβαλάει νερό με το κόσκινο Όταν πιάνεις με κολάτζι κάμνεις του νερού αυλάτζι. Πολλές φορές πάει η στάμνα για νερό, μα κάποτε σπάζει. Το νερό με τη φωτιά δεν συμπεθεριάζουν. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ http://www.watersave.gr/site/images/stories/pdfs/05ekp.pdf http://valtadoreioenvironmental.blogspot.gr/2010/05/blog-post_12.html Ø http://dim-rizou.pel.sch.gr/ergasies/nero/page18.html http://www.watersave.gr/site/images/stories/pdfs/05ekp.pdf Ø http://nerakinero.blogspot.gr/2012/11/blog-post_3625.html http://1ogymnasio.glykanera.edu.gr/index.php? option=com_content&view=article&id=102&itemid=102&lang=el page 45 / 45 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)