Τίτλος μαθήματος Χαρτογραφία Ι Κωδικός μαθήματος:... 21Ε801 Ακαδημαϊκό έτος:... 2013 2014 Εξάμηνο διδασκαλίας:... (χειμερινό) Τύπος μαθήματος:... επιλογής Επίπεδο μαθήματος:... προπτυχιακό Διδακτικές μονάδες: /ECTS μονάδες:... 4 Ώρες διδασκαλίας δύο (2) (ανά εβδομάδα κάθε Δευτέρα 12:00 14:00) Υπεύθυνος μαθήματος Διδασκόντες Ώρες γραφείου Βασίλης Παππάς, vpappas@upatras.gr Βασίλης Παππάς Δευτέρα και Τρίτη 10.00-12.00 (συνεργασία με φοιτητές) 1. Περιγραφή: Η κατανόηση και αφομοίωση βασικών θεωρητικών αρχών και τεχνικών της χαρτογραφίας και ειδικότερα της θεματικής χαρτογραφίας με τη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (ΓΣΠ), η απόκτηση ικανοποιητικής δεξιότητας στη χρήση επιλεγμένου λογισμικού ΓΣΠ και η εμβάθυνση σε επιλεγμένα θεωρητικά και τεχνικά θέματα της θεματικής χαρτογραφίας είναι ο σκοπός του μαθήματος. Η εκπαιδευτική διαδικασία διεξαγωγής του μαθήματος περιλαμβάνει σειρά από καθ έδρας διαλέξεων (θεωρία), πρακτική εξάσκηση στο εργαστήριο στη χρήση του επιλεγμένου λογισμικού και ολοκληρώνεται με εκπόνηση εξαμηνιαίας εργασίας. Τα ΓΣΠ είναι τα πληροφοριακά συστήματα που έχουν ως βασική διάσταση την αναφορά σε συγκεκριμένο χώρο. Βασικό χαρακτηριστικό των ΓΣΠ είναι ο συνδυασμός χαρτογραφικής και στατιστικής πληροφορίας. Τα ΓΣΠ περιλαμβάνουν σειρά πληροφοριών που αφορούν τον χώρο και τις δραστηριότητες που επιτελούνται σ' αυτόν. Η έμφαση είναι ισότιμα κατανεμημένη στη χαρτογραφική, την ποιοτική και την ποσοτική διάσταση. Τα ΓΣΠ έχουν να διαχειριστούν ένα μεγάλο όγκο ποικιλόμορφων πληροφοριών που άπτονται των διαφορετικών δραστηριοτήτων που επιτελούνται στο χώρο. Οι τοπογραφικοί χάρτες, οι πινακίδες του Σχεδίου Πόλεως, τα Χωροταξικά Σχέδια, τα πληθυσμιακά δεδομένα, οι χρήσεις γης, οι κυκλοφοριακοί φόρτοι των οδών, τα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, τα στοιχεία και οι φωτογραφίες των παραδοσιακών κτιρίων, οι παλαιοί χάρτες αρχείου, τα ιστορικά στοιχεία ανά περιοχή, κλπ, αποτελούν το ετερογενές πλήθος των στοιχείων που τα συστήματα αυτά καλούνται να διαχειριστούν. 1
Από τα παραπάνω γίνεται εμφανές ότι η ανάπτυξη και διαχείριση ενός ΓΣΠ αποτελεί μία διεπιστημονική διαδικασία η οποία διέπεται από τις δικές της αρχές και κανόνες και η οποία αποτελεί το αντικείμενο του μαθήματος. Εμφαση δίνεται στη θεματική χαρτογραφική σύνθεση. 2. Περιεχόμενο του μαθήματος-ύλη Ε1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Παρουσίαση του αντικειμένου και του στόχου του μαθήματος. Βασικές έννοιες της θεωρίας. Πλαίσιο ανάπτυξης. Ενδεικτικά παραδείγματα. Ε2. Ο ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΟΥ Αναλυτική παρουσίαση της έννοιας του χάρτη, Κλίμακα, Προβολές, Συστήματα αναφοράς, Προσανατολισμός, κλπ. Ε3. ΓΣΠ: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ, ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ, ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Ορισμός. Κατηγορίες. Χαρακτηριστικά. Συνιστώσες. Οργάνωση θεματολογίας του χώρου αναφοράς. Γεοκωδικοποίηση: Ταξινόμηση, Ολοκλήρωση, Οριοθέτηση, Κατανομή, Συλλογιστική, Ροές. Διαστρωμάτωση της πληροφορίας. Ε4. ΔΟΜΕΣ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Είδη γεωγραφικών δεδομένων. Διανυσματικά μοντέλα. Ψηφιδωτά μοντέλα. Σύγκριση των μοντέλων. Ε5. Ο ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΟΠΟΛΟΓΙΑΣ Δομικά χαρακτηριστικά του ψηφιακού χάρτη: Τόξα, Κόμβοι, Πολύγωνα, Ετικέτες, Σημεία ελέγχου, Ονοματολογία, Κωδικοί. Η έννοια της τοπολογίας. Τοπολογία Πολυγώνου, Γραμμών, Σημείων. Ε6. ΣΥΛΛΟΓΗ - ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Τρόποι συλλογής - πρόσκτησης των πληροφοριών. Οι διαθέσιμες πηγές. Σχεδιασμός μεθοδολογίας συλλογής δεδομένων. Οργάνωση της πληροφορίας. Ε7. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΕΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ. Επίπεδα ανάλυσης - διαστρωμάτωσης: Ανάλυση - Καθορισμός - Σχεδιασμός. Καθορισμός Μοναδιαίου χώρου αναφοράς. Προετοιμασία του πρωτογενούς υλικού. Σχεδιασμός της δομής και της σχέσης των βάσεων δεδομένων. Διαχείριση βάσεων δεδομένων. Ε8. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ: ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ - ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ Τρόποι και μεθοδολογίες κωδικοποίησης. Η διαδικασία της ψηφιοποίησης. Επεξεργασία των συστατικών στοιχείων ενός ψηφιακού χάρτη (editing). Ε9. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Αναζήτηση και Μετατροπή δεδομένων. Στατιστική επεξεργασία. Θεματικά προϊόντα. 2
Ε10. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ Βασικές αρχές και δομικά χαρακτηριστικά των θεματικών χαρτών. Χαρτογραφική απόδοση θεματικών δεδομένων και μέθοδοι ταξινόμησής τους. Ε11. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Παρουσίαση ενδεικτικών εφαρμογών από την Ελληνική και Ευρωπαϊκή εμπειρία και ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών τους. Ε12. ΘΕΜΑΤΑ ΕΜΒΑΘΥΝΣΗΣ Εξειδικευμένα θέματα χρήσης των ΓΣΠ στη διαδικασία σχεδιασμού του χώρου. Ε13. ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ 3. Επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα και δεξιότητες: Το μάθημα έχει μεικτή μορφή σεμιναρίου και εργαστηρίου. Ως σεμινάριο περιλαμβάνει διαλέξεις και προβολές. Κύριο στόχος και αναμενώμενο αποτέλεσμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι η κατανόηση και αφομοίωση βασικών θεωρητικών αρχών και τεχνικών της χαρτογραφίας και ειδικότερα της θεματικής χαρτογραφίας με τη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (ΓΣΠ), η απόκτηση ικανοποιητικής δεξιότητας στη χρήση επιλεγμένου λογισμικού ΓΣΠ και η εμβάθυνση σε επιλεγμένα θεωρητικά και τεχνικά θέματα της θεματικής χαρτογραφίας. 4. Προαπαιτήσεις: Καλή γνώση των βασικών εργαλείων της πληροφορικής (λειτουργικά συστήματα, επεξεργασία κειμένου, πινάκων και εικόνας, κλπ). Επιθυμητή αλλά όχι απαραίτητη η γνώση και η εξοικείωση σχεδιασμού και διαχείρισης βάσεων δεδομένων. 5. Διδακτικές & μαθησιακές μέθοδοι: Η εκπαιδευτική διαδικασία διεξαγωγής του μαθήματος περιλαμβάνει σειρά από καθ έδρας διαλέξεων (θεωρία), πρακτική εξάσκηση στο εργαστήριο Η/Υ (στη χρήση του επιλεγμένου λογισμικού ΓΣΠ), διαλογική συζήτηση και προβληματισμό σε θέματα του μαθήματος και ολοκληρώνεται με εκπόνηση εξαμηνιαίας φοιτητικής εργασίας. 6. Βοηθήματα & συνιστώμενη βιβλιογραφία Ως βασικό εκπαιδευτικό βοήθημα οι φοιτητές μπορούν να επιλέξουν έναν από τους επόμενους δύο βιβλιογραφικούς τίτλους. Ευάγγελος Λιβιεράτος, Ένα ταξίδι στην κυριαρχία των χαρτών. Ιστορίες για την απεικόνιση της διερεύνησης του κόσμου, εκδόσεις Ζήτη, Θεσ/νικη, 2007 ISBN 978-960-456-050-6, Κωδικός «Εύδοξου» 10985 3
Βασίλης Παππάς, Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών και Σχεδιασμός του Χώρου, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα, 2011, ISBN 978-960-530-116-3, Κωδικός «Εύδοξου» 12989641 Επίσης συνιστάται η ακόλουθη ενδεικτική συμπληρωματική βιβλιγοραφία (όλοι οι προτεινόμενοι βιβλιογραφικοί τίτλοι υπάρχουν στην βιβλιοθήκη του Τμήματος). Lngley P., Gdchild M., Maguire D., Rhind D., Συστήματα και Επιστήμη Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS), Δεύτερη Αμερικάνικη έκδοση (στα ελληνικά), Επιστημονική επιμέλεια ελληνικής έκδοσης: Θεοδωρίδης Γ., Εκδόσεις Κλειδάριθμος, Αθήνα 2010 Λιβιεράτος Ε., Χαρτογραφίας και Χαρτών Περιήγησις, 25 αιώνες από τους Ίωνες στον Πτολεμαίο και τον Ρήγα, Εθνική Χαρτοθήκη, Θεσ/νικη Stillwell J., Clarke G., Applied GIS and Spatial Analysis, Jhn Wiley & Sns, New Yrk, 2004 Στεφανάκης Ε., Βάσεις Γεωγραφικών Δεδομένων και Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών, Εκδόσεις Παπασωτηρίου, Αθήνα, 2003 Rbinsn A., Mrrisn J., Muehrcke P., Kimerling A., Guptil S., Στοιχεία Χαρτογραφίας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα, 2002 Κουτσόπουλος Κ., Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών και Ανάλυση του Χώρου, Εκδόσεις Παπασωτηρίου, Αθήνα, 2002 Zeiler M., Mdelling ur Wrld, The ESRI Guide t Gedatabase design, ESRI Press, USA, 1999 Mitchell A., The ESRI Guide t GIS Analysis. Vlume 1: Gegraphic Patterns & Relatinships, ESRI Press, Redlands, USA 1999 Παρασχάκης Ι., Παπαδοπούλου Μ., Πατιάς Π., Αυτοματοποιημένη Χαρτογραφία, εκδ. Ζήτη, Θεσ/νικη 1996 Plane D., Rgersn P., The Gegraphical analysis f Ppulatin. With applicatins t Planning and business. Jhn Wiley & Sns, New Yrk, 1994 Μανιάτης Γιάννης, Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών. Γης - Κτηματολογίου. Θεσσαλονίκη 1993. Εκδόσεις Ζήτη. Laurini R., Thmpsn D., Fundamentals f Spatial Infrmatin Systems, The Apic Series, Academic Press, 1992 Gdchild M., Kemp K. (ed.), Intrductin t GIS, NCGIA Cre Curriculum, Univ. f Califrnia, Santa Barbara, 1990 Gdchild M., Kemp K. (ed.), Applicatin issues in GIS, NCGIA Cre Curriculum, Univ. f Califrnia, Santa Barbara, 1990 Gdchild M., Kemp K. (ed.), Τechnical issues in GIS, NCGIA Cre Curriculum, Univ. f Califrnia, Santa Barbara, 1990 Cmputers in planning, series editr: prf. N. D. Plydrides, vlume 2. Cmputers in urban and reginal planning, an anntated bibligraphy, editrs: prf. N.D. Plydrides, N. Milinis, Athens, May 1990 Cmputers in planning, series editr: prf. N. D. Plydrides, vlume 6. Prceedings: third ursa-net seminar/frum, Patra, June 1990 4
Cmputers in planning, series editr: prf. N. D. Plydrides, vlume 7. Data acquisitin fr spatial infrmatin systems, editr: prf. M.J.M. Bgaerts, Athens, Octber 1990 Cmputers in planning, series editr: prf. N. D. Plydrides, vlume 1. Multi-media urban infrmatin systems, editr: prf. R. Laurini, Athens, Nvember 1989 Επίσης περιλαμβάνονται ολοκληρωμένες ψηφιακές σημειώσεις του διδάσκοντος καθώς και πρόσθετο εξειδικευμένο - εκπαιδευτικό υλικό, που αναρτώνται ψηφιακά στην ασύγχρονη πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης (eclass) του Πανεπιστημίου. 7. Τρόπος Αξιολόγησης/βαθμολόγησης των φοιτητών Η αξιολόγηση γίνεται με συνεκτίμηση του περιεχομένου, της επιμέλειας και της τεχνικής αρτιότητας της υποχρεωτικής εξαμηνιαίας φοιτητικής εργασίας καθώς και της δεξιότητας στη χρήση του επιλεγμένου λογισμικού ΓΣΠ σε συνδυασμό με την ενεργή συμμετοχή των φοιτητών στη διάρκεια της καθοδήγησης / διόρθωσης των εργασιών (προσωπική σχέση του διδάσκοντος με τις φοιτητικές ομάδες εργασίας). 5