EL
ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, 27.8.2003 COM(2003) 520 τελικό ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Για µια διεθνή νοµική πράξη σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία.
1. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Η πολιτιστική πολυµορφία είναι ένα από τα κύρια θέµατα του διεθνούς διαλόγου που λαµβάνει χώρα µεταξύ των διεθνών και περιφερειακών οργανώσεων από το 1998. Ορισµένοι οργανισµοί εξέτασαν το θέµα αυτό: Η Οµάδα των 8 (Οkinawa, 2000), το Συµβούλιο της Ευρώπης ( ήλωση σχετικά µε την Πολιτιστική Πολυµορφία, εκέµβριος 2000), ΟΥΝΕΣΚΟ (Παγκόσµια ήλωση και Σχέδιο ράσης για την Πολιτιστική Πολυµορφία, Νοέµβριος 2001, υπέρ της οποίας η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα κράτη µέλη της εξέφρασαν την υποστήριξή τους), και σήµερα τα Ηνωµένα Έθνη και η ιεθνής Ένωση Τηλεπικοινωνιών (ITU) µέσω της Παγκόσµιας ιάσκεψης για την Κοινωνία της Πληροφορίας (WSIS), η οποία πρόκειται να διεξαχθεί στη Γενεύη το 2003 και στην Τυνησία το 2005. Περαιτέρω, η πολιτιστική πολυµορφία απετέλεσε θέµα συζητήσεων άλλων διεθνών και περιφερειακών φόρουµ, συµπεριλαµβανοµένης της κοινωνίας των πολιτών 1. Μία τέτοια προοδευτική επιβεβαίωση της πολιτιστικής πολυµορφίας σε διεθνές επίπεδο αποτελεί ανταπόκριση που ενισχύει την αυξανόµενη µέριµνα της κοινωνίας των πολιτών και των κυβερνήσεων όσον αφορά τη διατήρηση της πολιτιστικής πολυµορφίας (ως κοινής κληρονοµιάς της ανθρωπότητας, κατά τον ίδιο τρόπο όπως και η βιολογική πολυµορφία) καθώς και επίσης και την προαγωγή των ζωντανών πολιτισµών και της δηµιουργικής ικανότητας. Και στις δύο διαστάσεις, η πολιτιστική πολυµορφία τείνει να εντάξει παγκόσµιες στρατηγικές βιώσιµης ανάπτυξης. Οι δηµόσιες αρχές ευαισθητοποιούνται όλο και περισσότερο στην ανάγκη να αναπτυχθεί ο διαπολιτιστικός διάλογος, µε σκοπό την υπεράσπιση της ειρήνης, της ασφάλειας και της σταθερότητας σε παγκόσµιο επίπεδο. Η παγκόσµια δήλωση για την πολιτιστική πολυµορφία και το σχέδιο δράσης, που την υποστηρίζει, αφού εγκρίθηκαν οµόφωνα από την ΟΥΝΕΣΚΟ το Νοέµβριο του 2001, έγιναν δεκτά από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα κράτη µέλη της. Τα τελευταία κατά κανόνα επικύρωσαν τις αξίες και τις αρχές που διέπουν αυτά τα κείµενα, τα οποία εγκρίθηκαν από την πλειονότητα της διεθνούς κοινότητας. Το πρώτο λήµµα στο σχέδιο δράσης αναφέρει τον στόχο «(...) να δοθεί µεγαλύτερη σηµασία στη δυνατότητα µιας διεθνούς νοµικής πράξης σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία.» Τον Απρίλιο του 2003, το Εκτελεστικό Συµβούλιο της ΟΥΝΕΣΚΟ µε οµοφωνία συνέστησε να λάβει η γενική διάσκεψη της οργάνωσης, η οποία πρόκειται να συνέλθει στις αρχές του φθινοπώρου (29 Σεπτεµβρίου 17 Οκτωβρίου), «απόφαση για την εξακολούθηση της δράσης µε στόχο τη σύνταξη µιας νέας νοµικής πράξης η οποία να θεσπίζει κανόνες για την πολιτιστική πολυµορφία και να καθορίζει τη φύση αυτής της πράξης.» 1 Η ιεθνής Οργάνωση Γαλλοφώνων (Organisation Internacionale de la Francophonie (OIF)), και το ιεθνές ίκτυο για την Πολιτιστική Πολιτική (INCP), καθώς και το διεθνές δίκτυο για την πολιτιστική πολυµορφία (INCD) όπως και η κοινωνία των πολιτών συµµετέχουν. Στο πλαίσιο των συζητήσεών τους για την πολιτιστική πολυµορφία, ορισµένες οργανώσεις συγκεντρώθηκαν ειδικότερα στο θέµα που έχει σχέση µε µια διεθνή πράξη. Η INCP υπέβαλε σχέδιο παγκόσµιας σύµβασης, που εγκρίθηκε από τους Υπουργούς στο Καίηπ Τάουν τον Οκτώβριο του 2002. Παράλληλα µε τις συνεδριάσεις του INCP, ένας συνασπισµός επαγγελµατιών που αντιπροσωπεύουν την κοινωνία των πολιτών και µια συνεδρίαση στα πλαίσια του διεθνούς δικτύου για την πολιτιστική πολυµορφία (INCD) συνέταξαν επίσης ένα σχέδιο διεθνούς πράξης. Επιπλέον, η SAGIT - τοµεακή συµβουλευτική οµάδα για το διεθνές εµπόριο των πολιτιστικών βιοµηχανιών, η οποία συµβουλεύει την καναδική κυβέρνηση σε θέµατα σχετικά µε το εµπόριο, συνέταξε σχέδιο πράξης. 2
Η επόµενη γενική διάσκεψη εποµένως θα λάβει απόφαση σχετικά µε τη δυνατότητα µιας διεθνούς νοµικής πράξης για την πολιτιστική πολυµορφία, καθώς και για τη φύση µιας τέτοιας πράξης. 2. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ Η διατήρηση και η προαγωγή της πολιτιστικής πολυµορφίας εντάσσονται στις θεµελιώδεις αρχές του ευρωπαϊκού προτύπου. Προβλέπονται στη Συνθήκη, στο άρθρο 151 2 στο Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο άρθρο 22 3, και θα προβλέπονται µε έµφαση στο µελλοντικό µας Σύνταγµα. Όσον αφορά τις εσωτερικές πολιτικές, το άρθρο 151, το οποίο επέτρεψε την ανάπτυξη πολιτιστικών δράσεων κυρίως µέσω του προγράµµατος πολιτισµός 2000, απαιτεί επιπλέον να λαµβάνεται υπόψη η πολιτιστική διάσταση και σε άλλες κοινοτικές πολιτικές όπως συµβαίνει µε τη βιοµηχανική πολιτική όσον αφορά το πρόγραµµα MEDIA Plus και µε την ευκαιρία της διακίνησης των υπηρεσιών στα πλαίσια της εσωτερικής αγοράς όσον αφορά την οδηγία για την τηλεόραση χωρίς σύνορα. Μια τέτοια αρχή εφαρµόζεται επίσης στην εξωτερική διάσταση της κοινοτικής δράσης, καθόσον το άρθρο 151 απαιτεί να προάγουν η ΕΚ και τα κράτη µέλη της αυτό το πρότυπο στις διεθνείς σχέσεις τους, ως συµβολή σε µια παγκόσµια τάξη βασισµένη στη βιώσιµη ανάπτυξη, στην ειρηνική συνύπαρξη και στο διάλογο µεταξύ των πολιτισµών. Όσον αφορά τη διεθνή συνεργασία, η διάταξη κλειδί είναι άρθρο 151.3: «Η Κοινότητα και τα κράτη µέλη της θα προωθήσουν τη συνεργασία µε τις τρίτες χώρες και τις αρµόδιες διεθνείς οργανώσεις στον τοµέα του πολιτισµού, ιδιαίτερα µε το Συµβούλιο της Ευρώπης.» Η Κοινότητα συµµετέχει σε πολιτιστικές πολιτικές και δράσεις για τις οποίες απαιτείται από αυτή να ενδυναµώσει τις εν λόγω πτυχές τόσο εντός αυτής όσο και στις σχέσεις της µε τις τρίτες χώρες και τις διεθνείς οργανώσεις. Η Κοινότητα έχει εκπονήσει µια φιλόδοξη αναπτυξιακή πολιτική η οποία περιλαµβάνει µια πολιτιστική συνιστώσα υπέρ ορισµένων περιοχών του κόσµου, ιδιαίτερα της Αφρικής, Καραϊβικής και Ειρηνικού (ΑΚΕ) και της Μεσογείου 4. Η κοινοτική εξωτερική δράση στον τοµέα του πολιτισµού αντλεί τη νοµιµότητά της και την προστιθέµενη αξία της από την φυσική κλίση της να υποστηρίζει το διαπολιτιστικό διάλογο και να καθιερώνει συνθήκες ισότητας γι αυτόν. Στον τοµέα της κοινωνίας της πληροφορίας, η Κοινότητα ανέπτυξε δράσεις και προγράµµατα - όπως η πρωτοβουλία eeurope - που αποσκοπούν κυρίως στην προαγωγή της πολιτιστικής πολυµορφίας µε τη χρήση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Αυτές οι δράσεις αποτελούν το πλαίσιο για το διάλογο και τη συνεργασία µε τις τρίτες χώρες. 2 3 4 Άρθρο 151.1: «Η Κοινότητα συµβάλλει στην άνθηση των πολιτισµών των κρατών µελών, σεβόµενη παράλληλα την εθνική και περιφερειακή πολυµορφία τους και ταυτόχρονα προάγοντας την κοινή πολιτιστική κληρονοµιά.» Άρθρο 151.4: «Η Κοινότητα θα λάβει υπόψη τις πολιτιστικές πτυχές κατά τη δράση της σύµφωνα µε άλλες διατάξεις της παρούσας Συνθήκης, ιδιαίτερα για το σεβασµό και την προαγωγή της πολυµορφίας των πολιτισµών της.» Άρθρο 22: «Η Ένωση σέβεται την πολιτιστική, τη θρησκευτική και γλωσσική πολυµορφία». Βλέπε άρθρο 27 σχετικά µε την «πολιτιστική ανάπτυξη» της συµφωνίας Cotonou και κεφάλαιο ΙΙΙ σχετικά µε τις «εταιρικές σχέσεις, στις κοινωνικές, πολιτιστικές και ανθρωπιστικές υποθέσεις: ανάπτυξη ανθρώπινων πόρων, προαγωγή της κατανόησης µεταξύ των πολιτισµών και ανταλλαγές µεταξύ κοινωνιών» της δήλωσης της Βαρκελώνης του 1995 για τη σύσταση των νέων ευρωµεσογειακών εταιρικών σχέσεων. 3
Η Συνθήκη και οι κοινοτικές πράξεις καλούν την Κοινότητα και τα κράτη µέλη της να αντιµετωπίζουν από κοινού ορισµένα θέµατα τα οποία είναι σηµαντικά για τη συζήτηση σχετικά µε µία διεθνή νοµική πράξη. Η ΕΚ και τα κράτη µέλη της πρέπει να εξασφαλίζουν τη συνοχή µεταξύ εσωτερικών και εξωτερικών πολιτικών της ΕΕ και πολυµερών συµφωνιών, συγκεκριµένα υπό την αιγίδα της Παγκόσµιας Οργάνωσης Εµπορίου (ΠΟΕ) και της Παγκόσµιας Οργάνωσης Πνευµατικής Ιδιοκτησίας (WIPO). Στα πλαίσια αυτού του τελευταίου φόρουµ, η εν λόγω νοµική πράξη δεν πρέπει ούτε να παρεµβαίνει ούτε να προδικάζει τις διεξαγόµενες συζητήσεις κυρίως στα πλαίσια της διακυβερνητικής επιτροπής της WIPO για τους γενετικούς πόρους, τις παραδοσιακές γνώσεις και την λαϊκή / παραδοσιακή πολιτιστική έκφραση. Κατά την έναρξη των πολυµερών εµπορικών διαπραγµατεύσεων στα πλαίσια της ΠΟΕ, το Συµβούλιο Γενικών Υποθέσεων της ΕΕ τόνισε τη σηµασία του στόχου της διατήρησης της πολιτιστικής πολυµορφίας, κατά τα συµπεράσµατά του του 1999 5, τα οποία εξακολουθούν να ισχύουν για τις διεξαγόµενες διαπραγµατεύσεις. Επιπλέον, λόγω της σηµασίας της διεθνούς πολιτιστικής και οπτικοακουστικής συνεργασίας κατ αυτές τις συζητήσεις, η Κοινότητα και τα κράτη µέλη της, βάσει των σηµαντικών κοινοτικών πράξεων συνεργασίας, πρέπει να συµµετέχουν σ αυτές τις συζητήσεις µε τρόπο ανάλογο προς την κοινοτική συµβολή στη συνεργασία και την ανάπτυξη. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές υποστηρίζουν και εφαρµόζουν ορισµένους ειδικούς στόχους της παγκόσµιας δήλωσης της ΟΥΝΕΣΚΟ, όπως η ανάπτυξη βιώσιµων τοπικών πολιτιστικών βιοµηχανιών και η βελτίωση της κατανοµής πολιτιστικών εργασιών σε παγκόσµιο επίπεδο, ιδιαίτερα εργασιών από αναπτυσσόµενες χώρες. Οι διαπραγµατεύσεις, κατά την προσεχή γενική διάσκεψη της ΟΥΝΕΣΚΟ, µε σκοπό µια απόφαση ως προς τη σκοπιµότητα και τη φύση µιας ενδεχόµενης µελλοντικής διεθνούς νοµικής πράξης σχετικά µε την πολιτιστική κληρονοµιά, καλύπτουν σαφώς θέµατα που αφορούν τους κανόνες και τις πράξεις που υφίστανται σε κοινοτικό επίπεδο. Κατά τη συνεδρίαση των υπουργών πολιτισµού στη Θεσσαλονίκη το Μάιο του 2003 διεξάχθηκε συζήτηση µε µια ενδεχόµενη διεθνή νοµική πράξη για την πολιτιστική πολυµορφία, µε τα ακόλουθα συµπεράσµατα: «7. Η Ευρώπη ως ήπειρος πολιτισµών δεν µπορεί να δεχθεί ούτε την απειλή µιας πολιτιστικής οµοιοµορφίας, ούτε την απειλή µιας σύγκρουσης πολιτισµών. Η ευρωπαϊκή απάντηση σε όλα αυτά είναι η επιµονή στη διασφάλιση και την προαγωγή της πολιτιστικής πολυµορφίας. 8. Αυτή η βασική πολιτική επιδίωξη απαιτεί την κατάλληλη νοµική βάση. Σε διεθνές επίπεδο, η τελευταία µπορεί να εκφραστεί υπό την αιγίδα της ΟΥΝΕΣΚΟ υπό τη µορφή µιας πολυµερούς σύµβασης για την προστασία και την προαγωγή της πολιτιστικής πολυµορφίας, λαµβάνοντας υπόψη την προετοιµασία που έχει γίνει ήδη στο πλαίσιο του Συµβουλίου της Ευρώπης και του διεθνούς δικτύου πολιτιστικής πολιτικής. Το βασικό διεθνές φόρουµ για τις πολιτιστικές πολιτικές δεν είναι δυνατόν να είναι η ΠΟΕ.» 5 Συµπεράσµατα του Συµβουλίου της 25ης Οκτωβρίου 1999: «Στη διάρκεια των προσεχών διαπραγµατεύσεων της ΠΟΕ, η Ένωση θα εξασφαλίσει, όπως και κατά τον Κύκλο της Ουρουγουάης, ότι η Κοινότητα και τα κράτη µέλη της διατηρούν τη δυνατότητα της διατήρησης και της ανάπτυξης της ικανότητά τους να καθορίζουν και να εφαρµόζουν τις πολιτιστικές και οπτικοακουστικές πολιτικές τους µε στόχο τη διατήρηση της πολιτιστικής πολυµορφίας τους.» 4
3. ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗ ΑΞΙΑ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΠΡΑΞΗΣ Ο αναπτυσσόµενος διάλογος σε διεθνές επίπεδο, όπως φαίνεται από τις παραπάνω εξελίξεις, επιβεβαιώνει το ενδιαφέρον για µια πολιτιστική πολυµορφία, ειδικά σε ένα κανονιστικό πλαίσιο για την εξασφάλιση της διατήρησης και της προαγωγής της πολιτιστικής πολυµορφίας. Στο έγγραφό της "προκαταρκτική µελέτη των τεχνικών και νοµικών πτυχών όσον αφορά το επιθυµητό µιας νοµικής πράξης που να θεσπίζει κανόνες για την πολιτιστική πολυµορφία" (166 EX/28 της 12ης Μαρτίου 2003), που συνέταξε το Εκτελεστικό Συµβούλιο, η Γραµµατεία της ΟΥΝΕΣΚΟ απαριθµεί τις υφιστάµενες διεθνείς πράξεις σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία, υπό την αιγίδα των Ηνωµένων Εθνών. Με την ανάλυσή της καταλήγει ότι "διάφορες πτυχές της πολιτιστικής πολυµορφίας διέπονται ήδη από διεθνείς κανόνες, άλλους δεσµευτικούς, άλλους µη δεσµευτικούς." Επισηµαίνει παρόλα αυτά ένα κενό του διεθνούς δικαίου το οποίο µια νοµική πράξη θα µπορούσε να καλύψει, όσον αφορά την πολιτιστική πολυµορφία στο πλαίσιο της παγκοσµιοποίησης, µε τους ακόλουθους ειδικούς στόχους: "Να καθιερωθεί η σύνδεση µεταξύ της διατήρησης της πολιτιστικής πολυµορφίας και των στόχων της ανάπτυξης, συγκεκριµένα µε την προαγωγή της δηµιουργικής δραστηριότητας και των πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών µέσω των οποίων εκφράζεται µία τέτοια δραστηριότητα. Αυτό σηµαίνει ιδιαίτερα, υποστήριξη της ικανότητας των κρατών να καθορίζουν τις πολιτιστικές πολιτικές τους (...)." Σ αυτό το σηµείο εκκίνησης, η Γραµµατεία απαριθµεί τέσσερις πιθανούς τοµείς ή εναλλακτικές που θα µπορούσαν να επωφεληθούν από τις προσπάθειες θέσπισης κανόνων εκ µέρους της ΟΥΝΕΣΚΟ 6. Μεταξύ αυτών των τεσσάρων εναλλακτικών, µια σαφής πλειονότητα των µελών του Εκτελεστικού Συµβουλίου της ΟΥΝΕΣΚΟ ευνόησε την τελευταία, που συνίσταται "στην προστασία της πολυµορφίας του πολιτιστικού περιεχοµένου και της καλλιτεχνικής έκφρασης που αντικατοπτρίζονται στα πολιτιστικά επαγγέλµατα, και των οποίων οι πτυχές φαίνονται να απειλούνται ιδιαίτερα από την παγκοσµιοποίηση ". 6 Αυτοί οι τέσσερις τοµείς ή εναλλακτικές είναι: (α) µια νέα πλήρης νοµική πράξη σχετικά µε τα πολιτιστικά δικαιώµατα (δηλ. συµµετοχή στην πολιτιστική ζωή, ελευθερία ανάληψης δηµιουργικής δραστηριότητας, δικαίωµα εκπαίδευσης κ.λπ...) (β) µία πράξη σχετικά µε το καθεστώς των καλλιτεχνών (γ) ένα πρωτόκολλο στη συµφωνία της Φλωρεντίας (σχετικά µε την κυκλοφορία των πολιτιστικών αγαθών) και (δ) η προστασία της πολυµορφίας του πολιτιστικού περιεχοµένου και της καλλιτεχνικής έκφρασης. Η γραµµατεία προσδιορίζει, στα σχόλιά της σχετικά µε τις πρώτες 3 πρώτες εναλλακτικές, και για διαφορετικούς λόγους, ότι ενδέχεται να µην είναι σκόπιµο ή εφικτό να µελετηθεί και κατά συνέπεια να ευνοηθεί - η εναλλακτική (δ). 5
Η Γραµµατεία της ΟΥΝΕΣΚΟ προσδιορίζει τους στόχους της απαραίτητης εργασίας καθορισµού κανόνων στα πλαίσια αυτής της εναλλακτικής ως εξής: "(...) να διασφαλισθεί η προστασία της πολιτιστικής πολυµορφίας εντός µιας ποικιλίας µορφών έκφρασης πολιτιστικής δραστηριότητας να προαχθεί η δυναµική διάδραση µεταξύ του διαφόρων πολιτιστικών περιεχοµένων και καλλιτεχνικών εκφράσεων και µεταξύ αυτών και άλλων πολύ σχετικών τοµέων (πολυγλωσσία σε σχέση µε την πολιτιστική έκφραση, ανάπτυξη τοπικού περιεχοµένου, συµµετοχή στην πολιτιστική ζωή, ευκαιρίες πρόσβασης σε πολιτισµούς πολλαπλών πηγών και µε µία ποικιλία µέσων, συµπεριλαµβανοµένων των ψηφιακών) να εξασφαλίζεται ο σεβασµός των ατοµικών δικαιωµάτων των δηµιουργών και καλλιτεχνών και να διευκολύνεται η κυκλοφορία προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών και γνώσεων που έχουν σχέση µε την πολιτιστική δραστηριότητα διαφυλάσσοντας παράλληλα την ιδιαιτερότητα και τη δηµιουργικότητα. Η διατήρηση της πολιτιστικής πολυµορφίας εποµένως θα συνδέεται µε τους στόχους της βιώσιµης ανάπτυξης και του διαπολιτιστικού διαλόγου µέσω της προαγωγής της δηµιουργικής δραστηριότητας και της καλλιτεχνικής έκφρασης. Μια τέτοια νοµική πράξη πρέπει επίσης να εξασφαλίζει ότι κάθε κράτος είναι ελεύθερο να καθορίζει την πολιτιστική πολιτική του, τις συµφωνίες του συνεργασίας και τις πρωτοβουλίες του εταιρικών σχέσεων σε ένα παγκόσµιο πλαίσιο (...)." 4. ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ Σ αυτό το στάδιο η µορφή και το περιεχόµενο της µελετώµενης νοµικής πράξης δεν έχουν ακόµη εξεταστεί. ιεξάγονται συζητήσεις σχετικά µε αυτό και θα µπορούσαν να µελετηθούν διάφορες εναλλακτικές. Η Επιτροπή κρίνει ότι µια νοµικά δεσµευτική πράξη για τη διατήρηση και την προαγωγή της πολιτιστικής πολυµορφίας είναι απαραίτητη, έτσι ώστε να εδραιωθούν ορισµένα πολιτιστικά δικαιώµατα 7, να δεσµευθούν τα µέρη για διεθνή συνεργασία, να δηµιουργηθεί ένα φόρουµ συζήτησης σχετικά µε τις πολιτιστικές πολιτικές και να καθιερωθεί ένας παγκόσµιος έλεγχος της κατάστασης της πολιτιστικής πολυµορφίας σε όλο τον κόσµο. Μια τέτοια προσέγγιση πρέπει να αναγνωρίζει την ανάγκη για µια ισόρροπη κατανόηση τόσο των ευκαιριών που προσφέρονται όσο και των απειλών που θέτει η παγκοσµιοποίηση και η ανάπτυξη των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας. 7 Τα πολιτιστικά δικαιώµατα στο πλαίσιο αυτό νοούνται κατά την έννοια της Παγκόσµιας ήλωσης των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων και της ήλωσης της ΟΥΝΕΣΚΟ για την Πολιτιστική Πολυµορφία, άρθρο 5: Τα "πολιτιστικά δικαιώµατα αποτελούν αναπόσπαστο µέρος των ανθρώπινων δικαιωµάτων, τα οποία είναι παγκόσµια, αδιαίρετα και αλληλοεξαρτώµενα. Η άνθηση της δηµιουργικής πολυµορφίας απαιτεί την πλήρη εφαρµογή των πολιτιστικών δικαιωµάτων όπως ορίζονται στο άρθρο 27 της Παγκόσµιας ήλωσης των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων και στα άρθρα 13 και 15 της διεθνούς συνθήκης για τα οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα. Όλα τα άτοµα εποµένως πρέπει να είναι ικανά να εκφράζονται, να δηµιουργούν και να διαδίδουν το έργο τους στη γλώσσα της επιλογής τους, και ιδιαίτερα στη µητρική γλώσσα τους όλα τα άτοµα πρέπει να δικαιούνται εκπαίδευση και κατάρτιση ποιότητας µε πλήρη σεβασµό της πολιτιστικής ταυτότητά τους όλα τα άτοµα πρέπει να είναι σε θέση να συµµετέχουν στην πολιτιστική ζωή της επιλογής τους και να διεξάγουν τις δικές τους πολιτιστικές πρακτικές, µε σεβασµό των ανθρώπινων δικαιωµάτων και των θεµελιωδών ελευθεριών ". Ο όρος "πολιτιστικά δικαιώµατα", όπως αναφέρεται σε αυτό το άρθρο, πρέπει να νοείται χωρίς επιφύλαξη όσον αφορά τα δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας και την εκµετάλλευσή τους. 6
Για να τύχει µια διεθνής νοµική πράξη για την πολιτιστική πολυµορφία της υποστήριξης της ΕΚ και για να αντικατοπτρίζει την ευρωπαϊκή προσέγγιση, η Επιτροπή κρίνει ότι η πράξη πρέπει να βασίζεται στα ανθρώπινα δικαιώµατα και να τα σέβεται πλήρως. Πέραν της αναγνώρισης των πολιτιστικών δικαιωµάτων 8, κυρίως του δικαιώµατος της ελεύθερης συµµετοχής στην πολιτιστική ζωή της κοινότητας, η παγκόσµια δήλωση ανθρώπινων δικαιωµάτων καθιερώνει µια προσέγγιση του πολιτισµού βασισµένη στις έννοιες της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ισότητας και της ελευθερίας. Τέτοιες αρχές αναπτύσσονται στην παγκόσµια δήλωση της ΟΥΝΕΣΚΟ σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία, της οποίας αποτελούν τόσο τα θεµέλια όσο και τα όρια 9. Εντός της ΕΕ, η Συνθήκη (άρθρο 151) αποτελεί τη νοµική βάση για την προαγωγή της πολιτιστικής πολυµορφίας, κυρίως µέσω της υποχρέωσης της Κοινότητας να λαµβάνει υπόψη τον πολιτισµό κατά τη δράση της, συµπεριλαµβανοµένης της δράσης για τη διεθνή συνεργασία. Η έννοια του πολιτισµού η οποία αποτελεί τη βάση για την κοινοτική δράση, συγκεκριµένα σε διεθνές επίπεδο, νοείται κατά την ανθρωπολογική και κοινωνική έννοια, συµπεριλαµβάνοντας όλα τα στοιχεία που συνηγορούν υπέρ της ταυτότητας και της αξιοπρέπειας των ανθρώπων. Μία τέτοια έννοια καθιστά δυνατή την πλήρη κατανόηση της πολιτιστικής πολυµορφίας µε δυναµικό τρόπο κατά τις σχέσεις του ενός µε τον άλλο. Επιπλέον, η πράξη πρέπει να έχει τους ακόλουθους στόχους και να πληροί τις ακόλουθες προϋποθέσεις: Να προάγει την πολιτιστική πολυµορφία. Να συµβάλλει στο διάλογο µεταξύ πολιτισµών και στην αµοιβαία κατανόηση και σεβασµό. Να αναπτύσσει τη διεθνή πολιτιστική συνεργασία, που αποσκοπεί στην ανάπτυξη των ανταλλαγών πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών, συµπεριλαµβανοµένων εκείνων που προέρχονται από αναπτυσσόµενες χώρες. Σ αυτό το πλαίσιο, πρέπει να λαµβάνουν χώρα τακτικές συνεδριάσεις µεταξύ επαγγελµατιών των µερών µε σκοπό τη συµβολή στον καθορισµό και την εκπόνηση πράξεων και πλαισίων συνεργασίας σε διεθνές επίπεδο (περιφερειακό ή / και διµερές). Η πολιτιστική διάσταση των δράσεων συνεργασίας θα προάγεται, συµπεριλαµβανοµένης της ανάγκης υποστήριξης µέσω της εκπαίδευσης της αµοιβαίας γνώσης των πολιτιστικών ταυτοτήτων ως προϋπόθεση του διαπολιτιστικού διαλόγου. Να ευνοεί την ανάπτυξη πολιτιστικών πολιτικών και πράξεων σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. 8 9 Βλέπε άρθρο 22 της δήλωσης: "Κάθε άτοµο (...) έχει οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα απαραίτητα για την προστασία της αξιοπρέπειάς του και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του", και το άρθρο 27 της δήλωσης: "1. Κάθε άτοµο έχει το δικαίωµα να συµµετέχει ελεύθερα στην πολιτιστική ζωή της κοινότητας, να απολαµβάνει τις καλές τέχνες και να επωφελείται από την επιστηµονική πρόοδο και τα οφέλη της. 2. Κάθε άτοµο έχει το δικαίωµα της προστασίας των ηθικών και υλικών συµφερόντων που προκύπτουν από κάθε επιστηµονικό, λογοτεχνικό ή καλλιτεχνικό έργο του οποίου είναι δηµιουργός." Η παγκόσµια δήλωση της ΟΥΝΕΣΚΟ για την πολιτιστική πολυµορφία προβλέπει στο άρθρο 4: "Κανένας δεν µπορεί να επικαλείται την πολιτιστική πολυµορφία για την καταπάτηση ανθρώπινων δικαιωµάτων που διασφαλίζονται από το διεθνές δίκαιο, ούτε για τον περιορισµό της εµβέλειάς τους." 7
Να παρέχει στα ενδιαφερόµενα µέρη µια εστία και ένα φόρουµ για τη συζήτηση και το διάλογο σχετικά µε τις πολιτιστικές πολιτικές, να αναπτυχθούν οι γνώσεις ως προς το θέµα αυτό και να ανταλλάσσονται οι βέλτιστες πρακτικές. Να παρέχει τεχνική βοήθεια και εµπειρογνωµοσύνη, µε σκοπό την ανάπτυξη πολιτιστικών πολιτικών προσαρµοσµένων σε κάθε ειδική περίπτωση. Να καθιερωθεί θεσµικό πλαίσιο για τον έλεγχο της κατάστασης της πολιτιστικής πολυµορφίας στον κόσµο, π.χ. ένα διεθνές παρατηρητήριο ή ένας µηχανισµός παρακολούθησης της πολιτιστικής πολυµορφίας και των πολιτιστικών ανταλλαγών, και να καταβληθούν προσπάθειες για την εκπόνηση και τον καθορισµό δεικτών και διεθνών κανόνων στο πλαίσιο της πολιτιστικής πολυµορφίας. Μια τέτοια δοµή θα µπορούσε παραδείγµατος χάριν να προετοιµάσει µια ετήσια έκθεση για την "κατάσταση της πολιτιστικής πολυµορφίας", βάσει έκθεσης του κάθε συµβαλλόµενου µέρους. Επιπλέον, ένα τέτοιο όργανο δεν επηρεάζει ούτε παραβλάπτει το διεθνές νοµικό πλαίσιο που εφαρµόζεται στις ανταλλαγές πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών ιδιαίτερα όσον αφορά τις πτυχές δικαιωµάτων εκµετάλλευσής τους και πνευµατικής ιδιοκτησίας. Λαµβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, είναι σηµαντικό και χρήσιµο να συνταχθεί µια διεθνής νοµική πράξη για την πολιτιστική πολυµορφία. Η διατήρηση και η προαγωγή της πολιτιστικής πολυµορφίας είναι θεµελιώδης αρχή η οποία πρέπει να αντικατοπτρίζεται στο διεθνές δίκαιο και τη διεθνή πολιτική. Όλα τα µέρη, συµπεριλαµβανοµένων των επαγγελµατικών οργανώσεων του πολιτιστικού τοµέα, πρέπει να συµµετέχουν πλήρως στη διαδικασία της σύνταξης µιας νοµικά δεσµευτικής πράξης. 8
5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σύµφωνα µε τα παραπάνω, χωρίς να προδικάζεται καµιά ουσιαστική συζήτηση, µια διεθνής συζήτηση σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία απαιτεί κοινή ανταπόκριση εκ µέρους της ΕΚ και των κρατών µελών της. Πρόσφατα, κατά τη συνεδρίαση των Υπουργών Πολιτισµού στη Θεσσαλονίκη τονίσθηκε η ανάγκη διασφάλισης και προαγωγής της πολιτιστικής πολυµορφίας και αναφέρθηκε σχετικά το γεγονός ότι µια διεθνής νοµική πράξη στα πλαίσια της ΟΥΝΕΣΚΟ µπορεί να είναι η κατάλληλη νοµική απάντηση σε διεθνές επίπεδο. Η Επιτροπή θεωρεί σηµαντικό να επιβεβαιώσουν η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα κράτη µέλη της σε διεθνές επίπεδο την αφοσίωσή τους για την πολιτιστική πολυµορφία, της οποίας πυρήνας είναι η κοινή αφοσίωση όλων των κρατών µελών. Είναι εποµένως πρόθεση της Επιτροπής να διαδραµατίσει η ΕΚ δραστικό ρόλο κατά την επόµενη γενική διάσκεψη της ΟΥΝΕΣΚΟ, συγκεκριµένα όσον αφορά τις διερευνητικές συζητήσεις σχετικά µε τη σύνταξη µιας διεθνούς πράξης που να θεσπίζει κανόνες σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία. Η Επιτροπή θα επιδιώξει τη συνέπεια µεταξύ εσωτερικής και διεθνούς ευρωπαϊκής δράσης όσον αφορά την πολιτιστική πολυµορφία, µε παράλληλο πλήρη σεβασµό του υφισταµένου κεκτηµένου της ΕΚ. Η Επιτροπή θα συνεργαστεί µε τα κράτη µέλη για την ανάπτυξη κοινών θέσεων, έτσι ώστε να είναι η ΕΚ ενωµένη κατά τις προτάσεις της και κατά τη διεξαγωγή της γενικής διάσκεψης. Για το σκοπό αυτό, προτείνονται σε παράρτηµα ορισµένα βασικά στοιχεία για µια δήλωση εξ ονόµατος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των κρατών µελών της, µε σκοπό την παρουσίαση, εκ µέρους της Επιτροπής, µιας κοινής θέσης ως προς το θέµα µιας διεθνούς νοµικής πράξης σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία, στη γενική διάσκεψη της ΟΥΝΕΣΚΟ. Εφόσον η γενική διάσκεψη καταλήξει στην έναρξη διαπραγµατεύσεων για µια διεθνή νοµική πράξη για την πολιτιστική πολυµορφία, η Επιτροπή θα προτείνει έγκαιρα σύσταση προς το Συµβούλιο για απόφαση µε σκοπό να εξουσιοδοτηθεί η Επιτροπή να διαπραγµατευτεί στα πλαίσια της ΟΥΝΕΣΚΟ ως προς το θέµα της έκδοσης µιας διεθνούς νοµικής πράξης σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία, και να διεξάγει αυτές τις διαπραγµατεύσεις εξ ονόµατος της ΕΚ και των κρατών µελών της. 9
ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΗΛΩΣΗ ΕΞ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΙΑΣ ΚΟΙΝΗΣ ΘΕΣΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΜΙΑΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΑΞΗΣ ΠΟΥ ΝΑ ΚΑΘΟΡΙΖΕΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΧΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΑΣΚΕΨΗ ΤΗΣ ΟΥΝΕΣΚΟ Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα κράτη µέλη της επιθυµούν να υπενθυµίσουν την παρέµβασή τους που πραγµατοποιήθηκε κατά την 166η σύνοδο του Εκτελεστικού Συµβουλίου της ΟΥΝΕΣΚΟ, ως προς το θέµα της έκδοσης της διεθνούς νοµικής πράξης σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία. Με την ευκαιρία αυτή η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα κράτη µέλη της επιδοκίµασαν τις εργασίες της οργάνωσης για την εκπόνηση µιας σύµβασης σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία και παρατήρησαν ότι ένα τέτοιο έργο πρέπει να βασίζεται στη δήλωση για την πολιτιστική πολυµορφία και να θεωρείται ως συνέχειά της. Σύµφωνα µε την σύσταση του Εκτελεστικού Συµβουλίου να " ληφθεί απόφαση για την εξακολούθηση της δράσης που αποσκοπεί στη σύνταξη µίας νέας νοµικής πράξης που να θεσπίζει κανόνες σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία και για τον καθορισµό της φύσης της εν λόγω πράξης", η συζήτηση ως προς τη διεθνή νοµική πράξη σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία κατά την παρούσα σύνοδο της γενικής διάσκεψης παρέχει στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και στα κράτη µέλη της την ευκαιρία να επανεπιβεβαιώσουν τη δέσµευσή τους για την πολιτιστική πολυµορφία σε διεθνές επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα κράτη µέλη της επιθυµούν να εκφράσουν την υποστήριξή τους για µια νοµική πράξη που να θεσπίζει κανόνες σχετικά µε την πολιτιστική πολυµορφία, πράγµα το οποίο θα είναι ένα νέο βήµα και θα αποτελεί συνέχεια της παγκόσµιας δήλωσης για την πολιτιστική πολυµορφία, στο πλαίσιο µιας απαραίτητης προοπτικής προστιθέµενης αξίας. Μία τέτοια νοµική πράξη, βασισµένη στα ανθρώπινα δικαιώµατα και σε µια ισόρροπη κατανόηση τόσο των ευκαιριών που προσφέρονται όσο και των απειλών που τίθενται από την παγκοσµιοποίηση και την ανάπτυξη των ΤΠΕ, θα διατηρεί και θα προάγει την πολιτιστική πολυµορφία µεταξύ άλλων ως εξής: Με την εδραίωση ορισµένων πολιτιστικών δικαιωµάτων Με τη δέσµευση των µερών για διεθνή συνεργασία Με τη δηµιουργία ενός φόρουµ για συζήτηση σχετικά µε τις πολιτιστικές πολιτικές και Με την καθιέρωση ενός παγκόσµιου ελέγχου της κατάστασης της πολιτιστικής πολυµορφίας σε όλον τον κόσµο. Μια τέτοια νοµική πράξη πρέπει να έχει το γενικό στόχο της προαγωγής της πολιτιστικής πολυµορφίας, συµβάλλοντας στο διάλογο µεταξύ πολιτισµών και υποστηρίζοντας την αµοιβαία κατανόηση και τον αµοιβαίο σεβασµό. 10
Προς το σκοπό αυτό, οι διαπραγµατεύσεις σχετικά µε τη νοµική πράξη µπορούν να λάβουν υπόψη τους ακόλουθους ειδικούς στόχους: Να αναπτυχθεί η διεθνής πολιτιστική συνεργασία, που αποσκοπεί στην ανάπτυξη των ανταλλαγών πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών, συµπεριλαµβανοµένων εκείνων που προέρχονται από αναπτυσσόµενες χώρες, ιδιαίτερα µέσω της ανάπτυξης νοµικών πράξεων και πλαισίων συνεργασίας σε διεθνές επίπεδο (περιφερειακό και / ή διµερές). Η πολιτιστική διάσταση των δράσεων συνεργασίας θα προαχθεί, καθώς και η ανάγκη της υποστήριξης µέσω της εκπαίδευσης της αµοιβαίας γνώσης των πολιτιστικών ταυτοτήτων ως προϋπόθεση του διαπολιτιστικού διαλόγου. Να ευνοηθεί η ανάπτυξη πολιτιστικών πολιτικών και νοµικών πράξεων και για να ενισχυθεί ο διαπολιτιστικός διάλογος σε περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Για το σκοπό αυτό πρέπει να παρασχεθεί τεχνική βοήθεια και εµπειρογνωµοσύνη στα µέλη, µε σκοπό την ανάπτυξη πολιτιστικών πολιτικών προσαρµοσµένων σε κάθε περίπτωση. Να παρασχεθεί στα ενδιαφερόµενα µέρη µια εστία και ένα φόρουµ για τη συζήτηση και το διάλογο σχετικά µε τις πολιτιστικές πολιτικές, την ανάπτυξη των γνώσεων γι αυτές και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών. Να καθιερωθεί πλαίσιο για τον έλεγχο της κατάστασης της πολιτιστικής πολυµορφίας στον κόσµο, το οποίο θα ασχολείται µε την εκπόνηση και τον καθορισµό δεικτών και διεθνών κανόνων στο πλαίσιο της πολιτιστικής πολυµορφίας και θα µπορεί για παράδειγµα να εκδίδει ετήσια έκθεση της "κατάστασης της πολιτιστικής πολυµορφίας". Μια τέτοια πράξη δεν πρέπει να επηρεάζει ούτε να παραβλάπτει το διεθνές νοµικό πλαίσιο που ισχύει στις ανταλλαγές πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών, ιδιαίτερα όσον αφορά τις πτυχές της εκµετάλλευσής τους και των δικαιωµάτων πνευµατικής ιδιοκτησίας. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα κράτη µέλη της κρίνουν ότι η διατήρηση και η προαγωγή της πολιτιστικής πολυµορφίας είναι θεµελιώδης αρχή η οποία πρέπει να αντικατοπτρίζεται στο διεθνές δίκαιο και τη διεθνή πολιτική. Όλα τα µέρη, συµπεριλαµβανοµένης της κοινωνίας πολιτών, πρέπει να συµµετέχουν πλήρως στη διαδικασία της σύνταξης µιας νοµικά δεσµευτικής πράξης υπό την αιγίδα της ΟΥΝΕΣΚΟ. 11