Η ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΟΡΓΆΝΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΊΟΥ ΤΗΣ ΡΟΥΜΑΝΊΑΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΚΑΙΟΥ, ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΣ, ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Η ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΟΡΓΆΝΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΊΟΥ ΤΗΣ ΡΟΥΜΑΝΊΑΣ ΚΑΤΆ ΤΟΝ ΝΈΟΝ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΌΝ ΧΆΡΤΗΝ ΑΥΤΟΎ ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΉΣ : κος ΘΕΌΔΩΡΟΣ Ξ. ΓΙΆΓΚΟΥ Μεταπτυχιακός φοιτητής: π. ΓΕΩΡΓΊΟΣ Σ. SILIVESTRU ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011 1

Η ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΟΡΓΆΝΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΊΟΥ ΤΗΣ ΡΟΥΜΑΝΊΑΣ ΚΑΤΆ ΤΟΝ ΝΈΟΝ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΌΝ ΧΆΡΤΗΝ ΑΥΤΟΎ Διπλωματική εργασία (Master s thesis) προς συμπλήρωση των υποχρεώσεων για τη λήψη του πτυχίου του Μαγίστορος της Θεολογίας 2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ολοκληρωθείσης της περιόδου διδασκαλίας και στα πλαίσια των υποχρεώσεών μας ως προς την κατάθεση της διπλωματικής εργασίας στο τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας και ειδικότερα στον τομέα δικαίου, οργάνωσης της ζωής και διακονίας της Εκκλησίας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, προβαίνουμε στην τελική σύνταξη και καταγραφή της παρούσας εργασίας με θέμα Η οργάνωση και λειτουργία της Ορθόδοξης Ρουμανικής Εκκλησίας. Οι δυσκολίες, τόσο κατά τη συγκέντρωση και αποδελτίωση όσο και κατά τη σύνθεση του υλικού αλλά και ένεκα της δυσκολίας της γλώσσας, υπήρξαν πολλές, ενίοτε φάνταζαν και ανυπέρβλητες. Σήμερα, χάριτι Θεού, είμαστε στην ευχάριστη θέση να δηλώσουμε ότι ολοκληρώσαμε το εγχείρημά μας αυτό και με περισσή χαρά, παρρησία και ικανοποίηση το παραδίδουμε. Παράλληλα, ευχόμαστε ολόψυχα, όπως αυτό τύχει της επιεικούς κριτικής και εξετάσεως υπό του κ. Καθηγητού Θεοδώρου Ξ. Γιάγκου, διότι πράγματι κατεβλήθησαν υπέρμετρες προσπάθειες από μέρους μας να ξεπεραστεί το εμπόδιο της κατανόησης αλλά κυρίως της καταγραφής της παρούσας εργασίας στην ελληνική γλώσσα. 3

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ Η αρχή των εθνοτήτων, κυρίαρχο ιδεολογικό ρεύμα στην Ευρώπη το 19ο αιώνα, υλοποιήθηκε στο χώρο της βαλκανικής χερσονήσου, ως γνωστόν, με τη δημιουργία εθνικών κρατών από λαούς οι οποίοι αποκτούσαν, μετά από μακροχρόνιους αιματηρούς πολέμους, την ανεξαρτησία τους από την παρακμάζουσα οθωμανική αυτοκρατορία. Η σταδιακή διαμόρφωση του νέου γεωπολιτικού χάρτη της περιοχής δεν άφησε χωρίς συνέπειες το χώρο των εκκλησιαστικών δικαιοδοσιών, τόσο ευαίσθητο εξάλλου στις πολιτικές ανακατατάξεις. Οι εθνότητες που συγκροτούσαν νέες κρατικές οντότητες διεκδίκησαν, συνήθως με πολιτικά κίνητρα, και την εκκλησιαστική τους ανεξαρτησία από τη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το οποίο την εποχή της κυριαρχίας των Οθωμανών είχε αναγνωριστεί ως υπερεθνική αρχή που εκπροσωπούσε όλους τους Ορθόδοξους χριστιανούς ενώπιον του Σουλτάνου. Ειδικότερα, η νέα τάξη πραγμάτων κατέτεινε περαιτέρω και στο σχηματισμό «εθνικών Εκκλησιών», αντίστοιχων με τα εθνικά κράτη, οι οποίες να έχουν διακριτή «εθνική» εκκλησιαστική διοίκηση και δικαιοδοσία, που να αντιστοιχεί στα σύνορα του κάθε ανεξάρτητου κράτους. Τα σχετικά διαβήματα εκκλησιαστικής ανεξαρτητοποιήσεως επικαλούνταν κυρίως τους ι. κανόνες και ιδιαίτερα τον 17ο της Δ Οικουμενικής Συνόδου (έτ. 451), που όριζε ότι «τοις πολιτικοίς και δημοσίοις τύποις, και των εκκλησιαστικών παροικιών η τάξις ακολουθείτω» και 38ο της Πενθέκτης (έτ. 691), κατά τον οποίο «Ει τις εκ βασιλικής εξουσίας εκαινίσθη πόλις, ή αύθις καινισθείη, τοις πολιτικοίς και δημοσίοις τύποις και η των εκκλησιαστικών πραγμάτων τάξις ακολουθείτω». Όπως προκύπτει από το περιεχόμενο των ανωτέρω ι. κανόνων, πρακτικοί λόγοι, και συγκεκριμένα η δυνατότητα άσκησης αποτελεσματικότερης ή ακώλυτης εκκλησιαστικής διοίκησης, αποτέλεσαν το κριτήριο για την παροχή αυτονομίας σε μία τοπική Εκκλησία. Ωστόσο, πολύ περισσότερο από την όποια πιεστικότητα των πρακτικών αναγκών για την καλύτερη διοίκηση, το βασικότερο κίνητρο για την επιδίωξη εκκλησιαστικής ανεξαρτησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ήταν η ίδρυση Εκκλησιών με εθνικό ή φυλετικό 4

χαρακτήρα, κάτι που «υφ ον τύπον και έννοιαν εκλαμβάνομεν ημείς σήμερον ήτο άγνωστος επί πολλούς αιώνας εις την Εκκλησίαν». Η συγκυρία αυτή έφερε το Πατριαρχείο αντιμέτωπο με δυσεπίλυτα προβλήματα. Το κυριότερο από τα ζητήματα αυτά ήταν και παραμένει σε ορισμένες περιπτώσεις η μορφή και το περιεχόμενο της νέας δικαιοδοσίας της «Μητέρας Εκκλησίας» επί των «αδελφών- Εκκλησιών» που προέκυψαν. Η ίδρυση του ρουμανικού κράτους, ειδικότερα, και η σταδιακή προσάρτηση σ αυτό των ολοένα απελευθερούμενων περιοχών είχε ως αποτέλεσμα και την αντίστοιχη διαμόρφωση διαφόρων εκκλησιαστικών δικαιοταξιών. Στο πλαίσιο της καθεμιάς από αυτές προβλέφθηκε διαφορετικός βαθμός γεωεκκλησιαστικής δικαιοδοσίας, δηλαδή κανονικής σχέσης ή εξάρτησης της συγκεκριμένης γεωγραφικής περιφέρειας με/από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο κανόνας, ωστόσο, στη νέα κατάσταση που διαμορφωνόταν υπήρξε η συρρίκνωση των πατριαρχικών δικαιοδοσιών. Τη συστηματική διερεύνηση του νομοκανονικού αυτού καθεστώτος αποπειράται η παρούσα μελέτη, με βάση ορισμένες μεθοδολογικές αρχές. Κατ αρχάς, η μακραίωνη ιστορική προέλευση και διαμόρφωση των εξεταζομένων εκκλησιαστικών θεσμών μάς υποχρέωσε να προτάξουμε ιστορικές εισαγωγές, με στόχο την ορθότερη ιστορική ερμηνευτική κατανόηση των θεσμών αυτών. Ο στόχος αυτός περιορίζει αναλόγως και την έκταση των ιστορικών εισαγωγών μας, αφήνοντας την εξέταση των επιμέρους προβλημάτων τους σε ειδικότερες εργασίες. Η πρώτη από τις εισαγωγικές έχει γενικό χαρακτήρα και παρακολουθεί την βαθμιαία διοικητική διαμόρφωση της Ρουμανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η ιδιαίτερα μεγάλη έκταση της ιστορικής αυτής εισαγωγής συγχωρείται, νομίζω, από την ίδια τη σημασία του αντικειμένου της. Οι επόμενες ιστορικές μας αναφορές προσαρμόζονται στις ανάγκες των επιμέρους κεφαλαίων, υπηρετώντας όμως το σκοπό που ήδη αναφέραμε. 5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η θεμελίωσή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ρουμανία έγινε με το ιεραποστολικό έργο του Αγίου Αποστόλου Ανδρέα, ο οποίος κήρυξε το λόγο του Ευαγγελίου και στην πρώην ρωμαϊκή περιοχή της Σκυθίας, η οποία βρίσκεται ανάμεσα του ποταμού Δούναβη και του δυτικού μέρους της Μαύρης θάλασσας, τη σημερινή Ντόμποτζεα, νοτιοανατολικά της Ρουμανίας. Στις 25 Απριλίου του 1885, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρουμανίας έγινε αυτοκέφαλη και στις 25 Φεβρουαρίου του 1925 ανυψώθηκε στην περίοπτη θέση του Πατριαρχείου, έχοντας στενή επαφή από άποψη δογματικής, λειτουργικής και κανονονιστικής χροιάς με τις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες και, πρώτα από όλα, με το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Από την πλευρά της οργάνωσης, η Ρουμανική Εκκλησία διαιρείται σε μητροπόλεις, αρχιεπισκοπές και επισκοπές με 13.527 ενορίες, 14.513 ιερείς και διακόνους και 15.218 ιερούς ναούς. Η ανώτατη αρχή της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρουμανίας σε όλους τους τομείς είναι η Ιερά Σύνοδος, η οποία αποτελείται από τον Πατριάρχη και όλο το σώμα των Αρχιερέων και βοηθών Επισκόπων. Ο κεντρικός οργανισμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρουμανίας για όλα τα διοικητικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά θέματα είναι η Εθνική Εκκλησιαστική Συνέλευση, η οποία αποτελείται από εκπροσώπους, κληρικούς και λαϊκούς, κάθε αρχιερατικής περιοχής. Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρουμανίας έχει υπό την πνευματική της δικαιοδοσία και 637 ιερές μονές και σκήτες, που επανδρώνουν με τη σειρά τους 8.000 μοναχοί και μοναχές. Επιπροσθέτως, η Ρουμανική εκκλησία επιλαμβάνεται της θεολογικής κατάρτισης των στελεχών της, προσφέροντας τις υπηρεσίες της και διακονώντας στο στρατό, στη χωροφυλακή, στις φυλακές, στα νοσοκομεία, στα σχολεία και σε κάθε εμπερίστατο μέλος της. Από την πρώτη Θεία Λειτουργία που τελέσθηκε σε μια τοπική οργανωμένη εκκλησία και μέχρι τη σημερινή μορφή οργάνωσης και λειτουργίας της, η Ορθόδοξη Ρουμανική Εκκλησία έχει 6

περάσει διάφορα στάδια ως προς τη συγκρότηση και μετατροπή της από μια τοπική Εκκλησία των τριών Πριγκιπάτων στο σημερινό Πατριαρχείο της Ρουμανίας. Ήταν ανάγκη για να πετύχει το σκοπό τούτο να περάσουν χρόνια πολλά, να υποστούν δυσκολίες και εμπόδια, να αλλάξουν οι τρόποι διοίκησης και διοικητές, να χρησιμοποιηθεί η διπλωματία έως το επιτρεπτό επίπεδο της μη αλλοίωσης του δόγματος και της της πίστης. Να περάσει από ηγεμόνα σε ηγεμόνα, να υποστεί ριζικές αλλαγές εναντίον της, στην εποχή του Αλέξανδρου Κούζα μετά την ένωση των Ρουμανικών Χωρών (1859), να δει με τα μάτια της το ψήφισμα του πρώτου Συντάγματος της Χώρας (1866), της οποίας πάλευε να γίνει εθνική Εκκλησία. Έπρεπε να ψηφιστεί ο Συνοδικός Νόμος του 1872 για την εκλογή μητροπολιτών, να προσπαθήσει για την όποια διοικητική ελευθερία μπορούσε να κερδίσει με τον Εσωτερικό Κανονισμό της Ιεράς Συνόδου της Ορθοδόξου Ρουμανικής Εκκλησίας του 1873 που ερχόταν να αντικαταστήσει τους νόμους του Αλ. Κούζα. Να εκδώσει το 1882 το πρώτο Επίσημο Δελτίο της «Biserica Ortodoxă Română», να εκδώσει το 1875 τον Κανονισμό εκλογής Τιτουλαρίων ή Βοηθών Αρχιερέων, το 1881 τον Κανονισμό περί των Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Ορθοδόξου Ρουμανικού Κλήρου, το 1884 τον Κανονισμό τής εν γένει συμπεριφοράς του κλήρου, για να έρθει εκείνη η ευλογημένη ώρα που το Οικουμενικό Πατριαρχείο, υπό του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιωακείμ Δ (1885), παραχωρεί στην Εκκλησία της Ρουμανίας το αυτοκέφαλο διά του Πατριαρχικού και Συνοδικού Τόμου, μέσω του οποίου καθορίζεται και ο τρόπος κανονικής διοικήσεως αυτής. Μετά τις τροποποιήσεις του 1895, 1905 και του 1911 του νόμου του 1872 ορίζεται ως κεντρική εκκλησιαστική αρχή η Ιερά Σύνοδος που συνεδρίαζε δύο φορές το χρόνο και αποφάσιζε για τα θέματα θρησκευτικής φύσεως. Ο ψηφισμένος νόμος του 1893 περί Εφημεριακού Κλήρου και Εκκλησιαστικών Λυκείων τροποποιημένος το 1896, 1900, 1907, 1909 και 1910 ίσχυε μέχρι το 1925, όταν εκδόθηκε ο Νόμος περί Οργανώσεως της Ορθοδόξου Ρουμανικής Εκκλησίας που θα γινόταν και ο πρώτος Καταστατικός Χάρτης (178 άρθρα) τής 7

Ρουμανικής Εκκλησίας, η οποία το 1925 ανυψώθηκε εις Πατριαρχείο διά του Πατριαρχικού και Συνοδικού Τόμου. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ο βασικός άξονας της έκδοσης αυτής ήταν ο πρώτος Καταστατικός Χάρτης του Μητροπολίτη Σιμπίου Ανδρέου Σαγκούνα, μέσα του Ιθ αιώνος, στη βάση του οποίου είχε οργανώσει την Εκκλησία της Τρανσυλβανίας την εποχή εκείνη. Μετά το τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου (1948), όταν στη Ρουμανία γίνεται η καθεστωτική μεταβολή, η Εκκλησιαστική νομοθεσία υπέστη πολλές τροποποιήσεις, τις οποίες ανέλαβε ο τότε Πατριάρχης Ρουμανίας Ιουστινιανός, ο οποίος εκδίδει και τον Καινούριο Καταστατικό Χάρτη που ψηφίζεται από την Ιερά Σύνοδο στις 19 και 20 Οκτωβρίου 1948 και που θα είναι το βασικό νομικό πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Θεώρησα πολύ ενδιαφέρον το θέμα αυτό και βέβαια πολύ δύσκολο στην προσπάθειά μου να αναδείξω την οργάνωση και τη λειτουργία της Εκκλησίας της Ρουμανίας, έτσι όπως είναι αυτή σήμερα με τις καινούριες προκλήσεις και με τα καινούρια δεδομένα, σε ένα ενιαίο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάτω από ένα δυνατό χέρι του νυν Πατριάρχου Ρουμανίας κ.κ Δανιήλ Τσιουμπότεα. Στο πρώτο μέρος της εργασίας παρουσιάζω τις ιστορικές συνθήκες που υπήρχαν στο κάθε ένα από τα τρία ρουμανικά Πριγκιπάτα, υπογραμμίζοντας, ταυτόχρονα, τις ανησυχίες και τον αγώνα της Εκκλησίας για ολόκληρο το χριστιανικό έθνος. Πιστεύω πως το να αναφερθώ στην Εκκλησία της Ρουμανίας χωρίς να μνημονεύω μερικούς από αυτούς τους εξαιρετικούς ιεράρχες, μοναχούς και ηγεμόνες όπως: ο Ιωσήφ του Άργες, ο Αντίμ Ιβιρεάνου, ο Γρηγόριος Δ ο Δάσκαλος, ο Παΐσιος Βελιτσκόφσκυ, οι Μητροπολίτες Βαρλαάμ και Δοσοφτέι στη Μολδαβία, ο ηγεμόνας Βασίλε Λούπου, ο μητροπολίτης Βενιαμίν Κωστάκης, ο μητροπολίτης Μελκισεδέκ Στεφανέσκου, ο Βασίλειος Μόγα ο πρώτος Ρουμάνος επίσκοπος, ο μητροπολίτης Σιμπίου Ανδρέας Σαγκούνα, ο πατέρας όλων των Καταστατικών Χαρτών οργάνωσης και λειτουργίας της Ορθοδόξου Ρουμανικής Εκκλησίας, ο Μίρον Κρίστεα (1η 8

Νοεμβρίου 1925-6 Μαρτίου 1939) πρώτος πατριάρχης, ο Νικόδημος Μουντέανου (5 Ιουλίου 1939-27 Φεβρουαρίου 1948) δεύτερος πατριάρχης, ο Ιουστινιάν(ος) Μαρίνα (6 Ιουνίου 1948-26 Μαρτίου 1977) τρίτος πατριάρχης, ο Ιουστίν(ος) Μοϊσέσκου (19 Ιουνίου 1977-31 Αυγούστου 1986) τέταρτος πατριάρχης, ο Θεόκτιστ(ος) Αραπάσου (16 Νοεμβρίου 1986-30 Ιουλίου 2007) πέμπτος πατριάρχης και ο Δανιήλ Τσιουμπότεα (12 Σεπτεμβρίου 2007) ο 6ος και νυν πατριάρχης Ρουμανίας και τόσοι άλλοι στους οποίους αναφέρομαι παρακάτω, όσο μου επέτρεψε ο χώρος, θα καθιστούσε αυτήν την εργασία ως μια εργασία χωρίς βάση. Η παρουσίαση των προγενέστερων Καταστατικών Χαρτών που έγιναν οδηγοί για την έκδοση του σημερινού Χάρτη οργάνωσης και λειτουργίας του Πατριαρχείου είναι σημείο αναφοράς για την παρούσα μελέτη. Η παρουσίασή τους, έστω και εν συντομία, πιστεύω πως μας δίνουν τη δυνατότητα να καταλάβουμε καλύτερα τις συνθήκες και τις ανάγκες του τόπου και την ολοκληρωμένη έκδοση του παρόντος Καταστατικού Χάρτη Οργάνωσης και Λειτουργίας του Πατριαρχείου Ρουμανίας. Έδωσα μεγάλη έμφαση στην έκθεση και εξήγηση του παρόντος Καταστατικού Χάρτη Οργάνωσης και Λειτουργίας, προσπαθόντας να μετατρέπω την ύλη σε ένα στοιχείο αναφοράς για κάθε ενδιαφερόμενο, που θα βοηθήσει σε μελλοντικές συγκρίσεις και αναφορές πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. Δεν θα μπορούσα, επίσης, να μην κάνω αναφορά και να μην μνημονεύω τις Επαρχίες και τους επαρχιώτες Αρχιερείς που αποτελούν το Πατριαρχείο της Ρουμανίας στο εσωτερικό της Χώρας και στο εξωτερικό. Επίσης, το να μην αναφερθώ στη σημερινή θεολογική εκπαίδευση πιστεύω πως θα ήταν λάθος, σε μια εποχή που αρκετά Ελληνόπουλα σπουδάζουν στη Ρουμανία και πολλοί Ρουμάνοι σπουδάζουν στην Ελλάδα. Εν συνεχεία, κάνω μια μικρή παρουσίαση του Ορθόδοξου κεντρικού τύπου και των τύπων σχέσεων Εκκλησίας και κράτους στη διάρκεια της κοινής ιστορίας και των δύο θεσμών. Η ογκώδης βιβλιογραφία, οι τεράστιες σε αριθμό μελέτες που έχουν γίνει πάνω σε αυτό το θέμα, που εγώ, δειλά, προσέγγισα, με υποχρεώνουν να συνεχίζω χωρίς συζήτηση την έρευνα για μία πιο ολοκληρωμένη και πιο ενημερωμένη μελλοντική διατριβή- 9

εργασία στον ίδιο τομέα, εφόσον ο εξαιρετικός μου καθηγητής κ. Θεόδωρος Ξ. Γιάγκου θα μπορέσει να δείξει την ίδια πατρική του υπομονή και αγάπη, που σε όλα αυτά τα χρόνια με συνόδεψε. Ευχαριστώ πολύ σε όλους εκείνους, φίλους και γνωστούς, καθηγητές και συμφοιτητές που σε αυτά τα χρόνια με ανέβαζαν και μου έδιναν δύναμη να προχωρήσω προς τη σημερινή στιγμή που, προσωπικά, τη θεωρώ ένα θαύμα. Ευχαριστώ τον Μακαριότατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. κ. Ιερώνυμον Β για την ενθάρρυνση και την Πατρική του ανησυχία όπως και τον Γέροντά μου, τον Θεοφιλέστατο Άγιο Αβύδου κ. Κύριλλο που, με τον τρόπο του, με ανέβαζε πνευματικά όταν οι δυνάμεις μου τελείωναν. Ευχαριστώ, επίσης, και την καλή μου πρεσβυτέρα Γεωργία, που σε όλη τη διάρκεια των σπουδών αυτών με υποστήριξε χωρίς δεύτερη σκέψη, προσέχοντας ταυτόχρονα και τα δυο μας τέκνα, τον Αλέξανδρο και τον Νικόλαο. Ευχαριστώ όλους όσοι με βοήθησαν στη μετάφραση κειμένων και με βοήθησαν στη γραφή της παρούσας μελέτης. Δοξάζω τον Θεό και Τον ευγνωμονώ που μου έδωσε τη δυνατότητα να ολοκληρώσω, έστω και σε αυτή τη μορφή, τη διατριβή που κρατάτε στα χέρια σας. Ευχαριστώ όλους! 10

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΡΟΥΜΑΝΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ Ιστορική αναδρομή... 12-13 Η Ορθόδοξη Ρουμανική Εκκλησία στη Μουντένια... 13-15 Η Ορθόδοξη Ρουμανική Εκκλησία στην Ολτένια... 16 Η Ορθόδοξη Ρουμανική Εκκλησία στη Μολδαβία.... 16-19 Η Ορθόδοξη Ρουμανική Εκκλησία στην Τρανσυλβανία...... 19-21 Ο Πατριάρχης Νήφων και η οργάνωση της Εκκλησίας... 21-26 Η Ρουμανική Εκκλησία μετά την ένωση των Ρουμανικών Πριγκιπάτων ανακήρυξή της ως Aυτοκέφαλη... 26-30 Η κατάσταση της Ορθόδοξης Ρουμανικής Εκκλησίας στην Τρανσυλβανία στον 18ο 20ό αιώνα... 30-33 Τα πρώτα βήματα της Ορθόδοξης Ρουμανικής Εκκλησίας ως Πατριαρχείο... 33-38 Β. ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ Εισαγωγή... 38-39 Η Εκκλησία στην εποχή των δύο παγκόσμιων πολέμων... 40-41 Ο Μητροπολίτης Ανδρέας Σαγκούνα.... 41-42 Οι βασικές αρχές του Καταστατικού Χάρτη του Σαγκούνα 42 - Η αρχή της εκκλησιαστικής αυτονομίας...... 42-44 - Η Συνταγματική Αρχή..... 44-49 - Η αρχή της συμμετοχής των λαϊκών..... 49 Η Ορθόδοξη Ρουμανική Εκκλησία στο Βασίλειο της Ρουμανίας... 50-53 Η ενοποίηση της Εκκλησίας όλων των Ρουμανικών επαρχιών 1918-1925... 54 Ο πρώτος Καταστατικός Χάρτης Οργάνωσης και Λειτουργίας... 54-61 Ο Καταστατικός Χάρτης Οργάνωσης και Λειτουργίας της Ρουμανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας από το 2008... 62 Οι τροποποιήσεις του Καταστατικού Χάρτη... 62-65 65 11

Γ. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΧΑΡΤΗ Εισαγωγή.. 66-67 1. Οι Διοικητικοί Οργανισμοί... 67-70 1.1. Ιερά Σύνοδος... 70-76 1.2. Η Διαρκής Ιερά Σύνοδος 76-78 1.3. Η Εθνική Εκκλησιαστική Συνέλευση...... 78-80 2. Οι Κεντρικοί Εκτελεστικοί Οργανισμοί..... 80-90 2.1. Ο Πατριάρχης....... 80-86 2.2. Το Εθνικό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο...... 86-88 2.3. Το Διαρκές Εθνικό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο.. 88-90 3. Κεντρικοί Διοικητικοί Οργανισμοί..... 90-91 3.1. Η Πατριαρχική Αρχιγραμματεία... 91-92 3.2. Η Πατριαρχική Διοίκηση.... 92-94 Δ. ΤΟΠΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΡΟΥΜΑΝΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Εισαγωγή 94-102 1. Η Ενορία... 102-105 1.2. Ο Εφημέριος..... 105-108 1.3 Η Ενοριακή Συνέλευση...... 108-110 1.4. Το Ενοριακό Συμβούλιο... 111-113 1.5. Η Διοίκηση της Ενοριακής Περιουσίας..... 113-114 1.6.Η Ενοριακή Επιτροπή.. 114-118 2. Οι Μονές........ 118-121 2.1. Το Ηγουμενοσυμβούλιο..... 121-122 3. Η Πρωθιερεία... 123 3.1. Ο Πρωθιερέας... 123-125 4. Το Ορθόδοξο Βικαριάτο.... 125-126 5. Η Επαρχία......... 126 5.1. Ο Κυρίαρχος....... 126-129 5.2. Η Επαρχιακή Συνέλευση........ 129-131 5.3. Το Επαρχιακό Συμβούλιο... 131-134 5.4. Το Διαρκές Επαρχιακό Συμβούλιο... 134-136 5.5. Η Επαρχιακή Διοίκηση και η Επαρχιακή Καγκελαρία... 136-138 6. Η Μητρόπολη..... 139 6.1. Η Μητροπολιτική Σύνοδος... 139-140 12

6.2. Ο Μητροπολίτης..... 140-143 7. Μητροπόλεις του Ρουμανικού Πατριαρχείου... 143-151 7. Α. Οι Μητροπόλεις του Ρουμανικού Πατριαρχείου στο εσωτερικο της Χώρας.. 7. Β. Η Μητρόπολη της Μπασαραμπίας (BASARABIA).. 7. Γ. Οι επαρχίες της Ρουμανικής Ορθόδοξης Διασποράς Η εκλογή και η ενθρόνιση των ποιμενάρχων αυτών... 144-148 148 148-151 Ε. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ Ε. 1. Η Διδασκαλία των Θρησκευτικών προ και μετά το 1848... 151-153 Ε. 2. Θεολογικά Λύκεια... 154-161 Ε. 3. Η Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση.... 161-168 Ε. 4. Οι θεολογικές Σχολές σήμερα μετά των τμημάτων αυτών.. 168-171 ΣΤ. Ο ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ... 171-176 Ζ. Η ΣΧΕΣΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ...... 176-182 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ........ 183-184 ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ....... 184-208 13

Α. ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΡΟΥΜΑΝΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η Ρουμανική Ορθόδοξη Εκκλησία 1 έρχεται δεύτερη σε μέγεθος μεταξύ όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών μετά από τη Ρωσική. Στη σύνθεση της Ρουμανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας περιέχονται οι Ορθόδοξες Εκκλησίες των τριών ρουμανικών Πριγκιπάτων: της Μουντένιας (η λεγόμενη Ρουμανική Χώρα ή Βλαχία), της Μολδαβίας και της Τρανσυλβανίας 2. Οι ξεχωριστές ιστορίες των Εκκλησιών της Μουντένιας και της Μολδαβίας συνεχίστηκαν μέχρι το Δεκέμβριο του 1864, όταν ο Ρουμάνος ηγεμόνας Αλέξανδρος Ιοάν Κούζα 3, (1859 1866) πέτυχε την ενοποίηση των πιο πάνω Εκκλησιών και συγκεκριμένα στις 3 Δεκεμβρίου 1864 4, όταν παρέδωσε το Οργανικό Διάταγμα για την Ίδρυση μίας Κεντρικής Συνοδικής αρχής στη Ρουμανική Εκκλησία 5. Οι Ρουμανικές Εκκλησίες των δύο Πριγκιπάτων βρίσκονταν υπό τη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως 6 : η Εκκλησία της Μουντένιας, από το Μάιο του 1359 7 και η Εκκλησία της Μολδαβίας από της 26ης Ιουλίου 1401 8 μέχρι της 25ης Απριλίου 1885 9, όταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο και συγκεκριμένα ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Δ (1884-1886) και οι δέκα μητροπολίτες, μέλη της 1 Σπύρος Ν., Τρωιάνος, Γεώργιος Α., Πούλης, Εκκλησιαστικό Δίκαιο, Δεύτερη έκδοση, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα - Κομοτηνή 2003, σ. 205. 2 Βαρνάβας Δ., Τζωρτζάτου, Μητροπολίτου Κίτρους, Η δικονομία της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρουμανίας μετά ιστορικής ανασκοπήσεως, Αθήναις 1973, σς. 13-17, Constantin, Pârvu, Pr., Organizarea şi dezvoltarea Bisericii Ortodoxe Române în spiritul autonomiei şi autocefaliei, Autocefalie, Patriarhie, Slujire Sfântă, Ed. Institutului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1995, σς. 17-21. 3 Valeriu, Stan, Alexandru Ioan Cuza, Editura Ştiinţifică şi Enciclopedică, Bucureşti 1984, Dumitru, Ivănescu, Alexandru Ioan Cuza în conştiinţa posterităţii, Editura Junimea, Iaşi 2001. 4 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof. Dr., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 374. 5 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof. Dr., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Vol. III, Editura Institutului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1994, σ. 118. 6 Răzvan, Theodorescu, Implicaţii balcanice ale Începuturilor Mitropoliei Moldovei, în Credinţă şi cultură în Moldova, Τόμος. II, Editura Trinitas, Iaşi 1995, σς. 5-27. 7 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 70, Marinescu, C., Înfiinţarea Mitropoliilor în Ţara Românească şi Moldova, Bucureşti 1924, σ. 22. 8 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof. Dr., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 78: Marinescu, C., Înfiinţarea Mitropoliilor în Ţara Românească şi Moldova, Bucureşti 1924, σ. 22. 9 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof. Dr., Câteva consideraţii privind vechimea autocefaliei, Bisericii Ortodoxe Române, în M.A., An XXX, 1985, nr. 5-6, σ. 275-287: Ministerul Cultelor şi Instrucţiunii Publice, Acte privitoare la autocefalia Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1885, δημοσιευμένα στο B.O.R., έτος 1885, nr. 5, σς.336-354, nr. 8, σς.533-577, nr. 12, σς.921-933 και στο περιοδικό Ortodoxia, Bucureşti, an VI, 1885, nr. 23, σς.177-182, nr. 30 σς.233-235, nr. 49 σς.385-395: Păcuraru Mircea, Pr. Prof. Dr., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 381. 14

Πατριαρχικής Ιεράς Συνόδου: ο Κυζίκου Νικόδημος, ο Χαλκηδόνος Καλλίνικος, ο Αδριανουπόλεως Νεόφυτος, ο Μασίας Σωφρόνιος, o Μελενίκου Προκόπιος, ο Αριτίμνης Νικηφόρος, ο Μογλένης Καισάριος, ο Δέμπρης και Βελίζης Άνθιμος, ο Σάμου Γαβριήλ και ο Λιτίτσιας Ιγνάτιος, εξέδωσε τον Πατριαρχικό τόμο, βάσει του οποίου αναγνώρισε τη Ρουμανική Ορθόδοξη Εκκλησία ως Αυτοκέφαλη Εκκλησία 10. Με αυτόν τον τρόπο η Ρουμανική Ορθόδοξη Εκκλησία από εξαρτημένη Εκκλησία γίνεται αδελφή Εκκλησία, ισότιμη όλων των αδελφών Αυτοκεφάλων Εκκλησιών 11. Η ξεχωριστή ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Τρανσυλβανίας εκτείνεται από το 10ο αιώνα μέχρι και της 23ης Απριλίου 1919, όταν μετά τη συνένωση της Τρανσυλβανίας με την υπόλοιπη Ρουμανία (αρχές Δεκεμβρίου 1918), ενώνεται με την Ορθόδοξη Ρουμανική Εκκλησία. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 1250-1359 οι θρησκευτικές ανάγκες των κληρικών και των πιστών από την Ντόμπροτζεα (περιοχή της Ρουμανίας μεταξύ ποταμού Δούναβη και Μαύρης Θάλασσας) μέχρι την ανατολική Μουντένια και Νότια Μολδαβία καλύπτονταν από τους μητροπολίτες της Βιτσίνας, κωμόπολη που βρισκόταν στην ακτή του Δούναβη κοντά στην πόλη Ισακτσέα. Η μητρόπολη της Βιτσίνας ανήκε στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου από το 1204 έως και το 1359. Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΡΟΥΜΑΝΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΗ ΜΟΥΝΤΕΝΙΑ Η περιοχή της Μουντένιας απέκτησε την ανεξαρτησία της και μετατράπηκε σε σημαντική δύναμη στην ανατολική Ευρώπη χάρη στον ιδρυτή της, τον Μπασαράμπ τον Πρώτο το Μεγάλο (1310 1352), ηγεμόνα της νίκης της Ποσάδας (9-12 Νοεμβρίου 1330) εναντίον των Ούγγρων, των οποίων ηγούνταν ο Γάλλος Κάρολος Ρόμπερτ της Ανζού (1308-1342). 10 Ministerul Cultelor şi Instrucţiunii Publice, Acte privitoare la autocefalia Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti, 1885, δημοσιευμένα στο B.O.R., an 1885, nr. 5, σς.336-354, nr. 8, σς.533-577, nr. 12, σς.921-933 και στο περιοδικό Ortodoxul, Bucureşti, an VI, 1885, nr. 23, σς.177-182, nr. 30 σς.233-235, nr. 49 σς.385-395, Mircea, Păcurariu, Pr. Prof. Dr., Câteva consideraţii privind vechimea autocefaliei, Bisericii Ortodoxe Române, în M.A., An XXX, 1985, nr. 5-6, σς. 275-287. 11 Nicolae, Dobrescu,, Istoria Bisericii din România 1850-1895, Bucureşti 1905, σ. 206. Τόμος Patriarhie, Slujire Sfântă. Momente aniversare în Biserica Ortodoxă Română, Bucureşti 1995, σς. 5-242. Τόμος, Centenarul autocefaliei Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1987. 15

Μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας, ως ένα από τα κύρια μελήματα τέθηκε η οργάνωση της θρησκευτικής ζωής της χώρας, μιας και στο μεσαίωνα ο ηγεμόνας έπρεπε να ήταν και ευνοούμενος του αντίστοιχου Πατριάρχη. Ο ίδιος ο Μπασαράμπ Α έπρεπε να είχε δίπλα του έναν μητροπολίτη που να εξυπηρετεί τις θρησκευτικές ανάγκες του λαού, να χειροτονεί ιερείς και να οργανώνει τη θρησκευτική ζωή. Παρ όλα αυτά καθ όλη τη διάρκεια της ηγεμονίας του Μπασαράμπ Α δεν υπήρξε ποτέ ουσιαστική ιεραρχία στη δομή της Ρουμανικής Εκκλησίας, έτσι ώστε να την καθιστά αναγνωρίσιμη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, το πνευματικό κέντρο της Ορθοδοξίας και την απόλυτη αρχή στην Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία. Το κενό αυτό στην ιεραρχία της Ρουμανικής Εκκλησίας ήρθε να καλύψει, με ιδιαίτερη διπλωματία, ο γιος του Μπασαράμπ Α, Νικολάι Αλεξάνδρου Μπασαράμπ (1352-1364). Με έγκρισή του, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κάλλιστος Α (1350-1353, 1355-1363) μετέθεσε τον Υάκινθο - τον τελευταίο Μητροπολίτη της Βιτσίνας - στο Άρτζες, την τότε πρωτεύουσα της χώρας, όπου και ανέλαβε τα καθήκοντα του Μητροπολίτη τής Ρουμανικής Χώρας (Μουντένια) από το 1359 έως το 1372. Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι βάσει των τελευταίων ερευνών (Π. Π. Παναϊτέσκου & Κωνσταντίν Τζιουρέσκου) η έδρα της Μητρόπολης της Ουγγροβλαχίας βρισκόταν στο Καμπουλούνγκ, πρώτη πρωτεύουσα της Ρουμανικής Χώρας, στην Εκκλησία του Νέγρου Βόδα, όπου είναι ενταφιασμένοι ο Μπασαράμπ ο πρώτος και ο γιος του Νικολάι Αλεξάνδρου Μπασαράμπ. Η μετάθεση του Μητροπολίτου Υακίνθου έγινε και με τη συναίνεση του Αυτοκράτορα Ιωάννου Παλαιολόγου Ε (1341-1376, 1379-1391), γεγονός που αποδεικνύει το άμεσο ενδιαφέρον της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας για το μικρό τότε κράτος στις βόρειες όχθες του ποταμού Δούναβη 12. Έτσι, εξαρτημένη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, η Εκκλησία της Μουντένιας νομιμοποιήθηκε μέσω της αναγνώρισης της κανονικής ταυτότητάς της και τα μέλη της απέκτησαν το προνόμιο να 12 Simeon, Reli, Istoria vieţii bisericeşti a românilor, Volumul I, Cernăuţi 1942, σ. 105. 16

λαμβάνουν μέρος στις συγκλήσεις της συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Στον Μητροπολίτη της Μουντένιας αποδόθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το προνόμιο της προτεραιότητας, να περιέλθουν δηλαδή στη δικαιοδοσία του οι Εκκλησίες της Τρανσυλβανίας και της Ουγγαρίας, όπως μας περιγράφει η φήμη του από το 1401, «του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτου της Μουντένιας (Ρουμανικής Χώρας), Δοξασμένου Εξάρχου όλης της Ουγγαρίας και των Τόπων» 13. Ο Πατριάρχης των Ιεροσολύμων Χρύσανθος Νοταράς (1707-1731) στο βιβλίο του Συνταγμάτιον, το οποίο εκδόθηκε στα ελληνικά στην πόλη Ταργκόβιστε το 1715 14, αποδεικνύει ότι οι μητροπολίτες της Μουντένιας είχαν το δικαίωμα να ασκήσουν πατριαρχική δικαιοδοσία επί των Ρουμάνων Ορθοδόξων της Τρανσυλβανίας 15. Ο ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρουμανικής Χώρας ισχυροποιήθηκε στο τέλος του 14ου αιώνα, λόγω του ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης Φιλόθεος Κόκκινος (1346-1376) και η Ιερά Σύνοδος αποφάνθηκαν το Μάιο του 1371 να προβούν στη μετατροπή της Εκκλησίας της Χαλίτσιου σε Μητρόπολη, απονέμοντας στον Επίσκοπο της Χαλίτσιου Αντώνιο (1371-1391) τον τίτλο του Μητροπολίτη. Λόγω του ότι ο Επίσκοπος Αντώνιος είχε υπό τη δικαιοδοσία του άλλες 4 Επισκοπές (της Χελμ, της Τουλζόβ, της Πρεμίσλ και της Βλαδιμίρ-Βόλιντσκ), οι οποίες δεν είχαν Επισκόπους, τον έστειλαν στον «Σεβασμιότατο Μητροπολίτη της Ουγγροβλαχίας, ώστε να μπορέσει να προβεί στις απαραίτητες εκλογές επισκόπων και στις ακόλουθες χειροτονίες». Το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1372 απένειμε στον Μητροπολίτη της Μουντένιας Άνθιμο Κρητόπουλο (1370-1381 Μητροπολίτη Σεβερίν, 1381-1401 Μητροπολίτη Άρτζες), τον τιμητικό τίτλο του αντικαταστάτη του Πατριάρχη στην Άγκυρα, καθιστώντας τον τέταρτο στην ιεραρχία με πρώτο στην ιεραρχική διαβάθμιση τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΡΟΥΜΑΝΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΗΝ ΟΛΤΕΝΙΑ 13 Simeon, Reli, Istoria vieţii bisericeşti a românilor, Volumul I, Cernăuţi 1942, σ. 111. 14 Syntagmation, Τârgovişte - 1715, σ. 7 (Συνταγμάτιον, Ταργόβιστε). 15 Ion, Bianu, Nerva, Hodoş, και Dan, Simionescu, Bibliografie românească veche 1508-1830, Editura Αcademiei Române, Bucureşti 1903-1943. Τόμος 1, σ. 490. 17

Τον Αύγουστο του 1370 στη δυτική Μουντένια (ηγεμόνας την τότε περίοδο ήταν ο Βλάντισλαβ-Βλάικου 16, 1364-1377), στην Ολτένια, ιδρύθηκε μία δεύτερη Μητρόπολη με έδρα της το Σεβερίν και Μητροπολίτη το Δικαιοφύλακα Δανιήλ Κρητόπολο, ο οποίος χειροτονήθηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Φιλόθεο Κόκκινο. Αμέσως μετά τη χειροτονία του ο Μητροπολίτης Δικαιοφύλακας Δανιήλ Κρητόπολος μετονομάστηκε σε Άνθιμος και έγινε «Μητροπολίτης της μισής Ουγγροβλαχίας» για την περίοδο 1370-1381 17. Το συνοδικό έγγραφο του Οικουμενικού Πατριαρχείου από το Σεπτέμβριο του 1369 αναφέρει ότι «ο λαός αυτής της χώρας είναι μεγάλος, σχεδόν αμέτρητος», οπότε δεν αρκεί μόνο ένας αρχιερέας να τους καθοδηγήσει πνευματικά και να τους διδάσκει όλα τα απαραίτητα για τη λύτρωση της ψυχής 18. Η ίδρυση της δεύτερης μητρόπολης της Ρουμανίας έχει βαρύνουσα θρησκευτική σημασία, αλλά έπαιξε και σημαντικό ρόλο στην υπεράσπιση ολόκληρης της Ορθοδοξίας μπροστά στη Ρωμαιοκαθολική προπαγάνδα στην Νοτιονατολική Ευρώπη και ιδιαιτέρως στην Ογγροβλαχία. Σημειώνουμε εδώ ότι κατά τη θητεία του Ράντου του Πρώτου 19 (1377-1385) ιδρύθηκε, περίπου το 1380, η Καθολική Επισκοπή του Άρτζες, η οποία ανήκε στην καθολική Αρχιεπισκοπή του Κάλοκσα (Ουγγαρία). Η Μητρόπολη της Σεβερίν παύει να υπάρχει μετά το 1405. Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΡΟΥΜΑΝΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΗ ΜΟΛΔΑΒΙΑ Η Μολδαβία, η οποία απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1359 20, προσανατολίστηκε από άποψη θρησκευτικών αναγκών στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Οι διαβουλεύσεις μεταξύ Μολδαβίας και Οικουμενικού Πατριαρχείου για τη δημιουργία της Μητρόπολης της Μολδαβίας ξεκίνησαν το 1386. Από την πλευρά της Μολδαβίας έλαβε μέρος στις συζητήσεις ο Ηγεμόνας Πέτρου 16 Dan, Cernovodeanu, Ştiinţa şi arta heraldică în România, Ed. Ştiinţifică şi Enciclopedică, Bucureşti 1977, σ. 45 17 Petre S., Panaitescu, Dan, Mioc, Documente privind istoria României, Bucureşti 1970, σς. 25-27. 18 Documentul Nr. 19 din August 1372 (Έγγραφο αρ. 19 του Αυγούστου 1372). 19 Constantin C., Giurescu, Istoria Românilor, vol. I, Ed. All Educaţional, Bucureşti 2003, ISBN 973-684-510-9. 20 Dani, I., Gündish, K. et al (editori), Documenta Romaniae Historica, vol. XIII, Transilvania (1366-1370), Editura Academiei Române, Bucureşti 1994, σς.161-162, Predescu,Lucian, Enciclopedia Cugetarea, Bucureşti 1940, σ. 109. 18

Μουσάτ 21 (1375-1391), και, εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο Πατριάρχης Νιλ 22 (1379-1388). Για το λόγο αυτό (τη δημιουργία της Μητρόπολης της Μολδαβίας) το Οικουμενικό Πατριαρχείο ανέθεσε στους Έλληνες ιεράρχες Θεοδόσιο και Ιερεμία να αναλάβουν ιερατικά καθήκοντα στη Μολδαβία. Οι ντόπιοι κάτοικοι όμως έφεραν αντιρρήσεις σε αυτή την πρωτοβουλία και δεν αποδέχτηκαν την ανάθεση. Για την ομαλή διεξαγωγή των συζητήσεων ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ματθαίος ο Πρώτος 23 (1397-1410) έστειλε το 1401 τον Γρηγόριον Τσαμπλάκ 24, μαθητή του Πατριάρχου Ευθυμίου του Τυρνάβου 25 (1375-1394, 1400) και αργότερα Μητροπολίτου του Κιέβου. Μετά το τέλος των συζητήσεων και την επιστροφή του Γρηγορίου Τσαμπλάκ 26 στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ο Πατριάρχης Ματθαίος και η Ιερά Σύνοδος την 26η Ιουλίου 1401 με επιστολή τους στον ηγεμόνα της Μολδαβίας, Αλέξανδρο τον Κάλλιστο 27 (1400-1432), του κοινοποιούν ότι Μητροπολίτης της Εκκλησίας της Μολδαβίας (1401-1408) θα ήταν ο Ρουμάνος Ιωσήφ Μουσάτ, χειροτονημένος από τον Μητροπολίτη Αντώνιο του Χαλίτσιου (1371-1391) πριν το 1386. Η έδρα της Μητρόπολης της Μολδαβίας ήταν η πρωτεύουσά της, η Σουτσεάβα. Στην αναγνώριση της Μητρόπολης της Μολδαβίας σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Εμμανουήλ Παλαιολόγος ο 2ος (1391-1425) με απώτερο σκοπό και ελπίδα πως οι Μολδαβοί θα τον βοηθούσαν στις επερχόμενες μάχες του ενάντια στους Τούρκους. Η Μητρόπολη της Μολδαβίας είχε υπό την επιρροή και επίβλεψή της τις Επισκοπές του Ρανταούτσι και του Ρόμαν 28, 21 Constantin C., Giurescu, και Dinu C., Giurescu, Istoria Românilor din cele mai vechi timpuri până astăzi,bucureşti 1975, Alexandru, Filipaşcu,: Sălbăticiuni din vremea strămoşilor noştri, Ed. Ştiinţifică, Bucureşti 1969. 22 Γεδεών, Ι. Μανουήλ, Πατριαρχικοί Πίνακες ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ του από Θεσσαλονίκης, 36-1884, OTTO KEIL, Librairie Internationale Pera Grande Rue, No. 457, εν Κωνσταντινουπολει 1890, σ. 440. 23 Γεδεών, Ι. Μανουήλ, Πατριαρχικοί Πίνακες ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ του από Θεσσαλονίκης, 36-1884, OTTO KEIL, Librairie Internationale Pera Grande Rue, No. 457, εν Κωνσταντινουπόλει, 1890, σς.457-463. 24 Παπαδόπουλος Α., Ο άγιος Δημήτριος εις την Ελληνικήν και Βουλγαρικήν παράδοσιν, Θεσσαλονίκη 1971 25 Petre S, Panaitescu, Mircea cel Bătrân, 2 η εκδοση, Editura Corint, Bucureşti 2000, σ. 196. 26 Leonid, Arhimandrit, Noi contribuţii la istoria Bulgariei, περιοδικό Glasnik, Belgrad 1871, αριθ. XXXI, σ. 279 27 Constantin C., Giurescu, και Dinu C., Giurescu, Istoria Românilor din cele mai vechi timpuri până astăzi, Bucureşti 1975, σ. 286. 28 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof. Dr., Contribuţii la Episcopiile Romanului şi Rădăuţilor în sec. al XVI-lea, în.m.m.s. an LI, nr. 5-6, 1960, σς. 322-337. 19

ιδρυθείσες από τον Αλέξανδρο τον Κάλλιστο 29. Στη δικαιοδοσία της Μητρόπολης της Μολδαβίας περιήλθε επίσης και η επισκοπή του Χούσι, ιδρυθείσα την 15η Δεκεμβρίου 1598 30 από τον Μητροπολίτη Γεώργιο Μοβίλα 31 (1587-1591 και 1595-1605) κατά την περίοδο της ηγεμονίας του Ιερεμία Μοβίλα 32 (1595-1600, 1600-1606) και με πρώτο επίσκοπο τον Σεβασμιότατο Ιωάννη 33 (1598-1605). Ο Μητροπολίτης της Μολδαβίας όπως και ο Μητροπολίτης της Μουντένιας είχε το δικαίωμα να ασκήσει αρχιερατικά καθήκοντα και σε άλλες περιοχές, οι οποίες παλιά ανήκαν διοικητικά στη Μολδαβία: η Ακρόπολη του Τσιτσέι στην περιοχή Νταμπούκα και η Ακρόπολη Μπάλτα στην περιοχή Τύρναβου 34. Κατά την Ενωτική Σύνοδο της Φεράρας Φλωρεντίας 35 (1438-1439) οι ηγέτες της Μολδαβίας Ιλίες και Στεφάν (1435-1442) απέστειλαν αντιπροσωπεία της Εκκλησίας της Μολδαβίας, αποτελούμενη από τον Μητροπολίτη Δαμιανό (χειροτονημένος Μητροπολίτης το 1437 από το Οικουμενικό Πατριαρχείο) μαζί με τον ελληνικής καταγωγής βικάριό του, Κωνσταντίνο Πρωθιερέα, και τον Νεαγκόε, εκπρόσωπο της επισκοπής της Ρόμαν. Οι απεσταλμένοι στη Σύνοδο υπέγραψαν την Πράξη της Ενωτικής Συνόδου στη Φλωρεντία 36 την 6η Ιουλίου 1439. Αργότερα όμως, και συγκεκριμένα το 1452, συντάχθηκαν στο πλευρό των Ανθενωτικών του Βυζαντίου και απομακρύνθηκαν από την Ένωση των Λατίνων. Χάρη στην αίγλη που έχαιραν στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, ως ανεξάρτητα κράτη, η Μουντένια και η Μολδαβία, λίγο πριν την ένωση των Ελλήνων και Λατίνων, προσκλήθηκαν από τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τον Αυτοκράτορα Εμμανουήλ 29 Constantin C., Giurescu, και Dinu C., Giurescu, Istoria Românilor din cele mai vechi timpuri până astăzi, Bucureşti 1975, σ. 286. 30 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof.,, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 124. 31 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti, 2000, σ. 124. 32 Constantin C., Giurescu, και Dinu C., Giurescu, Istoria Românilor, volum II (1352-1606). Editura Ştiinţifică şi Enciclopedică, Bucureşti 1976, σς.154-192. 33 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof. Dr., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 124. 34 Simeon, Reli, Istoria vieţii bisericeşti a românilor, Τόμος I, Cernăuţi 1942 σ. 131. 35 Gill Joseph, The Council of Florence, Cambridge University Press, 1959: Donald M. Nicol, The Last Centuries of Byzantium, 1261-1453 (Cambridge, 1993, 2nd ed.), σς.306 17, 339-68. 36 Concilim Florentinum, Documenta et Scriptores Editum Consilio et Impensis, Pontificii Instituti Orientaluim Studiorum, Series B, Volumen V, Fasciculus II, Pontificum Institutum Orientalium Studiorum, Piazza Santa Maria Maggiore 7, Roma, 1953/ Actorum Graecorum, Concilio Florentini, Descriptionis Cuiusdam Eiusdem, Ad Fidem Manuscriptorum Edidit Additis Versione Latina. Introductione et Indicibus Iosephus Gill, S. I. in pont. Instituto Orientalium Studiorum Prof., Pars II, Res Florentie Gestae, Pontificum Institutum Orientalium Studiorum, Piazza Santa Maria Maggiore 7, Roma 1953. 20

Παλαιολόγο τον Δεύτερο (1391-1425) στη Σύνοδο της Κονστάντζ 37 (1414-1418), πόλη που βρισκόταν στη Νότια Γερμανία για να βοηθήσουν το Βυζάντιο απέναντι στον κίνδυνο των Τούρκων κατακτητών. Έτσι, το Φεβρουάριο του 1418, μία αποστολή αποτελούμενη από 19 μητροπολίτες από την Ανατολική Ευρώπη, μεταξύ των οποίων και ο Γρηγόριος Τσαμπλάκ, λαϊκούς από την Κωνσταντινούπολη και αντιπροσώπους της Μουντένιας (ηγεμόνας την τότε περίοδο ήταν ο Μίρτσεα ο Μέγας 38, 1396-1418) πήγαν στη Σύνοδο της Κονστάντζ. Η Σύνοδος της Κονστάντζ θεωρήθηκε το 16ο Οικουμενικό Συμβούλιο από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, αλλά στην ουσία αποτέλεσε ένα «Ευρωπαϊκό συμβούλιο» εκκλησιαστικών και θρησκευτικών ζητημάτων της Ανατολής και είχε ως αποτέλεσμα την ακύρωση του Παπικού Σχίσματος (1377-1417). Το ζήτημα της ένωσης των δύο Εκκλησιών συμφωνήθηκε να συζητηθεί σε μία άλλη μελλοντική σύνοδο. Η συμμετοχή των κατοίκων της Μουντένιας και των Μολδαβών στη σύνοδο της Κονστάντζ ήταν και η πρώτη συμμετοχή των Ρουμάνων σε μία διεθνή διορθόδοξη σύνοδο. Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΡΟΥΜΑΝΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΗΝ ΤΡΑΝΣΥΛΒΑΝΙΑ Η Τρανσυλβανία από τον 10ο αιώνα είχε δικούς της μητροπολίτες και επισκόπους. Χαρακτηριστική είναι η ανακάλυψη που έγινε το 1978 σε μια επιγραφή στο Μοναστήρι Ριμέτς στην περιοχή Άλμπα-Ιούλια, ότι το έτος 1377 ο αρχιεπίσκοπος Γκελάσιε 39 ήταν ο πρώτος Ρουμάνος Ιεράρχης της Τρανσυλβανίας, αργότερα άγιος της Ρουμανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας 40, γεγονός που επαληθεύει την ύπαρξη μίας Ορθόδοξης Εκκλησίας, καλά οργανωμένης σε αυτά τα μέρη, ήδη από τα τέλη του 14ου αιώνα. Από τα λίγα έγγραφα που διασώθηκαν και που αναφέρονται στο Μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του Πέρι, το οποίο 37 Cassar, John, Dr. The Rights of Nations: Reflections on the Address of Pope John Paul II to the 50th Session of the United Nations General Assembly, Center for Global Education, St. John's University, 1997. 38 Petre S., Panaitescu, Mircea cel Bătrân, ediţia a II-a, Editura Corint, Bucureşti 2000, σ. 52. 39 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, vol. 2, Ed. Institutului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 61-93, 174-195, 287-317, 374-394, 467-499. 40 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Sfinţi daco romani şi români, Tipărită cu binecuvântarea I.P.S. DANIEL Mitropolitul Moldovei şi Bucovinei, Editura Trinitas, Editura Mitropoliei Moldovei şi Bucovinei, Iaşi 1994, σς.38-39 21

κηρύχθηκε Σταυροπηγιακή μονή τη 13η Αυγούστου το 1391 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αντώνιο τον 4ο 41 (1389-1390, 1391-1397), αποδεικνύεται ότι το 1391 υπήρχαν και άλλοι ιεράρχες στην Τρανσυλβανία 42 και ότι υπήρχε επίσης και ένας Ορθόδοξος Αρχιεπίσκοπος της Τρανσυλβανίας (αντίστοιχο έγγραφο της 14ης Μαΐου 1394). Πριν το 1456 στην Τρανσυλβανία αναφέρεται ο Ορθόδοξος Επίσκοπος Ιωάννης από την Κάφφα της Κριμαίας, με έδρα την πόλη Χουνεντοάρα, επίσκοπος που απομακρύνθηκε από τον Ιωάννη Καπιστάν, απεσταλμένο του Πάπα. Επίσης, το έγγραφο το οποίο είχε εκδοθεί από τον ρουμανικής καταγωγής βασιλιά της Ουγγαρίας Ματέι Κορβίν 43 (1458-1490) στις 20 Μαρτίου 1479, μαρτυρά πως στην Τρανσυλβανία την τότε περίοδο τελούσε ιερατικά καθήκοντα ο Ορθόδοξος Μητροπολίτης Ιωαννίκιος, καταγόμενος από το Βελιγράδι Σερβίας. Στα τέλη του 15ου αιώνα και αρχές του 16ου η έδρα της Μητρόπολης της Τρανσυλβανίας για 7 συνεχόμενες δεκαετίες ήταν το ρουμανικό χωριό Φελεάκ στην Κλουζ με πρώτο Μητροπολίτη τον Δανιήλ 44. Το 1579 η έδρα της Μητρόπολης της Τρανσυλβανίας μεταφέρθηκε στην Άλμπα-Ιούλια 45 και πρώτος Μητροπολίτης ήταν ο Γεννάδιος 46 (1579-1585). Το 1597 υπό την ηγεσία του Μιχαήλ του Γενναίου 47 (1593-1601), ο οποίος έμεινε στην ιστορία για την πρώτη ένωση των τριών Ρουμανικών Πριγκιπάτων που τέλεσε το 1600 48, κτίστηκαν στην ακρόπολη της Άλμπα-Ιούλιας 41 Γεδεών, Ι. Μανουήλ, Πατριαρχικοί Πίνακες ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ του από Θεσσαλονίκης, 36-1884, OTTO KEIL, Librairie Internationale Pera Grande Rue, No. 457, εν Κωνσταντινουπόλει, 1890, σ. 448. 42 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Τόμος 2, Ed. Institutului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1994, σς. 61-93, 174-195, 287-317, 374-394, 467-499. 43 Barta, István, Iván T. Berend, Péter Hanák, Miklós Lackó, László Makkai, Zsuzsa L. Nagy, György Ranki, Istoria Ungariei de la origini până în zilele noastre, la Editura Horváth Roanne, Budapesta 1974. 44 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Τόμος. 2, Ed. Instituului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1994,σς. 61-93, 174-195, 287-317, 374-394, 467-499. 45 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, vol. 1, Ed. Institutului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1991, σ. 495. 46 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, vol. 2, Ed. Institutului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1994, σς. 61-93, 174-195, 287-317, 374-394, 467-499. 47 Mihai Viteazul în conştiinţa europeană, 1, Documente externe, Editura Academiei Republicii Socialiste România, Bucureşti, 1982, Petre S.,Panaitescu, Mihai Viteazul, Fundaţia Regele Carol I, Bucureşti 1936, Constantin, Giurescu, Studii de Istorie socială, Vechimea rumâniei în Ţara Românească şi legătura lui Mihai Viteazul, Despre rumâni, Despre boieri, Ediţia a II a revăzută şi adăugită de Constantin C. Giurescu, Editura Universul S.A., Bucureşti 1943. 48 Constantin, Giurescu, C.,, "Istoria românilor", volumul II, Editura Enciclopedică, Bucureşti 2000: Petre S., Panaitescu, "Mihai Viteazul", Editura Corint, Bucureşti 2002. Mircea, Muşat, Ion, Ardeleanu, "De la statul geto-dac la 22

μία εκκλησία και μία μονή, οι οποίες αποτέλεσαν την έδρα της Μητρόπολης μέχρι το 1761. Αργότερα εγκαταστάθηκε η ενωμένη επισκοπή 49 υπό τη δικαιοδοσία της Ρωμαιοκαθολικής Αρχιεπισκοπής του Εστεργκόμ με επιστάτη τον πρώην ορθόδοξο Μητροπολίτη Αθανάσιο Άγγελο 50 (1701-1713). Το 1714 με απόφαση του Δικαστηρίου της Βιέννης η μητρόπολη του Μιχαήλ του Γενναίου κατεδαφίσθηκε, ενώ η έδρα της ενωμένης επισκοπής μεταφέρθηκε στο Φαγαράς στις 4 Οκτωβρίου 1716. Αργότερα υπό την ηγεσία του επισκόπου Ιννοκέντιου Μίκου-Κλέιν 51 (1730-1751) η έδρα μεταφέρθηκε στο Μπλαζ στις 31 Αυγούστου 1737. Ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΝΗΦΩΝ ΚΑΙ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Το 1503 ο Νήφων Β 52 (1486-1489 53, 1497-1498 54, 1502 55, 11 Αυγούστου 1508 56 ), πρώην Οικουμενικός Πατριάρχης και Μητροπολίτης της Ουγγροβλαχίας μεταξύ 1503-1505, προσκαλούμενος από τον ηγεμόνα Ράντου 57 (1495-1508) ήλθε στη Ρουμανική Χώρα με τη συναίνεση της Κωνσταντινούπολης, για να βοηθήσει στην αναδιοργάνωση της Εκκλησίας της χώρας. Το 1503 αποφασίστηκε η ίδρυση δύο νέων επισκοπών 58, οι οποίες δεν ξεκίνησαν όμως να λειτουργούν άμεσα, η μία στο Ράμνικ 59, στη statul român unitar", Editura Ştiinţifică şi Enciclopedică, Bucureşti 1983. 49 Augustin Bunea, Statistica românilor din Transilvania în anul 1750, în: Transilvania, 32 (1901), σ. 237, Recensământul făcut de generalul Adolf Nikolaus von Buccow între anii 1761-1762 menţiona următorul raport statistic: 128.635 familii ortodoxe faţă de 25.223 familii unite. Cf. Chatoliques et Orthodoxes: Les enjeaux de l'úniatisme. Dans la sillage de Balamand. Bayard/Fleurus-Mamme/Cerf. Paris 2004. σ. 132, Recensământul general al populaţiei României din 29 decembrie 1930, vol. II: Neam, limbă maternă, religie, Imprimeria Naţională, Bucureşti 1938, σ. XXVII. 50 Constantin C., Giurescu, Gheorghe, Rădulescu, Nicolae C., Nicolescu, Marcel D., Popa, Florin, Constantiniu, Matei C., Horia, Istoria României în date, Editura Enciclopedică Română, Bucureşti 1971. 51 Nicolae, Comşa,, Episcopul Ion Inochentie Micu (Colecţia Oameni ai Blajului ), Blaj 1997, Δεύτερη έκδοση 1943, Nicolae, Comşa,, Episcopul Ion Inochentie Micu, Blaj 1997, σς.19-21. 52 Ion, Ionescu, Pr. Prof., Viaţa şi pătimirea Părintelui nostru Nifon, Patriarhul, στο Τόμο Sfinţi români şi apărători ai legii strămoşeşti, Bucureşti 1987 σ. 338. 53 Γεδεών, Ι. Μανουήλ, Πατριαρχικοί Πίνακες ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ του από Θεσσαλονίκης, 36-1884, OTTO KEIL, Librairie Internationale Pera Grande Rue, No. 457, εν Κωνσταντινουπόλει 1890, σς. 488-490. 54 Γεδεών, Ι. Μανουήλ, Πατριαρχικοί Πίνακες ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ του από Θεσσαλονίκης,,36-1884, OTTO KEIL, Librairie Internationale Pera Grande Rue, No. 457, εν Κωνσταντινουπόλει1890, σς.492-493. 55 Γεδεών, Ι. Μανουήλ, Πατριαρχικοί Πίνακες ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ του από Θεσσαλονίκης, 36-1884, OTTO KEIL, Librairie Internationale Pera Grande Rue, No. 457, εν Κωνσταντινουπόλει 1890, σ. 495. 56 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 116 57 Γεδεών, Ι. Μανουήλ, Πατριαρχικοί Πίνακες ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ του από Θεσσαλονίκης, 36-1884, OTTO KEIL, Librairie Internationale Pera Grande Rue, No. 457, εν Κωνσταντινουπόλει 1890, σ. 492. 58 Păcuraru Mircea, Pr. Prof. Dr., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 115. 59 Păcuraru Mircea, Pr. Prof. Dr., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Vol. II, Editura Trinitas, Iaşi 2006, σ. 42. 23

θέση της πρώην μητρόπολης του Σεβερίν, που ονομάστηκε «η επισκοπή του Ράμνικ και του νέου Σεβερίν», και η δεύτερη στο Μπουζάου 60. Ο Πατριάρχης Νήφων χειροτόνησε γι αυτές τις δύο νέες μητροπόλεις δύο επισκόπους 61, ενώ η κανονική τους οργάνωση έγινε πολύ αργότερα, προς το τέλος της ηγεμονίας του Νεαγκόε Μασαράμπ (1512-1521) 62. Πρόσφατες έρευνες (Κων/νος Τζιουρέσκου, Π. Π. Παναϊτέσκου) αποδεικνύουν ότι η πρώτη έδρα της Μητρόπολης της Βλαχίας βρισκόταν στο Καμπουλούνγκ, στην εκκλησία του Νέγρου Βόδα, όπου αναπαύονται οι πρώτοι ηγέτες της χώρας, ο Μπασαράμπ ο Πρώτος 63 (1310-1352) και ο γιος του, ο Νικόλαος Αλέξανδρος Μπασαράμπ 64 (1352-1364). Η έδρα μεταφέρθηκε αργότερα υπό την ηγεσία του Βλάδισλαβ-Βλάικου (1364-1377) στην Κούρτεα δε Άργες, όπου τη βρίσκουμε μέχρι το 1517. Μετά από την προαναφερόμενη χρονολογία, πιο συγκεκριμένα στις 17 Αυγούστου του 1517, έγιναν τα εγκαίνια της εκκλησίας του Κούρτεα δε Άργες 65, κτίσμα του Νεαγκόε Μασαράμπ (1512-1521), οπότε η έδρα της Μητρόπολης μεταφέρθηκε στην τότε πρωτεύουσα της Ρουμανικής Χώρας, το Ταργκόβιστε 66, σε μία εκκλησία κτισμένη από τον Ράντου (1495-1508) και ολοκληρωμένη από τον Νεαγκόε Μασαράμπ. Εκεί λειτουργεί η μητρόπολη έως το 1668 67, όταν o νέος ενθρονισμένος Μητροπολίτης Θεοδόσιος 68 (1668-1672 και 1679-1708) μεταφέρει την έδρα της Μητρόπολης στο Βουκουρέστι, στην εκκλησία «των Αγίων Αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου και Ελένης», η οποία κτίστηκε από τον ηγεμόνα Κωνσταντίνο Σερμπάν Μπασαράμπ 69 (1654-1658) και εγκαινιάστηκε το 1658. Από το 1925 έως και σήμερα η προαναφερόμενη εκκλησία λειτουργεί ως έδρα του Πατριαρχείου της Ρουμανίας 70. 60 M. Beza, The Romanian Church, London 1995, σ. 58. 61 Păcuraru Mircea, Pr. Prof. Dr., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 116. 62 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof.,., Sfinţi daco romani şi români, Tipărită cu binecuvântarea I.P.S. DANIEL Mitropolitul Moldovei şi Bucovinei, Editura Trinitas, Editura Mitropoliei Moldovei şi Bucovinei, Iaşi 1994. 63 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 69. 64 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 70. 65 Mihăilă G., Dan, Zamfirescu, Literatura română veche, vol. I, Bucureşti 1969, σς.60-112. 66 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 117. 67 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 210. 68 Nicolae, Şerbănescu,, Mitropolitul Teodosie al Ţării Româneşti 1668-1672, 1679-1708, în S.T. an IV, nr. 5-6, σς.330-351. 69 Turcu, C. Nicolae, Biserica din Ţara Românească în timpul domniei lui Şerban Cantacuzino în B.O.R., an LXXXIV, nr. 3, 1963, σς.651-671. 70 Bianu, Ioan, Hodoş Nicolae., Bibliografie românească veche, vol. I-III, Bucureşti 1903-1936, Volum I, σ. 521. 24

Όσον αφορά τη Μητρόπολη της Μολδαβίας, η έδρα της βρισκόταν αρχικά στο Ραδαούτσι 71, στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που κτίστηκε από τον ηγεμόνα Μπογντάν Α 72 (1359-1365). Αργότερα υπό την ηγεσία του Πέτρου Μουσάτ (1374-1391) μεταφέρθηκε στην τότε πρωτεύουσα της χώρας, τη Σουτσεάβα 73. Όταν πρωτεύουσα της Μολδαβίας έγινε το Ιάσιο κατά τη δεύτερη θητεία του Αλέξανδρου Λαπουσνέανου (1552-1561, 1564-1568), η έδρα της μητρόπολης της Μολδαβίας μεταφέρθηκε εκεί στις 29 Μαρτίου 1677 με εντολή του ηγεμόνα Αντώνιου Ρουσέτ (1675-1678). Μία άλλη μητρόπολη, της Προϊλάβιας, ιδρύθηκε στο τέλος του 15ου αιώνα στην Μπραΐλα και πήρε το όνομά της από την ελληνική ονομασία της συγκεκριμένης πόλης 74. Η μητρόπολη της Προϊλάβιας συμπεριλάμβανε όλες τις Εκκλησίες των περιοχών που ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Λειτούργησε, λοιπόν, υπό τη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου μέχρι την ειρήνη της Αδριανούπολης (2-14 Σεπτεμβρίου 1829), όταν επιστράφηκαν στη Ρουμανική Χώρα όλες οι ακροπόλεις από τα αριστερά του Δούναβη. Οι Εκκλησίες του Τούρνου και του Τζιούρτζιου έγιναν προσαρτήματα της Μητρόπολης της Ουγγροβλαχίας, ενώ οι Εκκλησίες της Μπραΐλας έγιναν προσάρτημα της επισκοπής του Μπουζάου. Υπενθυμίζω εδώ και την Επισκοπή της Στρεχάιας 75, η οποία λειτουργούσε από το 1672 έως το 1679 στο δήμο Μεχεδίντσι. Το 1793 ιδρύθηκε η Επισκοπή του Άργες υπό τη δικαιοδοσία της Μητρόπολης της Ουγγροβλαχίας, έχοντας ως πρώτο Ιεράρχη τον Ρουμάνο Ιωσήφ του Άργες (1793-1820). Στις 10 Οκτωβρίου 1776 η Μητρόπολη της Ρουμανικής Χώρας απέκτησε την ιεραρχική διαβάθμιση της αντικαταστάτριας του πρώτου θρόνου της Μητρόπολης της Κωνσταντινούπολης, Καισαρείας της Καππαδοκίας. Έλαβε το συγκεκριμένο τίτλο από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Σωφρόνιο τον 2ο (1774-1780), ο 71 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 76. 72 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σς.75-76. 73 Mircea, Păcurariu, Pr. Prof., Istoria Bisericii Ortodoxe Române, Editura Sofia, Bucureşti 2000, σ. 76. 74 Simeon, Reli, Istoria vieţii bisericeşti a românilor, Τόμος I, Cernăuţi 1942, σελ.98. 75 Nicolae, Şerbănescu,, Pr., Varlaam, Mitropolitul Ţării Româneşti, părintele tipografiei bucureştene (1672-1679), în B.O.R. LXXVI (1958), 12, σ. 1120. 25