- - - ~~~~~~~- -~--------- θρεπτική αξία λιβαδικών φυτών και χρησιμπίηση των θαμνλίβαδων από τις αίγες Μ. Δ. Γιαιcυλάιcη Εργαστήρι Λασικών Βσκτόπων (236), Τμήμα Δασλγίας και Φυσικύ Περιβάλλντς Αρισττέλει Πανεπιστήμι θεσσαλνίκης 54006 θεσσαλνίκη ΠΕΡΙΛΗΨΗ Μελετήθηκαν ι επχιακές μεταβλές της θρεπτικής αξίας ρισμένων πωδών και ξυλωδών φυτών καθώς και η χρησιμπίηση από τις αίγες θαμνλίβαδων με διαφρετική αναλγία θαμνώδυς - πώδυς βλάστησης και με διαφρετικές εντάσεις βόσκησης, σε θαμνλίβαδα της Βόρειας Ελλάδας. Στα αγρωστώδη η περιεκτικότητα σε λικές πρωτεϊνες μειώθηκε με την πρόδ της βλαστικής περιόδυ κατά 62%, ενώ στα ψυχανθή και τα ξυλώδη είδη κατά 47%. Αντίστιχα η in vitro πεπτικότητα μειώθηκε στα αγρωστώδη και ψυχαχθή κατά 28% και στα ξυλώδη 7%. Επίσης, σε όλες τις κατηγρίες φυτών μειώθηκε η περιεκτικότητα σε ανόργανα στιχεία, με εξαίρεση την περιεκτικότητα σε Ca τυ πίυ η συγκέντρωση αυξήθηκε στα ξυλώδη είδη. Τα ψυχανθή διατηρύσαν σχεδόν σταθερή την περιεκτικότητά τυς σε Ca και Ρ. Η μείωση της συμετχής στη φυτκάλυψη των θάμνων από 66% σε 53% και η αύξηση της συμμετχής των πωδών φυτών, βελτ ίωσε συνλικά τη θρεπτική αξία της τρφής πυ έβσκαν ι αίγες. Αυτό είχε σαν απτέλεσμα να αυξηθεί η κατανάλωση τρφής στ λιβάδι με τη μεγαλύτερη συμμετχή των πωδών φυτών σε όλες τις περιόδυς βόσκησης εκτός από τυς μήνες Μάϊ και Ιύνι. Επίσης, η κατανάλωση τρφής (44,3, 37,3 και 35,4 g/kgbw0,75) ήταν μεγαλύτερη όταν η ένταση βόσκησης ήταν μέτρια (I goat/ha/y) σε σχέση με τη βαρειά (2 goat/ha/y) και την πλύ βαρειά ( 4 goat/haly). Λέξεις κλειδιά : θαμνλίβαδα, θρεπτική αξία, κατανάλωση τρφής, ένταση βόσκησης, αίγες. ΕΙΣΑΓΩΓΉ Η παραγωγή ζωϊκών πρϊόντων πυ βασίζεται στη βόσκηση των φυσικών λιβαδιών εξαρτάται άμεσα από την πιότητα και την πσότητα της διαθέσιμης βσκήσιμης ύλης, τη θρεπτική αξία και την πσότητα της τρφής πυ καταναλώνυν τα ζώα και από τις ανάγκες των ζώων. Ο σημαντικότερς παράγντας πυ επηρεάζει αυτές τις σχέσεις είναι η ένταση βόσκησης (Hart, 1978). Οι σχέσεις αυτές γίννται πλυπλκότερες σε λιβάδια στα πία υπάρχει πικιλία ειδών, διότι συχνά η ένταση βόσκησης αλλάζει τη σύνθεση των φυτών και την παραγωγή της βσκήσιμης ύλης (Jameson, 1963 και Ellison, 1960). Η ένταση βόσκησης πυ θα εξασφαλίζει ικανπιητική πσότητα διαθέσιμης βσκήσιμης ύλης και θα παρέχει στα ζώα τη δυνατότητα να επιλέγυν την τρφή τυς, συνήθως πρσφέρει μεγαλύτερη παραγωγή ζωϊκών πρϊόντων και παράλληλα πρστατεύει καλύτερα τ φυσικό περιβάλλν. Πληρφρίες σχετικά με τη θρεπτική αξία των λιβαδικών φυτών πυ υπάρχυν στα θαμνλίβαδα της χώρας μας και την πσότητα τρφής πυ καταναλώνυν κατά βύληση ι αίγες, είναι δυνατόν να αξιλγηθύν και να χρησιμπιηθύν στη διαχείριση των εκτάσεων αυτών. Στην εργασία αυτή έγινε ανασκόπηση εργασιών στις πίες μελετήθηκαν ι επχιακές μεταβλές της θρεπτικής αξίας ρισμένων πωδών και ξυλωδών φυτών καθώς επίσης και η χρησιμπίηση από τις αίγες θαμνλίβαδων με διαφρετική αναλγία θαμνώδυς- πώδυς βλάστησης και με διαφρετικές εντάσεις βόσκησης. Υ ΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕθΟΔΟΙ Εγιναν τρία διαφρετικά πειράματα σε θαμνλίβαδα στη Χρυσπηγή Σερρών κατά τα έτη 1986-87, 1988-89 και 1990-92. Επιλέχθηκαν συνλικά 10 είδη φυτών : η Dactylis glomerata,
258 η Festuca νaiesiaca και τ Chrysopogon gryllus από τα αγρωστώδη, τ Trifoiium campestre, τ Tήfolium hirtum, τ Trifoiium purpureum και η Vicia cracca από τα ψυχανθή και η Quercus sesssiiiiflora, τ Carpinus orientalis και τ Fraxinus omus από τα ξυλώδη φυτά. Από τα είδη αυτά συλλέχθηκαν με τ χέρι δείγματα παρόμια με αυτά πυ έβσκαν τα ζώα. Στα δείγματα πρσδιρίσθηκαν : Ι) Οι λικές πρωτεϊνες με τη μέθδ Kjeidahi (AOAC, 1980) 2) Η in νitro πεπτικότητα της ργανικής υσίας (τi!iey and Terry, 1963) 3) Η περιεκτικότητα σε Ca με φασματφωτμετρία ατμικής απρρόφησης σε συσκευή Perkin Eimer 2380. 4) Η περιεκτικότητα σε Ρ χρωματμετρικά (AOAC, 1980) Η πσότητα τρφής πυ κατανάλωναν ι αίγες υπλγίσθηκε σύμφωνα με τν τύπ (Van Dyne, 1968): Κόπρανα Χ 100 Κατανάλωση = --------------------- Ι 00-% πεπτικότητα ( Tilley and Terry, Ι963) σε δείγματα πυ λαμβάννταν Η πεπτικότητα υπλγίσθηκε in νitro από τέσσερα ζώα με ισφαγικές κάνυλες, ενώ τα κόπρανα μετρήθηκαν με τη μέθδ της λι κής συλλγής των κπράνων. Σακύλες συλλγής κπράνων κατασκευάσθηκαν και τπθετήθηκαν σε 12 ζώα. Η συλλγή γινόταν δύ φρές την ημέρα και για έξι συνεχείς ημέρες. θρειπικη ΑΞΙΑ ΛΙΒΑΛΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ Η περιεκτικότητα των ειδών πυ μελετήθηκαν σε λικές πρωτεϊνες ήταν υψηλή κατά τα πρώτα στάδια ανάπτυξής τυς και ελαττώννταν με την πρόδ της βλαστικής περιόδυ. Στα α γρωστώδη η περιεκτικότητα σε λικές πρωτεϊνες μειώθηκε κατά 62%, από τ πρώτ στάδι α νάπτυξης μέχρι τ στάδι τυ σχηματισμύ των σπόρων, ενώ στα ψυχανθή και τα ξυλώδη μειώθηκε κατά 47%. Η περιεκτικότητα των τριών μάδων φυτών σε λικές πρωτεϊνες σε σχέση με τις απαιτήσεις των ζώων σε λικές πρωτεϊνες για συντήρηση και γαλακτπαραγωγή παρυσιάζνται στ σχήμα 1. Οι απαιτήσεις σε λικές πρωτεϊνες των πρβάτων και αιγών ηλικίας μέχρι 2 ετών και βάρυς περίπυ 40 kg, πυ βόσκυν σε ημίξηρες περιχές, είναι περίπυ 8% για συντήρηση και 1 Ο% για γαλακτπαραγωγή, με την πρϋπόθεση ότι καταναλώνυν ικανπιητική πσότητα τρφής (NRC, Ι98 1 ). 30.,--. ι U'.::; "'... "' 8. t::.., U' :.:..< 25 5 --Αγρωστώδη... Ψυχανθή +Ξυλώδη -Συντήρηση -- Γαλακτπαραγωγή 0~--L---~--~--~---L--~ Απρ. Μάϊς Ιύν. Ιύλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Σχήμα Ι. Περιεκτικότητα (%) σε λικές πρωτεϊνες των αγρωστωδών, ψυχανθών και ξυλωδών φυτών σε σχέση με τις απαιτήσεις των αιγών για συντήρηση και γαλακτπαραγωγή.
259 Στα πρώτα στάδια ανάπτυξης, όλες ι μάδες φυτών κάλυπταν τις ανάγκες των ζώων σε λικές πρωτεϊνες για συντήρηση και γαλακτπαραγωγή. Με την πρόδ της βλαστικής περιόδυ τα ψυχανθή υπερκάλυπταν τις ανάγκες για γαλακτπαραγωγή, τα ξυλώδη κάλυπταν τις ανάγκες για γαλακτπαραγωγή μέχρι τν Ιύλι, ενώ τα αγρωστώδη κάλυπταν τις ανάγκες για συντήρηση μέχρι τν Ιύνι. Η πεπτικότητα όλων των ειδών πυ μελετήθηκαν (σχήμα 2), ελαττώθηκε μετά τ τέλς της περιόδυ ανάπτυξής τυς και συγκεκριμένα μειώθηκε στα αγρωστώδη και ψυχανθή κατά 28%, ενώ στα ξυλώδη κατά 7%. 70~----------------------------, 60 Cj μ ~ μ I< μ!: ω!: t: ;;:..:: 50 40 30 20 10 -Αγρωστώδη... Ψυχανθή +Ξυλώδη Απρ. Μάϊς Ιύν. Ιύλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Σχήμα 2. In vitro πεπτικότητα των αγρωστωδών, ψυχανθών και ξυλωδών φυτών κατά τη διάρ κεια τυ έτυς. Γενικά, η θρεπτική αξία της βσκήσιμης ύλης των πωδών και ιδιαίτερα των ψυχανθών ήταν υψηλότερη από εκείνη των θάμνων κατά τα πρώτα στάδια ανάπτυξης (Γιακυλάκη και Νάστης, 1987). Μετά τ στάδι της καρπφρίας όμως, η θρεπτική αξία των αγρωστωδών μειώθηκε ση μαντικά, ενώ εκείνη των ψυχανθών και των ξυλωδών διατηρήθηκε σε σχετικά υψηλά επίπεδα. Η περιεκτικότητα των αγρωστωδών σε Ca ήταν μικρότερη σε σχέση με τις άλλες μάδες φυτών και μειώθηκε κατά 40% με την πρόδ της βλαστικής περιόδυ (σχήμα 3). 20 15 ι-- Ca (mg/g) ~ -Αγρωστώδη... Ψυχανθή 10 +Ξυλώδη 5 -Ανάγκες ζώων Απρ. Μάϊς Ιύν. Ιύλ. Αύγ. Σε π. Οκτ. Σχήμα 3. Περιεκτικότητα (mg/g) σε Ca των αγρωστωδών, ψυχανθών και ξυλωδών φυτών στη διάρκεια τυ έτυς.
260 Στα ψυχανθή δεν παρατηρή9ηκε σημαντική μείωση, ενώ στα ξυλώδη η περιεκτικότητα σε Ca αυξή9ηκε κατά 37%. Η περιεκτικότητα και των τριών μάδων σε Ca (Yiakou1aki and Nastis, 1993) ήταν ικανπιητική για να καλύψει τις ανάγκες των αιγών για συντήρηση, εκτός από τα αγρωστώδη κατά τ τέλς τυ καλκαιριύ και τις αρχές τυ Φθινπώρυ. Η συγκέντρωση σε Ρ σε όλες τις μάδες φυτών ήταν υψηλότερη κατά την άνιξη και μειώννταν με την πρόδ της βλαστικής περιόδυ και την ωρίμανση των φυτών (σχήμα 4). Η μείωση ήταν περισσότερ σημαντική για τα αγρωστώδη (65%) και τα ξυλώδη (52%) από ότι για τα ψυχανθή (24%). Από τις κατηγρίες φυτών πυ μελετήθηκαν μόν τα ξυλώδη περιείχαν Ρ σε πσότητες πυ κάλυπταν τις ανάγκες των αιγών και αυτό για μικρή χρνική περίδ κατά την άνιξη. Τα ψυχανθή περιείχαν μεγαλύτερες πσότητες Ρ από τις άλλες μάδες φυτών κατά τ τέλς τυ φθινπώρυ αλλά δεν ήταν αρκετές για να καλύψυν τις ανάγκες των αιγών για συντήρηση. 2.5.------------------, Ρ (mg/g) 1.5 0.5 -Αγρωστώδη ~..--------4 "*"Ψυχανθή +Ξυλώδη "'w-=-=------4ι -Ανά γκες ζώων 0~-~--~-~~--L--._-~ Απρ. Μάϊς Ιύν. Ιύλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Σχήμα 4. Περιεκτικότητα (mg/g) σε Ρ των αγρωστωδών, ψυχανθών και ξυλωδών φυτών στη διάρκεια τυ έτυς. Είναι γνωστό (Maynard et al., 1979), ότι για την καλή ανάπτυξη των ζώων η επιθυμητή αναλγία Ca:P στα φυτά πρέπει να είναι μεταξύ 1:1 και 2:1. Μόν στα αγρωστώδη η αναλγία Ca:P ήταν μέσα στα επιθυμητά όρια. Στα ψυχανθή η σχέση κυμάν9ηκε από 8:1 μέχρι 10:1 και στα ξυλώδη από 5:1 μέχρι 18:1. Αυτή η μεγάλη απόκλιση πιθανώς να μειώνει (Kie, 1986) ακόμη περισσότερ τη διαθεσιμότητα της ήδη χαμηλής περιεκτικότητας των ειδών αυτών σε Ρ. ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ θαμνολιβαδων ΑΠΟ τισ ΑΙΓΕΣ Η κατανάλωση βσκήσιμης ύλης κατά μέσ όρ (Πίνακας 1) ήταν 55,7 g/bw0,75, 47,3 g/bw0,75 και 54,3 g/bw0,75 στα θαμνλίβαδα Α(53/31), 8(60/21) και Γ(66/11) αντίστιχα. Η κατανάλωση ήταν μεγαλύτερη στ λιβάδι πυ ε ίχε τη μεγαλύτερη αναλγία των πωδών φυτών σε όλες τις περιόδυς βόσκησης εκτός από τυς μήνες Μαϊ και Ιύνι. Σ' αυτύς τυς μήνες τα ζώα κατανάλωναν μεγαλύτερες πσότητες τρφής στ λιβάδι Γ(66/11), σαν απτέλεσμα της μεγαλύτερης συμμετχής των πλατύφυλλων πών στην τρφή τυς (Yiakoulaki and Nastis, 1995). Η μείωση της φυτκάλυψης των θάμνων από 66% σε 53% και η αύξηση της συμμετχής των πωδών, βελτίωσε συνλικά τη θρεπτική αξία της τρφής πυ έβσκαν ι αίγες (Γιακυλάκη, 1992).
-------- -- 261 l!ίνακας 1. Κατανάλωση τρφής (g DM/kg aw0,75) από αίγες πυ βόσκυν σε τρία θαμνλίβαδα με διαφρετική αναλγία θαμνώδυς-πώδυς βλάστησης στη διάρκεια τυ έτυς. Λιβάδι θάμνι/ Ιύνις Αύγυστς Νέμβρις Φεβρυάρ. Μάϊς Μέσς πώδη% ό ς A53/3l 52,2βγ1 59,9αβ 53,2βγ 66,1α 47,3γ 55, 7α 860/21 44,9αβ 48,6αβ 42,4β 54,5α 46,3αβ 47,3β Γ66 / 11 57,6α 53,4αβ 46,8β 55,0αβ 58,8α 54, 3α SE 2,7 2,6 2,6 2,6 2,9 2,7 I Μέσι 9sl~bQ.,1:Jlν ίδια γραμμή πυ ακλυθύνται από όμια γράμματα δε διαφέρυν στατιστικώς σημαντικα μ _,υ ;η. Μέσι όρι για κάθε λιβάδι πυ ακλυθύνται από όμια γράμματα δε διαφέρυν σημαντικά (Ρ~Ο,Ο5). Οταν εφαρμόσθηκαν τρείς εντάσεις βόσκησης (Ι!ίνα κας 2) μέτρια (1 goat/haly), βαρειά (2 goat/ha/y) και πλύ βαρειά (4 goat/haly), η κατανάλωση τρφής ήταν μεγαλύτερη στη μέτρια ένταση βόσκησης (44,3 g/kgbw0,75) σε σχέση με τη βαρειά (37,3 g/kgbw0,75) και την πλύ βαρειά (35,4 g/kgbw0,75). Τα ζώα πυ έβσκαν στ θαμνλίβαδ στ πί εφαρμόσθηκε η μέτρια ένταση βόσκησης αύξησαν τ βάρς τυς κατά 0,5 και 3,3 kg σε σχέση με τα ζώα πυ έ βσκαν στ θαμνλίβαδ πυ εφαρμόσθηκε η βαρειά και η πλύ βαρειά ένταση βόσκησης (Yiakoulaki and Nastis, 1994). Πίνα κας 2. Κατανάλωση τρφής (g DM/kg Bw0,75) από αίγες πυ βόσκυν σε θαμνλίβαδα σε τρεις εντάσεις βόσκησης. Ενταση βόσκη- Ανιξη Φθινόπωρ Χειμώνας Μέσς σης ό ς Μέτρια 47,5α1 38,5α 46,3α 44,3α Βαρειά 42,4α 36,8α 32,9β 37,3β ΙΙλύ ~αeειά 39,7α 35,5α 33,3~ 35,4~ 1 Μέσι όρι στην ίδια στήλη πυ ακλυθύντα ι από τ ίδι γράμμα δεν διαφέρυν σημαντικά (Ρ~Ο,Ο5). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ AOAC 1980. Official Methods of analysis, 13th edn. Association of Official Chemists, Washington, D.C. Γιακυλάκη, Μ.Λ. 1992. Επίδραση των διαφόρων αναλγιών θαμνώδυς-πώδυς βλάστησης στην κατανάλωση τρφής από γίδια. Διδακτρική διατριβή. ΑΠ θ. θεσσαλνίκη. Γιακυλάκη, Μ.Λ. και Α.Σ. Νάστης. 1987. Εκτίμηση θρεπτικής αξίας λιβαδικών φυτών με ερ γαστηριακές μεθόδυς και η συμβλή τυς στην ικανπίηση των αναγκών των ζώων. Επιστημ νική επετ. τυ Τμήματς Δασλγίας και Φυσικύ Περιβάλλντς. Τόμς Λ'. Αριθ. 10. Ellison, L. 1960. Influences of grazing on plant succesion of rangelands. Bot. Reνiew. 26: 1-78. Hart, R.H. 1978. Stocking rate theory and its application to grazing on rangelands. Proc. 1st. Int. Rangeland Congr. p. 547-550.
262 Jameson, D.A. 1963. Responses of individual ρlantg to harvegtίng. Rot. R.eview. 10! ς11-504. Kie, J.G. 1986. Nutritive va1ue of Ceanothus shrubs in Ca1ifomia mixed conifer forest. J. Range Manage. 39(6). Maynard, L.A., Loosli, J.K.., Hintz, H.F. and Wamer, R.G. 1979. Animal Nutrition (7th ed.) Mc Graw-Hill lnc., New York. p. 158. National Research Counci1 (NRC). 1981. Nutήtiona1 requirements of domestic animals, Nutrient requirements of goats. Washington, D.C. Tilley, J. Μ. and Terry, R.A. 1963. Α two-stage technique for the in vitro digestion of forage crops. J. Br. Grassl. Soc., 18: 104 - Ι 11. Van Dyne, G. Μ. 1968. Measuήng quantity and quallity of the diet of 1arge herbivores. In: F.G. Golley and Η.Κ. Buchner (Editors), Α Practica1 Guide to Study of the Productivity of Large Herbivores. B1ackwell Scientific, Oxford. Yiakoulaki, M.D. and A.S. Nastis. 1993. Minera1 concentration of se1ected forage species common in the mediteπanean shrub1ands. REUR Technica1 Seήes 28. FAO, Rome. p. 137-140. Yiakou1aki, M.D. and A.S. Nastis. 1996. Effect of stocking rate on intake and gain of goats grazing in kermes oak shrub1and. In: Ν. Ρ. Zervas and J. Hatziminaog1ou (Editors). Intemationa1 symposium on the optima1 exp\oitation of marginal mediteπanean areas by extensive ruminant production systems. Thessaloniki. Greece. p.243-247. Yiakou\aki, Μ. D. and A.S. Nastis. 1995. Intake by goats grazing kermes oak shrublands with varying cover in Northem Greece. J. Small Rumin. Res. 17 : 223-228. Nutritive value of forage species and shrubland utilization by goats M.D. Yiakoulakί Lab. of Range Science (236) Faculty of Forestry and Natural Environment Aristotle University, Thessaloniki 54006, Greece SUMMARY Nutritive νalue of forage species common in the mediteπanean shrublands was detrmined at various periods during the year. Intake by goats was also deteπnined in shrublands with different shrub-herbage vegetation cover and at three stocking rates. Crude protein content for all plants decreased as growing season progressed and plants matured. Crude protein content decreased for grasses by 62% from spring to autumn, while for legumes and woody species it decreased only by 47%.!η vitro organic matter digestibility for grasses and leguιηes decreased by 28%, while for woody species by 7%. Mineral content was reduced in all forage species as plant matured except for Ca in woody species. Legumes tended to maintain almost constant Ca and Ρ levels. By reducing shrub cover from 66% dowη to 53% and increasing herbaceous cover the nutritiνe value of goat's diet was improved. This resulted in an increased intake in the pasture with the greater proportion of herbaceous plants in comparison to the pastures with lower proportions for all grazing periods except June and May. Also, intake was higher in the moderately stocked shrublands (44.3g/kg Bw0.75) than in the heavy (37.3g/kgBW0.75) and very heavy stocked shrublands (35.4glkgBW0.75). Key W ords : Shrublands, nutritive value, intake, stocking rate, goats.