ΙSSN 1450-3794 Σκιαγράφηση 55 Ιούνιος 2014 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΗΡΩΙΝΗ: ΠΤΩΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΑΛΛΑ ΑΝΗΣΥΧΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΑ ΤΗΣ Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2014, από το 2010 καταγράφεται σημαντική μείωση του αριθμού κατασχέσεων ηρωίνης, ενώ η ποσότητα που κατασχέθηκε το 2012 (5 τόνοι), ήταν η μικρότερη της τελευταίας δεκαετίας. Όσον αφορά στη θεραπεία, οι χρήστες οπιοειδών, κυρίως ηρωίνης, αντιστοιχούν σε ποσοστό 46% του συνόλου των χρηστών παράνομων ουσιών που εισήχθηκαν στη θεραπεία το 2012 στην Ευρώπη. Επιπρόσθετα, μειώνεται ο συνολικός αριθμός των χρηστών ηρωίνης που ξεκινούν θεραπεία για πρώτη φορά. Παρόλα αυτά, υπάρχει αυξημένη ανησυχία για τη χρήση υποκατάστατων της ηρωίνης, όπως τα συνθετικά οπιοειδή και τα διεγερτικά. Συγκεκριμένα, το 2012 η πλειοψηφία των ευρωπαϊκών χωρών ανέφερε ότι περισσότερο από 10% των χρηστών που εισήχθηκαν στη θεραπεία για πρώτη φορά, έκανε χρήση υποκατάστατων οπιοειδών όπως μεθαδόνη, βουπρενορφίνη και φαιντανύλη (ΕΚΠΝΤ, 2014).
Στην Κύπρο Κατά το 2012, η ηρωίνη με ποσοστό 29% παραμένει η δεύτερη ουσία κατάχρησης μετά την κάνναβη, λόγω της οποίας τα άτομα αιτούνται θεραπείας. Σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη, συνεχίζεται η μείωση των αιτημάτων θεραπείας με κύρια ουσία κατάχρησης την ηρωίνη, ενώ όλοι οι δείκτες που παρακολουθεί το ΕΚΤΕΠΝ, παρουσιάζουν μια σχετική μείωση. 2 Διαχρονική Ανάλυση Οπιοειδών: 2004-2012 1,5 1 0,5 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 αριθμός κατασχέσεων αδικήματα θεραπεία Προβληματική Χρήση (C.E) Έναρξη Παρακολούθησης ΕΚΤΕΠΝ: 2004 ΕΚΤΕΠΝ, 2014. Όσον αφορά στα υποκατάστατα της ηρωίνης, και κυρίως το «oxycontin», υπάρχει αυξημένη ανησυχία και στην Κύπρο. Συγκεκριμένα, τo 2012, 33 άτομα (3%) βρέθηκαν στη θεραπεία με κύρια ουσία κατάχρησης τα οπιοειδή, πέραν της ηρωίνης (όπως για παράδειγμα τo «oxycontin»).
ΚΑΝΝΑΒΗ: ΚΥΡΙΑ ΑΙΤΙΑ ΕΝΑΡΞΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Στην Ευρώπη Η χρήση κάνναβης καταγράφει συνολικά μια σταθερή ή πτωτική τάση, κυρίως στους νέους, ενώ φαίνεται πως γίνονται πιο κατανοητές οι επιπτώσεις στην υγεία από τη χρήση της. Συγκεκριμένα, το 2012, η κάνναβη ήταν η συχνότερα αναφερθείσα κύρια αιτία της έναρξης θεραπείας στους χρήστες που ξεκίνησαν θεραπεία απεξάρτησης για πρώτη φορά στη ζωή τους. Στις χώρες της Ευρώπης παρατηρείται καλύτερη κατανόηση της έννοιας της αποτελεσματικής θεραπείας και οι χώρες επενδύουν σε ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών όπως για παράδειγμα, εντατικές υποστηρικτικές συνεδρίες και παρεμβάσεις μέσω διαδικτύου (ΕΚΠΝΤ, 2014). Όπως αναφέρεται στην Ευρωπαϊκή έκθεση, πολλές χώρες χαλάρωσαν τις ποινές σε σχέση με το αδίκημα για τη χρήση ή και κατοχή κάνναβης. Γενικότερα, ο δημόσιος διάλογος για τον έλεγχο της κάνναβης, εστιάζει περισσότερο στα θέματα διακίνησης και προμήθειας της ουσίας, παρά στη χρήση της. Όσον αφορά στην Κύπρο, τα αποτελέσµατα της έρευνας γενικού πληθυσµού (ΑΣΚ, 2012), δείχνουν ότι η κάνναβη παραµένει η πιο διαδεδοµένη παράνοµη ουσία χρήσης στο γενικό πληθυσµό, ενώ η τάση για δοκιµή κάνναβης, είναι εντονότερη στις ηλικίες 18-22 ετών που βρίσκει τα αγόρια στο στρατό και τα κορίτσια στο πανεπιστήμιο ή στην εργασία. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση του αριθμού των χρηστών κάνναβης, ενώ μειώνονται οι χρήστες οπιοειδών. Η αύξηση στα αιτήματα θεραπείας για κάνναβη οφείλεται κυρίως στην εφαρμογή του πρωτοκόλλου συνεργασίας για την παραπομπή νέων παραβατών μέχρι 24 ετών σε ηλικία, καθώς και στις παρεμβάσεις της αστυνομίας που στοχεύουν στην παραπομπή όλων των χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών σε θεραπεία, ανεξαρτήτως ηλικίας.
ΚΟΚAIΝΗ: ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ Η ΠΤΩΤΙΚΗ ΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗΣ Ευρώπη: Η κοκαΐνη είναι η ευρύτερα διαδεδομένη παράνομη διεγερτική ουσία στην Ευρώπη, αν και οι χρήστες κοκαΐνης είναι συγκεντρωμένοι σε σχετικά μικρό αριθμό χωρών. Στα πιο πρόσφατα ευρωπαϊκά στοιχεία παρατηρείται μείωση της χρήσης κοκαΐνης, ενώ μείωση παρατηρήθηκε και στα αιτήματα θεραπείας από χρήστες κοκαΐνης. Όσον αφορά σε άλλες διαδεδομένες διεγερτικές ουσίες όπως οι αμφεταμίνες και οι μεθαμφεταμίνες, στοιχεία αναλύσεων στα λύματα διάφορων ευρωπαϊκών πόλεων, αποτυπώνουν τις γεωγραφικές διαφορές στα πρότυπα χρήσης. Συγκεκριμένα, σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις αμφεταμίνης βρέθηκαν σε πόλεις της βόρειας και βορειοδυτικής Ευρώπης, ενώ τα υψηλότερα επίπεδα συγκεντρώσεων μεθαμφεταμίνης, βρέθηκαν σε πόλεις της Τσεχίας και της Σλοβακίας (ΕΚΠΝΤ, 2014). Κύπρος: Η κοκαΐνη αποτελεί την κύρια ουσία κατάχρησης για το 12% του πληθυσμού των προβληματικών χρηστών που αιτήθηκαν θεραπείας το 2012. Όσον αφορά στη μεθαμφεταμίνη, κατά το 2012, 40 άτομα βρέθηκαν στη θεραπεία με κύρια ουσία κατάχρησης τη μεθαμφεταμίνη παρουσιάζοντας αύξηση σε σχέση με 14 το 2011 και 7 το 2010. Παρόλο που η μεθαμφεταμίνη περιορίζεται σε χαμηλά επίπεδα στην Κύπρο εντούτοις, αποτελεί αναδυόμενο πρόβλημα με πιθανότητα εξάπλωσης.
ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ: Παράγοντες κινδύνου σε σχέση με την εμφάνιση επιδημικών εξάρσεων HIV στην Ευρώπη Οι επιδημικές εξάρσεις του ιού HIV στους χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών (ΧΕΝ) που αναφέρθηκαν πρόσφατα σε Ελλάδα και Ρουμανία, αποτέλεσαν το έναυσμα μιας αξιολόγησης κινδύνου προκειμένου να διαπιστωθεί εάν υπάρχουν και άλλες χώρες που κινδυνεύουν από νέες επιδημικές εξάρσεις του HIV. Βάσει αυτής της απλής ανάλυσης, στο 1/3 των χωρών περίπου διαπιστώνεται παρουσία ορισμένων παραγόντων κινδύνου, γεγονός που φανερώνει ότι παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά στην αντιμετώπιση της λοίμωξης από τον ιό HIV, είναι ανάγκη να εξεταστεί το ενδεχόμενο επέκτασης της κάλυψης των μέτρων πρόληψης του HIV (ΕΚΠΝΤ,2014). ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΙΟ HIV: Η θνησιμότητα που συνδέεται με τον ιό HIV είναι η καλύτερα τεκμηριωμένη έμμεση αιτία θανάτου των χρηστών ναρκωτικών. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις του EMCDDA, περίπου 1 700 θάνατοι από HIV/AIDS αποδίδονται σε ενέσιμη χρήση ναρκωτικών στην Ευρώπη το 2010, ενώ η τάση είναι πτωτική. Οι ηπατοπάθειες ευθύνονται επίσης για σημαντικό και αυξανόμενο αριθμό θανάτων XEN, κυρίως λόγω προσβολής από HCV, που συχνά επιδεινώνεται από κατάχρηση αλκοόλ (ΕΚΠΝΤ,2014). ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ: Η ιογενής ηπατίτιδα και ειδικότερα η μόλυνση που προκαλείται από τον ιό της ηπατίτιδας Γ (HCV) εμφανίζει υψηλό επιπολασμό στους ΧΕΝ σε ολόκληρη την Ευρώπη. Τα επίπεδα αντισωμάτων κατά του ιού HCV στα εθνικά δείγματα ΧΕΝ κατά το διάστημα 2011-2012 κυμαίνονται από 19% έως 84%, ενώ 7 από τις 11 χώρες που διαθέτουν στοιχεία, ανέφεραν ποσοστά επιπολασμού άνω του 50%. Από τις χώρες που διαθέτουν στοιχεία για τις τάσεις στο διάστημα 2007 2012, πτωτική τάση του επιπολασμού του HCV σε ΧΕΝ αναφέρει η Νορβηγία, ενώ σε 7 χώρες παρατηρείται αύξηση. Στις 18 χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για τα έτη 2011 2012, κατά μέσο όρο η ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ενοχοποιείται για το 64% του συνόλου των διαγνωσμένων κρουσμάτων HCV και το 50% των οξέων κρουσμάτων HCV, στα περιστατικά για τα οποία είναι γνωστοί οι παράγοντες κινδύνου. Όσον αφορά την ηπατίτιδα B, οι ΧΕΝ αντιστοιχούν σε 9% του συνόλου των διαγνωσμένων κρουσμάτων και σε 21% των οξέων κρουσμάτων που αναφέρθηκαν (ΕΚΠΝΤ,2014).
Στην Κύπρο Με βάση το Δείκτη Επικράτησης Μολυσματικών Ασθενειών, περίπου οι μισοί (46 από τους 83) ενδοφλέβιοι χρήστες που εξετάστηκαν το 2012, διαγνώστηκαν θετικοί στην Ηπατίτιδα Γ. Επιπρόσθετα, το ίδιο έτος, αναφέρθηκαν 5 περιστατικά HIV/AIDS (αυτό-αναφορές). Όσον αφορά στο ποσοστό των χρηστών ηρωίνης οι οποίοι ανέφεραν ανταλλαγή συριγγών, αυτό φαίνεται να μειώνεται, γεγονός που σχετίζεται κυρίως με τη μείωση της χρήσης ηρωίνης (βλ. σχεδ. πιο κάτω). 60 50 40 30 20 10 0 Ποσοστό χρηστών ηρωίνης που ανέφεραν ανταλλαγή συριγγών 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ever shared currently sharing ΕΚΤΕΠΝ, 2014 ΘΑΝΑΤΟΙ ΣΥΝΔΕΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Η χρήση ναρκωτικών είναι μια από τις κύριες αιτίες θανάτου στην Ευρώπη, τόσο άμεσα (λόγω υπερβολικής δόσης) όσο και έμμεσα (αυτοκτονίες, ατυχήματα κλπ). Συνολικά, από το 2007 μειώθηκαν οι θάνατοι από υπερβολική δόση. Σε αντίθεση όμως με τη συνολική ευρωπαϊκή ενθαρρυντική τάση, ο αριθμός των θανάτων από υπερβολική δόση παραμένει σε σχετικά υψηλά επίπεδα, ή σε ανοδική τάση σε κάποιες χώρες. Στην Κύπρο Κατά το 2013 καταγράφηκαν συνολικά 12 θάνατοι, εκ των οποίων 3 άμεσοι και 9 έμμεσοι. Συνολικά, σε 3 περιπτώσεις (2 άμεσοι & 1 έμμεσος θάνατος) ανευρέθηκαν υποκατάστατα ηρωίνης και πιο συγκεκριμένα, η ουσία «oxycontin».
ΝΕΕΣ ΨΥΧΟΔΡΑΣΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ Με μια ματιά Κάνναβη Στην Ευρώπη, το 2013 κοινοποιήθηκαν μέσω του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της Ε.Ε 81 νέες ψυχοδραστικές ουσίες, ανεβάζοντας τον αριθμό των υπό παρακολούθηση ουσιών σε περισσότερες από 350 (ΕΚΠΝΤ,2014). Η Κύπρος αποτελεί μέρος του Ευρωπαϊκού ΣΕΠ από την ίδρυση του ΕΚΤΕΠΝ. Από το 2004 το ΕΚΤΕΠΝ λαμβάνει πληροφορίες για νέες συνθετικές ουσίες που ανιχνεύτηκαν σε χώρες της Ε.Ε και διαχέει τις πληροφορίες στις αρμόδιες υπηρεσίες: Κρατικό Χημείο, ΥΚΑΝ, ΟΝΕΚ, Φαρμακευτικές Υπηρεσίες, ΤΑΕΠ και θεραπευτικές δομές. Για κάθε νέα ουσία λαμβάνεται πληροφόρηση για τη χημική σύσταση της καθώς και για την κατασχεθείσα/ανεβρεθείσα μορφή και ποσότητα της. Με βάση τις πιο πάνω πληροφορίες, το Κρατικό Χημείο προβαίνει σε σχετική εισήγηση προς το ΑΣΚ για συμπερίληψη της ουσίας στον κατάλογο με τις ελεγχόμενες ουσίες (ΕΚΤΕΠΝ, 2014). 73,6 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 21,7% των ενηλίκων (15 64 ετών) έκαναν χρήση κάνναβης τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. 18,1 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 5,3% των ενηλίκων (15 64 ετών) έκαναν χρήση κάνναβης τον τελευταίο χρόνο. 14,6 εκατομμύρια νεαροί ενήλικες ή ποσοστό 11,2% των νεαρών ενηλίκων (15 34 ετών) έκαναν χρήση κάνναβης τον τελευταίο χρόνο. Διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα ως προς τη χρήση κάνναβης Κοκαΐνη τον τελευταίο χρόνο μεταξύ νεαρών ενηλίκων: κατώτατη εθνική εκτίμηση 0,4% και ανώτατη εθνική εκτίμηση 18,5%. 14,1 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 4,2% των ενηλίκων (15 64 ετών) έκαναν χρήση κοκαΐνης τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. 3,1 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 0,9% των ενηλίκων (15 64 ετών) έκαναν χρήση κοκαΐνης τον τελευταίο χρόνο. 2,2 εκατομμύρια νεαροί ενήλικες ή ποσοστό 1,7% των νεαρών ενηλίκων (15 34 ετών) έκαναν χρήση κοκαΐνης τον τελευταίο χρόνο. Διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα ως προς τη χρήση κοκαΐνης τον τελευταίο χρόνο μεταξύ νεαρών ενηλίκων: κατώτατη εθνική εκτίμηση 0,2% και ανώτατη εθνική εκτίμηση 3,6%. Αμφεταμίνες 11,4 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 3,4% των ενηλίκων (15 64 ετών) έκαναν χρήση αμφεταμινών τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους 1,5 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 0,4% των ενηλίκων (15 64 ετών) έκαναν χρήση αμφεταμινών τον τελευταίο χρόνο 1,2 εκατομμύρια νεαροί ενήλικες ή ποσοστό 0,9% των νεαρών ενηλίκων (15 34 ετών) έκαναν χρήση αμφεταμινών τον τελευταίο χρόνο Διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα ως προς τη χρήση αμφεταμινών τον τελευταίο χρόνο μεταξύ νεαρών ενηλίκων: κατώτατη εθνική εκτίμηση 0,0% και ανώτατη εθνική εκτίμηση 2,5% Οπιοειδή 1,3 εκατομμύρια προβληματικοί χρήστες οπιοειδών (15 64 ετών) 3,5% του συνόλου των θανάτων Ευρωπαίων ηλικίας 15 39 ετών οφείλονται σε υπερβολική δόση ναρκωτικών, με παρουσία οπιοειδών στα 3/4 περίπου των θανατηφόρων περιστατικών Δηλώνονται ως κύρια ουσία χρήσης σε περίπου 45% του συνόλου των αιτήσεων θεραπείας απεξάρτησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση 700 000 χρήστες οπιοειδών έλαβαν θεραπεία υποκατάστασης το 2012 ΕΚΠΝΤ, 2014.
Παραπομπές: ΕΚΠΝΤ (2014). Ευρωπαϊκή Έκθεση για τα Ναρκωτικά, Τάσεις και εξελίξεις, 2014. ΕΚΤΕΠΝ (2014). Δελτίο: «Σκιαγράφηση», Τεύχος 54, Απρίλιος, 2014. ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ Το παρόν αποτελεί ιδιοκτησία του Αντιναρκωτικού Συμβουλίου Κύπρου και καλύπτεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Το ΑΣΚ δεν φέρει καμία ευθύνη ή υπαιτιότητα για τυχόν συνέπειες από τη χρήση των πληροφοριών που περιέχει το παρόν έγγραφο. Η αναπαραγωγή επιτρέπεται μόνο με αναφορά της πηγής. Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου ΑΣΚ/ Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά Κύπρου ΕΚΤΕΠΝ Cyfield Tower, Λεωφόρος Λεμεσού 130, City Home 81, 4ος Όροφος, 2015 Στρόβολος, Λευκωσία. Τηλ: 22442972, Φαξ: 22305190 www.ask.org.cy