ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Τμ. Μηχ. Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Το περιφερειακό 'αποτύπωμα' της οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης στην Ελλάδα Βόλος, 5 Δεκεμβρίου 2012 Γιάννης Ψυχάρης Αν. Καθηγητής Πάντειο Πανεπιστήμιο
Το πλαίσιο Η εν εξελίξει οικονομική και δημοσιονομική κρίση στην Ελλάδα έχει γίνει αντικείμενο εκτενούς συζήτησης τόσο σε επίπεδο θεωρητικής διερεύνησης όσο και σε επίπεδο μέτρων πολιτικής για την αντιμετώπισή της. Ωστόσο, οι χωρικές εκδηλώσεις της κρίσης δεν έχουν απασχολήσει στον ίδιο βαθμό την βιβλιογραφία Η δυναμική του φαινομένου είναι σε πλήρη ανάπτυξη αλλά δεν υπάρχουν επαρκή διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία για κρίσιμες μεταβλητές π.χ. ΑΕΠ. Σκοπός αυτής της εισήγησης είναι παρουσίαση δεδομένων τα οποία αποτυπώνουν τις χωρικές διαστάσεις και τη δυναμική εξέλιξης της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Η μελέτη που παρουσιάζεται εδώ έρχεται να συμβάλει στην διερεύνηση των χωρικών επιδράσεων της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα (Mnastiritis 2011, Hadjimichalis 2011). Η χωρική κλίμακα ανάλυσης αφορά στους νομούς και τις περιφέρειες της χώρας. Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 2
Ζητήματα προς διερεύνηση Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις προ-κυκλικότητας κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης; Σύνδεση επίπεδου ανάπτυξης με την ένταση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης «Ανθεκτικότητα» δηλ. βαθμός αντοχής του δεδομένου επίπεδου ανάπτυξης από την «πίεση» των αλλαγών της κρίσης Χωρικό πρότυπο επιπτώσεων της κρίσης «Νησίδες» υποβάθμισης «Πόλοι» ή «Ζώνες» με αναπτυξιακό δυναμικό Ο ρόλος των Δημοσίων επενδύσεων Στρατηγική «πόλωσης» ή «διάχυσης» Γεωγραφικά ή «αναπτυξιακά κριτήρια»; Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 3
Ζητήματα προς διερεύνηση Χωρικό πρότυπο επιπτώσεων της κρίσης Ποίο το νόημα της διερεύνησης της γεωγραφικής διάστασης της κρίσης Ποιο είναι το «χωρικό αποτύπωμα» της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα Ποιες περιοχές εμφανίζουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στην κρίση Ποιος είναι ο ρόλος της περιφερειακής πολιτικής σε περίοδο κρίσης; Ποιος είναι ο ρόλος της περιφερειακής πολιτικής της ευρωπαϊκής ένωσης για τις χωρικές επιδράσεις της κρίσης Ποια η πολιτική ενίσχυσης των περιφερειών για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα Ο ρόλος της πολιτικής Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 4
Θεωρητικό πλαίσιο Νεοκλασική θεωρία Θεωρία των οικονομικών κύκλων (ecnmic cycles), Berry (1988) Η έννοια της ανθεκτικής περιφέρειας (resilient regin), Martin (2011) Κεϋνσιανές θεωρίες Οικονομική κρίση πόλεις και περιφέρειες Stilwell (1979) Η επιστροφή των οικονομικών της ύφεσης Krugman (2010) Μαρξιστικές προσεγγίσεις Η ανάλυση της συσσώρευσης του κεφαλαίου D. Harvey (2011) Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 5
Ανθεκτικότητα αντίδραση Α: Η περιφέρεια επανέρχεται στο αρχικό μονοπάτι ανάπτυξης Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 6
Ανθεκτικότητα αντίδραση Β: Θετικές επιπτώσεις Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 7
Ανθεκτικότητα αντίδραση Γ: Αρνητικές επιπτώσεις Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 8
Ετήσιος ρυθμός μεταβολής (%) Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος 2001-2011 China 8,3 10,45 India 9,10 Turkey -5,7 8,50 Russian Federatin 5,09 4,34 Sweden 1,26 3,88 Germany 1,51 3,03 15 Iceland 3,92 2,56 Australia 3,91 2,25 OECD - Ttal 1,38 1,82 United States 1,09 1,80 France 1,84 1,70 10 5 Eurpean Unin (27 cun 2,13 1,54 Eur area (17 cuntries) 1,98 1,44 Italy 1,86 0,44 Spain 3,67 0,42 Japan 0,36-0,75 Prtugal 1,97-1,67 Greece 4,2-7,11 < 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 > -10 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 9 0-5 China Germany OECD - Ttal United States Eurpean Unin (EU27) Greece
Δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, 2000-2010 Japan 106,1 183,5 Greece 108,9 147,8 Italy 103,6 109,0 Belgium 99,5 96,8 Prtugal 52,1 88,0 United Kingdm 42,2 85,5 Iceland 33,8 81,3 Israel 83,4 74,7 Hungary 54,1 73,9 France 47,4 67,4 Austria 61,2 65,8 United States 33,9 61,3 Ireland 34,8 60,7 Netherlands 44,1 51,8 Spain 49,9 51,7 Pland 35,8 49,7 Germany 38,4 44,4 Turkey 38,2 42,9 Finland 48,0 41,7 Denmark 54,8 39,6 Slvak Republic 23,9 39,1 Czech Republic 13,2 36,6 Canada 40,9 36,1 Slvenia 36,0 Sweden 56,9 33,8 Krea 16,7 31,9 New Zealand 32,1 30,5 Mexic 21,2 27,5 Nrway 19,3 26,1 Switzerland 25,6 20,2 Luxemburg 3,2 12,6 Australia 11,4 11,0 Chile 13,6 9,2 Estnia 3,3 3,2 < 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 > Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 10 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Japan Greece United States
Thesprtia Kerkyra Grevena Kefallinia Sams Evia Achaia Iraklei Kilkis Zakynths Ddekaniss Lesvs Ileia Fthitida Krinthia Thessalniki Kyklades Magnisia Larisa Kzani Laknia Kavala Flrina Chalkidiki Chania Fkida Drama Aitlakarnania Kastria Rdpi Karditsa Pella Arglida Rethimn Iannina Imathia Chis Evritania Serres Arta Trikala Messinia Pieria Arkadia Preveza Evrs Lefkada Vitia Xanthi Lasithi Μεταβολή ΑΕΠ/κεφ (σταθ. τιμές 2005) στους νομούς της Ελλάδος, 2008-09 10 5 0-5 -10-15 -20 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 11
Inia Nisia Μεταβολή ΑΕΠ/κεφ (σταθ. τιμές 2005) στις περιφέρειες της Ελλάδος, 2005-09 Dytiki Ellada Nti Aigai Vrei Aigai Kriti Dytiki Makednia Kentriki Makednia Sterea Ellada Thessalia Ipeirs Pelpnniss Attiki Anat. Makednia & Thraki 15 10 5 0-5 -10-15 2008-09 2007-08 2005-06 2006-07 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 12
Συσχέτιση μεταβολής ΑΕΠ/κεφ (2008-09) με επίπεδα ΑΕΠ/κεφ. (2008) στις περιφέρειες της Ελλάδος Sign. value: 0.880 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 13
Συσχέτιση μεταβολής ΑΕΠ/κεφ (2008-09) με επίπεδα ΑΕΠ/κεφ. (2008) στους νομούς της Ελλάδος Signif. value: 0.195 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 14
Μέθοδοι ανάλυσης Από το σύνολο των μεθόδων ανάλυσης δύο είναι αυτές που παρουσιάζονται σε αυτή της εισήγηση: Περιγραφική στατιστική και χαρτογραφική απεικόνιση των μεταβλητών ανάλυσης η οποία επιτρέπει την εξοικείωση με τα δεδομένα της ανάλυσης, τον έλεγχο αξιοπιστίας τους και ταυτόχρονα την αποτύπωση των χαρακτηριστικών των κατανομών τους και τη διάγνωση χωρικών σχημάτων. Κατασκευή σύνθετων δεικτών σύνθετος δείκτης επιπτώσεων κρίσης (ΣΔΑΕΚ) (cmpsite indicatr fr crisis impact), ο οποίος θα υπολογιστεί στη βάση της σταθμισμένης ενσωμάτωσης (των ετήσιων μεταβολών) των επιμέρους μεταβλητών ανάλυσης σύνθετος δείκτης αποτίμησης ευημερίας (ΣΔΑΕ) ο οποίος θα αποτελεί το μέσο όρο της ετήσιας σταθμισμένης ενσωμάτωσης των επιμέρους μεταβλητών ανάλυσης και λαμβάνεται υπόψη ως συνεκτικό μέτρο εκτίμησης του αναπτυξιακού επίπεδου των εξεταζόμενων χωρικών ενοτήτων. σύνθετος δείκτης αποτίμησης ανθεκτικότητας (ΣΔΑΑ), ο οποίος συνίσταται από το ΣΔΑΕΚ και το ΣΔΑΕ Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 15
Περιγραφική στατιστική και χαρτογραφική απεικόνιση των μεταβλητών ανάλυσης Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 16
Μεταβλητές ανάλυσης Μεταβλητές ΣΔΑΑ, ΣΔΑΕΚ και ΣΔΑΕ (μονάδες μέτρησης) πληθυσμιακή πυκνότητα (κάτοικοι / τετραγωνικό χιλιόμετρο) απασχόληση (% εργατικού δυναμικού) κατά κεφαλήν αξία εξαγωγών (ευρώ / κάτοικο. σταθερές τιμές έτους 2000) κατά κεφαλήν αποταμιεύσεις (ευρώ / κάτοικο. σταθερές τιμές έτους 2000. καταθέσεις και reps) κατά κεφαλήν κατανάλωση ηλεκτρικής (MWh / κάτοικο) ενέργειας για βιομηχανικούς και εμπορικούς σκοπούς κατά κεφαλήν όγκος νέων κατοικιών (κυβικά μέτρα / κάτοικο) κατά κεφαλήν κατανάλωση ηλεκτρικής (MWh / κάτοικο) ενέργειας για οικιακούς σκοπούς κατά κεφαλήν διανυκτερεύσεις αλλοδαπών (αριθμός διανυκτερεύσεων / κάτοικο) τουριστών κατά κεφαλήν διανυκτερεύσεις ημεδαπών (αριθμός διανυκτερεύσεων / κάτοικο) τουριστών κατά κεφαλήν πωλήσεων νέων ΙΧ αυτοκινήτων (αριθμός πωλήσεων / κάτοικο) Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 17
Βασικά μεγέθη μεταβλητών ανάλυσης (2006-2010) Μεταβλητές μονάδες Τιμές Μεταβολή % 2006 2007 2008 2009 2010 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2008-10 πληθυσμιακή πυκνότητα (κάτοικοι / τετραγωνικό χιλιόμετρο) 84,3 84,7 85,0 85,3 85,7 0,42 0,38 0,42 0,40 0,81 απασχόληση (% εργατικού δυναμικού) 91,1 91,7 92,4 90,5 87,5 0,66 0,76-2,06-3,31-5,30 ανεργία (% εργατικού δυναμικού) 8,9 8,3 7,6 9,5 12,5-6,74-8,43 25,00 31,58 64,47 κατά κεφαλήν αξία εξαγωγών κατά κεφαλήν κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για βιομηχανικούς και εμπορικούς σκοπούς (ευρώ / κάτοικο. σταθερές τιμές έτους 2000) 1221,3 1231,3 1240,3 998,4 1074,8 0,81 0,73-19,50 7,66-13,34 (MWh / κάτοικο) 2,0 2,1 2,1 2,1 1,9 5,50 2,44-3,24-8,64-11,60 κατά κεφαλήν όγκος νέων κατοικιών (κυβικά μέτρα / κάτοικο) 6,0 5,6 4,6 3,2 2,5-6,83-17,76-31,21-22,34-46,58 κατά κεφαλήν διανυκτερεύσεις αλλοδαπών τουριστών κατά κεφαλήν διανυκτερεύσεις ημεδαπών τουριστών κατά κεφαλήν αποταμιεύσεις κατά κεφαλήν κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για οικιακούς σκοπούς κατά κεφαλήν πωλήσεων νέων ΙΧ Δημόσιες επενδύσεις (αριθμός διανυκτερεύσεων / κάτοικο) 3,9 4,3 4,3 4,1 n/a 11,21-0,60-3,11 n/a -3,11 (αριθμός διανυκτερεύσεων / κάτοικο) 1,3 1,6 1,6 1,7 n/a 17,13 1,42 9,15 n/a 9,15 (ευρώ / κάτοικο. σταθερές τιμές έτους 2000. καταθέσεις και reps) 13,0 14,2 15,7 16,2 13,8 9,40 10,67 2,79-14,64-12,27 (MWh / κάτοικο) 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,21 0,56-0,39-0,24-0,62 αυτοκινήτων (αριθμός πωλήσεων / κάτοικο) 23,9 24,9 23,7 19,4 n/a 4,13-4,95-17,86 n/a -17,86 (ευρώ / κάτοικο. σταθερές τιμές έτους 2000) 304,5 330,2 353,3 281,1 192,7 8,44 7,00-20,43-31,46-45,47 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 18
1. Πυκνότητα Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης πυκνότητας πληθυσμού, 2006-2010 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 19
2. Ανεργία -Απασχόληση Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης ανεργίας, 2006-2010 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 20
3. Εξαγωγές Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης αξίας εξαγωγών, 2006-2010 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 21
4. Κατανάλωση ηλ. ενέργειας (μη οικιακή) Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης μη-οικιακής κατανάλωσης ηλ. ενέργειας, 2006-2010 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 22
5. Όγκος νέων οικοδομών Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης όγκου νέων οικοδομών, 2006-2010 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 23
6. Κατανάλωση ηλ. ενέργειας (οικιακή) Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης οικιακής κατανάλωσης ηλ. ενέργειας, έτη 2006-2010 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 24
7. Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης διανυκτερεύσεων αλλοδαπών, 2006-2010 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 25
8. Διανυκτερεύσεις ημεδαπών Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης διανυκτερεύσεων ημεδαπών, 2006-2010 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 26
9. Καταθέσεις Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης καταθέσεων, έτη 2006-2010 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 27
10. Πωλήσεις νέων ΙΧΕ αυτοκινήτων Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης πωλήσεων νεων ΙΧΕ οχημάτων, έτη 2006-2009 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 28
ΠΔΕ Διαχρονική εξέλιξη και ετήσια μεταβολή, της μεταβλητής ανάλυσης προγράμαμτος δημοσίων επενδύσεων, έτη 2006-2010 Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 29
Συσχέτιση επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης με ΠΔΕ (σε περιφερειακό επίπεδο) Μεταβολή (%) κκ Ακαθάριστη προστιθέμενη Αξία (GVA) 2006-09 κκ Ακαθάριστη προστιθέμενη Αξία (GVA) Μεταβολή (%) κκ Δημόσιες επενδύσεις, 2006-09 κκ Δημόσιες επενδύσεις Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 30
Επισκόπηση των μεταβλητών ανάλυσης για τους νομούς της χώρας, έτη 2008-2010 (τυποποιημένων τιμών ) Πυκνότητα Ανεργία Αξία εξαγωγών Mη ικιακή κατανάλωση ηλ. ρεύματος Όγκος νέων οικοδομών Διανυκτευρεύσεις αλλοδαπών Διανυκτευρεύσεις ημεδαπών Καταθέσεις Οικιακή κατανάλωση ηλ. ρεύματος Πωλήσεις νέων ΙΧΕ αυτοκινήτων ΣΔΠΑ Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 31
Επισκόπηση των μεταβλητών ανάλυσης για τις περιφέρειες της χώρας, έτη 2008-2010 (τυποποιημένων τιμών ) Πυκνότητα Ανεργία Αξία εξαγωγών Mη ικιακή κατανάλωση ηλ. ρεύματος Όγκος νέων οικοδομών Διανυκτευρεύσεις αλλοδαπών Διανυκτευρεύσεις ημεδαπών Καταθέσεις Οικιακή κατανάλωση ηλ. ρεύματος Πωλήσεις νέων ΙΧΕ αυτοκινήτων ΣΔΠΑ Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 32
Κατασκευή σύνθετων δεικτών Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 33
Περιγραφή σύνθετων δεικτών ΣΔΑΕΚ (Σύνθετος Δείκτης για την Αποτίμηση των Επιπτώσεων της Κρίσης) ΣΔΕ (Σύνθετος Δείκτης Αποτίμησης Ευημερίας) ΣΔΑΑ (Σύνθετος Δείκτης Αποτίμησης Ανθεκτικότητας) IACI παίρνει τιμές στο διάστημα [0, 1], από τη σχετικά πλήρως αρνητική επίδραση στη σχετικά πλήρως θετική επίδραση της κρίσης IAW n SVX i, r, t i r t 1, n n i 1 r, t _ t 1 SVGX n i, t _ t 1 Ο ΣΔΕ παίρνει τιμές στο διάστημα [0, 1] από τη σχετικά μηδενική ευημερία στη σχετικά πλήρη ευημερία CrI r, t _ t k k 1 IACI r, t, t 1 IAW i 1 t 1 SV (( 1 SV ( ))(1 SV ( k 1 k παίρνει τιμές στο διάστημα [0, 1], από τη σχετικά μηδενική ανθεκτικότητα στη σχετικά πλήρη ανθεκτικότητα. k r, t ))) SVX i X X i max X X min min Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 34
ΣΔΑΕΚ (επιπτώσεις κρίσης 2006-2010) Κόκκινο: αρνητικές επιπτώσεις Γαλάζιο: θετικές επιπτώσεις Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 35
ΣΔΑΕ (επίπεδο ευημερίας 2006-2010) Κόκκινο: χαμηλό επίπεδο ευημερίας Γαλάζιο: υψηλό επίπεδο ευημερίας Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 36
ΣΔΑΑ (αποτίμηση ανθεκτικότητας 2006-2010) Κόκκινο = χαμηλή ανθεκτικότητα Γαλάζιο = υψηλή ανθεκτικότητα Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 37
Μοντελοποίηση επιδράσεων της κρίσης στο χώρο Ενδεικτικοί παράγοντες Εξωστρέφεια (Openness) ΑΕΠ (GDP and GDP/pc) Αστικοποίηση (Urbanizatin) Τομεακή διάρθρωση της οικονομικής δραστηριότητας (Sectral cmpsitin f ecnmic activity) Ανθρώπινο κεφάλαιο (Human capital) Γεωγραφία (Gegraphy) Υποδομές (Infrastructure) Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 38
Συμπεράσματα Υπάρχουν έντονες διαφοροποιήσεις των επιπτώσεων της κρίσης σε τοπικό επίπεδο. Τα βασικά ευρήματα κατατείνουν στα εξής: Υπάρχουν ενδείξεις για προ-κυκλικότητα Δεν αλλάζει η ιεραρχία της ανάπτυξης Οι πολιτικές κινούνται κυκλικά και δεν ευνοούν την έξοδο από την κρίση Από τα αποτελέσματα του ΣΔΑΑ προκύπτουν μικτές τάσεις Στο χωρικό επίπεδο των νομών διαπιστώνεται ότι Οι νομοί Λευκάδος, Κυκλάδων, Χαλκιδικής, Αργολίδος, Ιωαννίνων, Δωδεκανήσου, Θεσπρωτίας, Αττικής, Ρεθύμνου και Ζακύνθου είναι αυτοί οι οποίοι αποδεικνύονται μέχρι στιγμής περισσότερο ανθεκτικοί. Σε αντιδιαστολή, οι νομοί Ευρυτανίας, Φλώρινας, Δράμας, Καρδίτσας, Λέσβου, Έβρου, Φωκίδας, Ηλείας, Σερρών και Ημαθίας αποδεικνύονται μέχρι στιγμής λιγότερο ανθεκτικοί. Στο χωρικό επίπεδο των περιφερειών, προκύπτει ότι την υψηλότερη ανθεκτικότητα επιδεικνύουν οι νομοί Νοτίου Αιγαίου, Κρήτης και Ηπείρου και τη χαμηλότερη ανθεκτικότητα επιδεικνύουν οι νομοί Δυτικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης, και Δυτικής Ελλάδας. Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 10/12/2012 39
Συμπεράσματα Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει όλες τις περιφέρειες και τους νομούς της χώρας Η ανεργία έχει μεγάλη αύξηση και χωρική διασπορά Ο κλάδος των κατασκευών έχει δεχθεί έντονες πιέσεις Οι βιομηχανικές περιοχές έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση Ο τουρισμός δείχνει σημάδια αντίστασης Η νομοί της ηπειρωτικής χώρας είναι πιο ευάλωτοι στην κρίση Οι νησιωτικοί νομοί είναι πιο ανθεκτικοί στην κρίση Οι πιο αναπτυγμένοι δέχονται μεγαλύτερες επιδράσεις Όμως, υπάρχουν περιπτώσεις όπου λιγότεροι αναπτυγμένοι νομοί δέχονται επίσης έντονες αρνητικές επιδράσεις Υπάρχει ανάγκη για αντι-κυκλική δημοσιονομική πολιτική αλλά η πολιτική κινείται προ-κυκλικά και βαθαίνει την ύφεση Το χωρικό αποτύπωμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα: Μια πρώτη αποτίμηση 10/12/2012 40