ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΟΤΙΣΜΑΤΟΣ ΕΙΔΗ, ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΥΛΙΚΑ & ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΟΤΙΣΜΑΤΟΣ ΕΙΔΗ, ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΥΛΙΚΑ & ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Ο σχεδιασμός και η εγκατάσταση ενός συστήματος ποτίσματος θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες αλλά και σε πιθανές μελλοντικές επεκτάσεις ή διαφοροποιήσεις του. Παρουσίαση: ΦΩΤΕΙΝΗ ΠΡΕΦΤΙΤΣΗ, δρ. πολιτικός μηχανικός www.ktirio.gr 9

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ Διάφορες διατάξεις αγωγών διανομής. 2 Όταν το μέγεθος των φυτών είναι μεγάλο, το πότισμα γίνεται με μικροεκτοξευτήρες. 3 Τυπική διάταξη συστήματος άρδευσης στάγδην. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο άρθρο περιγράφονται οι βασικές αρχές σχεδιασμού ενός συστήματος ποτίσματος κήπων, το οποίο επιτυγχάνει την ορθολογική διαχείριση του νερού, των διαθέσιμων πόρων και τη δυνατότητα κάλυψης μελλοντικών αναγκών. Περιγράφονται οι μέθοδοι ποτίσματος που χρησιμοποιούνται συνήθως, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, καθώς και τα κριτήρια επιλογής του κάθε συστήματος για κάθε τύπο εδάφους και περιοχή. Επίσης προσδιορίζονται τα κριτήρια επιλογής του φυτικού υλικού, οι τρόποι βελτίωσης των εδαφών και ο προγραμματισμός της συντήρησης του δικτύου. Γενικές αρχές σχεδιασμού Οι βασικές αρχές, σύμφωνα με τις οποίες θα πρέπει να σχεδιαστεί και να κατασκευαστεί ένα σύστημα ποτίσματος κήπων, είναι η ορθολογική διαχείριση του νερού, το χαμηλό κόστος εγκατάστασης και συντήρησης, η μέγιστη διάρκεια ζωής, η δυνατότητα κάλυψης μελλοντικών αναγκών και η ελαχιστοποίηση της χρήσης λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Η μέθοδος ποτίσματος και ο τύπος των αυτοματισμών που θα επιλεγούν εξαρτώνται από τη διαθεσιμότητα και ποιότητα του νερού, το είδος των φυτών και τη διάταξη του κήπου που θα διαμορφωθεί, καθώς και τις απαιτήσεις που ορίζει ο κύριος του χώρου. Η μελέτη ποτίσματος, η οποία περιλαμβάνει τα σχέδια του χώρου, στα οποία αποτυπώνονται οι θέσεις δένδρων, φυτών ή άλλων μόνιμων κατασκευών, η πηγή ή οι πηγές παροχής νερού, καθώς και άλλα στοιχεία και χαρακτηριστικά του χώρου αλλά και ο υπολογισμός παροχών και των αντλιών, είναι τα σημαντικότερα στοιχεία για την ορθολογική διαχείριση του νερού και την άριστη οργάνωση του κήπου. Τύποι συστημάτων Οι τύποι συστημάτων ποτίσματος, που χρησιμοποιούνται συνήθως για την άρδευση κήπων και παρτεριών σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους είναι κυρίως η στάγδην άρδευση και η άρδευση με καταιονισμό. Στάγδην άρδευση Στο σύστημα ποτίσματος με σταγόνες το νερό διοχετεύεται στα φυτά, επιφανειακά ή υπόγεια, στο ριζικό υπόστρωμα, με τη μορφή σταγόνων. Εφαρμόζεται συνήθως σε κήπους με θάμνους, με δένδρα σε πυκνή διάταξη και με εποχιακά φυτά. Η στάγδην άρδευση είναι σύστημα χαμηλής πίεσης και παροχής, προσφέρει άριστη αξιοποίηση του νερού, η αποτελεσματικότητά της δεν επηρεάζεται από την ύπαρξη ανέμων στην περιοχή, προστατεύει το ριζόστρωμα από την 92 ΤΕΥΧΟΣ 5/205

Σταλακτηφόρος σωλήνας Παροχή νερού Βαλβίδα τερματισμού Εξάρτημα σύνδεσης Τυφλός σωλήνας 2 3 ναι συγκεκριμένη και σταθερή σε βάθος χρόνου ή να φέρουν καρφωτούς σταλάκτες, οι οποίοι τοποθετούνται σε οποιοδήποτε σημείο του σωλήνα. Οι οπές, όταν δεν χρειάζονται, σφραγίζονται με ειδικές τάπες. Το χρώμα των σωλήνων μπορεί να διαφέρει, καφέ ή μαύρο, όταν τοποθετούνται στο χώμα, άσπρογια τα μπαλκόνια, μπλε όταν το νερό ποτίσματος προέρχεται από ανακύκλωση. Μπορούν να τοποθετηθούν σε μονή γραμμή για πότισμα μικρών φυτών ή σε λαχανόκηπους, σε διπλή εκατέρωθεν του κορμού των δένδρων ή κυκλικά γύρω από μεγάλα δένδρα, σε σχήμα μαιάνδρου ή σε μεικτή, ευθεία ή κυκλική διάταξη, προκειμένου να καλύψουν τις διάφορες γεωμετρίες των κήπων. Ανάλογα με το είδος των φυτών, θάμνων και δένδρων, διατίθενται σταλάκτες διαφορετικής παροχής, σταθερής, ρυθμιζόμενης ή αυτορυθμιζόμενης, η οποία δεν επηρεάζεται από τη μεταβολή πιέσεων στο δίκτυο, ενώ όταν το φυτό βρίσκεται μακριά από τον κεντρικό σωλήνα ή επάνω σε γλάστρα ή ζαρντινιέρα, χρησιμοποιούνται πρόσθετοι σωλήνες μικρότερης διατομής για το πότισμα (μακαρόνια). Αν κάποιες περιοχές του κήπου χρειάζονται διαφορετικές ποσότητες νερού, τότε μπορεί να χρησιμοποιηθεί χρονοδιακόπτης (προγραμματιστής) 220 V ή μπαταρίας 9 V, που σε συνδυασμό με την ηλεκτροβάνα ρυθμίζει τις ώρες ποτίσματος ανά περιοχή. Οι βάνες μπορεί να είναι πλαστικές (PVC), χάλκινες ή ορειχάλκινες για την περίπτωση βαριάς χρήσης, σε αθλητικούς χώρους και γήπεδα, ενώ μπορούν να χρησιμοποιούν και βρόμικο ή ανακυκλωμένο νερό. Η τοποθέτηση φίλτρων στους σωλήνες είναι επιβεβλημένη, ειδικά όταν το νερό που χρησιμοποιείται δεν είναι καλής ποιότητας, καθώς οι παροχές του συστήματος είναι μικρές και οι σωλήνες αρκετά μικρής διατομής και υπάρχει σημαντική πιθανότητα έμφραξής τους. Υπόγεια συστήματα στάγδην άρδευσης Η υπόγεια στάγδην άρδευση είναι μια παραλλαγή της παραδοσιακής στάγδην άρδευσης, κατά την οποία το σύστημα είναι θαμμένο κάτω από την εναπόθεση αλάτων, μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης ασθενειών των φυλλωμάτων, προσφέρει ευελιξία, καθώς μπορεί να εφαρμοστεί σε παρτέρια και κήπους ακανόνιστου σχήματος, και προσαρμόζεται εύκολα σε επικλινή εδάφη και κήπους σε διαφορετικά επίπεδα. Τα βασικά συστατικά στοιχεία ενός δικτύου άρδευσης µε σταγόνες είναι: οι διανεµητές (σταλάκτες ή µικροεκτοξευτήρες, ανάλογα με τον τρόπο που διανέμουν το νερό), το σύστημα διανομής (κύριοι, δευτερεύοντες και πλευρικοί αγωγοί, πασαλάκια στήριξης κτλ.), τα εξαρτήµατα συνδεσµολογίας (ταυ, γωνίες, βαλβίδες αντεπιστροφής κτλ.), το κέντρο ελέγχου (φίλτρα, βάνες, μανόμετρα κτλ.), η πηγή νερού υπό κατάλληλη πίεση και παροχή. Επιφανειακά συστήματα στάγδην άρδευσης Οι σταλακτηφόροι σωλήνες μπορεί να διαθέτουν μόνιμους σταλάκτες, όταν η διάταξη των φυτών είwww.ktirio.gr 93

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ Αντί για σταλακτήρες στο σύστημα της στάγδην άρδευσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν μικροεκτοξευτήρες. 2 Σύστημα ποτίσματος με καταιονισμό σταθερής δέσμης νερού. 3 Σύστημα άρδεσης με καταιονισμό. 4 Σύστημα στάγδην άρδευσης με σταλακτηφόρο σωλήνα. 5 Η φύτευση σε συστοιχίες βοηθά στην ορθολογική διαχείριση του υδάτινου δυναμικού ποτίσματος. 6 Σύστημα υπόγειας άρδευσης στάγδην. 2 επιφάνεια του εδάφους και το νερό συχνά και με θρεπτικά συστατικά οδηγείται απευθείας στις ρίζες. Χρησιμοποιείται για την άρδευση τόσο των δένδρων και των φυτών, όσο και εδαφοκαλυπτικών καλλιεργειών (χλοοτάπητα, τριφύλλι κτλ.). Το νερό κινείται είτε προς τα κάτω λόγω βαρύτητας είτε προς τα επάνω λόγω του τριχοειδούς φαινομένου και διανέμεται ομοιόμορφα εκεί που χρειάζεται. Το βάθος και η απόσταση των αγωγών διανομής εξαρτώνται από τον τύπο του εδάφους και τη δομή των ριζών του φυτού, ενώ οι σταλάκτες θα πρέπει να τοποθετούνται έτσι, ώστε να καλύπτουν το ριζικό σύστημα των φυτών. Το βασικό πλεονέκτημα ενός τέτοιου συστήματος είναι η ελαχιστοποίηση των απωλειών του νερού, καθώς μειώνεται η εξάτμιση, αξιοποιούνται ακόμη και πολύ μικρές παροχές νερού, ενώ συγχρόνως νερό και λίπασμα μπορούν να διανέμονται ομοιόμορφα, οπότε γίνεται πιο αποδοτική η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών. Επίσης με την υπόγεια άρδευση οι ρίζες των δέντρων παραμένουν κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και συνεπώς οι πιθανότητες να καταστραφούν είναι μικρότερες. Έτσι μειώνεται το κόστος και οι εργασίες συντήρησης, αξιοποιούνται καλύτερα τα ζιζανιοκτόνα και αυξάνεται ο χρόνος ζωής του συστήματος. Οι σωλήνες του υπόγειου ποτίσματος κήπων τοποθετούνται σε βάθος 0 cm ανά 30 cm περίπου με κεντρικούς διανομείς κατά μήκος των μεγαλύτερων πλευρών του κήπου. Οι σωλήνες μπορεί να διαθέτουν ριζοαπωθητικό υλικό για την αποφυγή ανάπτυξης ριζών, που μπορεί να προκαλέσουν την έμφραξή τους, ενώ μπορεί να γίνεται συγχρόνως και έγχυση κατάλληλων χημικών υλικών για την αποτροπή του ίδιου φαινομένου. Απαιτείται τακτική επιθεώρηση, συντήρηση και καθαρισμός του συστήματος, καθώς αυτό είναι υπόγειο και μη ορατό, ενώ στο ψηλότερο σημείο του κήπου τοποθετείται βάνα εξαερισμού για την αποφυγή αναρρόφησης ακάθαρτων νερών και εξαγωγή του αέρα από το δίκτυο διανομής. Άρδευση με καταιονισμό Σ αυτήν την περίπτωση το νερό εφαρμόζεται στο χώρο ποτίσματος με τη μορφή τεχνητής βροχής. Πρόκειται για σύστημα υψηλότερων παροχών και πίεσης από το προηγούμενο. Χρησιμοποιείται για την άρδευση δενδροειδών και εδαφοκαλυπτικών καλλιεργειών, ενώ διατίθενται διάφοροι τύποι εκτοξευτήρων, για μικρές εκτάσεις, για χώρους με υψομετρικές διαφορές, για επικλινή εδάφη, για χώρους που υπόκεινται σε βανδαλισμούς κτλ. Ο ρυθμός, με τον οποίο γίνεται το πότισμα με καταιονισμό, πρέπει να είναι ίδιος με το ρυθμό που το έδαφος απορροφά το νερό (διηθητικότητα εδάφους), οπότε αναλόγως πρέπει να επιλεγεί ο αριθμός και η διάταξη των εκτοξευτήρων. Το σύστημα μπορεί να είναι μόνιμο ή ημιμόνιμο, όπου το δίκτυο διανομής είναι μόνιμο και συνήθως υπόγειο και οι εκτοξευτήρες προσαρμόζονται ανάλογα, προκειμένου να εκτελούνται εργασίες συντήρησης και περιποίησης του κήπου. Οι εκτοξευτήρες μπορεί να είναι στατικοί, και να εκτοξεύουν νερό ταυτόχρονα σε όλη την επιφά- 94 ΤΕΥΧΟΣ 5/205

3 4 5 6 νεια ορισμένης ακτίνας, στατικοί πολλαπλών περιστρεφόμενων δεσμών και να έχουν πολλές λεπτές δέσμες νερού που περιστρέφονται στο χώρο με διάφορες γωνίες εκτόξευσης (0 ο - 26 ο ) ή γραναζωτοί και να έχουν περιστρεφόμενη κεφαλή για μία δέσμη νερού μεγάλης διατομής. Όταν η επιφάνεια του κήπου είναι μακρόστενη, χρησιμοποιούνται στατικοί εκτοξευτήρες διαδρόμου ή στατικοί πολλαπλών περιστρεφόμενων δεσμών νερού. Για ακτίνες μέχρι 3 m χρησιμοποιούνται στατικοί εκτοξευτήρες, ενώ για ακτίνες άνω των 5 m χρησιμοποιούνται γραναζωτοί ή στατικοί πολλαπλών περιστρεφόμενων δεσμών νερού. Όταν στην περιοχή επικρατούν συχνοί και ισχυροί άνεμοι, χρησιμοποιούνται εκτοξευτήρες με χαμηλή κλίση εκτόξευσης νερού και δεν συνιστώνται οι στατικοί πολλαπλών περιστρεφόμενων δεσμών νερού. Για έντονες κλίσεις εδάφους προτιμώνται οι στατικοί πολλαπλών περιστρεφόμενων ακτίνων. Όλοι οι τύποι εκτοξευτήρων διαθέτουν φίλτρο για τον εύκολο καθαρισμό και τη συντήρησή τους. Οι σωλήνες διανομής μπορούν να τοποθετηθούν υπόγεια, υπέργεια, επάνω σε ειδικές κατασκευές ή στερεωμένοι σε δένδρα. Ο έλεγχος του συστήματος είναι εύκολος, καθώς τα περισσότερα στοιχεία του είναι είτε ορατά είτε εύκολα προσβάσιμα, το σύστημα μπορεί να διαχειριστεί χωρίς πρόβλημα και νερό με υψηλή συγκέντρωση αλάτων. Λόγω του ποτίσματος του φυλλώματος μπορεί να αναπτυχθούν ασθένειες η αλλοιώσεις σ αυτά. Επιλογή κατάλληλου συστήματος Για τον προσδιορισμό του κατάλληλου συστήματος θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα κλιματικά χαρακτηριστικά της περιοχής (άνεμος και θερμοκρασία), καθώς και ο τύπος του εδάφους του κήπου. Αν επικρατούν ισχυροί άνεμοι, τότε το σύστημα καταιονισμού θεωρείται ακατάλληλο, διότι δεν εξασφαλίζεται η ομοιομορφία του ποτίσματος. Αυτό το σύστημα κρίνεται επίσης προβληματικό, όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες, οι οποίες οδηγούν σε εξάτμιση του νερού, προτού αυτό να φτάσει στα φυτά. Το πρόβλημα αντιμετωπίζεται όταν ο χώρος δεν αρδεύεται τις μεσημβρινές ώρες. Αντιθέτως, όταν επικρατούν συνθήκες παγετού, το σύστημα ποτίσματος με καταιονισμό δρα ευεργετικά. Επίσης πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τα ελαφρά, χαλαρά εδάφη απαιτούν περισσότερο νερό από ό,τι τα βαριά με μεγάλη συνεκτικότητα. Όταν η διαθέσιμη ποσότητα του νερού είναι πολύ μικρή, τότε ενδείκνυται η άρδευση με σταγόνες, οπότε γίνεται καλύτερη διαχείριση του υδάτινου δυναμικού ποτίσματος. Το πότισμα ενδείκνυται να γίνεται σε δύο φάσεις, πρωί και απόγευμα, οπότε το έδαφος θα συγκρατεί καλύτερα την υγρασία με αποτέλεσμα να μειώνονται οι ανάγκες ποτίσματος. Τότε ανάλογα πρέπει να ρυθμιστεί ο προγραμματιστής του συστήματος. Για το πότισμα των κήπων μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί νερό από ανακύκλωση, ενώ μπορεί επίσης να γίνει εκμετάλλευση του νερού από τις υδρορρόες. www.ktirio.gr 95

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ Η εφαρμογή επιφανειακών καλυμμάτων προστασίας, όπως είναι η οργανική ύλη (φλοιοί δέντρων) και το χαλίκι, μειώνουν την απώλεια νερού μέσω εξάτμισης και αποτρέπουν την ανάπτυξη ζιζανίων. Σχεδιασμός χώρων με φύτευση Η εναρμόνιση των χώρων πρασίνου με το γύρω περιβάλλον και η ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών μιας ομάδας φυτών ή ενός σημείου ενδιαφέροντος απασχολούν πάντα το σχεδιασμό του κήπου. Η τοποθέτηση των φυτών σε συστοιχίες και όχι μεμονωμένα και η αποφυγή κατακερματισμού του κήπου από μονοπάτια συμβάλλουν στην ορθότερη διαχείριση του νερού κατά το πότισμα. Επίσης τα φυτά θα πρέπει να τοποθετούνται σε ομάδες, ανάλογα με τις ανάγκες τους σε νερό, αν είναι εποχιακά, αν χρειάζονται ή όχι σκιά, αν τοποθετούνται σε γλάστρες η ζαρντινιέρες, αν έχουν βαθιές ρίζες, οπότε χρειάζονται περισσότερο νερό. Στην περίπτωση που ο κήπος κλιμακώνεται σε πολλά επίπεδα ή έχει κλίση, ενδείκνυται η τοποθέτηση φυτών με μεγαλύτερες απαιτήσεις σε νερό στα χαμηλότερα επίπεδα και στα ψηλότερα επίπεδα φυτών με μικρότερες απαιτήσεις σε νερό. Όταν το έδαφος έχει κλίση, τότε οι κεντρικοί αγωγοί διανομής θα πρέπει να τοποθετούνται ακολουθώντας την κλίση του εδάφους. Στην περίπτωση που στην περιοχή επικρατούν ισχυροί άνεμοι μπορεί να διαμορφωθεί φυτικός ανεμοφράκτης εκεί όπου πνέει ο ισχυρότερος άνεμος, ο οποίος μειώνει τις αρδευτικές ανάγκες των φυτών του κήπου λόγω μείωσης του φαινομένου της εξατμισοδιαπνοής. Επιλογή φυτών και βελτίωση εδάφους Η επιλογή του φυτικού υλικού πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή. Η αναζήτηση φυτών με μικρές ανάγκες άρδευσης (ξηρανθεκτικά) είναι μία πρόσφορη λύση, όπως και η αναζήτηση ιθαγενών φυτών, που απαιτούν λιγότερη φροντίδα, ή άλλων φυτών, που δεν διαταράσσουν το χαρακτήρα του τοπίου. Είδη φυτών που αντέχουν στην ξηρασία είναι μεταξύ άλλωντα αρωματικά με γκρίζο χνούδι,ταπαχύφυτα με σαρκώδες φύλλωμα, οι ξηροφυτικοί θάμνοι και δένδρα όπως η ελιά κτλ. Τα φυτά πρέπει να τοποθετούνται σε αποστάσεις με βάση το μέγεθός τους, προκειμένου να αποφεύγεται η υπερβολική κατανάλωση νερού. Η εφαρμογή επιφανειακών καλυμμάτων προστασίας, όπως είναι η οργανική ύλη (φλοιοί δέντρων) και το χαλίκι, μειώνει την απώλεια νερού μέσω εξάτμισης και αποτρέπει την ανάπτυξη ζιζανίων. Επίσης στους λάκκους φύτευσης των φυτών μπορούν να τοποθετηθούν κρύσταλλοι νερού, που διατηρούν την υγρασία του εδάφους. Στις αστικές περιοχές συχνά χρειάζεται η εξυγίανση των περιοχών φύτευσης, που έχουν επιβαρυνθεί από ρύπους και σκουπίδια, με καθαρισμό, λίπανση και προσθήκη λυματικής ιλύος στο υπόστρωμα ανάπτυξης των φυτών, η οποία αυξάνει την ικανότητα συγκράτησης υγρασίας του υποστρώματος, ενώ συγχρόνως επιτρέπει την εκμετάλλευση των οργανικών απορριμμάτων του κήπου. Συντήρηση δικτύου Για την προστασία του συστήματος κατά τη χειμερινή περίοδο θα πρέπει η κύρια βάνα λειτουργίας του αρδευτικού συστήματος, όπως και οι υπέργειες σωληνώσεις, βαλβίδες και ηλεκτροβάνες, να προστατεύονται από τον παγετό με κάποιο μονωτικό υλικό (μονωτικό αφρό, πλαστικές μεμβράνες κτλ.). Ο προγραμματιστής θα πρέπει να απενεργοποιείται είτε μέσω κατάλληλου σήματος είτε με διακοπή της παροχής ισχύος και την άνοιξη θα πρέπει να προγραμματίζεται εκ νέου. Το σύστημα καλό είναι να ενεργοποιείται μερικές φορές κατά τη διάρκεια του χειμώνα, προκειμένου να αποτρέπεται η συσσώρευση αλάτων και άλλων φερτών υλικών εντός του δικτύου διανομής του νερού και μετά να αδειάζει από το νερό, προκειμένου να μην παγώσει. Κάθε άνοιξη αλλά και κατά τη διάρκεια λειτουργίας του συστήματος άρδευσης πρέπει να ελέγχεται η εμφάνιση διαρροών, άλλων βλαβών σε μικροεκτοξευτές και ακροφύσια και να ελέγχονται και να καθαρίζονται τα φίλτρα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Οδηγός για τη δημιουργία κήπων με μικρές απαιτήσεις σε νερό, Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, 202. Βελτιωμένα συστήματα άρδευσης, Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, 2009. Irrigation direct, Drip irrigation design guide. Landscape irrigation design manual, Rainbird. Natural lawn and garden guide - Smart watering, Seattle Public Utilities, 2006. Τεχνικά φυλλάδια εταιρειών: Rainbird. ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΕΙ ΣΤΑ ΤΕΥΧΗ ''ΚΤΙΡΙΟ'' Βιώσιμος σχεδιασμός υπαίθριων χώρων. Τεύχος 8/200, σελ. 09. Xeriscaping - Η συμβολή της αρχιτεκτονικής τοπίου στην αειφορία. Τεύχος 9/200, σελ. 85. ΣΧΕΤΙΚΑ ΥΛΙΚΑ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΒΡΕΙΤΕ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Υ - ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ 205 Χρήσιμα υλικά δόμησης ή επισκεφθείτε το www.ktirio.gr 96 ΤΕΥΧΟΣ 5/205