Παλαιοσλαβική Γλώσσα Ενότητα 8: Το σύστημα των φωνηέντων Αλεξάνδρα Ιωαννίδου Τμήμα Σλαβικών Σπουδών
Β3. ΣΟ ΤΣΖΜΑ ΣΧΝ ΦΧΝΖΔΝΣΧΝ Σα θσλήεληα ζηελ παιαηά εθθιεζηαζηηθή ζιαβηθή είλαη ηα εμήο: (1) ην νπνίν θαηά πάζα πηζαλόηεηα πξνέξρεηαη απ ην ηλδνεπξσπατθό καθξό *ā θαη ην καθξό *ō, αιιά θαη ζηε ζέζε ηνπ πξσηνζιαβηθνύ [*ē]. Απηό θαίλεηαη από παξαδείγκαηα όπσο frater - mater - cognosco - *begēti > *dychēti > 34
(2) ην νπνίν πξνήιζε απ ηα ηλδνεπξσπατθά ă θαη ŏ, όπσο θαίλεηαη από ηα παξαδείγκαηα *dŏmus > *ŏvis > (3) ην νπνίν πξνήιζε απ ην ηλδνεπξσπατθό *ĕ, βι. θέξσ fero -, λέθνο - (4) ην νπνίν πξνήιζε απ ηα ηλδνεπξσπατθά *ī, *ēi θαη ζην ηέινο ηεο ιέμεο απ ηε δίθζνγγν *ōi, όπσο ζηα παξαδείγκαηα vivus - *veidas (ε όςε) > *lukōi > (5) ην νπνίν πξνήιζε απ ην καθξό *ū, όπσο θαίλεηαη ζην παξάδεηγκα *sūnus > *mūs > (ειιεληθά κπο) (6) πνπ πξνήιζε απ ηηο δηθζόγγνπο *a u, *o u, *e u, όπσο θαίλεηαη ζηα παξαδείγκαηα taurus (lat.) - sausas (lith.) - (7) ηα ιεγόκελα εκηθσλήεληα ή ην κηθξό θαη ην κεγάιν γηεξ, γηα ηα νπνία ζεσξείηαη όηη πξνθέξνληαλ κέρξη ηνλ 10ν πεξίπνπ αηώλα. (σζηή ελαιιαγή κεηαμύ ησλ δπν γηεξ ππάξρεη κόλν ζηα θύιια ηνπ Κηέβνπ). Αξγόηεξα παξαηεξείηαη είηε ε παξάιεηςή ηνπο (αληί γηα αληί γηα είηε πξόζκημε (αληί γηα είηε αληηθαηάζηαζή ηνπο από θαη αληίζηνηρα (βι. αληί γηα θαη αληί γηα Σν αλ ηα γηεξ δηαηεξνύληαλ θαη εμειίζζνληαλ ή αλ ράλνληαλ εμαξηάηαη απ ην αλ ε ζέζε ηνπο κέζα ζηε ζπιιαβή ήηαλ αζζελήο (ράλνληαλ) ή ηζρπξή (κεηεμειίζζνληαλ). ε αζζελή ζέζε βξίζθνληαλ ηα γηεξ όηαλ: (α) ήηαλ ζην ηέινο ηεο ιέμεο ( (β) ζηελ επόκελε ζπιιαβή ππήξρε άιιν θσλήελ, όρη γηεξ ( 35
ε ηζρπξή ζέζε βξίζθνληαλ ηα γηεξ όηαλ: (α) ηνλίδνληαλ (> доска) (2) ζηελ επόκελε ζπιιαβή βξίζθνληαλ άιιν γηεξ ζε αζζελή ζέζε (β) ζηελ αξρηθή ζπιιαβή ( (8) Σα πνπ πξνέθπςαλ απ ηα εκηθσλήεληα (γηεξ) ζύκθσλα κε ηνλ θαλόλα: j + = j + = θαηά ηα παξαδείγκαηα+ j= + j= (9) Σα (ή άιισο- ηα ιεγόκελα «κπξνζηηλό/κηθξό θαη πίζσ/κεγάιν γηνπο), ηα νπνία πξνέθπςαλ απ ηηο δηθζόγγνπο *on, *en, *in, *n, *om, *em, *im, *m (ζύκθσλα κε ηνλ λόκν ηεο αλνηρηήο ζπιιαβήο όπσο είδακε θαη παξαπάλσ θαη όπσο πξνθύπηεη απ ηελ θιίζε ηνπο ) ή θαη *pons > *ranka > *decem > (10), ην ιεγόκελν «γηαη». Λόγσ ηεο ζύκπησζεο ηνπ αληίζηνηρνπ ηνπ γηαη γξάκκαηνο ζηε γιαγόιηηζα, ηνπ Ⱑ, ηόζν γηα ην θώλεκα [ja] όζν θαη γηα ην θώλεκα [je], πηζηεύνπκε όηη ζηελ πξσηνζιαβηθή επνρή, ηα δπν θσλήκαηα ζπλέπηπηαλ, γηα λα ρσξίζνπλ κεηά ζε θαη ζε Αλάινγε ήηαλ θαη ε εμέιημε ηνπ γηαη ζε δηάθνξεο γιώζζεο, όπσο π.ρ. > лято (βιγ.), лето (ξσζ.) Πάλησο ην πξνήιζε από ην ηλδνεπξσπατθό *ē ή απ ηηο ηλδνεπξσπατθέο δηθζόγγνπο *āi,*ăi, *oi, >, βι. γηα παξάδεηγκα: από *mēs- θαηλή: 36
(11) Σνλ 9ν-10ν αηώλα κ.υ. ηα πγξά θαη είραλ ζαθή ζπιιαβνπνηεηηθή ιεηηνπξγία ζαλ θη απηή πνπ εκθαλίδεηαη ζήκεξα ζηα ζεξβηθά. Αξγόηεξα, ηελ επνρή ησλ πξώησλ ρεηξνγξάθσλ, ηα πγξά ζπλνδεύνληαη πάληα από έλα απ ηα γηεξ: ΠΗΝΑΚΑ ΣΧΝ ΠΑΛΑΗΟΛΑΒΗΚΧΝ ΦΧΝΖΔΝΣΧΝ ΜΠΡΟΣΗΝΑ ΦΧΝΖΔΝΣΑ ΔΡΡΗΝΑ ΦΧΝΖΔΝΣΑ r ) (l ) ΠΗΧ ΦΧΝΖΔΝΣΑ r ) (l ) 37
Σημειώματα Σημείωμα Ιστορικού ΕκδόσεωνΈργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Σημείωμα Αναφοράς Copyright Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, 2015. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. «Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 8: Το σύστημα των φωνηέντων». Έκδοση: 1.0. Αθήνα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://opencourses.uoa.gr/courses/slavstud101/. Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.