ΤΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΕΟΡΔΑΙΑΣ

1 ΤΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΕΟΡΔΑΙΑΣ μέχρι τὸ 1912 ἀρχιμ. Νικηφόρου Μανάδη, Ἀρχιερατικοῦ Ἐπιτρόπου Ἑορδαίας Εἰσήγησι στὴν διημερίδα τοῦ Δήμου ΕΟΡΔΑΙΑΣ γιὰ τὰ 100χρονα τῆς ἀπελευθερώσεως. Ἡ εἰσήγησί μου ἔχει δύο κεφάλαια. Στὸ πρῶτο παρατίθεται διαχρονικὸς σκελετὸς τῶν Ἐκκλησιαστικῶν τῆς Ἑορδαίας ὡς τμῆμα τῆς Μητροπόλεως Φλωρίνης μέχρι σήμερα. Καὶ στὸ δεύτερο, ἡ εἰκόνα τῶν ἐκκλησιαστικῶν, μαζὶ καὶ ἐθνικῶν, τῆς Ἐπαρχίας Ἑορδαίας-Καϊλαρίων στὰ τριάντα τελευταῖα χρόνια πρὶν ἀπὸ τὴν ἀπελευθέρωσί της. Α. Ἡ Μητρόπολί μας στὸ μακρυνὸ παρελθόν της ὀνομαζόταν Ἱερὰ Μητρόπολις Μογλενῶν. Ξεκίνησε ἀπὸ τὴ Μητρόπολι Ἡρακλείας-Λύγκου ἀπὸ τὸν 4 ο μέχρι καὶ τὸν 7 ο αἰῶνα. Μὲ τὴν ἀνάπτυξι τῆς πόλεως Μογλενὰ ἢ Μογλαινὰ ἢ Μογλαίνα στὴν περιοχὴ Ἀλμωπίας κοντὰ στὸ χωριὸ Ἐνώτια ἢ Νώτια ἢ Νότια μεταφέρεται ἡ ἕδρα της ἐκεῖ γιαὐτὸ καὶ φέρει τὸν τίτλο Μογλενῶν γιὰ μακρὸ διάστημα μέχρι τὸ 1922. Πρῶτος ἐπίσκοπος τῆς Β περιόδου εἶναι ὁ Ἱλαρίων 1134-1164 καὶ τελευταῖος ὁ Γερμανὸς Α 1762-1767. Στὸ ὑπόμνημα ἐκλογῆς του ὁ Γερμανὸς ἐκλέγεται ὡς Μογλενῶν καὶ Κατρανίτζης-Πύργων τὸν Δεκέμβριο 1762. Μὲ τὴν πρώϊμη ὑποδούλωσι τῆς Μακεδονίας στὸν τουρκικὸ ζυγὸ ἔχουμε βίαιους καὶ ἐκτεταμένους ἐξισλαμισμούς. Τότε ἦταν ποὺ ἔφθασε ἡ ἕδρα τῆς Μητροπόλεως στὴν Κατράνιτσα-Πύργους Ἑορδαίας. Ἐνθύμησι σὲ Εὐαγγέλιο τοῦ Ἱ. Ναοῦ Δρυόβουνου Σιατίστης γράφει, «εἰς τὸν καιρὸν ὅπου ἐφόνευσαν τὸν Ἱερόθεον ταμίαν τῆς Μητροπόλεως Κατρανίτζης». Θὰ

εἴχαμε περισσότερα στοιχεῖα γιὰ τὴν Μητρόπολι Κατρανίτσης, ἂν δὲν προλάβαιναν οἱ Γερμανοὶ καὶ δὲν ἔκαιγαν τὸν ἹΝ Ἀρχαγγέλων Πύργων κατὰ τὴν ὁλόμαυρη «ἐκπολιτιστική τους» ἐκστρατεία! Καὶ τὸ Ἐμπόριο μαρτυρεῖται ὡς τελευταία ἕδρα τῆς ἐμπερίστατης Μητροπόλεώς μας, ἀπὸ ὅπου μεταφέρθηκε τέλος στὴν Φλώρινα. Ναθαναήλ 1767, Γεδεών, Ἀγαθάγγελος Σεπτέμβριος ἰνδικτιὼν 8 η, Τιμόθεος Ἰανουάριος 1798, Νεόφυτος ἐκ Βλάστης 12.4.1824, Μελέτιος ἀπὸ Διβρῶν 10.11.1858 (ἐπὶ ἡμερῶν του μεταφέρθηκε ἡ ἕδρα ἀπὸ τὸ Ἐμπόριο στὴ Φλώρινα), Προκόπιος ἀπὸ Κλαυδιουπόλεως 7.5.1865, Γερμανός Ἀποστολίδης ἀπὸ Εἰρηνουπόλεως 2.5.1877, Καλλίνικος ἀπὸ Δεβρῶν 11.11.1881, Ἄνθιμος ἀπὸ Συνάδων, Ἀβέρκιος ἀπὸ Καλλιουπόλεως 5.2.1891-30.4.1894, Ἰωαννίκιος Μαργαριτιάδης ἀπὸ Κίτρους 1894-1905, ὁ ὁποῖος ἔχτισε καὶ τὸ νῦν κτίριο τῆς Μητροπόλεως στὴ Φλώρινα τὸ 1903, Ἄνθιμος Σαρίδης ἀπὸ Ροδοστόλου 31.3.1905, Σμάραγδος Χατζηευσταθίου ἀπὸ Μυριοφύτου 1908-1910, Κωνστάντιος Ρούσης 5.8.1910-Ἰούνιος 1912, Πολύκαρπος Σακελλαρόπουλος 26.6.1912-27.3.1929, ὁ ὁποῖος στὶς 8.11.1912 ὑποδέχθηκε τὸν ἐλευθερωτή Διάδοχο Κωνσταντῖνο. Μὲ τὴν ἀπελευθέρωσι τοῦ 1912, καὶ ἀφοῦ ἡ Φλώρινα γίνεται πρωτεύουσα Νομοῦ, στὶς 6.11.1922 τὸ Πατριαρχεῖο ἀπαλείφει ἐντελῶς τὰ Μογλενὰ καὶ παραμένει μόνο Φλωρίνης. Ὁ ἀπὸ Πελαγονείας μὲ ἕδρα τὸ ἀπωλεσθὲν τελικὰ ἑλληνικώτατο Μοναστήρι Χρυσόστομος Καβουρίδης 27.3.1926, ὁ ὁποῖος τὸ 1932 προσεχώρησε στοὺς Παλιοημερολογίτες. Μία παρένθεσι. Στὶς 6.11.1924 τὸ Πατριαρχεῖο μὲ Πρᾶξι του ἱδρύει προσωποπαγεῖς Μητροπόλεις στὶς Νέες Χῶρες, γιὰ τακτοποίησι τῶν προσφύγων Ἀρχιερέων ποὺ ἀπώλεσαν τὰ ποίμνιά τους μὲ τὶς Ἀνταλλαγὲς τῶν πληθυσμῶν 2

Θράκης, Μ.Ἀσίας, Πόντου, Β. Ἠπείρου. Τότε ἱδρύθηκε καὶ ἡ «27 η Μητρόπολις Νέας Πελαγωνείας, περιλαμβάνουσα ὁλόκληρον τὴν Ὑποδιοίκησιν Καϊλαρίων μεθ ἕδρας τῆς πόλεως Καϊλαρίων». Αὐτὴ ἐπέζησε μέχρι τὸ τέλος Νοεμβρίου 1935, ὁπότε μετετέθη ὁ ἀπὸ Βελεγράδων ἢ Βερατίου καὶ ἐκ Μοσχοπόλεως καταγόμενος Μητροπολίτης της Ἰωακεὶμ Μαρτινιανὸς στὴ Μητρόπολι Ξάνθης. Στὰ ἔτη 1930-1935 ὀνομαζόταν Πτολεμαΐδος καὶ Ἑορδαίας. Ὁ Βασίλειος Παπαδόπουλος ἔρχεται ἀπὸ τὴν προσωποπαγῆ Μητρόπολι Γενιτσῶν καὶ Γουμενίσσης Ὀκτώβριο 1932 - Ἰανουάριο 1967. Τὸ 1943 μετονομάζεται Ἱ.Μ. Φλωρίνης, Ἀλμωπίας καὶ Ἑορδαίας. Ἀπὸ Ἰανουάριο μέχρι Ἰούνιο 1967 εἶναι τοποτηρητὴς ὁ Καστορίας Δωρόθεος. Ἀπὸ 25.6.1967-15.1.2000 εἶναι ὁ Αὐγουστῖνος Καντιώτης, ποὺ ἐκοιμήθη 104 ἐτῶν στὶς 28.8.2010. Ἐπὶ Αὐγουστίνου μὲ τὸ 557ΦΕΚ/8.9.1967 ἀποσπᾶται ἡ Ἀλμωπία καὶ προσαρτᾶται στὴν Ἔδεσσα καὶ ὁ σημερινὸς πλέον τίτλος γίνεται Ἱ.Μ.Φλωρίνης, Πρεσπῶν καὶ Ἑορδαίας. Τέλος στὶς 21.1.2000 ἐκλέγεται καὶ στὶς 23.1.2000 χειροτονεῖται ὁ ἐκ Κυπαρισσίου Γρεβενῶν Θεόκλητος Πασσαλῆς, ποὺ ποιμαίνει μέχρι καὶ σήμερα. Β. Ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἐπαρχία Ἑορδαίας-Καϊλαρίων ἦταν πάντοτε ἕδρα Ἀρχιερατικοῦ Ἐπιτρόπου. Ἕνα διάλειμμα ἦταν ἡ περίοδος 1925-1935, κατὰ τὴν ὁποία λειτούργησε ὡς Μητρόπολι Νέας Πελαγονίας ἢ Πτολεμαΐδος-Ἑορδαίας. Ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 1900 μέχρι καὶ σήμερα, ποὺ ἔχουμε γραπτὲς μαρτυρίες, διακόνησαν ὡς Ἀρχιερατικοὶ Ἐπίτροποι καὶ γραφεῖς περὶ τὰ εἴκοσι πρόσωπα, ἀπὸ τὰ ὁποῖα τελευταῖος εἶναι ὁ ὁμιλῶν. Κατὰ τὴν περίοδο τῆς δουλείας ὁ Ἀρχιερατικὸς Ἐπίτροπος Ἐορδαίας, μὲ ἐντολὴ τοῦ Μητροπολίτου 3

Μογλενῶν καὶ ἔγκρισι τῶν τουρκικῶν ἀρχῶν, εἶχε τὸ δικαίωμα νὰ παρακάθεται στὸ Διοικητικὸ Συμβούλιο Καϊλαρίων. Ἦταν δὲ ἐπείγουσα ἀνάγκη νὰ εἶναι τακτοποιημένα ὅλα τὰ διοριστικὰ ἔγγραφα τοῦ Ἀρχιερατικοῦ τόσο ἀπὸ τὸν Μητροπολίτη, ὅσο καὶ ἀπὸ τὶς τουρκικὲς ἀρχές. Ὁ Μητροπολίτης ἐξέδιδε διορισμὸ καὶ ἔστελνε τακρίριον- ἐπίσημο ἔγγραφο, στὸν βαλῆ τοῦ βιλαετίου Μοναστηρίου. Ὁ βαλῆς-νομάρχης Μοναστηρίου ἔστελνε ἔγγραφο στὸν μουτεσαρίφη-διοικητὴ τοῦ σαντζακίου Σερβίων. Ὁ μουτεσαρίφης Σερβίων ἔστελνε ἔγγραφο στὸν Μητροπολίτη Μογλενῶν. Καὶ ὁ Μητροπολίτης κοινοποιοῦσε τὸν διορισμὸ μὲ ἰδιαίτερο συστατικὸ στὸν καϊμακάμη- ὑποδιοικητὴ τοῦ καζᾶ-ἐπαρχίας Καϊλαρίων, ὥστε νὰ εἶναι ἔγκυρος ὁ διορισμὸς τοῦ Ἀρχιερατικοῦ, γιὰ νὰ ἔχη τὸ δικαίωμα νὰ παρακάθεται στὸ Διοικητικὸ Συμβούλιο καὶ νὰ ὑπερασπίζεται ὑποθέσεις τῶν ὑποδούλων χριστιανῶν. Αὐτὰ βρίσκουμε σὲ ἐπιστολὴ τοῦ Μητροπολίτη Μογλενῶν Ἀνθίμου στὶς 9.1.1906 πρὸς τὸν Μητροπολίτη Κοζάνης Κωνστάντιο, γιὰ νὰ προωθήση μὲ τὴν ἐπιρροὴ του σὲ ὑψηλόβαθμους τούρκους τὸν βραδύνοντα διορισμὸ τοῦ ἐκ Χασάνκιοϊ-Ἀσβεστόπετρας παπαἐμμανουὴλ ὡς Ἀρχιερατικοῦ Ἐπιτρόπου Καϊλαρίων. **** ΓΙΑ νὰ κατανοήσουμε ὅμως τὰ κείμενα τῆς ἀλληλογραφίας τῶν Μητροπολιτῶν Μογλενῶν-Φλωρίνης μὲ τὸν Κωνστάντιο, ποὺ ἀκολουθοῦν καὶ θὰ διεξέλθουμε, σχετικὰ μὲ τὰ προβλήματα στὴν Ἑορδαία πρέπει νὰ παραθέσουμε σύντομη περιγραφὴ τῆς ρίζας τοῦ προβλήματος, ἡ ὁποία εἶναι ἡ ἑξῆς: Τὸ 1856 ὁ Σουλτᾶνος Ἀβδοὺλ Μετζὶτ ἐξέδωκε τὸ Χάτι Χουμαγιούμ. Μὲ αὐτὸ ἐπικυρώνονταν τὰ δικαιώματα τοῦ 4

Πατριαρχείου ἐπὶ ὅλων γενικὰ τῶν ὀρθοδόξων ὑποδούλων λαῶν. Ἄφηνε ὅμως περιθώρια κάποιων ἰδιαίτερων ἐνεργειῶν σὲ κάθε φυλὴ καὶ ἐθνότητα. Αὐτὸ τὸ παραθυράκι ἐκμεταλλεύτηκαν οἱ Βούλγαροι καὶ ἤγειραν ἀξιώσεις γιὰ τὴν ἐκκλησιαστική τους αὐτονομία. Ἐπειδὴ ὅμως δὲν ἐγκρίθηκαν οἱ ἀξιώσεις τους ἀπὸ τὴν Ἐθνοσυνέλευσι, ποὺ συγκάλεσε τὸ Πατριαρχεῖο 1858-1860, γιαὐτὸ προέβησαν σὲ πραξικοπηματικὲς ἐνέργειες. Ἡ δὲ ἀποκορύφωσί τους ἦταν ἡ ἀνταρσία μὲ ἀρχηγοὺς τοὺς ἐπισκόπους, Μακαριουπόλεως Ἱλαρίωνα Στογιάννοβιτς, τοῦ πρώην Βελισσοῦ Αὐξεντίου καὶ τοῦ Φιλιππουπόλεως Παϊσίου, οἱ ὁποῖοι καθαιρέθηκαν τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1861 ἀπὸ Σύνοδο τῶν Πατριαρχῶν τῆς Ἀνατολῆς μὲ συμμετοχὴ λίγων Βουλγάρων ἐπισκόπων. Ἡ πρότασι τῶν Βουλγάρων στὴ Σύνοδο ἦταν νὰ συμμετέχουν κατὰ τὸ ἥμισυ στὴν Ἱ.Σύνοδο τοῦ Πατριαρχείου. Ἡ ἀξίωσί τους αὐτὴ βέβαια μὲ τοὺς φανεροὺς κινδύνους ποὺ ἐγκυμονοῦσε, δὲν ἔγινε δεκτή. Προτάθηκε ὅμως ἀπὸ τὸν Πατριάρχη Γρηγόριο Στ νὰ ἱδρυθῆ Ἐξαρχικὴ Ἐκκλησία μὲ ἀνασύστασι τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Τυρνόβου. Τέλος μὲ πρωτοβουλία τῆς τουρκικῆς κυβερνήσεως ποὺ ὑποβοηθοῦσε τὴν ἀνταρσία, στὶς 27.2.1871 ἐκδόθηκε φιρμάνι 8 ἄρθρων μὲ τὸ ὁποῖο ἱδρύθηκε ἡ Βουλγαρικὴ Ἐξαρχία. Ζήτησαν ἔγκρισι ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο, ἀλλὰ τὴν ἀρνήθηκε. Παρὰ ταῦτα πρῶτος Ἔξαρχος ἐξελέγη ὁ καθηρημένος Ἱλαρίων. Παραιτηθέντος δὲ τούτου στὶς 16.2.1872 ἐξελέγη ὁ Ἄνθιμος Μιχαήλωφ. Ἐπὶ Πατριάρχου Ἀνθίμου Στ καὶ Ἐξάρχου Ἀνθίμου παγιώθηκε τὸ βουλγαρικὸ σχίσμα, τὸ ὁποῖο ἔμελλε νὰ θεραπευθῆ στὶς 22.2.1945 ἐπὶ Πατριάρχου Βενιαμὶν Α μὲ τὴν ἀναγνώρισι τῆς Αὐτοκεφάλου ἐν Βουλγαρίᾳ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. **** 5

Ἡ ἀνωτέρω κίνησι ὅμως τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας ἔγινε τὸ δυνατότερο ὅπλο διεισδύσεως τοῦ βουλγαρικοῦ ἐπεκτατισμοῦ στὴν Ἑλληνικὴ Μακεδονία. Μελανώτατες εἶναι οἱ σελίδες τῆς περιόδου ἀπὸ τὸ 1871 μέχρι καὶ τὴν λῆξι τοῦ Μακεδονικοῦ ἀγῶνος. Ἐπιστρατεύθηκαν βούλγαροι ἐπίσκοποι, ἱερεῖς, δάσκαλοι καὶ δασκάλες γιὰ νὰ ἐπιτευχθῆ ἡ βουλγαροποίησι τῆς Μακεδονίας σὲ συνεργασία μὲ τὸ αἱμοχαρὲς πολεμικὸ σκέλος τῆς βουλγαρικῆς ὀργανώσεως ΕΜΕΟ (Ἐσωτερικὴ Μακεδονικὴ Ἐπαναστατικὴ Ὀργάνωσι-ΒΜΡΟ), ἡ ὁποία μὲ τὸ μαχαίρι στὸ χέρι ὡς πειθώ, μὲ τὰ ἀδίστακτα φονικὰ τους καὶ τοὺς ἐμπρησμοὺς ὁλόκληρων χωριῶν ἡ Μακεδονία αἱμορραγοῦσε. Εἶναι ἡ ἴδια πληγὴ ποὺ αἱμορραγεῖ μέχρι σήμερα μὲ διάφορα σκηνικά, ὀνόματα καὶ πολιτικὲς τῶν ἰσχυρῶν «Ἐμπόρων τῶν Ἐθνῶν». Στὰ σαράντα χρόνια ποὺ κράτησε ὁ Μακεδονικὸς Ἀγῶνας πότισε τὴ γῆ τῆς Μακεδονίας μὲ πολὺ αἷμα. Ἐξαρχικὸς σήμαινε βούλγαρος καὶ Πατριαρχικός, ἕλληνας. Θυσιάστηκαν τότε, ἐπίσκοποι, ἱερεῖς, ἡγούμενοι, μοναχοί, δάσκαλοι καὶ λαὸς πολύς. Τὸ σύνθημά τους, ποὺ ἡ ἠχώ του ἀκούγεται μέχρι σήμερα, ἦταν, «Ἀδιαίρετος, Ἀνεξάρτητος Μακεδονία. Αὕτη εἶναι ἡ σημαία καὶ μὲ αὐτὴν θὰ νικήσωμεν», ὅπως καταλήγει ἡ προκήρυξι τοῦ Συραϊκοῦ Συνεδρίου τοῦ Μακεδονικοῦ Κομιτάτου τὸν Μάρτιο τοῦ 1922. **** Μεγάλο ποσοστὸ παθῶν ἀπὸ τὴ φονικὴ μανία τῶν ἐξαρχικῶν γνώρισε καὶ ἡ ἐπαρχία Ἑορδαίας. Κάμποσα στοιχεῖα τῶν γεγονότων αὐτῶν θὰ παρακολουθήσουμε ξεφυλλίζοντας σὰν ἡμερολόγιο τὴν ἀλληλογραφία τοῦ ἐκ Βογγοπέτρας καὶ Μικροβάλτου Σερβίων Μητροπολίτη Κοζάνης Κωνστάντιου Ματούλα, ποὺ εἶναι φυλαγμένη στὸ 6

Ἱστορικὸ Ἀρχεῖο τῆς Βιβλιοθήκης Κοζάνης μὲ τοὺς Μητροπολίτες Φλωρίνης, ἀλλὰ καὶ ἐνορίες τῆς Ἑορδαίας. Ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολι, ὅπου εἶναι Συνοδικὸς ὁ Κωνστάντιος, γράφει τὸν βαρὺ πόνο του στὶς 25.1.1905 πρὸς τὸν Ὑπουργὸ Ἐξωτερικῶν Ἀ. Σκουζὲν λέγοντας. «Ἐγγὺς τῆς Κοζάνης καὶ πρὸ τῶν πυλῶν της κεῖνται τὰ Καϊλάρια, κωμόπολις οἰκουμένη ἰδίᾳ ὑπὸ Ὀθωμανῶν, οὖσα ἕδρα ὑποδιοικήσεως, ὑφ ἣν ὑπάγονται ὀγδοήκοντα κωμοπόλεις καὶ χωρία, ἅπασαι βουλγαρόφωναι, ὡς καὶ ἡ κωμόπολις Ἐμπόριον οἰκουμένη ὑπὸ διακοσίων οἰκογενειῶν βουλγαροφώνων, ὧν αἱ ἑξήκοντα ἡμέτεραι... Ἓν δὲ τῶν σπουδαιοτέρων τούτων καὶ κεντρικωτέρων σημείων τυγχάνει ἡ κωμόπολις Ἐμπόριον κειμένη ἐν τῇ περιφερείᾳ ταύτῃ τῶν πάλαι ποτε Σταρειδώλων, ἤδη Σαρῆ Γκιόλ, ἐνῷ οἱ σχισματικοὶ ἐγκαταστάντες ἵδρυσαν σχολὰς ἀρρένων ἢ θηλέων καὶ ἐπὶ τοσοῦτον ταύτας προήγαγον ὥστε ἐν τῇ ἀρρένων μὲν διδάσκουσιν ἤδη ἑπτὰ διδάσκαλοι, ἐν δὲ τῇ θηλέων πέντε. Διορίζομεν δὲ καὶ ἡμεῖς μόλις ἕνα ἐλέῳ καὶ θελήσει τοῦ ἐν Βιτωλίοις ἡμετέρου Προξένου προσφέροντος αὐτῷ μισθὸν εἴκοσι λίρας, διὰ δὲ τὰ θήλη ἄλλοτε μὲν διορίζομεν, ἄλλοτε δὲ οὔ, ὡς καὶ διὰ τὸ τρέχον ἔτος, διὸ καὶ αἱ ἡμέτεραι θυγατέρες ἀναγκάζονται φοιτᾶν ἀκουσίως εἰς τὸ τῶν Βουλγάρων. Ἀλλ οὕτω δοκεῖ δεινῶς τῷ εἰρημένῳ ἀδιάφορον ὅτι οἱ ἀντίπαλοι ἡμῶν τὰς τοιαύτας καταστάσεις καραδοκοῦντες ὠφελοῦνται. Ἡ περιφέρεια Καϊλαρίου ἐτύγχανεν ὅλως ἡμετέρα τό τε φρόνημα, τό τε πνεῦμα καὶ τὴν καρδίαν, ἀλλ ἡ ἀπρονοησία, ἢ ἀσύγγνωστος ἀκηδία καὶ ἡ ἀκαταλόγιστος ἀδιαφορία τῶν κατὰ καιροὺς Προξένων ἐγένετο αἰτία τῆς ἀπωλείας ταύτης, τοῦ σπουδαιοτάτου τούτου κέντρου, ὡριαίας ἀποστάσεως μόλις ἀπέχοντος τῆς ἑλληνικωτάτης πόλεως Βλάστης... (Ὑπάρχουν βέβαια ἀναφορὲς τῶν Προξένων Μοναστηρίου, 7

ποὺ χρεώνουν Μητροπολίτες τῆς Μακεδονίας μὲ ἀνάλογα παραπτώματα). Μετὰ συντετριμμένης καρδίας μου καὶ ἄλγους ἐκφέρω τὰς λέξεις ταύτας, διότι ἐγνώρισα τὴν ἄτεγκτον καὶ ψυχρὰν καρδίαν οὐκ ὀλίγων κατὰ κακὴν μοῖραν τοιούτων Προξένων καὶ τὴν ἀντεθνικωτάτην αὐτῶν πορείαν καὶ προδοτικώτατον χαρακτῆρα, ὃν ἐπεδείξαντο καταπροδόντες οὕτω τὴν ἑλληνικωτάτην χώραν καὶ εἰς χεῖρας ἐχθίστων παραδόντες τὸ σπουδαιότατον τοῦτο καὶ ἐπικαιρότατο κέντρον, οὗτινος τὰ προηγμένα σχολεῖα παράγουσι καὶ κατ ἔτος σωρηδὸν ἐκπέμπουσι τοσούτους καὶ τηλικούτους τελειοφοίτους ἐμπεφορημένους θερμοτάτων βουλγαρικῶν ἐθνικῶν φρονημάτων, ὥστε καταλαμβάνουσιν ὡς διδάσκαλοι καὶ αὐτὰ ἀκόμη ἔτι τὰ χωρίδια, τῶν ὁποίων τοὺς ἀγροίκους κατοίκους διὰ τῆς διδασκαλίας καὶ δὴ τῆς ἐμπνεύσεως φλογερῶν ἐθνικῶν ἰδεῶν καὶ φρονημάτων ἐξεγείρουσιν ἐκ τοῦ ληθάργου καὶ ἐπὶ ποδὸς τούτους τιθέασι πρὸς διεκδίκησιν τοῦ δῆθεν πατρίου αὐτῶν ἐδάφους τῆς τλήμονος Μακεδονίας τῆς κοιτίδος τοῦ Ἀλεξάνδρου καὶ Ἀριστοτέλους...». Στὴν ἐπιστολὴ τοῦ Μητροπολίτη Κοζάνης Κωνστάντιου εἶναι ὁλοφάνερος ὁ πόνος του, διότι ἁλώθηκε ἡ ἐπαρχία Καϊλαρίου. Διότι τὰ ὀγδόντα χωριά της ἔγιναν σχισματικάβουλγαρόφωνα. Οἱ σχισματικοὶ ἔκαμαν κέντρο καὶ ὁρμητήριό τους τὸ Ἐμπόριο μὲ σχολὲς γιὰ ἀγόρια καὶ κορίτσια. Οἱ σχολὲς αὐτὲς βγάζουν δασκάλους καὶ δασκάλες, οἱ ὁποῖοι διατρέχουν ὅλην τὴν ὕπαιθρο μέχρι καὶ τὰ μικρότερα «χωρίδια γιὰ νὰ κηρύξουν φλογερὰ γιὰ τὴν διεκδίκησι τοῦ δῆθεν πατρίου ἐδάφους τῆς τλήμονος Μακεδονίας, τῆς πατρίδος Ἀλεξάνδρου καὶ Ἀριστοτέλους». Ἐνῶ δὲ οἱ ἐξαρχικοὶ στὶς σχολὲς ἀρρένων καὶ θηλέων ἔχουν ἑφτὰ καὶ πέντε δασκάλους μὲ ἀμοιβὲς πλούσιες, στὰ 8

δικά μας σχολεῖα ἡ σκληρὴ καὶ ψυχρὴ καρδία τῶν Προξένων μας στὰ Βιτώλια, σὰν τὸν ἀνεκδιήγητο Στεργιάδη στὴ Σμύρνη, μὲ τὴν προδοτικὴ καὶ ἀντεθνικὴ πολιτική τους μόλις καὶ μετὰ βίας διορίζουν ἕνα δάσκαλο μὲ εἴκοσι λίρες τὸ χρόνο ὡς μισθό του. Παραμένει ἱστορικὸς ὁ λόγος τοῦ Κωνστάντιου καὶ γιὰ τὸ δικό μας σήμερα ποὺ ἀκούγονται κρωγμοὶ τῶν «Ἐμπόρων τῶν Ἐθνῶν» γιὰ τὴ Μακεδονία μας ὡς «δῆθεν πατρίδα τῶν γειτόνων μας», γιὰ τὴν πατρίδα τοῦ Ἀλεξάνδρου καὶ τοῦ Ἀριστοτέλους. * 1 η Ἐπιστολὴ Κωνσταντίου πρὸς Μογλενῶν Ἀβέρκιον στὶς 28.2.1892. Ἡ ὀρθόδοξος κοινότης Ἐμπορίου διεκδικεῖ δικαστικὰ τὴν μουχταρικὴ σφραγῖδα καθὼς καὶ τὸ ἕνα ἀπὸ τὰ σχολεῖα, διότι τὰ εἶχαν καταλάβει οἱ ἔχθιστοι-ἐξαρχικοί. * 2 η Ἐπ. Κωνσταντίου πρὸς Μογλενῶν Ἀβέρκιον στὶς 15.3.1892. Γιὰ τὸ ἕνα σχολεῖο τοῦ Ἐμπορίου δόθηκε ἐπίσημο ἔγγραφο στὸν Μουτεσαρίφη Σερβίων καὶ στάλθηκε διαταγὴ νὰ ἀποδοθῆ στοὺς Ὀρθοδόξους. * 3 η Ἐπ. Κωνσταντίου πρὸς τὸν Μάρκο Πέσσιο ἀζᾶσύμβουλο Ἐμπορίου στὶς 16.3.1892. Λέγει ὅτι συνάντησε τὸν Μουτεσαρίφη Σερβίων καὶ δόθηκε ἐντολὴ νὰ ἐγκαταλείψουν οἱ σχισματικοὶ τὰ σχολεῖα ποὺ ἅρπαξαν καὶ νὰ χτίσουν ἄλλα. Τὸν συμβουλεύει δὲ νὰ ἐπιδιώξη τὴν ἐκτέλεσι τῆς διαταγῆς ποὺ ἐκδόθηκε, γιὰ νὰ μὴν τὴν ἀποκρύψη τεχνηέντως ὁ καϊμακάμης Καϊλαρίων. * 4 η Ἐπ. Κωνσταντίου πρὸς Ἀβέρκιον Μογλενῶν στὶς 16.4.1892. Ζητεῖ ὁ Ἀβέρκιος νὰ ἐπέμβη ὁ Κωνστάντιος στοὺς ἰδιοκτῆτες τοῦ Κομάνου, οἱ ὁποῖοι μᾶλλον ἦσαν «ἕλληνες» καὶ νὰ διώξουν τὸν βουλγαροδιδάσκαλο. Ἐπενέβη πολλὲς φορὲς ὁ Κωνστάντιος, ἀλλὰ δὲν τὸν ἄκουσαν, διότι θεωροῦσαν τὰ συμφέροντά τους ἀνώτερα ἀπὸ τὴν θρησκεία καὶ τὴν πατρίδα. Ἐπὶ πλέον δὲ ἔγραψε καὶ στὸν «παντόλυρον»=πλουσιώτατο Τζιαμὰλ μπέη τῶν Καϊλαρίων», 9

ὁ ὁποῖος αὐτοκτόνησε τὸν Σεπτ. 1922 λίγο πρὶν τὴν ἀνταλλαγή, ἀλλὰ αὐτὸς οὔτε κἂν ἀπάντησε στὸν Κωνστάντιο. Σαὐτὴν τὴν ἐπιστολή του ὁ Κωνστάντιος λέγει ὅτι μὲ τὴν ἄδεια τοῦ Ἀρχιερατικοῦ Ἐπιτρόπου Καϊλαρίου χειροτόνησε γιὰ τὴν Τρέπιστα-Ἅγιο Χριστοφόρο ἕναν ἱερέα, γιὰ νὰ μὴν προλάβουν οἱ ἐξαρχικοὶ καὶ τοποθετήσουν βούλγαρο. Σὲ Ἱ.Εὐαγγέλιο τοῦ 1754 τῆς ἐνορίας Ἁγίου Χριστοφόρου βρίσκουμε γραμμένη τὴν ἑξῆς ἐνθύμησι. «Ἐχειροτονήθη ὁ παπαγεώργιος Ἰωάννου τῇ 1 Μαρτίου 1891 ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Κοζάνης κ.κ. Κωνσταντίου». Τέλος συνιστᾶ νὰ συναντήσουν «τὸν πολὺ καὶ μέγα Τζιαμὰλ μπέη» ποὺ ἔχει ὑποστηρίξει πολὺ τοὺς σχισματικούς. * 5 η Ἐπ. Κωνσταντίου πρὸς Ἄνθιμον Μογλενῶν στὶς 20.1.1903. Συνιστᾶ νὰ πληρώσουν 15 ὀθωμανικὲς λίρες στὴν δασκάλα Ἑλένη Χ. Λιλιάκη, τὴν ὁποία ἔστειλε στὸ χωριὸ Τρέμπενο-Καρδιά. * 6 η Ἐπ. Κωνσταντίου στὶς 23.8.1905 μὲ ἄδηλον παραλήπτη, ὁ ὁποῖος εἶναι Συνοδικὸς στὸ Πατριαρχεῖο διότι ἐρωτᾶ λεπτομέρεια τῆς Συνόδου. Σαὐτὴν ὁ Κωνστάντιος ἐπαινεῖ τὸ Τρέμπενο-Καρδιὰ καὶ συνιστᾶ τὸν παπακοσμᾶ ἐφημέριο Τρεμπένου καὶ τὸν δάσκαλο Ἀθανάσιο Χασιώτη. Ὁ Ἀθανάσιος Χασιώτης (1857-1959) κατάγονταν ἀπὸ τὸ σημερινὸ Προσήλιο Σερβίων. Ἐγκατεστάθη οἰκογενειακῶς στὴ Ρακίτα-Ὀλυμπιάδα. Διετέλεσε δάσκαλος σὲ χωριὰ τῆς ἐπαρχίας Ἑορδαίας. Χειροτονήθηκε ἱερέας στὰ 1907 καὶ διετέλεσε Ἀρχιερατικὸς Ἐπίτροπος Καϊλαρίων. Εἶχε πολυσχιδῆ δράσι καὶ συνέβαλε τὰ μέγιστα κατὰ τὸν Μακεδονικὸ ἀγῶνα. Ἐρεύνησε τὴν δολοφονία τοῦ Αἰμιλιανοῦ Γρεβενῶν καὶ παρέδωσε τὴν ἔκθεσί του στὸ Μητροπολίτη Πελαγονίας ἐκτελοῦντα χρέη Προξένου. Τότε συνεδέθη φιλικὰ μὲ τὸν διάκονο Ἀθηναγόρα τὸν μετέπειτα Πατριάρχη. 10

Ὁ Κωνστάντιος ὑπογραμμίζει τὴν ἀνάγκη νηπιαγωγῶν, γιὰ νὰ διδάξουν τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα στὰ παιδάκια ποὺ θὰ γίνουν αὔριο μητέρες καὶ μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ θὰ πάψουν νὰ ὁμιλοῦνται τὰ ἄλλα ἰδιώματα. **** * Ἐπιστολὴ Ἀβερκίου Μογλενῶν πρὸς Κωνστάντιον Κοζάνης στὶς 5.12.1892. Λέγει ὅτι στὸ Παλιοχώρι-Φούφα ὑπάρχουν μετρημένοι βούλγαροι, ἀλλὰ μὲ βάρβαρο τρόπο προσπάθησαν νὰ πάρουν τὸ σχολεῖο καὶ τὴν ἐκκλησία. Στὸ Παλιοχώρι τότε ἦσαν 80 οἰκογένειες πατριαρχικές, 30 σχισματικὲς καὶ 30 ἀθιγγανικές. Ἔγιναν ταραχὲς στὸ χωριὸ γιαὐτὸ καὶ οἱ Πατριαρχικοὶ ἀθωώθηκαν στὸ δικαστήριο Καϊλαρίων, ἐνῶ οἱ σχισματικοὶ δικάσθηκαν γιαὐτὸ καὶ πῆγαν γιὰ ἐφετεῖο στὰ Σέρβια. Παρακαλεῖ δὲ τὸν Κωνστάντιο νὰ ὑπερασπισθῆ στὰ Σέρβια τὴν ὑπόθεσί τους, ὅπως μπορεῖ. * 1 η Ἐπιστολὴ τοῦ Μογλενῶν Ἰωαννικίου πρὸς Κωνστάντιον 22.7.1900. Στέλνει τὴν ἐπιστολή του μὲ τὸν Σουλεϊμάν, ἰδιοκτήτη τοῦ τσιφλικίου Ραντούνιστα- Κρυόβρυση, σχετικὰ μὲ τὸν διορισμὸ τοῦ παπασταύρου στὸ χωριὸ αὐτὸ ὡς ἱερέως καὶ δασκάλου, τὸ ὁποῖο μόλις τότε εἶχε ξεφύγει ἀπὸ τοὺς σχισματικοὺς καὶ προσῆλθε στοὺς κόλπους τῆς ὀρθοδοξίας. * 2 η Ἐπ. τοῦ Μογλενῶν Ἰωαννικίου πρὸς Κωνστάντιον 22.7.1900. Γράφει πάλι γιὰ τὸ ἴδιο θέμα. Δηλαδὴ ὁ παπασταῦρος νὰ προσέλθη, ὅσο γίνεται γρηγορώτερα στὴ Ραντούνιστα-Κρυόβρυση καὶ νὰ ἀναλάβη καθήκοντα ἱερέως καὶ δασκάλου. Μάλιστα ἔχουν ἐξασφαλισμένα τὴν κατοικία καὶ τὰ καύσιμα τοῦ χειμῶνα. Σὲ ἑπόμενη ἐπιστολή του πάλι γιὰ τὸν παπασταῦρο στὶς 2.8.1900 λέγει ὅτι ὁ μισθός του θὰ εἶναι 12 λίρες ὀθωμανικὲς καὶ ἄλλες 15 ἀπὸ τὸ ἰδιαίτερο 11

ταμεῖο του, διότι τὸ χωριὸ μόλις προσῆλθε στὴν ὀρθοδοξία καὶ ἔχει μεγίστη ἀνάγκη. * 3 η Ἐπ. Ἰωαννικίου Μογλενῶν πρὸς οἰκονόμο Ἰωάννη Σιώπη, ἀρχιερατικὸ Ἐπίτροπο Κοζάνης ἀπὸ τὴν Βούλτιστα- Ὑδραία Καρατζόβας-Ἀλμωπίας στὶς 8.11.1901. Στέλνει τὴν ἀπόδειξι τῆς δασκάλας Ἑλένης Κλείδη ποὺ δίδαξε στὸ Ἐμπόριο μὲ μισθὸ 8 λίρες, ἀλλὰ χρωστάει ἕνα ἀργυροῦν μετζήτιον=20 γρόσια ὡς δικαίωμα τοῦ ἐνδεικτικοῦ της. * 4 η Ἐπ. Ἰωαννικίου Μογλενῶν πρὸς οἰκονόμο Ἰωάννη Σιώπη, Ἀρχιερατικὸ Ἐπίτροπο Κοζάνης στὶς 16.9.1902. Λέγει νὰ προσέλθη ὁ δάσκαλος Χαρίσιος ἀπὸ Κοζάνη, γιὰ νὰ ἀναλάβη ἐργασία στὸ χωριὸ Καραμπουνάρ-Μαυροπηγή. * 5 η Ἐπ. Ἰωαννικίου Μογλενῶν πρὸς Κωνστάντιον τὴν 1.12.1902. Ἀποστέλλει τὸν κατάλογο μὲ τὰ ὀνόματα τῶν δολοφονηθέντων πατριαρχικῶν «ὑπὸ τῶν ἐπαράτων ληστῶν τοῦ βουλγαρικοῦ κοαμιτάτου», τὸν ὁποῖο εἶχε ζητήσει ὁ Κωνστάντιος. Στὴν ἐπιστολὴ αὐτὴ κάμνει καὶ λόγο ὅτι ἀνεγείρεται ἡ νέα Μητρόπολί του στὴ Φλώρινα, ἡ ὁποία εἶναι καὶ τὸ σημερινὸ κτίριό της. * 6 η Ἐπ. Ἰωαννικίου Μογλενῶν πρὸς Κωνστάντιο 22.3.1903, πρὸς Κ. Γάγκαλη καὶ στὸν Πατριάρχη γιὰ ἔκδοσι φιρμανίου καὶ ἐγκατάστασι δύο καμπανῶν στοὺς ἹΝ Ἁγίου Δημητρίου καὶ Ταξιαρχῶν Κατρανίτσης-Πύργων βάρους 42 κιλῶν ὡς ἐπιθυμία τοῦ ἀποθανόντος Ἀναστασίου, πατέρα τοῦ Κ. Γάγκαλη. Οἱ καμπάνες αὐτὲς εἶναι καὶ σήμερα στὸ Ναὸ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου Πύργων καὶ στὸ Ναὸ Ἀρχαγγέλων. Στὴν ἐπιστολὴ πρὸς τὸν Γάγκαλη ὁ Ἰωαννίκιος μνημονεύει καὶ τὴν προσπάθεια ἐκδόσεως φιρμανίου γιὰ τὴν ἀνέγερσι τοῦ Ἱ. Ναοῦ Μεταμορφώσεως Πύργων, ὁ ὁποῖος ἀνεκαινίσθη ἐκ θεμελίων μετὰ τὴν καταστροφή του στὶς ἡμέρες μας ἀπὸ πυρκαγιά. Γιὰ τὸν Ναὸ 12

αὐτὸ ἀντιδροῦσαν δύο γείτονες μωαμεθανοί, οἱ ὁποῖοι μᾶλλον ζητοῦσαν χρηματικὰ ἀνταλλάγματα. * Ἐπιστολὴ 1 η Ἀνθίμου πρὸς Κωνστάντιον στὶς 2.8.1905. Γράφει γιὰ ὑπόθεσι χριστιανῶν άπὸ τὸ Δουρουτλάρ- Προάστιο καὶ ἐξεύρεσι δασκάλου γιὰ τὸ χωριό. Ἤδη ὅμως δάσκαλος βρέθηκε μὲ ἐτήσιο μισθὸ 10-12 λίρες, ἔστω κι ἂν πέρασαν τρεῖς μῆνες τοῦ σχολικοῦ ἔτους. Μόνο ὁ Κόμανος παραμένει χωρὶς δάσκαλο. Ἐπίσης ζητεῖ κατάλληλο ἱερέα ἀπὸ τὴν Κοζάνη γιὰ τὴν ἐνορία τοῦ Ἐμπορίου. Ἡ μισθοδοσία τοῦ ἱερέως θὰ εἶναι 1,50 λίρα τὸν μῆνα χωρὶς νὰ συμπεριλαμβάνονται τὰ τυχερά. Ὁ Νομάρχης Μοναστηρίου εἰδοποίησε νὰ φύγω γρήγορα ἀπὸ τὸ Ἐμπόριο, διότι εἶναι ἐπικίνδυνη ἡ περιοδεία αὐτὴν τὴν περίοδο. * Ἐπ. 2 η Ἀνθίμου πρὸς Κωνστάντιο ἀπὸ Δουρουτλάρ- Προάστιο στὶς 17.12.1905. Στὸ Δουρουτλὰρ-Προάστιο κάποιοι κάτοικοι, πρὶν ἀπὸ 25 χρόνια εἶχαν φυτεύσει ἀμπέλια. Πρὶν ἀπὸ δύο χόνια ὅμως οἱ Μπέηδες ἅρπαξαν τὰ ἀμπέλια, πὼς τάχα ἦταν δικά τους. Στὰ Καϊλάρια ἡ διοίκησι δικαίωσε τοὺς Χριστιανούς, ἀφοῦ οἱ Μπέηδες δὲν εἶχαν τίτλους κυριότητος, ἀλλὰ ὕστερα δὲν προχώρησε στὴν ἐφαρμογὴ τῆς ἀποφάσεως. Τώρα ἔρχονται στὸ ἐφετεῖο τῶν Σερβίων γιὰ νὰ βροῦν τὸ δίκιο τους. Παρακαλοῦν δὲ τὸν Κωνστάντιο νὰ τοὺς συνδράμη μὲ τὴν ὑψηλὴ ἀρωγή του γιὰ αἰσία ἔκβασι τῆς δίκης. Τὸν παρακαλοῦν ἐπὶ πλέον ἐπειδὴ δὲν ὑπάρχει διαθέσιμος δάσκαλος οὔτε στὴ Θεσσαλονίκη, οὔτε στὸ Μοναστήρι νὰ τοὺς στείλουν κάποιον καὶ ὁ μισθός του θὰ εἶναι 12-15 λίρες ἐτησίως. * Ἐπ. 3 η Ἀνθίμου πρὸς Κωνστάντιο στὶς 29.5.1906. Στὸ Ὑστερόγραφο λέγει νὰ τὸν πληροφορήση γιὰ τὸ πρόστιμο τῶν σχολείων τῶν χωριῶν τῶν Καϊλαρίων, ποὺ ζητεῖ ἡ διοίκησι τῶν Σερβίων. 13

* Ἐπιστολὴ Κωνσταντίου Μογλενῶν πρὸς Φώτιον Κοζάνης στὶς 30.4.1912. Εἶναι λίγο πρὶν τὴν ἀπελευθέρωσι κι ἀκόμα ὑπάρχουν βουλγαρικὰ προβλήματα. Ζητεῖ νὰ ἀποστείλη τὸν δάσκαλο Δημήτριο Τσιγαρίδα στὸ Χασάνκιοϊ- Ἀσβεστόπετρα, διότι ἀπειλεῖται ἀποσκίρτησί του ἀπὸ τὴν Ὀρθοδοξία, στὴν ὁποία πρὶν ἀπὸ λίγο προσῆλθε καὶ μόνο αὐτὸς ὁ δάσκαλος θὰ τὸ ἔσωζε. Ἐξ αἰτίας τῆς μεγάλης ἀνάγκης ὁ μισθός του θὰ εἶναι 30 λίρες καὶ ἐπὶ πλέον τὰ ὁδοιπορικά του. **** Ὑπολείπονται λίγες ἐπιστολὲς ἀπὸ τὰ χωριὰ τῶν Καϊλαρίων πρὸς τὸν Μητροπολίτη Κοζάνης Κωνστάντιο. Ὅλες δείχνουν τὸν πόνο τοῦ καιροῦ ἐκείνου. Οἱ ἐπιστολὲς ὅμως τοῦ Ἐμπορίου εἶναι ἄριστες, μὲ ἄψογη γλῶσσα, μὲ τέλεια καλλιγραφία καὶ ὁμοιάζουν μὲ βιντεοταινία ρεπόρτερ ποὺ ἀπέχει ἀπὸ μᾶς μόνο 122 χρόνια. * 1η Ἐπιστολὴ Πατριαρχικῶν ἀπὸ τὸ Ἐμπόριο πρὸς Κωνστάντιο στὶς 25.2.1890. Μνημονεύουν πρῶτα τὸ ξεκίνημα τῆς ἐξαρχικῆς πληγῆς στὸ χωριό τους. Κι αὐτὸ εἶναι κατὰ τὴν σημείωσί τους ἑφτὰ χρόνια πρὶν ἀπὸ τὴν ἐπιστολή τους, δηλαδὴ τὸ 1883. Ἅρπαξαν μὲ βία τὶς Ἐκκλησίες, τὰ σχολεῖα, ὅλα γενικὰ τὰ βακούφικα μὲ τὰ εἰσοδήματά τους, ἀκόμη δὲ καὶ τὸ ταμεῖο τῆς Ἐκκλησίας τους μὲ 300 λίρες ἀποθεματικό. Παρακαλοῦν νὰ ἐνεργήση ὁ Κωνστάντιος στὰ Ἱεροδικεῖα νὰ ἀποδοθοῦν τὰ ἐκκλησιαστικὰ κτήματα, διότι κτίστηκαν ἐπ ὀνόματι τοῦ Πατριαρχείου καὶ ἀπὸ ὀρθοδόξους, γιὰ τὴν ὀρθόδοξο ποίμνη καὶ ὄχι γιὰ τοὺς σχισματικούς. * Ἐπ. 2 η ἀπὸ Ἐμπόριο πρὸς Κωνστάντιο τὴν 1.5.1890, τὴν ὁποία ὑπογράφει ὁ Πέτρος Γεωργίου. «Δεινὰ γεγονότα παροτρύνουσιν ἡμᾶς ἵνα καὶ αὖθις ἐνοχλήσωμεν τὴν ἡμετέραν Σεβασμιότητα, ἐπικαλούμενοι τὴν γενναίαν καὶ πατρικὴν Αὐτῆς ἀντίληψιν». Ὁ σκοπὸς τῶν σχισματικῶν 14

εἶναι ἕνας, ἡ παντελὴς ἐξόντωσι τῶν Πατριαρχικῶν. Κάλεσαν στὸ Ἐμπόριο καὶ τρεῖς τούρκους ζαπτιέδες- ἀστυνομικούς, δῆθεν γιὰ νὰ εἰσπράξξουν τοὺς βασιλικοὺς φόρους, ἀλλὰ στὴν πραγματικότητα νὰ ἐξαναγκάσουν γιὰ ἐξόμωσι. Ὁρίζουν παράνομα κονάκια στὰ σπίτια τῶν ὀρθοδόξων, γιὰ νὰ μᾶς ἐξαντλήσουν οἰκονομικά, ἐνῶ πληρώσαμε κανονικὰ τοὺς φόρους μας. Συνέλαβαν καὶ ξυλοκόπησαν μέσα στὴν ἀγορὰ τοὺς ὀρθοδόξους Ἰωάννην Γκέσαν καὶ Ἀναστάσιον Χρήστου. Ὁ Καϊμακάμης Καϊλιαρίας γιὰ ἄγνωστο λόγο μεροληπτεῖ ὑπὲρ τῶν σχισματικῶν. Γιὰ ὅλα αὐτὰ στείλαμε ἐπιτροπὴ νὰ διαμαρτυρηθῆ στὸν ἐξοχώτατον Μουτεσαρίφην Σερβίων καὶ γιαὐτὸ παρακαλοῦμε νὰ μᾶς συνδράμετε «ἐν τῇ κρισίμῳ ταύτῃ καταστάσει πρὸς σωτηρίαν, διότι ἐπὶ τέλους δὲν θὰ δυνηθῶμεν νὰ ἀνθέξωμεν...». * Ἐπ. 3 η ἀπὸ Ἐμπόριο πρὸς Κωνστάντιον τὴν 1.5.1890. Τὴν ὑπογράφουν ὁ «παπαγιόργι» καὶ ἑφτὰ ἕτεροι Ἐμποριῶτες διεκτραγωδοῦντες τὶς βιαιοπραγίες τῶν σχισματικῶν ἐναντίον τῶν Ὀρθοδόξων καὶ γενικὰ τὴν κατάστασι τοῦ χωριοῦ τους. * Ἐπ. 4 η ἀπὸ Ἐμπόριο πρὸς Κωνστάντιο στὶς 19.1.1893. Τὴν ὑπογράφει ὁ δάσκαλος Βασίλειος Παπαϊωάννου. Λέγει ὅτι ἀφοῦ δὲν δικαιώνονται στὸ Σεβαστὸ χουκιμάτι- ἡμιαυτόνομη διοίκησι Καϊλιαρίας, οὔτε καὶ στὸν Μουτεσαρίφη-διοικητὴ Σερβίων τότε νὰ ἀποτανθοῦν στὴν Γενικὴ Διοίκησι Μοναστηρίου πρὸς ἐπίτευξι τοῦ νομίμου ποθουμένου. * Ἐπ. 5 η ἀπὸ Ἐμπόριο πρὸς Γεράσιμον Κοζάνης στὶς 11.11. 1900. Τὴν ὑπογράφει ὁ παπαχρῆστος μὲ ἐντολὴ τῆς ὀρθοδόξου Κοινότητος καὶ ζητοῦν νὰ ἔλθη δασκάλα ἄνευ ἀναβολῆς. 15

* Ἀκολουθοῦν ἄλλες 4 ἐπιστολὲς ἀπὸ τὸ Ἐμπόριο στὶς ὁποῖες κατατίθενται λεπτομέρειες μὲ βιαιότητες τῶν βουλγαριζόντων. Μάλιστα δὲ κάποιος τοῦ κομιτάτου ποὺ συνελήφθη στὴν Κοζάνη ἐρχόταν ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, ὅπου πῆγε γιὰ νὰ ἀγοράση ὅπλα, ἀσφαλῶς γιὰ νὰ πολεμήσουν ἐναντίον τῆς Μακεδονίας, (τὸ χρῆμα δὲν ἔχει πατρίδα). Γιαὐτὸν οἱ βούλγαροι ἔστησαν ἐνέδρα σὲ στενὸ πέρασμα τῆς Κλεισούρας, ὥστε ὅταν θὰ περνοῦσε ἡ συνοδεία θὰ τὸν σκότωναν διότι γνώριζε μυστικὰ τοῦ κομιτάτου. Προτείνεται δὲ νὰ τὸν ἐξαναγκάσουν μὲ τοὺς γνωστοὺς τρόπους, νὰ ὁμολογήση τὰ μυστικά. Ἐπὶ πλέον ἀνεκάλυψαν ὅτι ὁ τοῦρκος Ἀρχιαστυνόμος Καστοριᾶς πληρώνεται ἀπὸ τὸ βουλγαρικὸ κομιτᾶτο κάθε μῆνα μὲ 8 λίρες καὶ γιαὐτὸ μεροληπτεῖ ὑπὲρ τῶν βουλγαριζόντων. * 3 Ἐπιστολὲς ἀπὸ Καραμπουνάρ-Μαυροπηγὴ μεταξὺ ἐτῶν 1900 καὶ 1908. Τὶς στέλνουν «Βιαστικοὶ ὑποσιμιούμεν Κυνότις Μηχταρο διμογέροντας» καὶ ὁ παπαδημήτριος Διαμαντόπουλος. Ζητοῦν ἀπὸ τὸν Κωνστάντιο παπᾶ διότι ὁ δικός τους «σιχορέθικεν». Προτιμοῦν ὅμως τὸν «παπασταύβρη διατὴ εἶναι μαθημένος μαὶ μᾶς καὶ ἱμῖς μὲ αὐτόν». * 6 Ἐπιστολὲς ἀπὸ τὴν Κτράνιτσα-Πύργοι ἀπὸ 1.3.1902 μέχρι καὶ 23.7.1906. Αὐτὲς τὶς στέλνουν στὸν Κωνστάντιο οἱ «Ἔφοροι τῶν ἐν Κατρανίτσῃ Ἑλληνικῶν Ἐκπαιδευτηρίων» μὲ σφραγίδα ποὺ ἔχει στὸ μέσον θαλερὸ δέντρο σὰν σύμβολο τῆς θαλλούσης μαθήσεως. Τὸν εὐχαριστοῦν γιὰ τὴν ἀποστολὴ δύο δασκάλων μὲ μισθὸ 24 καὶ 26 λίρες ἐτησίως. * Τελευταία ἐπιστολὴ εἶναι ἀπὸ τὸ Φραγγότσι-Ἑρμακιὰ πρὸς τὸν Κωνστάντιο στὶς 2.12.1905. Τὴν ὑπογράφει ὁ Κοσμᾶς Ἰω. Μάντσιου καὶ γράφει ὅτι δέχονται τὸν δάσκαλο 16

ποὺ ἔχουν ἔστω καὶ ἂν εἶναι ὀλίγον ἀκατάρτιστος, ἀφοῦ δὲν βρίσκεται ἄλλος καλλίτερος. **** Στὴν παροῦσα εἰσήγησι παρουσιάσαμε: 1. Τὴν διαχρονικὴ πορεία τῆς Μητροπόλεώς μας. 2. Τὸν θεσμὸ τῆς Ἀρχιερατικῆς Ἐπιτροπείας Ἑορδαίας στὶς ἀρχὲς τοῦ 20 ου αἰῶνος καὶ γενικὰ μέχρι σήμερα. 3. Γενικὸ πλάνο τοῦ Ἐξαρχικοῦ προβλήματος. Καὶ 4. Οἱ γενικὲς ἐπιπτώσεις τοῦ Ἐξαρχικοῦ προβλήματος στὴν Ἐπαρχία Καϊλαρίων-Ἑορδαίας, καὶ ἡ ἀγωνία τῶν χωριῶν μας γιὰ τὴν ἐξεύρεσι ἱερέων καὶ δασκάλων. Γιὰ νὰ ἔχουν ἀνοιχτὲς τὶς ἐκκλησιές τους καὶ τὰ σχολειά τους. Γιὰ νὰ μαθαίνουν ὅλοι ὄχι μόνο τὰ ἱερὰ γράμματα, ἀλλὰ καὶ τὰ ἑλλληνικὰ γράμματα, ὅπως δίδασκε ὁ Μέγας Διδάχος τοῦ σκλαβωμένου γένους ΠατροΚοσμᾶς. Ἀμήν. 17