λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 1 οι λόγιοι

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 1 οι λόγιοι

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 2

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 3 ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΨΑΛΙΔΑΣ ορειχάλκινη προτομή, του Θόδωρου Παπαγιάννη, 1979 (Λύκειο Ανατολής) Ο Αθανάσιος Ψαλίδας (1767-1829), ήταν ο μεγαλύτερος λόγιος και φιλόσοφος του Ελληνικού Διαφωτισμού. Γεννήθηκε στα Γιάννενα. Στα δεκαοχτώ του, αφού είχε ήδη τελειώσει τη Μπαλάνειο Σχολή, φεύγει για να φοιτήσει σε σχολές της Πολτάβας και της Ουκρανίας. Συνεχίζει στη Βιέννη, σπουδάζοντας ιατρική, ξένες γλώσσες (γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, λατινικά), ελληνική φιλοσοφία, φυσικομαθηματικά και πειραματική φυσική (νέα επιστήμη τότε). Ήταν κοντά στο Ρήγα Φεραίο στη Βιέννη. Αργότερα έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Τον καλεί η Δημογεροντία των Ιωαννίνων να διδάξει και επιστρέφει μετά από 8 χρόνια στα Γιάννενα. Αναλαμβάνει τη Μαρούτσειο Σχολή, η οποία έκλεισε το 1797. Πείθει τον ευεργέτη Ζώη Καπλάνη, που βρίσκεται στη Ρωσία, να βοηθήσει να ανοίξει σχολή με το όνομά του (Καπλάνειος). Την πλουτίζει με βιβλιοθήκες και επιστημονικά όργανα της πειραματικής φυσικής και χημείας. Βγάζει σπουδαίους μαθητές, όπως τους Ασώπιο, Κρανά, Σακελλάριο, κ.α. Η Σχολή λειτούργησε μέχρι το 1820. Ο Αλή Πασάς και οι δύο γιοί του, πήγαν και παρακολούθησαν πειράματά του. Είδαν ότι δεν έχει μυστηριώδη και διαβολικά σύνεργα, όπως φημολογούνταν (έκανε πειράματα με στατικό ηλεκτρισμό). Ο ίδιος ο βεζύρης τον χρειαζόταν ως μεταφραστή και διερμηνέα. Ως Φιλικός που ήταν, πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες με αυτή του την ιδιότητα. Με την πολιορκία των σουλτανικών στρατευμάτων, αναγκάστηκε να φύγει μαζί με τον Ιωάννη Βηλαρά, στο Τσεπέλοβο του Ζαγορίου, μέχρι και το 1822. Ύστερα πηγαίνει στην Κέρκυρα. Πικραμένος, ψευτοζούσε από ιδιωτικά μαθήματα. Ότι είχε, το ξόδευε για τον Αγώνα. Και το γιό του, Πέτρο τον έστειλε να πολεμήσει στο Μεσολόγγι, όπου και τον έχασε. Δεν μπόρεσε να γίνει καθηγητής στην Ιόνιο Ακαδημία της Κέρκυρας, γιατί οι Εγγλέζοι τον θεωρούσαν ρωσσόφιλο! Διορίστηκε στα 1828 στη Λευκάδα, σε κατώτερη σχολή (στο Ελληνικό Λύκειο). Πέθανε στα 62 του χρόνια, πικραμένος.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 4 ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΔΟΥΚΑΣ ορειχάλκινη προτομή του Θόδωρου Παπαγιάννη, 1979 (Λύκειο Ανατολής) Ο Νεόφυτος Δούκας (1760-1845) υπήρξε κληρικός και λόγιος, με έντονη συγγραφική δραστηριότητα. Ήταν από τις πιο σημαντικές μορφές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Γεννήθηκε στα Άνω Πεδινά, περιοχής Ζαγορίου Ηπείρου. Από δέκα ετών έζησε μέσα σε μοναστηριακή κοινότητα, όπου αργότερα χειροτονήθηκε διάκονος και σε ηλικία μόλις 18 χρονών πρεσβύτερος. Φοίτησε στα σχολεία των Ιωαννίνων, του Μετσόβου και αργότερα του Βουκουρεστίου, δίπλα στον λόγιο Λάμπρο Φωτιάδη από τα Γιάννενα. Εκεί παρακολούθησε ανώτερα μαθήματα, μελέτησε όλη την αρχαία ελληνική γραμματεία καθώς και πλήθος εκκλησιαστικών και θρησκευτικών κειμένων. Το 1803 έγινε εφημέριος της ελληνικής κοινότητας της Βιέννης, όπου λειτουργούσε, δίδασκε και συνέγραφε επί 12 χρόνια. Το 1815 επέστρεψε στο Βουκουρέστι και ανέλαβε τη διεύθυνση της ελληνικής σχολής. Μέσα σε έξι μήνες οι μαθητές της αυξήθηκαν από 60 σε 400. Το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης εκτίμησε το όλο έργο του και του απέμεινε τον τίτλο του αρχιμανδρίτη. Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Με τη δημιουργία του πρώτου Ελληνικού Κράτους, ύστερα από πρόσκληση του Ιωάννη Καποδίστρια, ήρθε στην Ελλάδα και ανέλαβε τη διεύθυνση του Ορφανοτροφείου της Αίγινας. Τέλος στην Αθήνα μαζί με το Γεώργιο Γεννάδιο συνέβαλε στην ίδρυση της Ριζαρείου Σχολής, στην οποία διορίστηκε διευθυντής, αλλά δεν πρόλαβε να ασκήσει τα καθήκοντά του γιατί πέθανε το 1845 σε ηλικία 85 χρονών.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 5 ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΔΟΥΚΑΣ μαρμάρινη προτομή του Γεωργίου Μπονάνου, 1921 (Άνω Πεδινά) Το φθαρμένο από το χρόνο και ασυντήρητο γλυπτό, είναι έργο του επτανήσιου καλλιτέχνη Γεωργίου Μπονάνου (1863-1940), ενός από τους σημαντικότερους νεοέλληνες γλύπτες. Πρόκειται για τον πιο παραγωγικό γλύπτη της γενιάς του, με επιδόσεις σε κάθε είδους γλυπτική εργασία, από προτομές μέχρι ηρώα και από ανδριάντες μέχρι κρήνες και πλήθος επιτύμβιων μνημείων. Ο Μπονάνος είναι ο καλλιτέχνης που προσπάθησε να ξεπεράσει τον κλασικισμό και να στραφεί στα καινούργια ρεύματα της εποχής του. Ανάμεσα στα αμέτρητα έργα του ξεχωρίζουν, οι ανδριάντες των Ιωάννη Καποδίστρια (μπροστά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών), Παναγή Βαλλιάνου (μπροστα στην Εθνική Βιβλιοθήκη), Ανδρέα Μιαούλη (στη Σύρο), ενώ εξαιρετικά έργα του βρίσκονται στο Α Νεκροταφείο Αθηνών και τα Επτάνησα. Η προτομή του Νεοφύτου Δούκα στήθηκε στα Άνω Πεδινά το 1921, κατά τον εορτασμό των 100 χρόνων από την Επανάσταση του 1821.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 6 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ μαρμάρινη προτομή, του Νίκου Γεωργαντή, 1940 (Πάρκο Λιθαρίτσα, Ιωάννινα) Ο καταγόμενος από την Πάργα λόγιος Παναγιώτης Αραβαντινός (1811-1870) θεωρείται από τους βασικούς ιστοριογράφους της Ηπείρου. Σπούδασε στην Ιόνιο Ακαδημία της Κέρκυρας και στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων, της οποίας χρημάτισε και διευθυντής. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με εμπορικές επιχειρήσεις. Παράλληλα επιδόθηκε στη συγγραφή ιστορικών, λαογραφικών, γλωσσικών και εθνολογικών μελετών. Το σημαντικότερο έργο του είναι η Χρονογραφία της Ηπείρου, που εξέδωσε στην Αθήνα το 1857. Πέθανε στα Γιάννενα σε ηλικία 59 ετών. Ο γιός του Σπύρος ήταν επίσης λόγιος. Αν και άρτια τεχνικά και μορφοπλαστικά η προτομή, που είναι έργο του σημαντικού γλύπτη του μεσοπολέμου Νικολάου Γεωργαντή (Αθήνα 1883-Αθήνα 1947), εν τούτοις, σύμφωνα με τους αναλυτές των έργων του, υπάρχει μία ουδέτερη και πολύ ψυχρή αντιμετώπιση του θέματος, η οποία μένει μόνο στα επιφανειακά χαρακτηριστικά (το ίδιο ισχύει και για την προτομή του Αναστασίου Ζωσιμά, που επίσης βρίσκεται στα Γιάννενα και παρουσιάζεται σε επόμενη ενότητα). Σύμφωνα πάντα με τους ίδιους ιστορικούς της τέχνης ο Ν. Γεωργαντής στις προτομές του δεν έχει τη δυνατότητα να διεισδύει στο εσωτερικό των προσώπων, ή ίσως και δεν ενδιαφέρεται. Στην περιοχή της Ηπείρου υπάρχουν πολλά από τα έργα του Ν. Γεωργαντή, ο οποίος φαίνεται να συγκέντρωνε τις προτιμήσεις του εδώ κοινού.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 7 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΝΝΑΔΙΟΣ μαρμάρινη προτομή, του Νίκου Γεωργαντή, 1930 (Δολιανά) Ο λόγιος και διδάσκαλος του Γένους Γεώργιος Γεννάδιος (1786-1854) ήταν ηπειρώτης γεννημένος όμως στη Σηλυβρία της Θράκης. Διδάχθηκε τα κοινά γράμματα στον τόπο καταγωγής του, τα Δολιανά της Ηπείρου, και στη συνέχεια ήρθε στα Γιάννενα, όπου άρχισε το δεύτερο κύκλο των σπουδών του. Τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ολοκλήρωσε στο Βουκουρέστι. Το 1809 πήγε στη Δακία για να σπουδάσει ιατρική, γρήγορα όμως τον κέρδισε η φιλολογία. Το 1814-15 επέστρεψε στο Βουκουρέστι εργαζόμενος στην αρχή ως οικοδιδάσκαλος, ενώ έπειτα δίδαξε στη περίφημη Σχολή του Βουκουρεστίου, όπου την περίοδο εκείνη σχολαρχούσε ο Νεόφυτος Δούκας. Το 1817 προσκλήθηκε στην Οδησσό, για να οργάνωσει την Ελληνική Εμπορική Σχολή και γνωρίστηκε με τον αυτοκράτορα της Ρωσίας Αλέξανδρο Α και τον Ιωάννη Καποδίστρια. Στη σχολή αυτή διδάσκει για 3 χρόνια. Μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, αναλαμβάνει το ρόλο να προετοιμάσει τους μαθητές του για τον αγώνα. Μετά την αποτυχία στο Δραγατσάνι, πηγαίνει στην Οδησσό και από εκεί στη Λειψία για να ολοκληρώσει τις φιλοσοφικές και θεολογικές του σπουδές. Το 1824 κατεβαίνει στο Ναύπλιο και το 1826 παίρνει μέρος στην άτυχη εκστρατεία της Καρύστου, με αρχηγό τον Φαβιέρο. Το 1829 ο Καποδίστριας του αναθέτει τη συγκρότηση της δημόσιας εκπαίδευσης. Σε αυτόν οφείλεται και η οργάνωση του Κεντρικού Σχολείου της Αίγινας. Δίδαξε επίσης στο Αρσάκειο, στη Ριζάρειο Σχολή και στο Πανεπιστήμιο. Το 1838 αναγορεύτηκε επίτιμος Διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Λειψίας, τίτλος που δόθηκε πρώτη φορά σε Έλληνα. Πέθανε στην Αθήνα κατά τη διάρκεια επιδημίας χολέρας. Ο γιός του Ιωάννης είναι ο ιδρυτής της Γενναδείου Βιβλιοθήκης των Αθηνών.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 8

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 9 ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ ορειχάλκινο άγαλμα, της Λουκίας Γεωργαντή, 1976 (Συρράκο) Επιβλητικός, υπερμεγέθης ανδριάντας της κόρης των γλυπτών Νικολάου και Ελένης Γεωργαντή, Λουκίας Γεωργαντή-Οικονομοπούλου (Αθήνα 1919). Σωστά τοποθετημένος στο χώρο και με μελετημένο προσανατολισμό εντυπωσιάζει. Ο ποιητής του βουνού και της στάνης παρουσιάζεται μπροστά στο πατρικό του σπίτι, αγέρωχος, μυστακοφόρος και ευθυτενής. Φορά ποιμενική κάππα και κρατά στα χέρια του το βιβλίο των ποιημάτων του και την παραδοσιακή βλάχικη γκλίτσα του χωριού του. Η Λ. Γεωργαντή ακολουθεί στη γλυπτική της τον ακαδημαϊκό ρεαλισμό του πατέρα της, χωρίς να επιδιώκει αφαιρέσεις ή καινοτόμες αναζητήσεις. Πάντως γενικά είναι ενδιαφέρουσα γλύπτρια. Από τα έργα της ξεχωρίζει ο ορειχάλκινος έφιππος ανδριάντας του Γεωργίου Καραϊσκάκη, που φιλοτέχνησε το 1966 και βρίσκεται στον Πειραιά.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 10 ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ ορειχάλκινη προτομή, του Νικόλα, 1959 (Άλσος των Ποιητών, Ιωάννινα) Ο ποιητής και πεζογράφος Κώστας Κρυστάλλης (1864-1894) έμαθε τα πρώτα του γράμματα στο χωριό που γεννήθηκε, στο Συρράκο της Ηπείρου. Ο πατέρας του, που ήταν ένας ευκατάστατος έμπορος, τον έστειλε στη συνέχεια στα Γιάννενα, στη Ζωσιμαία Σχολή. Πριν αποπερατώσει τις σπουδές του δημοσίευσε στην Αθήνα μία ποιητική συλλογή, όπου υπάρχει έντονος πατριωτικός τόνος. Όταν το έργο αυτό έγινε γνωστό στα τότε τουρκοκρατούμενα Γιάννενα προκάλεσε αντιδράσεις και ο νεαρός Κρυστάλλης αναγκάστηκε να καταφύγει στην Αθήνα. Έγραψε ποιήματα, δοκίμια και πεζογραφήματα και χαρακτηρίστηκε ως ο ποιητής του βουνού και της στάνης. Πέθανε στην Άρτα σε ηλικία μόλις 26 ετών, από φυματίωση.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 11 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΑΛΟΚΩΣΤΑΣ μαρμάρινη προτομή, του Νικόλα, 1960 (Συρράκο) Ο ποιητής Γεώργιος Ζαλοκώστας (1805-1858) γεννήθηκε στο Συρράκο. Όμως λόγω της μεγάλης φορολογίας που επέβαλε ο Αλή Πασάς, αναγκάστηκε να ακολουθήσει τον πατέρα του στο Λιβόρνο της Ιταλίας, όπου σπούδασε την ελληνική και ιταλική φιλολογία. Όμως δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του γιατί με την κήρυξη της Επανάστασης του 21 επέστρεψε, μαζί με τον πατέρα του και τον αδερφό του στην Ελλάδα για να πάρει μέρος στον Αγώνα. Ελαβε μέρος σε πολλές μάχες και ήταν παρών στην Έξοδο του Μεσολογγίου. Στη συνέχεια υπηρέτησε ως αξιωματικός, παντρεύτηκε και έκανε εννέα παιδιά από τα οποία έζησαν μόνο τα δύο, γεγονός που τον συνέτριψε ψυχικά. Προηγουμένως οι γονείς του πέθαναν την ίδια ημέρα. Η λογοτεχνική συνεισφορά του Γεωργίου Ζαλοκώστα είναι ποικίλη. Έγραψε ποιήματα τόσο στην καθαρεύουσα όσο και στην δημοτική, ενώ μετέφρασε και ιταλικά έργα. Επίσης ασχολήθηκε αρκετά με τη ζωγραφική.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 12 ΛΟΡΕΝΤΖΟΣ ΜΑΒΙΛΗΣ ορειχάλκινη προτομή, του Πραξιτέλη Τζανουλίνου, 1981 (Στρατόπεδο Μαβίλη, Καλπάκι)

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 13 ΛΟΡΕΝΤΖΟΣ ΜΑΒΙΛΗΣ μαρμάρινος οβελίσκος και προτομή, του Πέτρου Ρούμπου, 1914 (Πλατεία Μαβίλη, Ιωάννινα) Ο Λορέντζος Μαβίλης (1860-1912) γεννήθηκε στην Ιθάκη και ήταν Κερκυραίος στην καταγωγή. Ήταν μεγαλόσωμος, ξανθός με γαλανά μάτια. Σε ηλικία 20 ετών πήγε στη Γερμανία για να σπουδάσει φιλολογία και λογοτεχνία. Έμεινε εκεί 14 χρόνια και επηρεάστηκε από τις θεωρίες του Νίτσε. Εξελίχτηκε συγχρόνως σε μεγάλο σκακιστή. Συμμετείχε ως αντάρτης στην Επανάσταση της Κρήτης. Κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ο Μαβίλης συγκέντρωσε 70 κερκυραίους εθελοντές και ήρθε να πολεμήσει στην Ήπειρο. Το 1910 εκλέγεται βουλευτής Κέρκυρας. Στις 28 Νοεμβρίου, 1912 σκοτώνεται στη μάχη του Δρίσκου έξω από τα Γιάννενα, όπου ήρθε ξανά να πολεμήσει ως επικεφαλής του Λόχου Γαριβαλδινών Εθελοντών. Ήταν ένθερμος δημοτικιστής και τα ποιήματά του -σονέτα- αν και χαρακτηρίζονται από έντονη απαισιοδοξία και μελαγχολία, εντούτοις έχουν άρτια σύνθεση και εξαίρετο περιεχόμενο. Η προτομή είναι έργο του Πέτρου Ρούμπου (Γεωργίτσι Σπάρτης 1873-Αθήνα 1941), ο οποίος είναι μια ενδιαφέρουσα φυσιογνωμία, με πραγματικά γνήσια καλλιτεχνική φλέβα, παρά το μικρό συνολικά έργο του. Για το πορτρέτο ποζάρισε ο ίδιος ο ποιητής λίγο πριν φύγει για το μοιραίο ταξίδι στην Ήπειρο. Ο Π. Ρούμπος πέρα από τα φυσιογνωστικά χαρακτηριστικά, που τα δίνει με ακρίβεια, προχωρά μακρύτερα, στη σύλληψη της ίδιας της προσωπικότητας του Μαβίλη. Η προτομή έγινε σε τέσσερα όμοια αντίγραφα. Τα υπόλοιπα τρία βρίσκονται στην Πλατεία Μαβίλη των Αθηνών, στην Άνω Πλατεία της Κέρκυρας και στα γραφεία της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών στην Αθήνα. Το πρόπλασμα σώζεται στην Αναγνωστική Εταιρεία Κερκύρας.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 14 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΛΛΗΣ μαρμάρινη προτομή, του Θωμά Θωμόπουλου, 1935 (Δημοτικό Μουσείο, Ιωάννινα) Το έργο φιλοτεχνήθηκε τον ίδιο ακριβώς χρόνο με το αντίστοιχο του Κώστα Δημητριάδη, που παρουσιάζεται στην απέναντι σελίδα, αμέσως μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου Πάλλη, το 1935. Καθηγητής για πολλά χρόνια στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών ο Θωμάς Θωμόπουλος (Σμύρνη 1873-Αθήνα 1937) είχε πολλούς μαθητές που φαίνεται ότι τους βοηθούσε πολύ, χωρίς όμως να κατορθώσει ουσιαστικά να τους κερδίσει με τις μορφοπλαστικές του διατυπώσεις. Από την άλλη πλευρά έπαιξε θετικό ρόλο με τη δραστηριότητά του για τη γνωριμία και την επιβολή της νεοελληνικής γλυπτικής και κυρίως για τη διάσωση έργων παλιότερων ομοτέχνων του, όπως του Ιωάννη Βιτσάρη και του Γιαννούλη Χαλεπά. Ο Θωμόπουλος είχε βαθειά ακαδημαϊκή παιδεία. Η εικονιζόμενη προτομή είναι από τα τελευταία έργα του Θωμά Θωμόπουλου. Η ώριμη ηλικία του Πάλλη δηλώνεται από τα ρυτιδωμένα μάγουλά του και τον χαλαρό λαιμό του. Βλέμμα απλανές, φρύδια πυκνά και χείλη που δείχνουν απαισιοδοξία, κούραση και μεγάλη απογοήτευση. Στα μάγουλα έντονη η φθορά του χρόνου και τα μαλλιά αραιά και γηρασμένα. Η προτομή κινείται στα κλασικιστικά πρότυπα.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 15 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΛΛΗΣ μαρμάρινος οβελίσκος και προτομή, του Κώστα Δημητριάδη, 1935 (οδός Διονυσίου Φιλοσόφου, Ιωάννινα) Η φθαρμένη προτομή είναι έργο του πληθωρικού και ταλαντούχου γλύπτη του μεσοπολέμου Κώστα Δημητριάδη (Στενήμαχος 1881-Αθήνα 1943). Φιλοτέχνησε μεγάλα έργα, υπερμεγέθεις ανδριάντες και εντυπωσιακά μνημεία και συμπλέγματα. Για τις προτομές του, οι περισσότερες από τις οποίες δεν είναι γνωστό που βρίσκονται σήμερα, λίγα πράγματα μπορούν να ειπωθούν. Πάντως φαίνεται ότι σε αυτές δεν έμεινε πιστός στους ακαδημαϊκούς τύπους, αλλά χρησιμοποίησε με άνεση και ρεαλιστικές διατυπώσεις, δίνοντας κάτι από το χαρακτήρα των προσώπων. Ο Αλέξανδρος Πάλλης (1851-1935), γόνος ιστορικής γιαννιώτικης οικογένειας, γεννήθηκε στον Πειραιά. Αν και σπούδασε φιλολογία ασχολήθηκε με το εμπόριο. Δημιούργησε επιχειρήσεις στη Βομβάη των Ινδιών και στο Λίβερπουλ, όπου και πέθανε. Ήταν φανατικός δημοτικιστής, με τον Ψυχάρη και τον Εφταλιώτη. Μετέφρασε αρχαίους έλληνες συγγραφείς, αλλά και ξένους κλασικούς. Έγραψε και πρωτότυπα έργα, κυρίως παιδικά. Ο Κωστής Παλαμάς τον κατατάσσει μεταξύ των πατέρων της Νεοελληνικής Αναγέννησης. Ο γιός του -επίσης- Αλέξανδρος Πάλλης (1883-1975) γεννήθηκε στη Βομβάη, είχε πολυτάραχη ζωή, φυλακίστηκε στον πόλεμο και μετά διορίστηκε πρεσβευτής της Ελλάδας στο Λονδίνο. Κληροδότησε την πλούσια βιβλιοθήκη του στη Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων. Ο Δήμος Ιωαννιτών έδωσε το όνομά του σε κεντρικό δρόμο της πόλης.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 16 ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ μαρμάρινη προτομή, του Θόδωρου Παπαγιάννη, 1975 (Πάρκο Λιθαρίτσα, Ιωάννινα) Ο Ιωάννης Λαμπρίδης (1839-1891) ήταν από τους σημαντικότερους ηπειρωτολόγους του 19ου αιώνα. Γεννήθηκε στα Άνω Πεδινά του Ζαγορίου και σπούδασε Ιατρική στην Αθήνα και τη Γερμανία, ενώ παράλληλα συνέλεγε κάθε είδους ιστορικό, λαογραφικό και φιλοσοφικό υλικό, ειδικότερα ότι είχε σχέση με τους Ηπειρώτες Ευεργέτες. Έγραψε πολλά βιβλία, μεταξύ των οποίων και την βιογραφία του Αλή Πασά. Έμεινε γνωστός ως ιατροφιλόσοφος. Πέθανε πρόωρα στα Γιάννενα, 52 ετών. ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ μαρμάρινη προτομή, του Ματθαίου Παπαγεωργίου, 1971 (Άνω Πεδινά)

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 17 ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΡΗΣΤΟΒΑΣΙΛΗΣ ορειχάλκινη προτομή, του Κώστα Καζάκου, 1990 (Μικρό Σουλόπουλο) Ο Χρήστος Χρηστοβασίλης (1861-1937) γεννήθηκε στο Σουλόπουλο των Ιωαννίνων και ήταν γιος εύπορου κτηματία και κτηνοτρόφου. Εμαθε τα πρώτα γράμματα στη Ζίτσα και στη συνέχεια σπούδασε στην Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης και στο Αυτοκρατορικό Λύκειο Κωνσταντινουπόλεως. Φλογερός πατριώτης αναμείχθηκε νεώτατος σε διάφορα αντιτουρκικά κινήματα, με αποτέλεσμα να διωχθεί και να καταδικαστεί σε θάνατο. ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΡΗΣΤΟΒΑΣΙΛΗΣ ορειχάλκινη προτομή, του Νικόλα, 1963 (Άλσος των Ποιητών, Ιωάννινα) Δραπέτευσε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε στην εφημερίδα Ακρόπολη και άλλα περιοδικά, ενώ ταυτόχρονα δημοσίευσε πλήθος από ποιήματα, λογοτεχνικά και θεατρικά έργα κ.α. Όταν στα 1913 ελευθερώθηκε η Ήπειρος επέστρεψε στα Γιάννενα όπου και εξέδωσε την εφημερίδα Ελευθερία. Από το 1926 αναμιγνύεται στην πολιτική και εκλέγεται -όπως και στα 1935- βουλευτής Ιωαννίνων της αντιβενιζελικής παράταξης.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 18 ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΒΕΛΛΑΣ μαρμάρινη προτομή, του Νίκου Παρασκευά, 1972 (προαύλιο Μητροπολιτικού Ναού, Ιωάννινα) Ο Βασίλειος Μ. Βέλλας (1902-1969) γεννήθηκε στα Γιάννενα. Τελείωσε τη Ζωσιμαία Σχολή και στη συνέχεια τη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή και την Θεολογική Σχολή Αθηνών. Μετεκπαιδεύτηκε για τέσσερα χρόνια στο Μόναχο και το Βερολίνο. Σε ηλικία 31 ετών εξελέγη καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο οποίο χρημάτισε και Πρύτανης. Τιμήθηκε με σωρεία τιμητικών διακρίσεων, ενώ κατέλειπε και πλούσιο συγγραφικό έργο. ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΚΡΗΣ ορειχάλκινη προτομή, του Θόδωρου Παπαγιάννη, 1997 (Πλατεία Μαβίλη, Ιωάννινα) Ο υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστος Μακρής (1880-1912) ήταν ο αρχηγός των Κρητών Εθελοντών οι οποίοι πολέμησαν κατά το 1912-13 για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Σκοτώθηκε στη μάχη του Δρίσκου, τον Νοέμβριο του 1912. Λίγο πριν είχε εκφωνήσει, στην περιοχή του Μετσόβου, τον επικήδειο λόγο του πρώτου νεκρού της μάχης των Ιωαννίνων. Η καταγωγή του ήταν από το χωριό Σελλιά του Ρεθύμνου της Κρήτης.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 19 ΗΡΟΚΛΗΣ ΒΑΣΙΑΔΗΣ μαρμάρινη προτομή, του Ανατολή Λαζαρίδη, 1960 (Δελβινάκι) Καταγόμενος από το Δελβινάκι ο Ηροκλής Βασιάδης, έζησε και έδρασε στην Κωνσταντινούπολη το τέλος του 18ου αιώνα, ως καθηγητής στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Σπούδασε Φιλοσοφία στην Αθήνα και Ιατρική στη Γαλλία. Έπεισε τον Χρηστάκη Ζωγράφο να ιδρύσει το Ζωγράφειο στην Κωνσταντινούπολη, και τα Ζωγράφεια Διδασκαλεία στο Κεστοράτι. Πρωτοστατούσε σε κάθε τι που ήταν σχετικό με τη διάδοση της ελληνικής παιδείας στο υπόδουλο Γένος. ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΕΣΤΑΛΟΤΣΙ ορειχάλκινη προτομή το Θόδωρου Παπαγιάννη, 1978 (Λύκειο Ανατολής) Ελβετός παιδαγωγός (1746-1827). Σπούδασε γλωσσολογία, θεολογία, δίκαιο και Ιστορία. Εκλαΐκευσε, τις παιδαγωγικές ιδέες του Ρουσσώ. Επειδή κατάλαβε ότι η λύση του κοινωνικού προβλήματος έπρεπε να βρεθεί στην ανανέωση της παιδείας, συνέλαβε σχέδιο να αναπτύξει τις ανθρώπινες αρετές, και να εισάγει την αγροτική και επαγγελματική εκπαίδευση. Αφιερώθηκε με αφιλοκέρδεια στην εκπαίδευση των φτωχών παιδιών και απέκτησε μεγάλη φήμη.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 20 ΤΕΛΛΟΣ ΑΓΡΑΣ ορειχάλκινη προτομή, του Γιώργου Χουλιαρά, 1980 (Άλσος των Ποιητών, Ιωάννινα) Ο ποιητής και κριτικός Ευάγγελος Ιωάννου (1899-1944) έγινε γνωστός με το φιλολογικό ψευδώνυμο Τέλλος Άγρας ( δεν έχει σχέση με τον ομώνυμο μακεδονομάχο). Γεννήθηκε στην Καλαμπάκα, αλλά σε ηλικία 8 ετών ακολούθησε την οικογένειά του στο Λαύριο και μετά μετακόμισε στην Αθήνα. Δημοσίευσε πλήθος πεζογραφημάτων και ποιημάτων στη Διάπλαση των Παίδων και άλλα περιοδικά. Την ημέρα της απελευθέρωσης (Νοέμβριος 1944) κτυπήθηκε από αδέσποτη σφαίρα στον αστράγαλο, μεταφέρθηκε στον Ευαγγελισμό, όπου και πέθανε.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 21 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΑΤΖΗ-ΠΕΛΛΕΡΕΝ ορειχάλκινη προτομή, του Κυριάκου Ρόκου, 1969 (Άλσος των Ποιητών, Ιωάννινα) Ο Γεώργιος Χατζη-Πελλερέν (1881-1930) γεννήθηκε στα Γιάννενα. Μετά την αποφοίτησή του από τη Ζωσιμαία Σχολή ενεγράφη στην Ιατρική Σχολή Αθηνών. Διέκοψε όμως για λόγους οικονομικούς. Από το 1909 διεύθυνε την εφημερίδα Ήπειρος. Για τα πατριωτικά άρθρα του καταδικάζεται από τους Τούρκους σε θάνατο και παραμένει στη φυλακή μέχρι την απελευθέρωση. Αναμιγνύεται στον Βορειοηπειρωτικό Αγώνα και μεταφέρει την έδρα της εφημερίδας στο Αργυρόκαστρο. Ασχολήθηκε, με την ποίηση και το χρονογράφημα.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 22 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΛΟΥΔΗΣ ορειχάλκινη προτομή, του Παύλου Βρέλλη, 1991 (Πάρκο Λιθαρίτσια, Ιωάννινα) ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΟΥΛΗΣ ορειχάλκινη προτομή, του Κυριάκου Ρόκου, 1992 (Πάρκο Λιθαρίτσια, Ιωάννινα) Ο Γεώργιος Καλούδης (1865-1951) ήταν γόνος ιστορικής γιαννιώτικης οικογένειας. Φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων, σπούδασε στη Φιλοσοφική Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκε στο Μόναχο. Δίδαξε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, σε γυμνάσια του Ναυπλίου και Αγρινίου, ενώ υπηρέτησε ως καθηγητής και γυμνασιάρχης στη Ζωσιμαία Σχολή επί 30 χρόνια. Συμμετείχε στους εθνικούς αγώνες μαζί και με τους μαθητές του. Κατέλιπε πλούσιο συγγραφικό έργο. Πέθανε στα Γιάννενα σε ηλικία 86 ετών. Έχαιρε μεγάλης εκτίμησης. Ο Χρήστος Σούλης (1892-1951) ήταν από τις πιο έντονες πνευματικά ηπειρωτικές προσωπικότητες του πρώτου μισού του 20ου αιώνα. Γεννήθηκε στους Χουλιαράδες των Ιωαννίνων και σπούδασε στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή και τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο πολέμησε ως εθελοντής. Άφησε εποχή σαν Γυμνασιάρχης της Ζωσιμαίας Σχολής, επί 11 χρόνια. Χρημάτισε ανταποκριτής πολλών αθηναϊκών εφημερίδων, ενώ έγραψε πολλές λαογραφικές, ιστορικές, αρχαιολογικές και φιλοσοφικές μελέτες.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 23 ΓΙΟΣΕΦ ΕΛΙΓΙΑ ορειχάλκινη προτομή, του Νικόλα, 1966 (Άλσος των Ποιητών, Ιωάννινα) ΑΡΣΕΝΗΣ ΓΕΡΟΝΤΙΚΟΣ ορειχάλκινη προτομή, του Κυριάκου Ρόκου, 1972 (Πάρκο Λιθαρίτσια, Ιωάννινα) Γιοσέφ Ελιγιά (1901-1931) είναι το ψευδώνυμο του ισραηλίτη-γιαννιώτη Ιωσήφ Ηλία Κατοπούλια, από πατέρα Εβραίο και μητέρα Ελληνίδα. Φοίτησε στην Ανώτερη Εβραϊκή Σχολή Ιωαννίνων και διακρίθηκε ως λόγιος, ποιητής και μεταφραστής βιβλικών κειμένων. Δίδαξε ως καθηγητής γαλλικών σε ιδιωτικά σχολεία των Αθηνών, ενώ κατά τον τελευταίο χρόνο της ζωής του ήταν διορισμένος στο Κιλκίς, όπου και πέθανε από τύφο σε ηλικία 30 χρόνων. Εργάστηκε στην εγκυκλοπαίδεια Ο Πυρσός όπου έγραψε περίπου 200 λήμματα. Γόνος παλιάς κερκυραϊκής οικογένειας από πατέρα και ηπειρωτικής από μητέρα. Ο Αρσένης Γεροντικός (1901-1990) σπούδασε στη Γενεύη και έλαβε πλούσια ευρωπαϊκή μόρφωση. Υπηρέτησε ως καθηγητής της γαλλικής γλώσσας σε διάφορα σχολεία και κυρίως -για πολλά χρόνια-στη Ζωσιμαία Σχολή. Ήταν διανοούμενος μεγάλης ακτινοβολίας, έγραψε ποιήματα και μετέφρασε γάλλους συγγραφείς. Η σύζυγός του Ελένη κληροδότησε στο Δήμο Ιωαννιτών σημαντική κινητή και ακίνητη περιουσία στα Γιάννενα και την Κέρκυρα.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 24 ZAN MOΡΕΑΣ ορειχάλκινη προτομή, του Θόδωρου Παπαγιάννη, 1990 (Πλαίσια) Ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος (1856-1910) είναι γνωστός με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Ζαν Μορεάς. Καταγόταν από τα Πλαίσια των Κατσανοχωρίων Ιωαννίνων, όπου διασώζεται και το πατρικό του σπίτι. Γεννήθηκε στην Αθήνα και ήταν γιός της κόρης του ναυάρχου Ι. Τομπάζη. Σπούδασε νομικά στη Γερμανία και στη Γαλλία. Όταν μετά επέστρεψε στην Αθήνα συμμετείχε έντονα στην πνευματική ζωή, ενεπλάκη στη φιλολογική διαμάχη της εποχής και δημοσίευσε τη μοναδική ελληνόφωνη ποιητική συλλογή του. Το 1880 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 25 ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΛΑΜΟΣ χάλκινη προτομή, του Χρήστου Καπράλου, 1936 (Πινακοθήκη Κ. Μαλάμος, Ζίτσα) Ο Κώστας Γ. Μαλάμος (1913-2007) γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και καταγόταν από τη Ζίτσα. Σπούδασε ζωγραφική στην Α.Σ.Κ.Τ. δίπλα στους Γιάννη Μόραλη, Ουμβέρτο Αργυρό, Κώστα Παρθένη κ.α. Δίδαξε στο Κολλέγιο Αθηνών και την Σχολή Βακαλό. Το 1972 τιμήθηκε με το Β Κρατικό Βραβείο Ζωγραφικής και το 1994 με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Είχε ιδιαίτερη αγάπη για τα Γιάννενα. Απόδειξη οι προσπάθειες του για την δημιουργία της Δημοτικής Πινακοθήκης των Ιωαννίνων, την οποία και εγκαινίασε το 2000. Ο Χρήστος Καπράλος (Παναιτώλιο Αγρινίου 1909-Αθήνα 1993) ένας από τους πιο γνήσιους, πιο πηγαίους και αναμφίβολα πιο προικισμένους νεοέλληνες γλύπτες, απεικονίζει τον αδερφικό του φίλο Κώστα Μαλάμο σε ηλικία 23 ετών. Όπως όλες οι προτομές του Καπράλου, έτσι και αυτή διακρίνεται για την πλαστική αλήθεια και την εσωτερικότητα της μορφής. Τα ειδικά ατομικά χαρακτηριστικά του προσώπου τα χρησιμοποιεί για να αποδώσει το χαρακτήρα του με αποτέλεσμα να δίνει εξαιρετικές εκφραστικές προεκτάσεις στην προτομή του.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 26 ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΤΖΙΟΥΛΑΣ ορειχάλκινη προτομή, του Θόδωρου Παπαγιάννη, 1975 (Άλσος των Ποιητών, Ιωάννινα) Ποιητής και πεζογράφος ο Γιώργος Κοτζιούλας (1909-1956) γεννήθηκε στην Πλατανούσα των Τζουμέρκων και τελείωσε το σχολαρχείο στο Καλέντζι των Κατσανοχωρίων Ιωαννίνων και το Γυμνάσιο Άρτας. Κατόπιν σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, δουλεύοντας σκληρά ως διορθωτής στο περιοδικό Μπουκέτο. Σε ηλικία 34 ετών προσβλήθηκε από φυματίωση και γύρισε στο χωριό του. Κατά την Κατοχή οργανώθηκε στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και συγκρότησε θίασο στα ηπειρωτικά βουνά. Το συγγραφικό του έργο είναι ογκώδες, τόσο σε ποιητικές συλλογές όσο και σε αφηγήματα. Το μεγαλύτερο μέρος του είναι εμπνευσμένο από την Αντίσταση. Ο Γ. Κοτζιούλας γνώριζε αγγλικά, γαλλικά και ρωσικά. ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΓΕΡΗΣ μαρμάρινη προτομή, του Θόδωρου Παπαγιάννη, 1976 (Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα) Ο ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας Μάρκος Αυγέρης (1884-1973) γεννήθηκε στα Γιάννενα, όπου ο πατέρας του διατηρούσε φαρμακείο. Το πραγματικό του όνομα ήταν Γεώργιος Παπαδόπουλος. Φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων και στη συνέχεια έφυγε για την Αθήνα, όπου σπούδασε ιατρική. Το 1933 παντρεύτηκε τη Γαλάτεια Καζαντζάκη-Αλεξίου. Μετεκπαιδεύτηκε στο Παρίσι και το Βερολίνο και στη διάρκεια της κατοχής προσχώρησε στο ΕΑΜ. Έγραψε πλήθος έργων, πάντοτε από την σκοπιά της μαρξιστικής ιδεολογίας, αλλά η οξυδέρκειά του στην κριτική της λογοτεχνίας αναγνωρίστηκε και από τους διανοούμενους της άλλης πολιτικής πλευράς.

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 27 ΣΩΚΡΑΤΗΣ (469-339 π.χ.) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (384-322 π.χ.) ΠΛΑΤΩΝ (427-347 π.χ.) ορειχαλκινες προτομές, του Θόδωρου Παπαγιάννη, 1979 (Λύκειο Ανατολής)

λογιοι:layout 1 10/2/2009 10:43 μ Page 28