ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

VICKY WARD ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ

Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ LEHMAN BROTHERS Τίτλος πρωτοτύπου: The Devil s Casino Συγγραφέας: Vicky Ward Μετάφραση: Ράνια Μπουμπουρή - Ανδρέας Σοκοδήμος Επιστημονική επιμέλεια: Νίκος Ρούσσος Τυπογραφική διόρθωση: Ουρανία Βράτολη Copyright 2010 by Vicky Ward. All rights reserved. Originally published by John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey 2010, Εκδόσεις Κυριάκος Παπαδόπουλος Α.Ε. για την ελληνική γλώσσα Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμιά διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Κατά το Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη ιεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/1975), απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη. Πρώτη έκδοση: Νοέμβριος 2010 με τον τίτλο ΤΟ ΚΑΖΙΝΟ ΤΟΥ ΙΑΒΟΛΟΥ με ISBN 978-960-484-162-2 εύτερη έκδοση: Ιούλιος 2011 με τον τίτλο Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ LEHMAN BROTHERS EK ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ Καποδιστρίου 9, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής τηλ.: 210 2816134, e-mail: info@epbooks.gr ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙO Μασσαλίας 14, 106 80 Αθήνα, τηλ.: 210 3615334 www.epbooks.gr ISBN 978-960-484-224-7

Στους γιους μου, Ορλάντο και Λόρκαν Ντουλ. Χωρίς το γέλιο σας, τις αγκαλιές και την καλοσυνάτη υπομονή σας, δεν θα υπήρχε το «ενοχλητικό βιβλίο της μαμάς».

Το νέο, για δέξου αφέντη σου που εδώ μυαλό σου φέρνει Που δε σαλεύεται ποτέ απ όποιο Τόπο ή Χρόνο. Τι τούτο στέκει ο Τόπος του, μια και μπορεί να φκιάξει Κι αυτή την Κόλαση Ουρανό και Κόλασην τα Ουράνια!* ΤΖΟΝ ΜΙΛΤΟΝ, Χαμένος Παράδεισος, 1:252-255 *Μετάφραση Χρ. Γαλατόπουλου, Εκδ. Γκοβόστης, 1990. (Σ.τ.Μ.)

Περιεχόμενα Τα πρόσωπα της ιστορίας... 12 Πρόλογος... 21 Μέρος 1ο: Τα Παλικάρια του Ποντερόζα 1. Ένα μακρύ, καυτό καλοκαίρι... 32 2. Η αρχή... 42 3. Ο αρχηγός... 54 4. Η «εκπόρθηση εκ των έσω»... 68 5. Slamex... 86 6. H αναγέννηση του φοίνικα... 102 7. Ημέρα ανεξαρτησίας... 117 8. Το «Στιλέτο»... 138 9. Οι ειδοί του Μαρτίου... 148 10. Οι επικήδειοι... 159 Μέρος 2ο: Ο θάλαμος με τον αντίλαλο 11. Ο ρωσικός χειμώνας... 172 12. Νοικοκυρές της Lehman σε απόγνωση... 202 13. Τα μικρά λιοντάρια... 215 14. 11η Σεπτεμβρίου... 224 15. Ένας άλλος Τζο... 255

16. Στα φώτα της δημοσιότητας... 281 17. Ο θυσιαστήριος αμνός... 296 18. Το ανατέλλον ποσό από την Κορέα... 309 19. Η κρεατοελιά στη μύτη της Lehman... 320 20. Η «πλημμύρα»... 347 21. Το κλείσιμο των βιβλίων... 364 Επίλογος... 373 Ένα σημείωμα για τις πηγές... 380 Βιβλιογραφία... 387

Τα πρόσωπα της ιστορίας Βασικοί πρωταγωνιστές Ρίτσαρντ Σ. «Ντικ» Φουλντ ο Νεότερος, διευθύνων σύμβουλος (CEO) της Lehman. Αν και σε νεαρή ηλικία δεν είχε κατορθώσει σημαντικά πράγματα, ο Φουλντ το 1969 βρήκε δουλειά στη Lehman ως trader χρεογράφων μικρής διάρκειας. Τζόζεφ Μ. «Τζο» Γκρέγκορι, πρόεδρος και γενικός διευθυντής επιχειρήσεων (COO) της Lehman. Ο Γκρέγκορι ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του στη Lehman το 1968 ως μαθητευόμενος για το καλοκαίρι, σε ηλικία δεκαέξι χρόνων. Εκείνη την εποχή κούρευε το γκαζόν στο σπίτι του κορυφαίου trader της Lehman, του Λιου Γκλίκσμαν. Τ. Κρίστοφερ «Κρις» Πέτιτ, πρόεδρος και γενικός διευθυντής επιχειρήσεων (COO) της Lehman. Απόφοιτος της Σχολής του Γουέστ Πόιντ, παρασημοφορημένος παλαίμαχος του Βιετνάμ. Εντάχθηκε στο δυναμικό της εταιρείας το 1977 και ανέβηκε σταδιακά τα σκαλιά της ιεραρχίας μέχρι το 1997. Η Lehman της περιόδου 1984-1994: η εποχή της Slamex Μέλη του διοικητικού συμβουλίου της Amex ή της Shearson που αναφέρονται στο βιβλίο Ντέιβιντ Κάλβερ Χένρι Κίσινγκερ Ντίνα Μέριλ (ηθοποιός) 12

Τζον Μπερν Ρίτσαρντ Φέρλοντ Πρόεδρος Τζέραλντ Φορντ CEO Σάνφορντ Ι. «Σάντι» Βέιλ Λιούις Λ. «Λιου» Γκλίκσμαν Χάρβεϊ Σ. Γκόλαμπ Χάουαρντ Λ. «Χ» Κλαρκ Πίτερ Α. Κοέν Τζέιμς Ντ. Ρόμπινσον Τζ. Τόμλινσον «Τομ» Χιλ ιευθυντικά στελέχη Ρόναλντ Α. Γκάλατιν Ρόμπερτ «Μπομπ» Μίλαρντ Εντιμότατος Πέρεγκριν Μονκρίφ Τζέιμς Σ. Μπόσχαρτ Γ Τζέφρι Λέιν Θίοντορ «Τέντι» Ρούσβελτ Ε Πίτερ Τζ. Σόλομον Χέρμπερτ Φράιμαν ιοικητικά στελέχη Τζεφ Βάντερμπικ, προήχθη σε επικεφαλής του τμήματος τίτλων σταθερού εισοδήματος κι έπειτα των κεφαλαιαγορών Τζέιμς «Τζιμ» Βίντσι, προσωπάρχης του Πέτιτ Πολ Γουίλιαμς, επικεφαλής τμήματος μετοχών Άλαν Κάπλαν, τμήμα τραπεζικής Στίβεν «Στιβ» Κάρλσον, διευθυντής τμήματος αναδυομένων αγορών 13

14 Τζιμ Κάρμποουν, πρώτος αναπληρωτής του Κρις Πέτιτ Λίο Κόρμπετ, αναπληρωτής διευθυντής τμήματος μετοχών Τζον Κόφλαν, γενικός διευθυντής τμήματος τίτλων σταθερού εισοδήματος Μάρθα Ντίλμαν, τμήμα πωλήσεων Μπρους Λέικφιλντ Στίβεν «Στίβι» Λέσινγκ, πρώτος αναπληρωτής του Τομ Τάκερ Ρόμπερτ Μάτζα, διάδοχος του Στιούαρτ στη θέση του γενικού οικονομικού διευθυντή Πολ Νιούμαρκ, πρώτος αντιπρόεδρος και διευθυντής διαχείρισης διαθεσίμων της Lehman Commercial Paper Inc. (LCPI) Μάικλ Όντριτς, προσωπάρχης του Ντικ Φουλντ Μέρι Ανν Ράσμουσεν, διευθύντρια ανθρωπίνων πόρων Τόμας A. Ρούσο, διευθυντής νομικής υπηρεσίας Κιμ Σάλιβαν, τμήμα πωλήσεων Ρόμπερτ Α. «Μπομπ» Σαπίρο, διευθυντής διοικητικών υπηρεσιών Μελ Σάφτελ, διευθυντής επενδυτικής τραπεζικής Τζον Φ. Σέσιλ, γενικός οικονομικός διευθυντής (κατόπιν και διευθυντής διοικητικών υπηρεσιών) Ρίτσαρντ Μπ. Στιούαρτ, γενικός οικονομικός διευθυντής Τόμας Χ. «Τομ» Τάκερ, τμήμα πωλήσεων Ρόμπερτ Α. «Μπομπ» Τζένιρς, διάδοχος του Σαπίρο ως διευθυντής διοικητικών υπηρεσιών Νάνσι Χάμεντ, τμήμα ανθρωπίνων πόρων

Η Lehman της περιόδου 1994-2008: από την ανεξαρτησία στην κατάρρευση ιοικητικά στελέχη Τζέρεμι Άιζακς, επικεφαλής CEO της Lehman Ευρώπης από το 2000 Μάντλιν Άντοντσικ, επικεφαλής διαχείρισης κινδύνων Τζεφ Βάντερμπικ, επικεφαλής τμήματος τίτλων σταθερού εισοδήματος, μετέπειτα αντιπρόεδρος Τεντ Γιανούλις, διευθυντής τμήματος ενυπόθηκων δανείων Τοντ Γιορν, τμήμα κεφαλαίων αντιστάθμισης κινδύνων Μάικ Γκέλμπαντ, διάδοχος του Μακντέιντ στο τμήμα τίτλων σταθερού εισοδήματος Ντέιβιντ Γκόλντφαρμπ, γενικός οικονομικός διευθυντής, ακολούθως διευθυντής διοικητικών υπηρεσιών, ακολούθως διευθυντής παγκόσμιου τμήματος στρατηγικών συνεργασιών Χόουπ Γκρίνφιλντ, επικεφαλής διεύθυνσης προσλήψεων Τζορτζ Χέρμπερτ Γουόκερ, διαχείριση επενδύσεων Μαρκ Γουόλς, τμήμα ακίνητης περιουσίας Έριν Κάλαν, γενική οικονομική διευθύντρια Στιβ Κάρλσον, διευθυντής τμήματος αναδυομένων αγορών Άλεξ Κερκ, τμήμα τίτλων υψηλής απόδοσης υψηλού κινδύνου Φραν Κίτρετζ, τμήμα φιλανθρωπιών Μπρους Λέικφιλντ, Lehman Ευρώπης μέχρι το 1999 Ίαν Λόουιτ, διευθυντής διαχείρισης διαθεσίμων, ακολούθως ένας εκ των δύο διευθυντών διοικητικών υπηρεσιών, ακολούθως γενικός οικονομικός διευθυντής Κρίστιαν Μάισνερ, Lehman Ευρώπης Χιου «Σκιπ» Μακγκί, επενδυτική τραπεζική Μάικλ Μακίβερ, ένας εκ των δύο επικεφαλής του τραπεζικού τομέα 15

16 Χέρμπερτ «Μπαρτ» Μακντέιντ, τμήμα τίτλων σταθερού εισοδήματος και ακολούθως τμήμα μετοχών, αντικατέστησε τον Τζο Γκρέγκορι το 2008 Μορίν Μίσκοβιτς, τμήμα κινδύνων Άντριου Μόρτον, διάδοχος του Νάτζιοφ στο τμήμα τίτλων σταθερού εισοδήματος Τζασζίτ «Τζέσι» Μπατάλ, αντικατέστησε τον Τάιρι ως επικεφαλής της Lehman Ασίας Στιβ Μπέργκερ, για σύντομο διάστημα ένας από τους επικεφαλής του τμήματος τραπεζικής Στίβεν Μπέρκενφελντ, διευθυντής παγκόσμιου τμήματος νομικών υπηρεσιών, συμμόρφωσης και εσωτερικού ελέγχου Τρέισι Μπίνκλεϊ, διευθυντής τμήματος ανθρωπίνων πόρων Ρότζερ Νάτζιοφ, τμήμα ευρωπαϊκών μετοχικών παραγώγων, κατόπιν διάδοχος του Γκέλμπαντ στο τμήμα τίτλων σταθερού εισοδήματος Τζέρι Ντονίνι, διευθυντής τμήματος μετοχών Κρις Ο Μίερα, γενικός οικονομικός διευθυντής και κατόπιν επικεφαλής διαχείρισης κινδύνων Ρικ Ρίντερ, διευθυντής πιστώσεων Τόμας Α. Ρούσο, διευθυντής νομικής υπηρεσίας Μπενουά Σαβορέ, Lehman Ευρώπης Ρόμπερτ «Ρομπ» Σάφιρ, παγκόσμια διεύθυνση μετοχών Ντέιβιντ Στέινμετς, προσωπάρχης του Κρις Πέτιτ Σ. Ντάνιελ Τάιρι, επικεφαλής της Lehman Ασίας, αντικαταστάθηκε από τον Μπατάλ Μπράντλεϊ Τζακ, τομέας τραπεζικής, κατόπιν ένας εκ των δύο γενικών διευθυντών επιχειρήσεων (COO) Πάολο Τονούτσι, διευθυντής διαχείρισης διαθεσίμων Έρικ Φέλντερ, αντικατέστησε τον Ρίντερ

Σκοτ Τζ. Φράιντχαϊμ, γραφείο προέδρου, κατόπιν διευθυντής διοικητικών υπηρεσιών Μινγκ Χσου, αναλυτής Στελέχη της Lehman που αξίζει να αναφερθούν Άντριου Γκάουερς, γραφείο Τύπου Κέρι Κοέν, γραφείο Τύπου Ρος Λ Εσπεράνς, επενδυτική τραπεζική Χόλι Μπέκερ, μετοχές Μπάρμπαρα Μπερν, επενδυτική τραπεζική Μαριάν Μπούρκε, γραμματέας του Ντικ Φουλντ Λάρα Πέτιτ, τμήμα πωλήσεων Μάρνα Ρίνγκελ, βοηθός του Σκοτ Φράιντχαϊμ Πίτερ Σέρατ, Lehman Ευρώπης Κρέιγκ Σίφερ, πωλητής ομολόγων Σύζυγοι κυριότερων στελεχών της Lehman Τερέζα Γκρέγκορι Νίκι Γκόλοντ Γκρέγκορι Νάνσι Ντορν Γουόκερ Σάντρα Λέσινγκ Μάρθα Μακντέιντ Μέρι Ανν Πέτιτ Σίλια Φέλτσερ Σέσιλ Χέδερ Τάκερ Κάριν Τζακ Μάικλ Τόμπσον, πρώην σύζυγος της Έριν Κάλαν Κάθλιν Φουλντ Ιζαμπέλ Φράιντχαϊμ 17

18 Οι πρώτοι Lehman Brothers Χένρι, Εμάνιουελ και Μάγερ Λίμαν, ιδρυτές Φίλιπ Λίμαν, διευθύνων εταίρος, 1901-1925 Ρόμπερτ «Μπόμπι» Λίμαν, διαδέχτηκε τον πατέρα του, Φίλιπ, στη διεύθυνση της Lehman το 1925 Άλλοι «παίκτες» της αγοράς Ντέιβιντ Άινχορν, πρόεδρος της Greenlight Capital Μπρους Βάσερσταϊν, αποβιώσας πρόεδρος του.σ. και CEO της Lazard Μιν Γιούο-σουνγκ, CEO της Korea Development Bank Κένεθ Ντ. «Κεν» Λιούις, πρόεδρος, πρόεδρος του.σ. και CEO της Bank of America Τζον Μακ, πρόεδρος του.σ. και CEO της Morgan Stanley Γκάρι Μπάραντσικ, εταίρος της Perella Weinberg Partners Τζέιμς Λ. «Τζέιμι» Ντάιμον, πρόεδρος του.σ. και CEO της JPMorgan Chase Τζόζεφ Ρ. «Τζο» Περέλα, πρόεδρος του.σ. της Perella Weinberg Partners Ντάνιελ Πόλακ, δικηγόρος του Κρις Πέτιτ Μαρκ Σάφιρ, εταίρος και υψηλόβαθμο στέλεχος επενδυτικής τραπεζικής της Thomas Weisel Partners Ρόμπερτ Κ. «Μπομπ» Στιλ, πρόεδρος και CEO της Wachovia, υφυπουργός Οικονομικών ΗΠΑ Άντριου Τσίμερμαν, αναλυτής της SAC Capital Barclays Τζον Σ. Βάρλεϊ, CEO Μάικλ Κλάιν, ανεξάρτητος σύμβουλος της Barclays

Άρτσιμπαλντ Κοξ ο Νεότερος, πρόεδρος του.σ. της Barclays Americas Τζέρι ντελ Μίσιερ, πρόεδρος του.σ. της Barclays Capital Ρόμπερτ Ε. «Μπομπ» Ντάιαμοντ ο Νεότερος, πρόεδρος του.σ. και CEO της Barclays Capital Ριτς Ρίτσι, γενικός διευθυντής επιχειρήσεων της Barclays Νομικοί Άντον Ρ. Βαλούκας, ανακριτής που διερεύνησε την υπόθεση πτώχευσης της Lehman Χ. Ρότζιν Κοέν, πρόεδρος του.σ. της Sullivan & Cromwell Βίκτορ Λιούκοφ, νομικός σύμβουλος της Cleary Gottlieb Steen & Hamilton Χάρβεϊ Ρ. Μίλερ, εταίρος της Weil, Gotshal & Manges, αυθεντία σε χρηματοπιστωτικά θέματα και αναδιαρθρώσεις Στιβ Ντανχάουζερ, πρόεδρος του.σ. της Weil, Gotshal & Manges Τζέιμς Μ. Πεκ, δικαστής, Πτωχευτικό ικαστήριο των ΗΠΑ για το νότιο διαμέρισμα της Νέας Υόρκης Ντάνιελ Πόλακ, δικηγόρος του Κρις Πέτιτ ικηγορικό γραφείο Simpson, Thacher & Bartlett, νομικοί σύμβουλοι της Lehman, πρώην εργοδότες της Έριν Κάλαν ιαχειριστές πτωχεύσεων Τζέιμς Γκίντενς, επίτροπος ρευστοποίησης Τόνι Λόμας, εταίρος της PricewaterhouseCoopers και διαχειριστής της περιουσίας της Lehman στο Λονδίνο Μπράιαν Μάρσαλ, επικεφαλής τομέα αναδιάρθρωσης και ένας εκ των δύο CEO της εταιρείας ανασυγκρότησης επιχειρήσεων Alvarez & Marsal LLC 19

Κυβερνητικά στελέχη ΗΠΑ Τίμοθι Φ. Γκάιτνερ, πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της Νέας Υόρκης, μετέπειτα υπουργός Οικονομικών Κέντρικ Ρ. Γουίλσον, σύμβουλος του υπουργού Οικονομικών Σ. Κρίστοφερ Κοξ, πρόεδρος του.σ. της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ Μπεν Σ. Μπερνάνκι, διοικητής της Κεντρικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας Ντέιβιντ Τζ. Νέισον, συνεργάτης του υπουργού Οικονομικών Μισέλ Ντέιβις, συνεργάτις του υπουργού Οικονομικών Χένρι Μ. Πόλσον ο Νεότερος, υπουργός Οικονομικών Στίβεν Σάφραν, σύμβουλος του Πόλσον Νταν Τζέστερ, σύμβουλος του Πόλσον Ηνωμένο Βασίλειο σερ Κάλουμ Μακάρθι, πρόεδρος του.σ. της Αρχής Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών (FSA) Άλαστερ Μ. Ντάρλινγκ, υπουργός Οικονομικών Χέκτορ Σαντς, υψηλόβαθμο στέλεχος της FSA 20

Πρόλογος Το πιο κρίσιμο ταλέντο που απαιτείται στον κόσμο των επιχειρήσεων είναι η ικανότητα να καταλαβαίνεις τους ανθρώπους. Πρέπει να ξέρεις τι τους παρακινεί, ποια είναι τα δυνατά και ποια τ αδύνατα σημεία τους... Αν ξέρεις να κρίνεις χαρακτήρες, θα φτάσεις ψηλά. ιαφορετικά, έχεις χάσει το παιχνίδι. ΣΤΙΒΕΝ Α. ΣΒΑΡΤΣΜΑΝ (2009), τέως εταίρος της Lehman Brothers και σημερινός CEO του ομίλου Blackstone Τι σκέφτομαι όταν θυμάμαι εκείνη την περίοδο, στη δεκαετία του 1980, όπου έπαιρνα συνεντεύξεις από τα στελέχη της Lehman; Ειλικρινά, είχα νιώσει ανακούφιση που δεν θα χρειαζόταν ποτέ ξανά να δω πολλούς από δαύτους. Όλοι τους πλην ελαχίστων εξαιρέσεων ήταν πλεονέκτες, εγωιστές, άτομα άκρως αντιπαθητικά. ΚΕΝ ΟΛΕΤΑ (2009), συγγραφέας του Greed and Glory on Wall Street: The Fall of the House of Lehman (1986) Οταν ξεκίνησα την έρευνά μου για τούτο το βιβλίο, νόμιζα ότι θα διηγιόμουν την ανατριχιαστική ιστορία των τελευταίων μηνών του τέταρτου μεγαλύτερου επενδυτικού οίκου των ΗΠΑ, της εταιρείας Lehman Brothers, η οποία κόντευε να συμπληρώσει 160 χρόνια ζωής όταν άφησε την τελευταία της πνοή στις 15 Σεπτεμβρίου 2008. Όταν κατέθεσε αίτηση πτώχευσης, οι αγορές πιστώσεων σε ολόκληρο τον κόσμο αναστατώθηκαν και ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών, Χένρι Πόλσον ο Νεότερος, όπως και ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ, Μπεν Σ. Μπερνάνκι, αντιλήφθηκαν έντρομοι ότι βρίσκονταν μπροστά 21

Πρόλογος 22 στη χειρότερη οικονομική καταστροφή από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης, στη δεκαετία του 1930. Νόμιζα ότι θα διηγιόμουν απλώς τη δραματική ιστορία που κρυβόταν πίσω από τη θλιβερή εκείνη στιγμή, ότι θα έβλεπα την ιστορία της Lehman κάτω από το πρίσμα του Πόλσον, του Μπερνάνκι και του Ρίτσαρντ Σ. «Ντικ» Φουλντ, προέδρου του.σ. και διευθύνοντος συμβούλου (CEO) της Lehman, ο οποίος βρισκόταν στη θέση αυτή επί 15 σχεδόν χρόνια και ο οποίος κάποτε αστειευόμενος σε καλύτερες φυσικά εποχές, τότε που η μετοχή της Lehman είχε φτάσει στα ύψη-ρεκόρ όλων των εποχών είπε ότι «εμένα από εδώ θα με βγάλουν μόνο πεθαμένο». Και αυτό περίπου συνέβη. Εκείνο όμως που δεν κατόρθωσα ν αντιληφθώ, παρά μόνον όταν η έρευνά μου έφτασε σε αρκετό βάθος στα έργα και τις ημέρες της Lehman, ήταν ότι το δραματικό τέλος δεν ταίριαζε καθόλου στην ονειρεμένη ζωή της εταιρείας αυτής. Το ιστορικό της, όλη η πορεία των 160 χρόνων της είχε άριστα καταγραφεί μέχρι το 1984 από τον Κεν Ολέτα, στο βιβλίο του Απληστία και δόξα στη Γουόλ Στριτ: Η κατάρρευση του οίκου της Lehman (Greed and Glory on Wall Street: The Fall of the House of Lehman ). Ωστόσο, όσα είχαν συμβεί στην εταιρεία τα κρίσιμα χρόνια που μεσολάβησαν από το 1984 μέχρι το 2008 δεν είχαν καταγραφεί. Από ειρωνεία της τύχης, η Lehman είχε επιχειρήσει να διηγηθεί μόνη της την ιστορία αυτή, αλλά απέτυχε. Το 2003 ο Τζόζεφ M. «Τζο» Γκρέγκορι, πρόεδρος της εταιρείας, ζήτησε από τα κεντρικά πρόσωπα της τελευταίας εικοσαετίας (μεταξύ άλλων ήταν ο ίδιος, ο Στιβ Λέσινγκ, ο Τζεφ Βάντερμπικ, ο Τζον Σέσιλ και ο Πολ Κοέν) να καταγράψουν τις απόψεις τους, ελπίζοντας ότι έτσι θα προέκυπτε «Η σύγχρονη ιστορία» της εταιρείας Lehman. Την προσπάθεια όμως αυτή την εγκατέλειψε μόλις συμπληρώθηκαν οι πενήντα πρώτες σελίδες. Ωστόσο, εγώ ευτύχησα να λάβω ένα από κείνα τα σπάνια κι εξαιρετικά δώρα για τα οποία προσεύχεται κάθε βιογράφος: εκείνες τις πενήντα σελίδες και, το πιο σημαντικό, τις πολλές σελίδες που είχε γράψει

Πρόλογος καθένας από τους πιο πάνω συντελεστές. Το υλικό αυτό μού το παρέδωσε κάποιος στον οποίο θα χρωστώ αιώνια ευγνωμοσύνη. Η «Σύγχρονη ιστορία» ξεκινούσε το 1994, τότε που η Lehman αποσχίστηκε από την American Express και ο Ντικ Φουλντ, ο καινούργιος CEO της, στεκόταν μπροστά από μια σύνθεση με μπαλόνια στο Winter Garden, το χώρο δεξιώσεων του Παγκόσμιου Οικονομικού Κέντρου, απέναντι από τους πύργους του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου, στην καρδιά της Γουόλ Στριτ. Ο Φουλντ διακήρυξε με κάθε υπερηφάνεια: «Σήμερα είναι μια καινούργια μέρα. Μας δίνεται η ευκαιρία να δημιουργήσουμε τη μοίρα μας και γι αυτό χρειάζομαι τον καθέναν από σας». Τα υψηλόβαθμα στελέχη κάνουν λόγο για «την αξιοσημείωτη βούληση της Lehman Brothers» και τις «αδιαπραγμάτευτες αξίες της φιλοσοφίας της», που μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν «την ακεραιότητα, τον ισχυρό χαρακτήρα, την ανοιχτή επικοινωνία, την αφοσίωση και την ομαδική εργασία». Το ημιτελές χειρόγραφο σχολιάζει και αξιολογεί τις αξίες αυτές ως ανώτερες από τις πιο επιπόλαιες τάσεις της Γουόλ Στριτ: το ότι εκτιμάται περισσότερο το πνεύμα παρά η μόρφωση, για παράδειγμα, αναδεικνύει τη Lehman σε «ένα ξεχωριστό περιβάλλον εργασίας». Η εταιρεία ήταν μεν μικρή, αλλά είχε υπαλλήλους ενωμένους σαν μια γροθιά, οι οποίοι επανειλημμένα διακήρυσσαν με υπερηφάνεια ότι αποτελούσαν «μια ενιαία εταιρεία». Το σλόγκαν της Lehman ήταν: «Κάνε το σωστό». Αυτοί ήταν τα καλά παιδιά της Γουόλ Στριτ. Ήταν πράγματι, όμως; Υπάρχει κάποιος λόγος για τον οποίο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ «Η σύγχρονη ιστορία». Οι μεμονωμένες συνεισφορές σαν καταχωρίσεις σε ημερολόγιο δείχνουν καθαρά τι συνέβη στο εγχείρημα. Και τις υπόνοιές μου τις επιβεβαίωσε ο Τζον Σέσιλ, πρώην γενικός οικονομικός διευθυντής. Καθώς ο Τζο Γκρέγκορι μελετούσε τα «ημερολόγια», αντιλήφθηκε ότι υπήρχαν δύο σημαντικά προβλήματα. Το ένα ήταν ότι το πορτρέτο που ετοι- 23

Πρόλογος μαζόταν για τον Ντικ Φουλντ, τον ηγέτη της εταιρείας, ήταν αρνητικό. Ο Φουλντ δεν ήταν τελικά ο σπουδαίος στρατηγός που θα ήθελε ο Γκρέγκορι αλλά ένα άτομο είτε αόρατο είτε ανεπαρκές, που χρειαζόταν κάποιον ισχυρότερο υφιστάμενο για να του λέει τι να κάνει. Το δεύτερο πρόβλημα ήταν ότι οι περιγραφές των στελεχών διέφεραν σε τέτοιο βαθμό μεταξύ τους, ώστε δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να πει πως αυτά τα άτομα αποτελούσαν ένα ενιαίο μέτωπο, ό,τι προϋποθέτει ο χαρακτηρισμός «μια ενιαία εταιρεία». Γι αυτό και εγκαταλείφθηκε το εγχείρημα, ώσπου κάποιος να θελήσει να γράψει μια ιστορία για το πώς πραγματικά είχε η κατάσταση στη Lehman, χωρίς να σκέφτεται τους εγωισμούς ή την όποια ατζέντα. Η τραγική ειρωνεία είναι πως, αν ο Γκρέγκορι είχε μελετήσει πραγματικά το γιατί απέτυχε το εγχείρημά του, ίσως είχε αντιληφθεί τα εγγενή προβλήματα της εταιρείας, ίσως είχε συνειδητοποιήσει ότι η διάσταση απόψεων στην κορυφή δεν ήταν κάτι το οποίο μπορούσε να παραβλέψει, αλλά κάτι το οποίο έπρεπε να αντιμετωπίσει. Αν είχε ερμηνεύσει το υλικό αυτό με διαφορετικό τρόπο, ίσως τώρα η Lehman Brothers να υπήρχε ακόμη. 24 Παρά την εικόνα που εμφάνιζε και παρά τον διαρκώς αυτοτροφοδοτούμενο μύθο του ισχυρού άντρα, ο Ντικ Φουλντ ποτέ δεν συνταυτίστηκε πραγματικά με τη Lehman (ανεξάρτητα αν ήταν μια εισηγμένη χρηματιστηριακή εταιρεία, και συνεπώς ανήκε στους μετόχους της και όχι στον ίδιο). Όχι. Οι ελπίδες αλλά και η καρδιά και το πνεύμα της σύγχρονης Lehman έζησαν και πέθαναν με δύο άτομα μεγάλου διαμετρήματος, τα οποία ήταν υπ αριθμόν 2 μετά τον Ντικ Φουλντ: ήταν οι εξ απορρήτων του, οι πρόεδροί του, τα θύματά του. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, η εταιρεία Lehman μεγαλούργησε χάρη σε αυτά τα δύο άτομα, αλλά και σχεδόν κατέρρευσε δύο φορές εξαιτίας τους. Ο Ντικ Φουλντ τούς συμπεριφερόταν λίγο-πολύ σαν λοχαγός σε κατωτέ-

Πρόλογος ρους του αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο, από κάποιες απόψεις, το δεύτερο μισό αυτού του βιβλίου θυμίζει σε πολλά σημεία το πρώτο. Μερικοί άνθρωποι αρνούνται να διδαχτούν από το παρελθόν. Ο πρώτος πρόεδρος της Lehman αναπαύεται στο Φάρμινγκντεϊλ του Λονγκ Άιλαντ. Πέθανε το 1997 σε ηλικία πενήντα ενός ετών. Ο T. Κρίστοφερ «Κρις» Πέτιτ ήταν ψηλός κοντά στο 1,90 και είχε σκούρα μαλλιά και μάτια καστανά, με βλέμμα διαπεραστικό. Όταν μιλούσε, έλιωναν οι καρδιές αρσενικών και θηλυκών. Προτού συνεργαστεί με τη Lehman, είχε αποφοιτήσει από το Γουέστ Πόιντ και είχε υπηρετήσει ως αξιωματικός πεζικού στο Βιετνάμ. Το 1977, ακολουθώντας τη συμβουλή κάποιου φίλου, ο Πέτιτ υπέβαλε αίτηση και προσελήφθη στην εταιρεία Lehman Commercial Paper Inc. (LCPI), στο τμήμα διαπραγμάτευσης εμπορικών χρεογράφων του επενδυτικού οίκου Lehman Brothers. Χάρη στις εκπληκτικές ηγετικές του ικανότητες, εξελίχθηκε με σχεδόν πρωτοφανή ταχύτητα και έγινε διευθυντής πωλήσεων. Ουσιαστικά, έγινε ο υπ αριθμόν 2 μετά τον Φουλντ στην LCPI. Εκείνη την εποχή, επικεφαλής της LCPI ήταν ένας παχύσαρκος γίγαντας, ο Λιούις «Λιου» Γκλίκσμαν, trader ομολόγων και προϊστάμενος της διεύθυνσης κεφαλαιαγορών της Lehman. Το 1983 ο Γκλίκσμαν είχε εκπαραθυρώσει τον Πίτερ Τζ. Πίτερσον, τον ευγενικό τέως υπουργό Εμπορίου, που κατείχε τη θέση του προέδρου του.σ. της Lehman Brothers. Ο Γκλίκσμαν είχε υποστηρίξει ότι εφόσον εκείνος έφερνε τα περισσότερα χρήματα, εκείνος έπρεπε να βρίσκεται στο τιμόνι της εταιρείας. Και το επιχείρημά του αυτό αποδείχτηκε πειστικό. Ο Φουλντ ήταν ένας από τους προστατευομένους του Γκλίκσμαν. Ενεργούσε όπως και ο Γκλίκσμαν: σαν τύραννος. Οι δύο αυτοί άντρες ήταν ίδιοι, άσχετα αν δεν έμοιαζαν από άποψη εξωτερικής εμφάνισης. Ο Φουλντ, με ύψος γύρω στο 1,80 και σκούρα μάτια, ήταν ένας καλογυμνασμένος παίκτης του σκουός, σε αντίθεση με τον ατσούμπαλο μέντορά του. Και οι δύο μιλούσαν ελάχιστα μέσα στο γραφείο τους, ωστόσο ήταν περιβόητοι για τις βρισιές που ξεστόμιζαν φωναχτά και τις βλαστήμιες. 25

Πρόλογος 26 Το 1984, όταν η Shearson American Express εξαγόρασε τη Lehman και ο Γκλίκσμαν έπαψε να έχει αντικείμενο εργασίας, ο Φουλντ ανέλαβε επικεφαλής της διεύθυνσης τίτλων σταθερού εισοδήματος της Lehman. Ο Πέτιτ ήταν ο υπ αριθμόν 2, που θα τον συμπλήρωνε. Ο Πέτιτ ήταν ο άνθρωπος της πρώτης γραμμής, εκείνος που μαχόταν στα χαρακώματα μαζί με τους στρατιώτες του. Μπορεί να ήταν αυστηρός, αλλά τον σέβονταν. Ο Πέτιτ ήταν ο άνθρωπος για τον οποίο εργάζονταν οι trader. Ήταν ο ηγέτης τον οποίο θαύμαζαν. Ο Πέτιτ πήγαινε στα πάρτι που διοργάνωνε η Lehman και εκφωνούσε λόγους, που έκαναν τους πάντες να θέλουν ν αφήσουν τη διασκέδαση και να γυρίσουν αμέσως στα γραφεία τους. Επί μια δεκαετία περίπου, όσο η Lehman είχε συγχωνευτεί με τη Shearson και την American Express, ο Φουλντ διοικούσε σε μεγάλο βαθμό αθέατος. Κι όπως δήλωσε ένας trader που δούλευε για κείνον, «δεν ήταν ούτε ηγέτης ούτε διάνοια». Όταν το 1994 η Lehman αποσχίστηκε από την American Express και μπήκε στο χρηματιστήριο, το μόνο άτομο που θα μπορούσε να απειλήσει τη θέση του Φουλντ ως επικεφαλής της νέας επενδυτικής τράπεζας, της Lehman Brothers, ήταν ο Πέτιτ. Και δεδομένου ότι ο Πέτιτ είχε στο πλευρό του τους αφοσιωμένους στρατιώτες του, ο Φουλντ δεν μπορούσε να κάνει τίποτα για να τον εμποδίσει. Όλα αυτά ίσχυαν μέχρι τη στιγμή που ο αντίπαλός του, πρώτη φορά στη ζωή του, έγινε ευάλωτος. Ο Πέτιτ εκείνη την εποχή έδινε μάχες στην προσωπική του ζωή. Από μέρα σε μέρα θα έχανε τον αδελφό του, ενώ ο γάμος του κινδύνευε να διαλυθεί. Παράλληλα, διατηρούσε και μια εξωσυζυγική σχέση. Κανονικά, τίποτε απ όλα αυτά δεν έπρεπε να επηρεάσει την εργασία του, αλλά οι τρεις καλύτεροι φίλοι του φρόντισαν να συμβεί αυτό. Τα ονόματα των φίλων του ήταν Τζόζεφ «Τζο» Γκρέγκορι, Στίβεν «Στιβ» Λέσινγκ και Τόμας «Τομ» Τάκερ. Όλοι εργάζονταν στη Lehman. Στην πραγματικότητα, οι τέσσερίς τους διοικούσαν από κοινού τη Lehman, τουλάχιστον τη διεύθυνση

Πρόλογος σταθερού εισοδήματος που ήταν, στην ουσία, η νέα ανεξάρτητη Lehman. Από τη δεκαετία του 1970, οι τέσσερίς τους πηγαινοέρχονταν στη δουλειά με το ίδιο αυτοκίνητο, από το Χάντινγκτον του Λονγκ Άιλαντ στη Γουόλ Στριτ και πάλι πίσω, αλλά κάποια στιγμή τσακώθηκαν για το ποιος θα πλήρωνε τι από τα έξοδα της μετακίνησης, κι έτσι σταμάτησαν. Ο Τζο Γκρέγκορι έπεισε τον Τάκερ και τον Λέσινγκ να πάνε στον Φουλντ και να ζητήσουν ουσιαστικά την εκπαραθύρωση του Πέτιτ, τον Μάρτιο του 1996. Ο Φουλντ ήξερε ότι έχοντας στο πλευρό του τον Τάκερ, τον Λέσινγκ και τον Γκρέγκορι, θα είχε επιτέλους τον έλεγχο της εταιρείας. Έτσι, υποβίβασε τον Πέτιτ στη θέση του υπευθύνου για τις σχέσεις με τους πελάτες. Υψηλόβαθμα στελέχη της Lehman εξακολουθούν ν αποκαλούν το συγκεκριμένο επεισόδιο «Οι ειδοί του Μαρτίου», επειδή ο υποβιβασμός έγινε στις 15 Μαρτίου την ίδια ημερομηνία, το 44 π.χ., ο Ιούλιος Καίσαρας δολοφονήθηκε από πρώην φίλους του. Έξι μήνες αργότερα, ο Πέτιτ υπέβαλε την παραίτησή του. Κι ύστερα από τρεις μήνες, πέθανε. Τώρα που δεν υπήρχε στη μέση ο Πέτιτ, ο Φουλντ ήταν σε θέση να γαντζωθεί πιο γερά στην εταιρεία. Έκανε σεμινάρια ευγλωττίας και εξελίχθηκε σε ηγέτη, κάτι που δεν ήταν παλιότερα. Η μετοχή της Lehman εκτινάχτηκε στα ύψη μέσα στην επόμενη δεκαετία, καθώς η εταιρεία εξελίχθηκε σε επενδυτική τράπεζα. Η τιμή της μετοχής ανήλθε στα 86 δολάρια και ο Φουλντ έγινε ο πιο πολυσυζητημένος CEO της πόλης το 2006 προβλήθηκε, μέσα από ένα τεύχος του περιοδικού Fortune, ως ο άνθρωπος που μεταμόρφωσε τη «διαβόητη για τη δυστροπία της» εταιρεία σε μια «πολύ αποδοτική μηχανή». Αυτός που είχε τον πρώτο λόγο στη διεύθυνση της ορχήστρας, αυτός που ωθούσε την εταιρεία να αναλάβει ακόμα περισσότερους κινδύνους ήταν αυτός που είχε ενορχηστρώσει την εκπαραθύρωση του Πέτιτ και αυτός που τον είχε αντικαταστήσει: ο Τζο Γκρέγκορι, ο δεύτερος πρόεδρος της Lehman. Ωστόσο, μέσα στο στρατηγείο της Lehman, στην 7η Λεωφόρο 745, κά- 27

Πρόλογος 28 ποιοι ανησυχούσαν ότι γίνονταν επικίνδυνες απλουστεύσεις διαδικασιών πάνω στη φούρια του Φουλντ να κατατροπώσει αυτόν που θεωρούσε εχθρό: την Goldman Sachs. Στις 9 Ιουνίου 2008, η Lehman ανακοίνωσε ζημίες 2,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων για το δεύτερο τρίμηνο ήταν το πρώτο ζημιογόνο τρίμηνο από την εισαγωγή της στο χρηματιστήριο το 1994. Εκείνη την ημέρα, η μετοχή της έχασε 9%. Κι όμως επί μήνες η Έριν Κάλαν, η νέα γενική οικονομική διευθύντρια και «προστατευομένη» του Γκρέγκορι, διαβεβαίωνε την αγορά ότι η Lehman διέθετε άφθονα κεφάλαια και βρισκόταν σε καλή κατάσταση. Στις 12 Ιουνίου, η Lehman ανακοίνωσε την απομάκρυνση του Τζο Γκρέγκορι. Όταν έφυγε ο Γκρέγκορι παρέσυρε μαζί του την Κάλαν, αλλά η ζημιά που είχαν κάνει ήταν μη αναστρέψιμη. Άρχισαν να φαίνονται τα πρώτα σημάδια της καταστροφής. Για κάποιο διάστημα, ο Ντικ Φουλντ δεν μπορούσε να καταλάβει ποιο ήταν το λάθος του. Κι όπως κατέθεσε αργότερα ενώπιον του Κογκρέσου σχετικά με την κατάρρευση της Lehman: «Ξυπνάω τη νύχτα και σκέφτομαι: Τι θα μπορούσα να είχα κάνει διαφορετικά; Τι θα μπορούσα να είχα πει; Τι θα έπρεπε να είχα κάνει; εν περνάει νύχτα που να μην ψάχνω μιαν απάντηση. Κι επανέρχομαι πάντα σε αυτό: Την εποχή που έπαιρνα τις συγκεκριμένες αποφάσεις, τις έπαιρνα με βάση τις πληροφορίες που είχα. Τώρα μπορώ να σας κοιτάξω κατάματα και να σας πω ότι αυτός ο πόνος θα με βασανίζει μέχρι το τέλος της ζωής μου». Αυτά συνέβαιναν προτού μάθει ότι ο Γκρέγκορι, ο οποίος είχε ρευστοποιήσει επενδύσεις αρκετών εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων στη Lehman, ζήτησε άλλα 233 εκατομμύρια όταν η εταιρεία κήρυξε πτώχευση συν σύμφωνα με την αίτηση πτώχευσης ένα ακόμα πλάνο παροχών, της τάξης των 700.000 δολαρίων το χρόνο για τα είκοσι πέντε πρώτα χρόνια που είχε εργαστεί στην εταιρεία και άλλα 2,4 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο για τα υπόλοιπα δεκαπέντε χρόνια του στην εταιρεία. Ο Φουλντ, ο οποίος δεν είχε ζητήσει τίποτα όταν επήλθε το τέλος, λέγεται

Πρόλογος ότι τρομοκρατήθηκε. Όπως και μερικοί άλλοι, είχε παραπλανηθεί και θεωρούσε τον Γκρέγκορι καλό άνθρωπο. Ο Γκρέγκορι ήταν εκείνος που έλεγε στους νεαρούς διευθυντές της Lehman ότι δεν ήθελε να προσλαμβάνει άτομα «που κάθε λίγο ελέγχουν το υπόλοιπο του τραπεζικού λογαριασμού τους». Παρ όλα αυτά, ο Γκρέγκορι, όπως τον περιέγραψε ο Στιβ Λέσινγκ, ο πρώην φίλος του που πηγαινοέρχονταν μαζί στη δουλειά, ήταν «κάλπικος». Συνεπώς, ετούτο το βιβλίο δεν είναι ένα ακόμα βιβλίο με θέμα το κραχ του 2008. Μάλλον είναι μια παραβολή για τις ανθρώπινες αδυναμίες, τη διαβρωτική επιρροή του χρήματος και τους κινδύνους της υπεροψίας. Το σλόγκαν «μια ενιαία εταιρεία» της Lehman Brothers, οι περισσότεροι νόμιζαν ότι το είχε επινοήσει ο Φουλντ. Όμως δεν ήταν έτσι. Επρόκειτο για δημιούργημα του Λιου Γκλίκσμαν, ο οποίος συνήθιζε να στέκεται όρθιος μέσα στο γραφείο του, δίπλα στην αίθουσα συναλλαγών, και να τσακίζει ένα μολύβι μπροστά στα μάτια των υπαλλήλων του. Κατόπιν, κρατούσε μερικά μολύβια μαζί και έλεγε: «Κοιτάξτε! Όταν είναι μαζί, δεν μπορώ να τα σπάσω». Αυτός που ενσάρκωνε καλύτερα το σλόγκαν της εταιρείας δεν ήταν ο Φουλντ. Ήταν ο Κρις Πέτιτ, ο οποίος κάποτε, σ ένα πάρτι, για να τιμήσει με παιχνιδιάρικο τρόπο τον Γκλίκσμαν αλλά και τη συντροφικότητα που ο ίδιος ο Πέτιτ είχε εμφυσήσει στη Lehman Brothers, μοίρασε ως δώρο μολύβια πάνω στα οποία ήταν γραμμένα τα ονόματα των ανώτατων στελεχών. Ήταν ο άνθρωπος που διακινδύνευσε τη σταδιοδρομία του και τις οικονομίες μιας ολόκληρης ζωής για να προστατέψει τις θέσεις εργασίας των trader, των υπαλλήλων του back office και των γραμματέων του τμήματός του. Ήταν ό,τι καλύτερο είχε να επιδείξει η Lehman Brothers. Κι όμως, τώρα τον έχουν σχεδόν ξεχάσει, το όνομά του έχει σχεδόν διαγραφεί από τη μνήμη του κόσμου μες στο γενικότερο πνεύμα της αδίστακτης πλεονεξίας που επικράτησε. 29

Ι ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΕΡΟΖΑ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ

32 1 Ένα μακρύ, καυτό καλοκαίρι Θυμάμαι μόνο τις νύχτες. Καθημερινά, ο Τζορτζ ερχόταν από το γραφείο γύρω στις τέσσερις τα ξημερώματα. εν ξέρω πώς άντεξε τόσους μήνες. εν ξέρω πώς άντεξαν όλοι τους. Ήταν μια κατάσταση εξωφρενική. ΝΑΝΣΙ ΝΤΟΡΝ ΓΟΥΟΚΕΡ Παρόλο που είχε νυχτώσει, το Σάββατο 7 Ιουνίου 2008, οι δρόμοι του Μανχάταν συνέχιζαν ν ακτινοβολούν θερμότητα δυσοίωνο σημάδι για το καλοκαίρι, που προμηνυόταν μακρύ και αποπνικτικό. Στο Σκάιλαϊτ Στούντιο, έναν ευρύχωρο ιδιωτικό χώρο εκδηλώσεων του Σόχο, ο Τζορτζ Χέρμπερτ Γουόκερ, ο τριανταεννιάχρονος δεύτερος εξάδελφος του τότε προέδρου Τζορτζ Γουόκερ Μπους, και εκείνη την εποχή επικεφαλής της διεύθυνσης διαχείρισης επενδύσεων της Lehman Brothers, γιόρταζε το γάμο του με την όμορφη ξανθιά αναλύτρια κεφαλαίων αντιστάθμισης κινδύνων, Νάνσι Ντορν, τριάντα ενός ετών, από το Τέξας. Το ζεύγος που είχε ανταλλάξει όρκους αιώνιας πίστης και αφοσίωσης στο δημαρχιακό μέγαρο της Νέας Υόρκης, μερικές εβδομάδες νωρίτερα, και είχε ήδη γιορτάσει το γεγονός σε οικογενειακό κύκλο στο Τέξας απολάμβανε εδέσματα της κουζίνας του αμερικανικού νότου, χόρευε στους περίπλοκους ρυθμούς ενός τραγουδιστή με ρεπερτόριο ταιριαστό σε γάμο και έπινε κοκτέιλ μαργαρίτα με τετρακόσιους φίλους του.

Ένα μακρύ, καυτό καλοκαίρι Ωστόσο, τη γιορτή τους την είχαν επισκιάσει τα πρώτα σημάδια της επικείμενης κατάρρευσης της Lehman Brothers. Οι νιόπαντροι είχαν φροντίσει το πάρτι τους να είναι απλό και χαμηλών τόνων, με μαξιλάρες ριγμένες στο πάτωμα και τα εδέσματα σερβιρισμένα σε μπουφέ. Η Ντορν φορούσε μια έξωμη δημιουργία του οίκου Μισόνι, που κατέληγε σε ασύμμετρες μύτες κάτω απ το γόνατο. Ο Γουόκερ, ψηλός, με γυαλιά και «στρουμπουλός», σύμφωνα με μερικούς φίλους όπως είναι πολύ συνηθισμένο αλλά και χαριτωμένο συνάμα δεν μπορεί να θυμηθεί τι φορούσε εκείνο το βράδυ. Το τελευταίο πράγμα που ήθελε το ζεύγος ήταν να δώσει την εικόνα της χλιδής. Στην ουσία, ο Γουόκερ είχε πει στο φίλο τους, το διοργανωτή κοσμικών εκδηλώσεων Μπρόνσον βαν Γουίκ: «Φρόντισε να μη γίνουμε θέμα της έκτης σελίδας», της σελίδας που η εφημερίδα New York Post αφιέρωνε στα κουτσομπολιά. Η οργή του κόσμου για την αλόγιστη σπατάλη των τριών εκατομμυρίων δολαρίων από τον CEO του ομίλου Blackstone, τον Στίβεν Α. Σβάρτσμαν, με την ευκαιρία των εξηκοστών γενεθλίων του στις 13 Φεβρουαρίου 2007, δεν είχε ακόμη κοπάσει στην πόλη της Νέας Υόρκης. Η εκδήλωση με τους πεντακόσιους προσκεκλημένους, ανάμεσα στους οποίους και πολλές διασημότητες, είχε πραγματοποιηθεί στο Παρκ Άβενιου Άρμορι και συμμετείχαν καλλιτέχνες όπως ο Ροντ Στιούαρτ, που πήρε ως αμοιβή ένα εκατομμύριο δολάρια, και η Πάτι Λαμπέλ, που τραγούδησε το «Happy Birthday» ήταν μια άκαιρη, αποτυχημένη εκδήλωση αυτοεπαίνου, αφού η μετοχή του ομίλου Blackstone σημείωνε έκτοτε συνεχή πτώση κι εκείνες τις μέρες κλυδωνιζόταν στα δεκαοκτώ δολάρια το τεμάχιο, δηλαδή σχεδόν στη μισή τιμή απ ό,τι ένα χρόνο νωρίτερα. Και τώρα, ολόκληρη η Γουόλ Στριτ βρισκόταν ξαφνικά στο χείλος του γκρεμού και όλοι ιδίως όσοι συμμετείχαν στο πάρτι του Γουόκερ το γνώριζαν πολύ καλά αυτό. «Θέλαμε οι καλεσμένοι 33

ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΕΡΟΖΑ 34 μας να έρθουν και να φύγουν όποτε ήθελαν εκείνοι, κι όχι να τους αναγκάσουμε να παρακαθήσουν σ ένα επίσημο δείπνο», δήλωσε η Ντορν. Η ορχήστρα οι Σούπερ Ντάιαμοντ, που έπαιζαν διασκευές του Νιλ Ντάιαμοντ ήταν επιλογή του Γουόκερ για να κρατηθούν χαμηλοί τόνοι. Λίγους μήνες νωρίτερα, στις 17 Μαρτίου, η Bear Stearns είχε καταρρεύσει και είχε εξαγοραστεί κοψοχρονιά από την JPMorgan Chase, η οποία πλήρωσε δύο δολάρια ανά μετοχή (τιμή που τελικά έφτασε στα δέκα δολάρια, με τη βοήθεια ενός κρατικού πακέτου στήριξης ύψους είκοσι εννέα δισεκατομμυρίων δολαρίων) στο πλαίσιο μιας επιχείρησης διάσωσης που άφησε κατάπληκτη τη χρηματοπιστωτική αγορά. Τώρα τα ανήσυχα βλέμματα ήταν στραμμένα στο επόμενο κομμάτι του ντόμινο ανάμεσα στα πέντε μεγάλα ονόματα της Γουόλ Στριτ: τη Lehman Brothers. Ο Γουόκερ είχε μεταπηδήσει στην τράπεζα μόλις δύο χρόνια νωρίτερα, προερχόμενος από την πιο μεγάλη και με περισσότερα κεφάλαια και συνεπώς ασφαλέστερη Goldman Sachs. Από τον Μάρτιο, τα περισσότερα ανώτατα στελέχη της Lehman εργάζονταν κάθε βράδυ αλλά και τα Σαββατοκύριακα, προσπαθώντας εναγωνίως να συμμαζέψουν τον ισολογισμό τους. Το εν λόγω Σαββατοκύριακο, πολλοί από τους καλεσμένους στον «δεύτερο γάμο» του ζεύγους Γουόκερ είχαν έρθει στην 50ή Οδό απευθείας από τα γραφεία της Lehman, που βρίσκονταν στην 7η Λεωφόρο, στον αριθμό 745. Οι περισσότεροι, όπως ο Ντέιβιντ Γκόλντφαρμπ, ο διευθυντής του τμήματος στρατηγικών συνεργασιών, επενδύσεων κεφαλαίου και κινδύνων της Lehman για όλες τις χώρες, συναντήθηκαν με τις συζύγους τους στο γραφείο κι απλώς πήραν το σακάκι τους από τη ράχη της καρέκλας τους και βγήκαν βιαστικά, με τη σκέψη τους να τρέχει αλλού. Ακόμα και τον Γουόκερ, ελάχιστες ώρες τον έβλεπε το σπίτι του τον τελευταίο καιρό. Την ημέρα του πάρτι, η Νάνσι Ντορν είχε

Ένα μακρύ, καυτό καλοκαίρι πάει μόνη της στον κινηματογράφο. Τα στοιχεία για τα κέρδη του Ιουνίου θα ανακοινώνονταν σε δύο ημέρες. Ενώ η καινούργια γενική οικονομική διευθύντρια, Έριν Κάλαν, σαράντα ενός ετών, τα επεξεργαζόταν δεν παρευρέθηκε στο πάρτι, οι συνάδελφοί της ήξεραν ότι επρόκειτο να ανακοινωθούν οι πρώτες ζημίες της Lehman αφότου αποσχίστηκε από την American Express: 2,8 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι πάντες είχαν πέσει σε βαθιά περισυλλογή. «Όλοι εκείνο το βράδυ είχαμε άγχος. Νιώθαμε άσχημα για τον Τζορτζ», δήλωσε ο Γκόλντφαρμπ. «Πιο πολύ κουρασμένοι ήμαστε, παρά κακόκεφοι. Εκείνη την εποχή, κανένας δεν υποψιαζόταν ότι θα καταρρέαμε. Το μόνο που γνωρίζαμε ήταν ότι μας περίμενε πολλή δουλειά». Παρά την αναστάτωση, όμως, τα πιο σημαντικά ανώτατα διοικητικά στελέχη της Lehman εμφανίστηκαν στο πάρτι. Ο επί πολλά χρόνια πρόεδρος του.σ. και CEO, Ντικ Φουλντ, παρευρέθηκε με την επί σχεδόν τριάντα χρόνια σύζυγό του, Κάθι, πενήντα έξι ετών, η οποία ήταν τότε αντιπρόεδρος στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Στη στενή συντροφιά τους ήταν ο Τζο Γκρέγκορι, πρόεδρος της Lehman, με τη δεύτερη σύζυγό του, Νίκι, μια όμορφη μελαχρινή ελληνικής καταγωγής. Το παρών έδωσε και ο αβρός γκριζομάλλης Τομ Ρούσο, διευθυντής του νομικού τμήματος της Lehman. Περίφημος για τη γοητεία και την ευφράδειά του, ήταν γνωστός με το υποκοριστικό «ο δήμαρχος του Νταβός» επειδή, όπως εξήγησε κάποιος συνάδελφός του, «έρχεται πρώτος και φεύγει τελευταίος» στην ετήσια σύνοδο των μεγαλύτερων προσωπικοτήτων του οικονομικού χώρου στην Ελβετία. Κάτω από τα λαμπερά μάτια του κρύβεται ατσάλι μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, στα τέλη Σεπτεμβρίου, ο Ρούσο παρηγόρησε τους συνεργάτες του στη Lehman Ευρώπης με το εξής λακωνικό τηλεφώνημα: «Κόψτε το λαιμό σας». «Μην αφεθείς να παρασυρθείς από τη γοητεία του Τομ», είπε 35

ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΕΡΟΖΑ 36 κάποιος συνάδελφός του. «Όταν θέλει, γίνεται σκληρός σαν όλους τους άλλους». Το τελευταίο μέλος του στενού κύκλου του Φουλντ που παρευρέθηκε στο πάρτι ήταν ο Σκοτ Φράιντχαϊμ, τον οποίον ο Φουλντ έβλεπε σαν γιο του. Ο Φράιντχαϊμ, στα σαράντα ένα του χρόνια τότε, είναι γιος του τέως αντιπροέδρου της Booz Allen & Hamilton και τέως CEO της Chiquita Brands International, του Σάιρους Φράιντχαϊμ. Τον Σκοτ τον είχαν «τσιμπήσει» το 1996 από το τμήμα επενδυτικής τραπεζικής της Lehman και τον είχαν διορίσει διευθυντή του γραφείου του προέδρου. Σύντομα αναρριχήθηκε στα κορυφαία κλιμάκια του οργανισμού, με αποτέλεσμα να μαζευτούν γύρω του πολλοί φίλοι κι άλλοι τόσοι εχθροί. Εκεί ήταν και τα περισσότερα μέλη της εκτελεστικής επιτροπής: ο Χιου «Σκιπ» Μακγκί, διευθυντής του τμήματος επενδυτικής τραπεζικής, ο Χέρμπερτ «Μπαρτ» Μακντέιντ Γ, διευθυντής του τμήματος μετοχών, και ο Τεντ Γιανούλις, από το τμήμα ενυπόθηκων δανείων. Παρόντες ήταν, επίσης, ο Στίβεν Μπέρκενφελντ, πρόεδρος της επιτροπής επενδυτικής τραπεζικής, και ο Τζον Σέσιλ, ο μικρόσωμος και σοβαρός τέως διευθυντής της McKinsey, ο οποίος κατόρθωσε να αναδειχθεί γενικός οικονομικός διευθυντής της Lehman στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και ο οποίος, παρότι είχε αποχωρήσει το 2000 από τη Lehman, εξακολουθούσε ν αμείβεται ως σύμβουλος. Τέλος, παρευρίσκονταν πολλά ανώτατα στελέχη της NeubergerBerman, της διεύθυνσης διαχείρισης ενεργητικού της Lehman, που είχε καθιερωθεί να αποκαλείται «κόσμημα του στέμματος». Μερικούς μήνες νωρίτερα, ο Τζο Γκρέγκορι είχε πάρει κατ ιδίαν τον Γουόκερ. «Ξέρεις, δεν ήταν ανάγκη να προσκαλέσεις όλον αυτό τον κόσμο», του είπε. «Μην το ξεχνάς: αυτοί είναι απλώς οι άνθρωποι με τους οποίους τυχαίνει να συνεργάζεσαι. εν είναι φίλοι σου».

Ένα μακρύ, καυτό καλοκαίρι Ο Γκρέγκορι ήταν ο μόνος που εργαζόταν στη Lehman περισσότερο καιρό απ ό,τι ο Φουλντ. Η σταδιοδρομία και των δύο ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν η Lehman ήταν από τους κορυφαίους συμβουλευτικούς οίκους της Γουόλ Στριτ σε θέματα συγχωνεύσεων και εξαγορών, προτού στραφεί στα ομόλογα και τα ενυπόθηκα δάνεια. Ο Φουλντ και ο Γκρέγκορι είχαν συμμετάσχει σε αυτό που έγινε γνωστό ως «Μεγάλος Πόλεμος» του 1983 και του 1984, μια επική μάχη για τον έλεγχο της Lehman ανάμεσα στο μέντορά τους, τον trader ομολόγων Λιούις «Λιου» Γκλίκσμαν και τον Πίτερ Τζ. «Πιτ» Πίτερσον, τον τέως υπουργό Εμπορίου. Ο Πίτερσον, που ήξερε να κορδώνεται και να δεσπόζει στα επίσημα γεύματα με τη φλυαρία του, ήταν φοβερά αντιπαθής στους θεωρητικά υποδεέστερους trader διότι συμπεριφερόταν ως πατρίκιος. Ο Γκλίκσμαν και οι trader του κέρδισαν τον Μεγάλο Πόλεμο και απομάκρυναν τον Πίτερσον, κυρίως επειδή μέχρι τα μέσα του 1980 οι trader αποκόμιζαν πολύ περισσότερα χρήματα από τα στελέχη που παρείχαν συμβουλευτικές υπηρεσίες και τηρούσαν την ίδια γραμμή με τον Πίτερσον. Εκείνη τη μάχη, όμως, η εταιρεία την πλήρωσε ακριβά. Ορισμένα πολύ ταλαντούχα τραπεζικά στελέχη έφυγαν, τα έσοδα κατακρημνίστηκαν και έκαναν την εταιρεία ευάλωτη για εξαγορά από την πρόσφατα συγχωνευθείσα American Express Shearson, τον Απρίλιο του 1984. Ο Πίτερσον έφυγε, αφού όμως πρώτα φρόντισε να καταφέρει ένα ολέθριο πλήγμα στην εταιρεία. Η πώληση της Lehman εξυπηρετούσε σε μεγάλο βαθμό τα δικά του οικονομικά συμφέροντα. Στην ουσία, η πώλησή της συνέφερε ιδιαίτερα όλα, σχεδόν, τα ανώτατα στελέχη του τμήματος επενδυτικής τραπεζικής. Αυτό ακριβώς συνέβη, όπως αναφέρεται αναλυτικά στο βιβλίο του Κεν Ολέτα Απληστία και δόξα στη Γουόλ Στριτ. Στον Γκλίκσμαν προσφέρθηκε το ποσό των 15,6 εκατομ- 37

ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΕΡΟΖΑ μυρίων δολαρίων για τις 4.500 μετοχές προκειμένου ν αποχωρήσει, με την προϋπόθεση να μην εργαστεί σε ανταγωνιστική επιχείρηση. Όπως είναι φυσικό, ο ίδιος και οι περισσότεροι άλλοι εταίροι πήραν τα χρήματα και έφυγαν τρέχοντας. Έτσι, άρχισε η ανέλιξη του Γκρέγκορι και του Φουλντ στην άρχουσα τάξη της νέας Lehman Brothers. 38 Η εταιρεία ιδρύθηκε το 1850 από τρία αδέλφια, τον Χένρι, τον Εμάνιουελ και τον Μάγερ Λίμαν, οι οποίοι εμπορεύονταν βαμβάκι. Η επιχείρησή τους, ενώ αρχικά ασχολιόταν αποκλειστικά με το βαμβάκι, εξελίχθηκε από γενική εμπορική σε χρηματιστηριακή στο κάτω Μανχάταν. Χάρη στην επέκταση των συναλλαγών με μετοχές και ομόλογα μετά τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο, η επιχείρηση γνώρισε ευημερία και επεκτάθηκε. Το επόμενο μεγάλο άλμα της Lehman Brothers έγινε μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, επί προεδρίας του Μπόμπι Λίμαν, του οποίου το επιτραπέζιο ευρετήριο ονομάτων ήταν γεμάτο με ονόματα όπως των Γουίτνι, των Χάριμαν και πλείστων άλλων εκπροσώπων της άρχουσας τάξης της Νέας Υόρκης. Τους τοίχους των γραφείων της Lehman στο κέντρο της πόλης, στην οδό Γουίλιαμ 1, τους διακόσμησε με έργα από την ιδιωτική του συλλογή με πίνακες του Πικάσο, του Σεζάν, του Μποτιτσέλι, του Ρέμπραντ, του Ελ Γκρέκο και του Ματίς. Ήταν ένας τζέντλεμαν, ο οποίος διέθετε το εξής μεγάλο πλεονέκτημα: ήξερε πώς να ενώνει αυτούς που εργάζονταν για λογαριασμό του. Ο Άντριου Γκ. Κ. Σέιτζ Β, πρώην υπάλληλος, δήλωσε στον Κεν Ολέτα: «Ο Μπόμπι δεν ήταν γνήσιο στέλεχος τράπεζας επενδύσεων. εν ήξερε να ξεχωρίσει μια προνομιούχο μετοχή από ένα βόδι, αλλά ήταν μάνα στην ψυχολογία». Επί προεδρίας του, η Lehman έγινε ο τραπεζικός οίκος του τζέντλεμαν.

Ένα μακρύ, καυτό καλοκαίρι «Οι εταίροι της Lehman ήταν όλοι άνθρωποι περιωπής», είπε στον Ολέτα ο Φίλιξ Ρόχατιν, ο τραπεζίτης που τη δεκαετία του 1970 είχε γλιτώσει την πόλη της Νέας Υόρκης από τη χρεοκοπία. «Είχαν ανάστημα. Συναλλάσσονταν μαζί σου ως ιδιοκτήτες ενός σπουδαίου οίκου. Σου δινόταν η εντύπωση ότι η εταιρεία τους συνδύαζε την επιχειρηματική αριστοκρατία με την υψηλή κερδοφορία». Η εξαιρετική φήμη της εταιρείας τους διατηρήθηκε και μετά το θάνατο του Μπόμπι, το 1969. Πολλά από τα στελέχη του τομέα συγχωνεύσεων και εξαγορών της δεκαετίας του 1970 και των αρχών της δεκαετίας του 1980 εξακολουθούν να διατηρούν τη φήμη τους και ν αποτελούν ινδάλματα στο χώρο τους. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται οι Έρικ Γκλίτσερ, Στίβεν Α. Σβάρτσμαν, Πίτερ Σόλομον, Τζ. Τόμλινσον «Τομ» Χιλ, Ρόμπερτ Ρούμπιν, Ρότζερ Όλτμαν και ο νεαρός Στιβ Ράτνερ. Όλοι σημείωσαν καταπληκτική επιτυχία και απέκτησαν πλούτο όταν αποχώρησαν από τη Lehman Brothers. Οι εσωτερικές προστριβές χαρακτηριστικό γνώρισμα των τελευταίων πενήντα χρόνων της εταιρείας ευθύνονται που η Lehman έπεσε τόσο χαμηλά, ώστε να την εξαγοράσει η Shearson American Express το 1983. Και όσο κράτησε αυτό το παράξενο πάντρεμα («Η εξαγορά της Lehman από τη Shearson ήταν σαν να εξαγοράσει η McDonald s το 21, ένα από τα πιο πολυτελή εστιατόρια της Νέας Υόρκης», δήλωσε ένα στέλεχος της Lehman στους Μπράιαν Μπέροου και Τζον Χέλιαρ, συγγραφείς του βιβλίου Βάρβαροι προ των πυλών *) η Lehman έβραζε. Και κατέστρωνε καταχθόνια σχέδια. Η Lehman Commercial Paper Inc. (LCPI) δημιουργήθηκε για να σβήσει *Bryan Burrough and John Helyar, Barbarians at the gate: The fall of RJR Nabisco, Harper & Row, HarperBusiness, 1990. (Σ.τ.Μ.) 39