ΑΠΕΛΕΤΘΕΡΩΝΟΝΣΑ ΣΟ ΑΝΑΠΣΤΞΙΑΚΟ ΔΤΝΑΜΙΚΟ ΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Διεύθυνση τρατηγικής και Οικονομικής Ανάλυσης ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΑΠΕΛΕΤΘΕΡΩΝΟΝΣΑ ΣΟ ΑΝΑΠΣΤΞΙΑΚΟ ΔΤΝΑΜΙΚΟ ΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η παρατεταμζνη περίοδοσ ςυρρίκνωςησ τησ οικονομικήσ δραςτηριότητασ θα περιορίςει το δυνητικό ρυθμό οικονομικήσ ανάπτυξησ βραχυπρόθεςμα Η εντεινόμενθ κάμψθ τθσ οικονομικισ δραςτθριότθτασ ςυνεπάγεται ζνα ςθμαντικό βραχυπρόκεςμο κόςτοσ για τθν ελλθνικι οικονομία ςε όρουσ απϊλειασ παραγωγικοφ δυναμικοφ θ οποία αντικατοπτρίηεται ςτθν αναμενόμενθ ςωρευτικι μείωςθ τθσ απαςχόλθςθσ (κατά 6-7 % τθν τριετία 2009-2011) και τθσ επζνδυςθσ ωσ ποςοςτοφ ςτο ΑΕΠ από (21 ςε 14½ το 2011). Ωσ ςυνζπεια τθσ ςυρρίκνωςθσ τθσ παραγωγικισ βάςθσ τθσ οικονομίασ ο δυνθτικόσ ρυκμόσ οικονομικισ ανάπτυξθσ κα περιοριςτεί ςτο 1,5% περίπου το 2011 από 3.0%, κατά μζςο όρο, τθν περίοδο 2000-2008 και κα παραμείνει χαμθλόσ εάν δεν αυξθκεί θ αποδοτικότθτα τθσ ελλθνικισ οικονομίασ μζςω διαρκρωτικϊν αλλαγϊν, κακϊσ ο μεςοπρόκεςμοσ μζςοσ ρυκμόσ αφξθςθσ τθσ απαςχόλθςθσ (2011-2015) κα υπολείπεται του μ.ο. τθσ προθγοφμενθσ δεκαετίασ (+0.8% ζναντι 1.4% τθν περίοδο 2000-2008, μθ ςυμπεριλαμβανομζνθσ τθσ επίδραςθσ τθσ αδιλωτθσ εργαςίασ), ενϊ το ποςοςτό επενδφςεων παγίου κεφαλαίου ςτο ΑΕΠ κα ανακάμψει προσ το μακροχρόνιο μζςο όρο του 19½ % (ςυγκριτικά με 23½ % κατά μ.ο. μεταξφ 2000-2008). Ειδικότερα, θ μεγάλθ πρόκλθςθ για τθν ελλθνικι οικονομία -- και βαςικι πθγι αμφιβολιϊν για αυτοφσ που αντιμετωπίηουν με ςκεπτικιςμό τθν ελλθνικι προςπάκεια δθμοςιονομικισ εξυγίανςθσ είναι θ επανάκαμψθ του δυνθτικοφ ρυκμοφ ανάπτυξθσ ςε ζνα επίπεδο υψθλότερο του 2.5%, το οποίο αποτελεί αναγκαία ςυνκικθ για μία βιϊςιμθ πορεία των δθμοςιονομικϊν μεγεκϊν και ειδικά του δθμοςίου χρζουσ. ενϊ η ανάκαμψη θα πρζπει να επιτευχθεί ςε ζνα περιβάλλον πολφ λιγότερο ευνοϊκό από αυτό που χαρακτήριςε το μεγαλφτερο τμήμα τησ προηγοφμενησ δεκαετίασ. Η οικονομικι ανάκαμψθ κα πρζπει να ςυντελεςτεί ςε ζνα περιβάλλον πολφ λιγότερο φιλικό ςυγκριτικά με τθν προθγοφμενθ δεκαετία. υγκεκριμζνα οι εξαιρετικά ευνοϊκζσ μακροοικονομικζσ και χρθματοδοτικζσ ςυνκικεσ που διαμορφϊκθκαν με τθν είςοδο τθσ χϊρασ ςτθν ΟΝΕ ςε ςυνδυαςμό με το ευνοϊκό διεκνζσ οικονομικό περιβάλλον (τουλάχιςτον 1

Γεπμανία Ιπλανδία Ολλανδία Αςζηπία Φιλανδία Γαλλία Βέλγιο Ιζπανία Ιηαλία Ποπηογαλία Ελλάδα κατά τθν περίοδο 2003-2007) και τθ διοργάνωςθ των Ολυμπιακϊν αγϊνων εξαςφάλιςαν ζναν ιςχυρό ρυκμό οικονομικισ ανάπτυξθσ βαςιςμζνο ςχεδόν αποκλειςτικά ςτθν εγχϊρια ηιτθςθ και όχι ςτισ εξαγωγζσ. Ο υψθλόσ ρυκμόσ αφξθςθσ τθσ οικονομικισ δραςτθριότθτασ όμωσ δε ςυνοδεφτθκε από μία αναδιάρκρωςθ του υποδείγματοσ οικονομικισ ανάπτυξθσ κακϊσ θ ςτρεβλι δομι των κινιτρων ςε επιχειρθματικό επίπεδο ανατροφοδοτικθκε από τισ εμφανείσ ανεπάρκειεσ του δθμόςιου τομζα και αυτό αντανακλάται ςτθ ςθμαντικι διεφρυνςθ των μακροοικονομικϊν ανιςορροπιϊν (δθμοςιονομικό ζλλειμμα, ζλλειμμα του ιςοηυγίου τρεχουςϊν ςυναλλαγϊν). Ωσ εκ τοφτου, θ ελλθνικι οικονομία αποδείχκθκε εξαιρετικά ευάλωτθ ςτθν κυκλικι κάμψθ τθσ οικονομικισ δραςτθριότθτασ, θ οποία ξεκίνθςε με ζναυςμα τθ διεκνι οικονομικι κρίςθ, ςυνεχίςτθκε με ταχεία μείωςθ τθσ εγχϊριασ ηιτθςθσ -- θ οποία ςυνοδεφτθκε από επιβράδυνςθ τθσ ςυςςϊρευςθσ κεφαλαίου και ςταδιακι μείωςθ τθσ απαςχόλθςθσ -- αναδεικνφοντασ το πλιρεσ μζγεκοσ των ανιςορροπιϊν τθσ οικονομίασ. Οι δθμοςιονομικζσ ανιςορροπίεσ μεγεκφνκθκαν ςε πρωτοφανζσ επίπεδο λόγω τθσ εξαιρετικά δυςμενοφσ επανεκτίμθςθσ του πιςτωτικοφ κινδφνου τθσ χϊρασ από τισ αγορζσ που επιδείνωςε δραματικά τισ ςυνκικεσ χρθματοδότθςθσ του ελλθνικοφ δθμοςίου (μζχρι τθν ενεργοποίθςθ του μθχανιςμοφ ςτιριξθσ), και κατ επζκταςθ των τραπεηϊν, με αποτζλεςμα οι πιςτωτικζσ ςυνκικεσ για τον ιδιωτικό τομζα να γίνουν δυςχερζςτερεσ και οι υφεςιακζσ πιζςεισ να γίνουν αυτοτροφοδοτοφμενεσ. αλλά η κατάςταςη είναι αναςτρζψιμη καθϊσ τα περιθϊρια βελτίωςησ τησ οικονομικήσ 12 10 8 6 4 2 0 Το μέζο μέγεθορ ηυν επισειπήζευν ζηην Ελλάδα είναι πολύ μικπό... Απαζσολούμενα άηομα ανά επισείπηζη (2001-2007 μ.ο.): Χονδρικό και λιανικό εμπόριο και ζτεη. σπηρεζίες αποτελεςματικότητασ είναι ευρφτατα Βαςικζσ ςυνιςτϊςεσ αφξθςθσ τθσ εγχϊριασ προςτικζμενθσ αξίασ και τθσ απαςχόλθςθσ τθν τελευταία δεκαετία, και αποδζκτεσ ενόσ ςθμαντικοφ ποςοςτοφ του φαινομενικά υψθλοφ ςυνολικοφ επιπζδου επενδφςεων ςτθν ελλθνικι οικονομία ιταν κλάδοι οι οποίοι, ςφμφωνα με τθ διεκνι εμπειρία, ζχουν μικρι επίδραςθ ςτθν οικονομικι αποτελεςματικότθτα και τθν ανταγωνιςτικότθτα μιασ οικονομίασ. Κφρια παραδείγματα αποτελοφν ο τομζασ λιανικϊν και χονδρικϊν πωλιςεων, οι καταςκευζσ (κυρίωσ το ςκζλοσ των οικιςτικϊν καταςκευϊν και των εγκαταςτάςεων επιχειριςεων) και οι υπθρεςίεσ χαμθλισ προςτικζμενθσ αξίασ προσ επιχειριςεισ και νοικοκυριά. Οι 2

Βέλγιο Φιλανδία Ιπλανδία Σοςηδία Γαλλία Γεπμανία Ολλανδία Αςζηπία Ιηαλία Ιζπανία Ελλάδα Ποπηογαλία Γαλλία Βέλγιο Ποπηογαλία Αςζηπία Φιλανδία Ολλανδία Ιζπανία Γεπμανία Ιηαλία Ιπλανδία Ελλάδα προαναφερόμενοι κλάδοι επωφελοφμενοι από τθν ιςχυρι εγχϊρια ηιτθςθ, τθ μικρι ζκκεςθ ςτον ανταγωνιςμό από το εξωτερικό και τισ χρόνιεσ διαρκρωτικζσ ακαμψίεσ ςτθ λειτουργία των αγορϊν προϊόντων και υπθρεςιϊν ςτθν Ελλάδα, εξαςφάλιςαν ικανοποιθτικά περικϊρια κζρδουσ. Πράγματι, το περικϊριο κζρδουσ ςτον κλάδο του λιανικοφ και χονδρικοφ εμπορίου ςε κλαδικό επίπεδο ανερχόταν τθν τελευταία δεκαετία ςε ςχεδόν 10% ςυγκριτικά με 5.7% για τθν ευρωηϊνθ. Ωςτόςο, ο μεγάλοσ αρικμόσ επιχειριςεων και μεςαηόντων ςτον ίδιο κλάδο όπου ο ςυνολικόσ κφκλοσ εργαςιϊν ςαν ποςοςτό του ΑΕΠ ιταν κατά 1.7 φορζσ υψθλότεροσ ςτθν Ελλάδα -- περιόριηε το μζςο κζρδοσ ανά επιχείρθςθ ςε επίπεδο 65% χαμθλότερο από τθν ευρωηϊνθ. Παράλλθλα ςυνετζλεςε ςτθ διαιϊνιςθ μιασ επιχειρθματικισ διάρκρωςθσ, ςε όλουσ τουσ κλάδουσ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ, βαςιςμζνθσ κατά ςυντριπτικό ποςοςτό ςε πολφ μικρζσ επιχειριςεισ (το μζςο μζγεκοσ τθσ μζςθσ ελλθνικισ επιχείρθςθσ είναι 80% μικρότερο από το μζςο όρο τθσ ευρωηϊνθσ ςε όρουσ απαςχολοφμενων ατόμων). Η ιδιόμορφθ αυτι διάρκρωςθ δε ςυναντάται ςε αυτι τθν ζκταςθ οφτε ςε χϊρεσ οφτε ςε τμιματα χωρϊν με παρόμοια επιχειρθματικά χαρακτθριςτικά με τθν Ελλάδα όπωσ θ Πορτογαλία ι θ Ν. Ιταλία. Είναι επίςθσ ςθμαντικό να τονιςκεί ότι οι 12 10 8 6 4 2 0 Η θαινομενικά ςτηλή κεπδοθοπία ζε κλαδικό επίπεδο... Κλάδος Χονδρικού & Λιανικού Εμπορίοσ : καθαπό λειηοςπγικό πλεόναζμα/κύκλο επγαζιών (εθνικολογιζηικά ζηοισεία) προαναφερόμενοι κλάδοι οικονομικισ δραςτθριότθτασ -- οι οποίοι ςτόχευαν ςτθν εγχϊρια κατανάλωςθ -- όπωσ επίςθσ και ο κλάδοσ τθσ μεταποίθςθσ, χαρακτθρίηονταν από ζνα υψθλό βακμό εξάρτθςθσ από ειςαγωγζσ με ςυνζπεια να ςυνιςτοφν βαςικοφσ υπαίτιουσ τθσ διεφρυνςθσ των εξωτερικϊν ανιςορροπιϊν τθσ χϊρασ Πθγι : Eurostat 60 50 40 30 20 10 0 δε ζςνοδεύεηαι από ικανοποιηηική οικονομική αποηελεζμαηικόηηηα Πθγι : Eurostat Ακαθ. πποζηιθέμενη αξία ανά επγαζόμενο ζε ζηαθεπέρ ηιμέρ Λιανικό & Χονδπικό εμπόπιο Η δθμιουργία και επιβίωςθ αυτϊν των επιχειριςεων αντανακλά τισ γενικότερεσ ςτρεβλϊςεισ που χαρακτθρίηουν το επιχειρθματικό περιβάλλον ςτθν Ελλάδα, οι περιςςότερεσ εκ των οποίων πθγάηουν από τθν ανεπάρκεια και τισ παρεμβάςεισ των κρατικϊν πολιτικϊν. Η γραφειοκρατία (π.χ. πολφπλοκεσ και χρονοβόρεσ διαδικαςίεσ αδειοδότθςθσ) και οι εκτεταμζνοι διοικθτικοί περιοριςμοί ςυντιρθςαν ζνα περιβάλλον ανεπαρκοφσ ανταγωνιςμοφ, ςε ςυγκεκριμζνεσ 3

αγορζσ αγακϊν και υπθρεςιϊν που ςε ςυνδυαςμό με τα ευρφτερα περικϊρια φοροδιαφυγισ αποτζλεςαν βαςικζσ αιτίεσ επιβίωςθσ αυτισ τθσ αναποτελεςματικισ επιχειρθματικισ διάρκρωςθσ. Κατά ςυνζπεια οι φτωχζσ επιδόςεισ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ ςε όρουσ οικονομικισ αποτελεςματικότθτασ (όπωσ μετράται από το μερίδιο του ρυκμοφ οικονομικισ ανάπτυξθσ που δεν ερμθνεφεται από τθν αφξθςθ των παραγωγικϊν ςυντελεςτϊν κεφάλαιο και εργαςία) και ανταγωνιςτικότθτασ, αντανακλοφν κυρίωσ τθ ςυνδυαςμζνθ επίδραςθ των παραπάνω παραγόντων και ςε πολφ μικρότερο βακμό τισ απϊλειεσ ςε όρουσ ανταγωνιςτικότθτασ κόςτουσ (οι οποίεσ ακολοφκθςαν τάςθ όχι πολφ υψθλότερθ από το μζςο όρο τθσ ευρωηϊνθσ εκτόσ τθσ Γερμανίασ). Πράγματι, παρά τον ιςχυρό ρυκμό αφξθςθσ των επενδφςεων παγίου κεφαλαίου και τθν ικανοποιθτικι αφξθςθ τθσ απαςχόλθςθσ (ιδιαίτερα αν λθφκοφν υπόψθ οι ϊρεσ απαςχόλθςθσ και θ επίδραςθ τθσ αδιλωτθσ εργαςίασ) θ οικονομικι αποτελεςματικότθτα τθσ παραγωγισ υπολείπονταν ςθμαντικά του μζςου όρου τθσ ευρωηϊνθσ. Η Δ/ςθ Οικονομικισ Ανάλυςθσ τθσ ΕΣΕ εκτιμά ότι θ οικονομικι αποτελεςματικότθτα ςυνειςζφερε λιγότερο από 30% -- ςυγκριτικά με 60% που ςυνειςζφεραν μαηί κεφάλαιο και εργαςία -- ςτθ ςωρευτικι αφξθςθ του δυνθτικοφ ρυκμοφ ανάπτυξθσ μεταξφ 1999 και 2008. η φφεςη επιταχφνει το μεταςχηματιςμό τησ ελληνικήσ οικονομίασ αλλά οι διαρθρωτικζσ μεταβολζσ και η επιχειρηματική πρωτοβουλία θα είναι οι καταλφτεσ για την οικονομική ανάκαμψη 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Η οικονομική ανάκαμτη θα βαζιζηεί κςπίυρ ζηη βεληίυζη ηηρ οικονομικήρ αποηελεζμαηικόηηηαρ % Εςπωζώνη 99-08 Ελλάδα 99-2008 Ελλάδα 2012-15 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ,AMECO, Εκηιμήζειρ ΕΤΕ πρόβλεψη Κεθάλαιο Επγαζία Οικ. αποηελεζμαηικόηηηα Η τριετισ φφεςθ που αναμζνεται τελικά να βιϊςει θ ελλθνικι οικονομία και θ οποία ςυνοδεφεται από ςθμαντικι κάμψθ ςτο επίπεδο εγχϊριασ ηιτθςθσ αλλά και αλλαγι τθσ διάρκρωςισ τθσ, ζχει κζςει ιδθ ςε κίνθςθ τθ διαδικαςία του οικονομικοφ μεταςχθματιςμοφ. Η ςυνειςφορά των κλάδων που αποτζλεςαν βαςικοφσ τροφοδότεσ τθσ οικονομικισ δραςτθριότθτασ (βλ. λιανικό χονδρικό εμπόριο, καταςκευζσ και βαςικζσ υπθρεςίεσ προσ εγχϊρια νοικοκυριά και επιχειριςεισ) ςυρρικνϊνεται και αναμζνεται να διαφοροποιθκεί προσ περιςςότερο εξωςτρεφείσ δραςτθριότθτεσ. Κλάδοι που κα μποροφςαν να αναδειχκοφν ςε βαςικά ςυςτατικά ενόσ πιο εξωςτρεφοφσ και βιϊςιμου αναπτυξιακοφ υποδείγματοσ για τθν ελλθνικι οικονομία. (βλ. επόμενθ παράγραφο) είναι: i) οι μεταφορζσ (και κυρίωσ θ ναυτιλία 4

που ιδθ από τα μζςα τθσ προθγοφμενθσ δεκαετία αποτζλεςε τον πλζον ταχζωσ αναπτυςςόμενο εξωςτρεφι κλάδο τθσ ελλθνικισ οικονομίασ), ii) οι τουριςτικζσ δραςτθριότθτεσ υψθλισ προςτικζμενθσ αξίασ εκτόσ του εννοοφμενου παραδοςιακοφ πλαιςίου τθσ τουριςτικισ οικονομίασ (λ.χ αγορά ςπιτιϊν από μθ κατοίκουσ, τουριςμόσ πολυτελείασ), iii) κλάδοι ςυνδεόμενοι με τθν ανανεϊςιμθ ενζργεια, iv) ποιοτικοί κλάδοι τθσ πρωτογενοφσ παραγωγισ (π.χ. ιχκυοκαλλιζργειεσ), και τζλοσ v) ο τομζασ τθσ εκπαίδευςθσ. Προαπαιτοφμενο ςε αυτι τθ διαδικαςία είναι ο ζγκαιροσ μεταςχθματιςμόσ του μακροοικονομικοφ και μικροοικονομικοφ πλαιςίου ϊςτε να μθν αποτελοφν τροχοπζδθ ςτθν ανάλθψθ υγιοφσ επιχειρθματικισ δραςτθριότθτασ και να διευκολφνουν τθ βζλτιςτθ κατανομι των παραγωγικϊν πόρων προσ τισ πλζον αποδοτικζσ και όχι τισ πλζον βολικζσ χριςεισ τουσ. Βαςικι προτεραιότθτα είναι θ ανάκτθςθ τθσ δθμοςιονομικισ ιςορροπίασ και θ βελτίωςθ τθσ αποτελεςματικότθτασ του δθμόςιου τομζα. Ωσ εκ τοφτου, θ μείωςθ τθσ φοροδιαφυγισ, θ βζλτιςτθ διαχείριςθ των κρατικϊν δαπανϊν, ϊςτε να μθ ςυντθροφν μθ-παραγωγικζσ δραςτθριότθτεσ, και θ εξαςφάλιςθ ενόσ υγιοφσ, ρυκμιςτικοφ και όχι παρεμβατικοφ ρόλου του κράτουσ, κα παράςχουν από μόνα τουσ ςθμαντικι αναπτυξιακι ϊκθςθ περιορίηοντασ τθ χρθματοδοτικι εκτόπιςθ και τθ ςτρζβλωςθ των επιχειρθματικϊν κινιτρων για τον ιδιωτικό τομζα. Η προϊκθςθ των διαρκρωτικϊν μεταβολϊν με άρςθ των διοικθτικϊν εμποδίων και κεςμικϊν ανεπαρκειϊν, θ επιτάχυνςθ ςτθν απονομι δικαιοςφνθσ (ςυμπεριλαμβανομζνων των φορολογικϊν υποκζςεων) και κυρίωσ θ προςαρμογι τθσ λειτουργίασ τθσ αγοράσ εργαςίασ κακϊσ και του εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ ςτισ απαιτιςεισ τθσ ςυγκυρίασ, αλλά κυρίωσ ςτισ απαιτιςεισ του μζλλοντοσ, αποτελοφν βαςικζσ προχποκζςεισ για τθν ανάκτθςθ τθσ αναπτυξιακισ δυναμικισ τθσ οικονομίασ. ενϊ υπάρχουν ςυγκεκριμζνοι κλάδοι οι οποίοι δφνανται να διαδραματίςουν πρωταγωνιςτικό ρόλο ςτην ανάκαμψη τησ ελληνικήσ οικονομίασ Δυνθτικι ςυνειςφορά ςτθν ετιςια οικονομικι δραςτθριότθτα Κλάδοσ ςε ποςοςτ. Μονάδεσ Τουριςμόσ 0,7 Κρουαηιζρα 0,2 Διαμετακομιςτικό Κζντρο 0,1 Ναυτιλιακζσ υπθρεςίεσ 0,1 Πρωτογενισ τομζασ 0,1 Ανανεώςιμθ ενζργεια 0,2 Εκπαίδευςθ 0,1 Σφνολο 1,5 Η Δ/ςθ Οικονομικισ Ανάλυςθσ τθσ ΕΣΕ εκτιμά ότι θ αξιοποίθςθ από τθν Ελλάδα των υφιςτάμενων και δυνθτικϊν ςυγκριτικϊν πλεονεκτθμάτων τθσ οικονομίασ μασ ςε εξωςτρεφείσ, κατά το πλείςτον, τομείσ κα μποροφςε να αυξιςει το δυνθτικό ρυκμό οικονομικισ ανάπτυξθσ κατά τουλάχιςτο 1.5 ποςοςτιαία μονάδα ετθςίωσ (ςε επίπεδο υψθλότερο του 2½ % ετθςίωσ) 5

ςυντελϊντασ αποφαςιςτικά ςτθ βελτίωςθ των δθμοςιονομικϊν μεγεκϊν εφόςον οι απαραίτθτεσ διαρκρωτικζσ αλλαγζσ προωκθκοφν με αποφαςιςτικότθτα. Ωσ χαρακτθριςτικά παραδείγματα αναφζρονται τα ακόλουκα Η εκμετάλλευςθ αναξιοποίθτων πτυχϊν τθσ ςφγχρονθσ τουριςτικισ βιομθχανίασ, (πζρα από το παραδοςιακό υπόδειγμα καλοκαιρινϊν διακοπϊν) που χαρακτθρίηονται από υψθλι προςτικζμενθ αξία και τισ οποίεσ ζχουν εκμεταλλευτεί ςθμαντικά άλλεσ χϊρεσ. Σζτοιεσ πτυχζσ αποτελοφν θ ηιτθςθ κατοικίασ από αλλοδαποφσ ςυνταξιοφχουσ ι αγοραςτζσ εξοχικισ κατοικίασ (βλ. Ιςπανία) που κα μποροφςε να υποςτθρίξει επενδφςεισ ςτθν αγορά ακινιτων τθσ τάξθσ των 15 δισ ευρϊ ςε μεςοπρόκεςμο χρονικό ορίηοντα προςκζτοντασ άνω τθσ μιςισ ποςοςτιαίασ μονάδασ ςτον ετιςιο ρυκμό οικονομικισ ανάπτυξθσ. Η παροχι ιατρικϊν υπθρεςιϊν από τον ιδιωτικό τομζα (βλ. παραδείγματα Γερμανίασ και Ιςραιλ) και θ παροχι τουριςτικϊν υπθρεςιϊν πολυτελείασ (όπωσ υπθρεςιϊν ελλιμενιςμοφ ςκαφϊν πολυτελείασ) αποτελοφν άλλεσ διαςτάςεισ τθσ τουριςτικισ βιομθχανίασ με ςθμαντικά αναξιοποίθτα πλεονεκτιματα. Βαςικά προαπαιτοφμενα για τθν αξιοποίθςθ των προαναφερόμενων ευκαιριϊν αποτελοφν, μεταξφ άλλων, θ αποτελεςματικι ρφκμιςθ των χριςεων γθσ και ζνα πλιρεσ κτθματολόγιο ςε ςυνδυαςμό με ζνα ςτακερό και ανταγωνιςτικό φορολογικό πλαίςιο. Η ανάπτυξθ του κλάδου τθσ κρουαηιζρασ ςτον οποίο θ Ελλάδα διαδραματίηει πρωταγωνιςτικό ρόλο ωσ προοριςμόσ (αποτελϊντασ προοριςμό για το 20% των επιβατϊν κρουαηιζρασ ςτθ ΕΕ), αλλά δεν προςπορίηει τα ανάλογα ζςοδα (μόνο 10% των ςυνολικϊν ειςπράξεων τθσ ΕΕ το 2008) ςε αντίκεςθ με άλλεσ χϊρεσ, κυρίωσ ςτθ δυτικι Μεςόγειο, οι οποίεσ αποτελοφν βαςικά ςθμεία επιβίβαςθσ τουριςτϊν εξαιτίασ τθσ μειωμζνθσ ζωσ πρόςφατα ελκυςτικότθτασ των ελλθνικϊν λιμανιϊν ωσ αποτζλεςμα διοικθτικϊν περιοριςμϊν. Η εφαρμογι του νόμου για το καμποτάη, μαηί ενδεχομζνωσ με τισ επιπρόςκετεσ προςαρμογζσ ςτα διεκνι πρότυπα ϊςτε να καταςτεί θ Ελλάδα απόλυτα ανταγωνιςτικόσ χϊροσ δραςτθριοποίθςθσ για τισ εταιρίεσ κρουαηιζρασ, κα επιτρζψει ςτθν ελλθνικι οικονομία να αντλιςει το μερίδιο των εςόδων που τθσ αντιςτοιχοφν βάςει τθσ ςθμαςίασ τθσ ωσ προοριςμοφ. Η ανάδειξθ τθσ Ελλάδασ ςε διαμετακομιςτικό κόμβο για μεταφορά εμπορευμάτων από και προσ τθ ΝΑ Ευρϊπθ κα μποροφςε να αυξιςει τον όγκο του διακινοφμενου εμπορίου κατά 75% (από περίπου 170 εκατομμφρια τόνουσ ςιμερα ςε 290 εκατομμφρια τόνουσ ζωσ το 2015) αναδεικνφοντασ τθν Ελλάδα ςε θγετικό κζντρο ςτθν ανατολικι Μεςόγειο ανταγωνιςτικό των αντίςτοιχων λιμανιϊν τθσ δυτικισ Μεςογείου -- και εξαςφαλίηοντασ οφζλθ τόςο για τισ ελλθνικζσ μεταφορζσ όςο και ευκαιρίεσ ανάπτυξθσ για εταιρίεσ παροχισ επικουρικϊν υπθρεςιϊν. Η προςζλκυςθ ςθμαντικϊν ιδιωτικϊν επενδφςεων ςε λιμάνια και δίκτυα μεταφορϊν, μζςω αποτελεςματικισ εφαρμογισ τθσ ςχετικισ νομοκεςίασ για προςζλκυςθ επενδφςεων αλλά και τθσ απελευκζρωςθσ των ςχετικϊν κλειςτϊν επαγγελμάτων αποτελοφν βαςικό ςυςτατικό μιασ επιτυχθμζνθσ ςτρατθγικισ ςτο ςυγκεκριμζνο κλάδο. Η παράλλθλθ ανάπτυξθ ενόσ ςθμαντικοφ φάςματοσ ςχετιηόμενων υπθρεςιϊν 6

(λογιςμικοφ, αποκικευςθσ, τροφοδοςίασ, αςφάλιςθσ και άλλων χρθματοπιςτωτικϊν υπθρεςιϊν) μποροφν να πολλαπλαςιάςουν τα δυνθτικά οφζλθ για τθν ελλθνικι οικονομία. Η δυνατότθτα παροχισ περιςςότερων επικουρικϊν υπθρεςιϊν υψθλισ προςτικζμενθσ αξίασ ςτο ναυτιλιακό κλάδο (που περιλαμβάνουν μεταξφ άλλων νομικζσ, διαχειριςτικζσ, χρθματοπιςτωτικζσ και υπθρεςίεσ τθλεπικοινωνιϊν) οι οποίεσ αντιπροςωπεφουν άνω του 30% του κφκλου εργαςιϊν τθσ ευρφτερθσ ναυτιλιακισ βιομθχανίασ (όπωσ καταδεικνφουν τα παραδείγματα του Ηνωμζνου Βαςιλείου, τθσ Ολλανδίασ και τθσ Δανίασ) και για τισ οποίεσ οι ναυτιλιακζσ μασ εταιρίεσ πλθρϊνουν ςθμαντικά κεφάλαια ςτο εξωτερικό αποτελεί μία ακόμθ δυνατότθτα. Η εξαςφάλιςθ ςυνκθκϊν υγιοφσ ανταγωνιςμοφ ςτον τομζα τθσ παροχισ υπθρεςιϊν ακόμθ και με ςυνδυαςμζνθ παροχι υπθρεςιϊν ςε διαςυνοριακό επίπεδο (όπωσ προβλζπεται και από τθ ςχετικι Οδθγία τθσ ΕΕ για παροχι υπθρεςιϊν που πρόκειται να ενςωματωκεί πλιρωσ ςτο εκνικό μασ δίκαιο), κα διευκολφνει τθν άντλθςθ των μζγιςτων δυνατϊν ωφελειϊν από το ςυγκεκριμζνο τομζα. Η αναβάκμιςθ του ελλθνικοφ εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ και ειδικά τθσ τριτοβάκμιασ εκπαίδευςθσ με παράλλθλθ εκμετάλλευςθ του τεράςτιου ακαδθμαϊκοφ δυναμικοφ τθσ ελλθνικισ διαςποράσ κακϊσ και των δωρεϊν από εφπορουσ ζλλθνεσ, κα μποροφςαν να διευκολφνουν τον επαναπατριςμό ενόσ ςθμαντικοφ τμιματοσ των ελλινων φοιτθτϊν που ςπουδάηουν ςτο εξωτερικό (8% του ςυνόλου, αν λθφκεί υπόψθ και το γεγονόσ ότι ζνα ςθμαντικό ποςοςτό των φοιτθτϊν παραμζνει ςτα ελλθνικά πανεπιςτιμια για ζνα χρονικό διάςτθμα που υπερβαίνει τον ελάχιςτο χρόνο φοίτθςθσ, ςυγκριτικά με 2.5% για το μ.ο. τθσ ευρωηϊνθσ) και να αναδείξει τθ χϊρα ςε ζνα πόλο ζλξθσ για τθν ταχζωσ αναπτυςςόμενθ ηιτθςθ ποιοτικϊν ςπουδϊν από τισ γειτονικζσ μασ χϊρεσ τθσ Ν.Α Ευρϊπθσ Ο τομζασ τθσ ανανεϊςιμθσ ενζργειασ ςτον οποίο θ Ελλάδα ςυνεχίηει να υςτερεί -- παρά τα αναμφιςβιτθτα ςυγκριτικά τθσ πλεονεκτιματα -- ενϊ παράλλθλα θ χϊρα μασ είναι από τισ πλζον εξαρτϊμενεσ ςε ειςαγωγζσ μθ ανανεϊςιμων ενεργειακϊν πόρων. Ο ςυγκεκριμζνοσ τομζασ κα μποροφςε να δθμιουργιςει επενδφςεισ άνω των 13 δισ ευρϊ τθν επόμενθ πενταετία υποκακιςτϊντασ ζνα ςθμαντικό ποςοςτό των υψθλϊν ειςαγωγϊν ενεργειακϊν αγακϊν. Η διαςφάλιςθ ενόσ διαφανοφσ και ανταγωνιςτικοφ ρυκμιςτικοφ πλαιςίου με ορκολογικά κίνθτρα και αξιόπιςτθ αποτίμθςθ των μελλοντικϊν αναγκϊν κα επιτρζψει ςτθ ελλθνικι οικονομία να αξιοποιιςει αποτελεςματικότερα και αυτό το ανταγωνιςτικό τθσ πλεονζκτθμα. Ο πρωτογενισ τομζασ μπορεί να ανακάμψει από τθ μακροχρόνια τάςθ ςυρρίκνωςθσ του, επενδφοντασ αποτελεςματικότερα ςτα ανταγωνιςτικά πλεονεκτιματα τθσ ελλθνικισ παραγωγισ και χαράςςοντασ μια πιο μακροπρόκεςμθ ςτρατθγικι που να υπερβαίνει τουσ βραχυπρόκεςμουσ 7

τακτικιςμοφσ για εκμετάλλευςθ τθσ ΚΑΠ. Οι κλάδοι των ιχκυοκαλλιεργειϊν και του λαδιοφ αποτελοφν χαρακτθριςτικά παραδείγματα εξωςτρεφϊν κλάδων με ςθμαντικά ανταγωνιςτικά πλεονεκτιματα οι οποίοι κα μποροφςαν να αυξιςουν τθ ςυνειςφορά τουσ ςτισ ελλθνικζσ εξαγωγζσ κατά περιςςότερο από 40% τα επόμενα χρόνια, επενδφοντασ ςτθν ποιοτικι διαφοροποίθςθ,ςτθν αποτελεςματικότερθ προβολι και ςτθ γεωγραφικι διαφοροποίθςθ προσ ραγδαία αναπτυςςόμενεσ νζεσ αγορζσ (βλ. Κίνα, Ρωςία). Στισ ςελίδεσ 30-39 του πλήρουσ κειμζνου τησ μελζτησ περιλαμβάνονται οι προβλζψεισ τησ Δ/ςησ Οικονομικήσ Ανάλυςησ τησ ΕΤΕ για την πορεία βαςικϊν μακροοικονομικϊν μεταβλητϊν τησ ελληνικήσ οικονομίασ. Ελλάδα: Οικονομικι Δραςτθριότθτα 2009 2010π 2011π 2010π εποσικά διοπθωμένα ζηοισεία Τ1 Τ2 Τ3ε Τ4π Τ1π Τ2π Τ3π Τ4π ΑΕΠ (% εηηζίυρ) -2,3-4,0-2,9-2,7-4,0-4,5-4,9-5,1-4,1-2,4 0,1 ΑΕΠ (% ηπιμηνιαία) -0,6-1,7-1,1-1,5-0,8-0,7 0,6 0,9 Εγχ. Ζήτηση (% εηηζίωρ) -2,5-6,3-5,1-4,2-6,6-7,2-7,3-7,5-5,8-4,5-2,7 Τελ. Καηανάλυζη (% εηηζίυρ) 0,3-4,2-4,6-0,8-5,1-5,2-5,6-6,1-5,5-3,9-3,0 Ιδιωτ. Κατανάλωση (% εηηζίωρ) -1,8-3,4-3,7 1,5-4,2 Δημ. Κατανάλωση (% εηηζίωρ) 9,6-9,3-9,8-9,8-8,4 Επενδ. Παγίος Κεθαλ. (% εηηζίωρ) -13,9-16,3-7,9-14,6-18,6-17,0-15,0-13,6-7,9-7,2-3,0 Καηαζκεςέρ -8,8-16,9-8,5-16,7-23,2 Εξοπλιζμόρ -23,9-12,8-7,0-10,0-15,7 Καθαπέρ εξαγ (ζςνειζθ. ζηο ΑΕΠ ) 0,5 3,0 2,7 2,1 3,3 3,4 3,1 3,3 2,2 2,5 3,0 Εξαγωγές (% εηηζίωρ) -18,1-0,5 5,6-0,5-5,0 2,1 1,5 2,2 6,7 5,6 8,0 Εισαγωγές (% εηηζίωρ) -13,6-9,7-5,1-6,6-13,5-10,0-8,9-8,7-3,0-4,5-4,0 Πηγή ΕΛ.ΣΤΑΤ. και εκηιμήζειρ ΕΤΕ * ςποκείμενα ζε αναθεώπηζη ηων ζςνιζηωζών ηος ΑΕΠ 2011π Ολόκληρο το κείμενο τησ μελζτησ (ςτα αγγλικά) μπορεί να ανευρεθεί ςτην ακόλουθη ηλεκτρ. διεφθυνςη: http://www.nbg.gr /PRESS/PUBLICATIONS/Economic and Financial Bulletin Αθήνα, 16 Νοεμβρίου 2010 8