4.11. Στεγανοποίηση των σχηματισμών

4.11. Στεγανοποίηση των σχηματισμών Κουρτίνες ενεμάτωσης Από τα προηγούμενα καταδεικνύεται η σημασία των γεωλογικών και τεκτονικών συνθηκών μιας θέσης τόσο για την περίπτωση διαφυγών διαρροών νερού όσο και στη θεμελίωση ενός φράγματος. Τέτοιες θέσεις με σοβαρά προβλήματα αν εντοπιστούν καλό είναι να αποφεύγονται και να τροποποιείται η κατασκευή κατά τέτοιο τρόπο που να εξασφαλίζεται η στεγανότητα του ταμιευτήρα και η ασφάλεια του φράγματος. Εν τούτοις στην πράξη δεν είναι πάντα εύκολο να εξασφαλιστούν οι ιδανικές συνθήκες θεμελίωσης. Οι μορφολογικές, γεωλογικές και τεκτονικές συνθήκες δύσκολα εξασφαλίζουν πλήρη στεγανότητα ή ευστάθεια, ενώ και οι ανάγκες σε νερό ή ρεύμα επιτάσσουν την κατασκευή ενός φράγματος ακόμα και σε δυσμενείς γεωτεχνικά ή υδρογεωλογικά συνθήκες. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 398

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 399

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 400

Στις περιπτώσεις αυτές εξετάζεται η δυνατότητα βελτίωσης τόσο των συνθηκών περατότητας των σχηματισμών όσο και της ενίσχυσης των διατμητικών αντοχών τους. Έτσι όπου μπορεί αυτό να γίνει με καλά αποτελέσματα και με το μικρότερο κόστος η κατασκευή προχωράει με τις σχετικές παρεμβάσεις. Η σημαντικότερη παρέμβαση σε αυτές τις περιπτώσεις αναφέρεται στη διαδικασία των τσιμεντενέσεων. H διαδικασία του δικτύου τσιμεντενέσεων και ενεμάτωσης μετά τον έλεγχο της υδροπερατότητας (δοκιμές lugeon), είναι ηεξής: 1. Το ένεμα που έχει επιλεγεί εισπιέζεται με κατάλληλη διάταξη στις γεωτρήσεις πρώτης τάξης, που έχουν το κατάλληλο (μέγιστο) βάθος και αναπτύσσονται σε όλη την έκταση του χώρου που πρόκειται να βελτιωθεί. Η εισπίεση του ενέματος γίνεται συνήθως με ανιόντα βήματα σε πεντάμετρα τμήματα και με πιέσεις ίσες κάθε φορά με το βάρος των υπερκειμένων πετρωμάτων. Σε πολύ κερματισμένο πέτρωμα μπορεί να γίνει σε κατιόντα βήματα. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 401

2. Ακολουθεί η διάνοιξη σειράς γεωτρήσεων ενδιάμεσα των πρώτων (γεωτρήσεις δεύτερης τάξης), όπου με τον ίδιο τρόπο ελέγχεται η περατότητα με δοκιμές Lugeon. 3. Αν διαπιστωθεί αυξημένη περατότητα γίνονται τρίτης τάξεως ενέσεις με την ίδια διαδικασία. 4. Η όλη διαδικασία (έλεγχος περατότητας, ενέσεις κλπ) επαναλαμβάνεται πυκνώνοντας τις γεωτρήσεις (γεωτρήσεις τρίτης, τέταρτης πέμπτης κλπ τάξης) μέχρι την επίτευξη της αναγκαίας τιμής περατότητας (σε lit/min) για ορισμένο χρόνο. Το ζητούμενο με μια τέτοια διαδικασία είναι: α. η αύξηση της αντοχής κερματισμένων ή διατμημένων ζωνών στο χώρο θεμελίωσης, και β. η μείωση της υπόγεια ροής του νερού ή η μετάθεσή της όσο το δυνατόν βαθύτερα. έτσι ώστε να μειώνεται στο ελάχιστο η επίδρασή του στη σταθερότητα του φράγματος. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 402

Τυπική διάταξη γεωτρήσεων ενεμάτωσης διαφόρων τάξεων. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 403

Διάταξη γεωτρήσεων πρώτης, δεύτερης, τρίτης, κλπ τάξης. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 404

Κουρτίνα ενεμάτωσης σε χωμάτινα φράγματα (α) (β) Κουρτίνα ενεμάτωσης (α) σε τοξωτό και (β) αντηριδωτό φράγμα Ο σκοπός της κουρτίνας ενεμάτωσης είναι να περιορίσει την ποσότητα των υπόγειων διαρροών και να μειώσει την πίεση αυτών. Η κουρτίνα αποστράγγισης στοχεύει στο να παραλάβει κάθε διαρροή που θα περάσει από την κουρτίνα ενεμάτωσης και να απομειώσει την παραμένουσα ανυψωτική υδροστατική πίεση. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 405

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 406

Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις όπου οι σχηματισμοί δεν ευνοούν την εφαρμογή τέτοιων μεθόδων βελτίωσης λόγω: υψηλού πορώδους, χαμηλής υδροπερατότητας, χημικής σύστασης, δράσης υπόγειου νερού, κλπ. Συνεπώς η δυνατότητα συνεργασίας ενέματος και γεωλογικού σχηματισμού (επιλογή του κατάλληλου ενέματος για συγκεκριμένη περίπτωση από πλευράς σταθεροποίησης και στεγανοποίησης, περιβαλλοντικής αποδοχής και οικονομίας) αποτελεί αποφασιστικό στοιχείο για την επιλογή και αποδοχή μιας θέσης κατασκευής. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 407

Βάθος και διάταξη τσιμεντενέσεων σε σχέση με τις γεωλογικές συνθήκες του υπεδάφους (Η διακεκομμένη γραμμή δείχνει το βάθος της προτεινόμενης κουρτίνας σύμφωνα με υπολογισμούς και χωρίς να ληφθούν υπόψη οι γεωλογικές συνθήκες). ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 408

Ανάπτυξη γεωτρήσεων ελέγχου της υδροπερατότητας, Α σε χωμάτινο φράγμα και Β σε φράγμα βαρύτητας. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 409

Διάταξη διαφραγματικής κουρτίνας σε πτυχωμένα και κερματισμένα ανθρακικά πετρώματα στο φράγμα De Castillon στη Γαλλία. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 410

4.12. Προβλήματα στερεοπαροχής Το πρόβλημα της στερεοπαροχής αποτελεί ιδιάζουσας σημασίας πρόβλημα που ναι μεν δεν σχετίζεται με τις τεχνικογεωλογικές και υδρογεωλογικές συνθήκες της περιοχής της λεκάνης κατάκλυσης και του χώρου του φράγματος αλλά προκαλεί σημαντικές επιπτώσεις στη λειτουργία του ταμιευτήρα, καθώς μειώνει σημαντικά τον ωφέλιμο χώρο του. Με τον όρο αυτό γίνεται αναφορά στα στερεά υλικά που εισέρχονται στον ταμιευτήρα και λόγω του φράγματος αποτίθενται στον πυθμένα της λεκάνης κατάκλυσης, μειώνοντας συνεχώς τη χωρητικότητά της. Εξ ορισμού λοιπόν καταφαίνεται ότι το πρόβλημα αυτό είναι άμεσα συνδεδεμένο με τις γεωλογικές συνθήκες που επικρατούν στην ευρύτερη μορφολογικά περιοχή της υδρολογικής λεκάνης που επηρεάζει τη λειτουργία του ταμιευτήρα, δηλαδή της λεκάνης απορροής. Γενικά το πρόβλημα αυτό γίνεται δύσκολο στη μελέτη και ποσοτικοποίηση του λόγω: Των μορφολογικών συνθηκών (κλίση πρανών, κλπ) Του τεκτονικού καθεστώς (παρουσία ρηξιγενών ζωνών, πτυχών και γενικά στοιχείων καταπόνησης των σχηματισμών), ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 411

Των γεωλογικών συνθηκών (παρουσία σχηματισμών ευαποσάθρωτων και ευκολοδιάβρωτων) Των υδρογεωλογικών συνθηκών (υψηλή υδροφορία, παρουσία πηγών, κλπ), Των κλιματολογικών συνθηκών (δίαιτα βροχοπτώσεων, πλημμυρικές παροχές, κλπ), Του ποσοστού της φυτοκάλυψης και των μεταβολών αυτού, Σε αυτό συμβάλλει ακόμα και Η παρουσία στη λεκάνη απορροής ενεργών αστοχιών πρανών που αναμοχλεύουν τους σχηματισμούς και δημιουργούν μεγάλους όγκους υλικών για μεταφορά. Συνεπώς η μελέτη ενός ταμιευτήρα θα πρέπει σίγουρα να επεκτείνεται και σε όλη την έκταση της λεκάνης απορροής. Η μελέτη αυτή θα πρέπει να αρχίζει με μια γεωλογική χαρτογράφηση σε κλίμακα μικρότερη αυτής της λεκάνης κατάκλυσης, που θα περιγράφει λεπτομερώς τους γεωλογικούς σχηματισμούς τόσο από πλευράς τεκτονικής καταπόνησης όσο και από πλευράς ροπής σε διάβρωση και αποσάθρωση. Ακόμα θα περιγράψει όλους τις χαλαρές πρόσφατες αποθέσεις που είναι δυνατόν να κινητοποιηθούν εύκολα. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 412

Μια σχέση κλιμάκων χαρτογράφησης 1:25.000 για τη λεκάνη απορροής, 1:5.000 για τη λεκάνη κατάκλυσης και 1:1000 ή 1:500 για το χώρο θεμελίωσης του φράγματος είναι πολύ ικανοποιητική. Ανάλογα λοιπόν με το ποσοστό: των ευαποσάθρωτων σχηματισμών του υποβάθρου των χαλαρών αποθέσεων που εντοπίζονται στη λεκάνη απορροής καθορίζονται και οι ποσότητες των υλικών που μπορεί να μεταφερθούν στον ταμιευτήρα. Γενικά πάντως η ποσοτικοποίηση του προβλήματος δεν είναι εύκολη. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί διάφοροι τύποι υπολογισμού, όπως αυτός που προτείνεται από τους Κουτσογιάννη και Ταρλά, 1987. Η μέθοδος αυτή βασίζεται: στη μέση ετήσια βροχόπτωση και στο είδος των γεωλογικών σχηματισμών που δομούν τη λεκάνη ενδιαφέροντος. Η ακρίβεια των υπολογισμών είναι λοιπόν συνάρτηση κυρίως του είδους των γεωλογικών σχηματισμών και της ευκολίας με την οποία αυτοί υφίστανται την επίδραση των παραγόντων διάβρωσης και αποσάθρωσης. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 413

Αναλυτικότερα ημέσηετήσιαστερεοπαροχή σε τόνους υλικών ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, υπολογίζεται από τη σχέση: G = γ 15 e 3P / 1000 όπου, G= η μέση ετήσια στερεοπαροχή σε ton/km 2 γ = συντελεστής που προκύπτει από τη σχέση: γ = k + 1 p1 + k2 p2 k3p3 k 1,k 2 και k 3 εμπειρικοί συντελεστές του μέτρου διαβρωσιμότητας των σχηματισμών με τιμές κατηγοριοποίησης που δίνονται σε σχετικό πίνακα, ενώ, p 1,p 2 και p 3 η επί τοις εκατό συμμετοχή των διαφόρων γεωλογικών σχηματισμών που δομούν τη λεκάνη απορροής του χώρου ενδιαφέροντος. P=η μέση ετήσια βροχόπτωση στη λεκάνη απορροής σε m. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 414

Οι εμπειρικοί συντελεστές του μέτρου διαβρωσιμότητας στη σχέση Κουτσογιάννη Τάρλα για τον υπολογισμό της στερεοπαροχής. Εμπειρικός συντελεστής Τιμή Συντελεστή Περιγραφή του μέτρου διαβρωσιμότητας που αντιστοιχεί στον εμπειρικό συντελεστή k 1 1 Σχηματισμοί υψηλής διαβρωσιμότητας (π.χ. αλλούβια, κορήματα, διλούβια, λεπτομερή ιζήματα Πλειοκαίνου, φλύσχης, κλπ) k 2 0,5 Σχηματισμοί μέσης διαβρωσιμότητας (π.χ. αδρομερή ιζήματα Πλειοκαίνου Μειοκαίνου, κροκαλοπαγή χαμηλής έως μέσης συνεκτικότητας, ασβεστιτικές μάργες, ψαμμίτες χαμηλής διαγένεσης, φυλλίτες, κλπ) k 3 0,1 Σχηματισμοί χαμηλής διαβρωσιμότητας (π.χ. ασβεστόλιθοι, δολομίτες, συνεκτικοί ψαμμίτες, συνεκτικοί σχιστόλιθοι, κλπ) ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 415

Στον παραπάνω τύπο θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και προσαύξηση 20% για τα συρόμενα φερτά καθώς και 15% για λόγους ασφάλειας, οπότε ο τελικός υπολογισμός γίνεται από τον τύπο: G = 1.20 1.15 γ 15 e 3P /1000 Παραδείγματα πλήρωσης ταμιευτήρων λόγω αυξημένης στερεοπαροχής υπάρχουν πολλά στη βιβλιογραφία. Το φράγμα Sautet στη Γαλλία, που ο ταμιευτήρας του γέμισε με νερό το 1935, μετά από 10 χρόνια, διαπιστώθηκε με γεωτρητική έρευνα, απόθεση ιζημάτων μέσου πάχους 14 μέτρων. Ο συνολικός όγκος των υλικών αυτών ήταν 1.330.000 m 3, ποσότητα που αντιστοιχεί σε μέση ετήσια στερεοπαροχή 166 m 3 /Km 2 επιφάνειας. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 416

Ο ταμιευτήρας Pont du Loup στις Γαλλικές Άλπεις (1927) πληρώθηκε μέσα σε πέντε χρόνια από υλικά στερεοπαροχής. Στο Σχήμα που ακολουθεί, φαίνονται οι διαδοχικές θέσεις του πυθμένα του ταμιευτήρα κατά τη διάρκεια της περιόδου 1927-1930, λόγω απόθεσης των υλικών της στερεοπαροχής. Το 1932 ο ταμιευτήρας πληρώθηκε ολοσχερώς και χρειάστηκαν ειδικές παρεμβάσεις. Η διαδοχική πλήρωση του ταμιευτήρα του φράγματος Pont du Loup στις Γαλλικές Άλπεις την τριετία 1927-1930. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 417

ΤΕΧΝΙΚΟΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΘΕΣΕΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ (ΜΙΚΡΩΝ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ ΛΙΜΝΟΔΕΞΑΜΕΝΩΝ) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ Η συνεχής χρήση των υδροφορέων για ύδρευση άρδευση τα τελευταία χρόνια έχει επιφέρει δραματική μείωση των διαθέσιμων ποσοτήτων υπόγειου νερού ή την πλήρη εξάντλησή τους κυρίως λόγω: πολλαπλασιασμό των αναγκών αυξανόμενη χρήση των πάσης φύσεως υδροφορέων κακή διαχείριση Έτσι, οι υπόγειοι υδροφορείς είναι ανεπαρκείς για την εξυπηρέτηση των αρδευτικών - υδρευτικών αναγκών μίας περιοχής Αντίθετα, τα νερά της βροχής που τροφοδοτούν τους χείμαρρους και τα ποτάμια (επιφανειακά), χάνονται ανεκμετάλλευτα στη θάλασσα. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 418

Η χρήση των νερών αυτών (όπου είναι εφικτή) θα περιορίσει την εκμετάλλευση των υπόγειων νερών και θα προστατεύσει τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες. Η εκμετάλλευση απαιτεί συγκέντρωση και η συγκέντρωση την κατασκευή ταμιευτήρων (μικρών φραγμάτων αλλά και λιμνοδεξαμενών. Τα έργα αυτά απαιτούν πολύ καλή γνώση ανάμεσα στα άλλα και των τεχνικογεωλογικών συνθηκών, τόσο στο χώρο συγκέντρωσης του νερού όσο και στη θέση του φράγματος-αναχώματος. Οι ταμιευτήρες με μεγάλη χωρητικότητα (μεγάλα φράγματα) θα έλυναν το πρόβλημα διάθεσης άφθονου και σχετικά φθηνού νερού αλλά: η απουσία κατάλληλων γεωμορφολογικών συνθηκών οι πιθανές δυσκολίες από γεωτεχνικής και υδρογεωλογικής πλευράς η έλλειψη των αναγκαίων χρηματικών πόρων. Συνεπώς η λύση είναι η κατασκευή ικανού αριθμού ταμιευτήρων μικρής χωρητικότητας κατάλληλα διεσπαρμένων σε όλη την έκταση της περιοχής ενδιαφέροντος. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 419

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΙΚΡΩΝ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ Τα μικρά φράγματα και οι λιμνοδεξαμενές, καθώς δημιουργούνται με την κατασκευή αναχωμάτων μικρού ύψους, μπορούν: να αναπτυχθούν και σε περιοχές με ηπιότερη μορφολογία, όπου δεν αντιμετωπίζονται σοβαρά γεωτεχνικά προβλήματα (αστοχίες, διαρροές κλπ). να αποθηκεύουν το νερό που πέφτει σε περιόδους περιορισμού των αναγκών και γενικά μικρής διάρκειας. να κατασκευαστούν σχετικά γρήγορα (διάστημα μικρότερο από ένα χρόνο), να διαμορφωθούν από υλικά κοντά στη θέση και με τα κριτήρια των μεγάλων χωμάτινων φραγμάτων, χωρίς να απαιτούν όμως τις αυστηρές προδιαγραφές αυτών (μικρές φορτίσεις). να αποτελούν άμεσα παραγωγικά έργα, (μικρές δαπάνες κατασκευής για κυρίως έργο, τα συναφή έργα, αλλά και τα έργα αξιοποίησης). να επισκευάζονται εύκολα σε περίπτωση βλάβης, και να προσαρμόζονται με ευκολία στο περιβάλλον χωρίς να δημιουργούν μη αναστρέψιμες αλλαγές. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 420

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΘΕΣΕΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ Α. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟΙ ΥΔΡΟΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΟΙ 1. Η θέση υδρογραφικού άξονα να εξασφαλίζει, μικρό κόστος κατασκευής (στενή κοιλάδα με διεύρυνση στα ανάντη, μικρή απόσταση από κέντρα κατανάλωσης κλπ) και απουσία καλλιεργειών (μικρό κόστος απαλλοτριώσεων). 2. Οι τοπογραφικές συνθήκες θα πρέπει να εξασφαλίζουν την ευχερή διάταξη των συναφών έργων. 3. Η λεκάνη απορροής να είναι κατάλληλης έκτασης για τη συγκέντρωση τέτοιων ποσοτήτων ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων που μετά την αφαίρεση κατείσδυσης, εξάτμισης, κλπ να επαρκούν για την πλήρωση του έργου. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 421

Β. ΤΕΧΝΙΚΟΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ 1. Παρουσία σχηματισμών με επαρκή στεγανότητα τόσο στη λεκάνη κατάκλυσης όσο και στη θέση του άξονα του φράγματος. 2. Παρουσία σχηματισμών που μπορούν να φέρουν τις φορτίσεις που προκύπτουν από την κατασκευή του φράγματος και την πλήρωση του ταμιευτήρα, χωρίς προβλήματα αστάθειας που βλάπτουν τη λειτουργία του έργου. 3. Παρουσία σχηματισμών στην ευρύτερη περιοχή που δίνουν τη δυνατότητα δανειοδότησης υλικών κατασκευής. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΕΧΝΙΚΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Αυτή πρέπει γενικά να περιλαμβάνει: Α. ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΡΑΦΕΙΟΥ 1. Συλλογή βιβλιογραφικών δεδομένων για γεωλογία, τεκτονική, τεχνική γεωλογία, υδρογεωλογία, γεωφυσική, μεταλλευτικές έρευνες, σεισμικότητα του χώρου, κλπ). 2. Εξέταση της ευρύτερης περιοχής έρευνας από διαθέσιμους χάρτες (τοπογραφικούς, γεωλογικούς-τεχνικογεωλογικούς κλπ). ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 422

3. Μελέτη των διαθέσιμων αεροφωτογραφιών ή και δορυφορικών εικόνων. 4. Αξιολόγηση των παλαιότερων προτάσεων αξιοποίησης του υδατικού δυναμικού στην περιοχή ενδιαφέροντος. 5. Εντοπισμός των πλέον κατάλληλων θέσεων. Β. ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΦΑΣΗΣ 1. Επιτόπια εξέταση όλων των θέσεων που σύμφωνα με τα παραπάνω στοιχεία παρουσιάζουν ενδιαφέρον και οριστικοποίηση των πλέον κατάλληλων. 2. Σύνταξη των απαραίτητων στο στάδιο αυτό γεωλογικών χαρτών της ευρύτερης περιοχής της λεκάνης κατάκλυσης. 3. Ανάλυση μορφολογίας λεκάνης απορροής, λεκάνης κατάκλυσης και θέσης του φράγματος (μορφολογικό ανάγλυφο, κλίσεις πρανών, φυτοκάλυψη). ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 423

4. Διερεύνηση της γεωλογικής δομής (γεωλογική κατασκευή, τεκτονική δομή, πιθανά προβλήματα) και σύνταξη γενικών τεχνικογεωλογικών - γεωλογικών χαρτών και τομών. 5. Εξέταση των διαθέσιμων υδρομετεωρολογικών στοιχείων στη λεκάνη απορροής. Γ. ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΦΑΣΗΣ ΠΡΟΜΕΛΕΤΗΣ 1. Εξέταση των τεχνικογεωλογικών συνθηκών (καθορισμός θέσεων με γεωτεχνικά προβλήματα σε λεκάνη κατάκλυσης και χώρο του φράγματος όπως ρηξιγενείς ζώνες, αστοχίες, κλπ). 2. Μικροτεκτονικές αναλύσεις (πρανή θεμελίωσης του φράγματος - θέσεις της λεκάνης κατάκλυσης) και εκτίμηση της εκσκαψιμότητας. 3. Δυνατότητα καθορισμού κοντά στο έργο θέσεων δανειοδότησης υλικών κατασκευής αναχώματος, στραγγιστηρίων κλπ με κατάλληλη περιγραφή αυτών. 4. Διαμόρφωση και εκτέλεση κατάλληλου γεωτρητικού προγράμματος (άξονα, λεκάνη και θέσεις δανειοθαλάμων) με επιτόπου και εργαστηριακές δοκιμές. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 424

5. Διαχωρισμός των σχηματισμών σε τεχνικογεωλογικές ενότητες, με βάση τη φυσική τους κατάσταση και την εκτίμηση των φυσικομηχανικών χαρακτηριστικών. 6. Υδρογεωλογικές παρατηρήσεις σχετικά με τα υπόγεια και επιφανειακά νερά και εκτίμηση της υδροπερατότητας των σχηματισμών (εισπιέσεις νερού). 7. Διερεύνηση της στερεοπαροχής με μελέτη της διαβρωσιμότητας - αποσαθρωσιμότητας των σχηματισμών της λεκάνης απορροής (κλίμα, γεωλογική σύσταση, ανάγλυφο, έντασης βροχοπτώσεων, βαθμού φυτοκάλυψης, κλπ). 8. Ακριβής καθορισμός, με βάση τη γεωλογική-τεχνικογεωλογική θεώρηση, της πλέον πιθανής θέσης του φράγματος, του τύπου αυτού, καθώς και πιθανές εναλλακτικές λύσεις. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 425

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΘΕΣΕΩΝ ΛΙΜΝΟΔΕΞΑΜΕΝΩΝ ΓΕΝΙΚΑ Λιμνοδεξαμενές: χώροι ταμίευσης νερού, με τη κατασκευή αναχώματος είτε στην κοίτη κάποιου υδρορέματος, είτε με διαμόρφωση κατάλληλου χώρου σε παρακείμενη του υδρογραφικού άξονα περιοχή (προσαγωγός - σημείο υδροληψίας). Αποτελούν τον απλούστερο και οικονομικότερο τρόπο "αποθήκευσης" αφού δεν απαιτούν: (α) πολυδάπανα έργα εκτροπής νερών κατά την κατασκευή, έργα υπερχείλισης πλημμυρικών παροχών, ενώ (β) κατασκευάζονται εύκολα σε κατάλληλες θέσεις των κοιλάδων με αναχώματα, ύψους 5-15 m από τα υλικά της περιοχής, και (γ) προσαρμόζονται πολύ εύκολα στις συνθήκες υδρογραφικών αξόνων με εποχιακή περίοδο ροής. H ανάπτυξη τέτοιων έργων, μικρού κόστους κατασκευής, απαλλοτριώσεων και διαχείρισης ικανοποιούν συνήθως τις τοπικές ανάγκες κοινότητας ή και δήμου. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 426

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ Τα κυριότερα κριτήρια επιλογής των θέσεων για τη δημιουργία λιμνοδεξαμενών πέρα από την ελάχιστη χωρητικότητα (άθροισμα αναγκών και απωλειών), αλλά και το νεκρό όγκο συσσώρευσης φερτών υλών, είναι τα ακόλουθα: 1. Η άρδευση να γίνεται με τη βοήθεια της βαρύτητας (το αντλιοστάσιο επιβαρύνει το κόστος). 2. Η ετήσια βροχόπτωση να εξασφαλίζει τις αναγκαίες ποσότητες νερού, ιδιαίτερα αν αυτή είναι η μόνη πηγή τροφοδοσίας. 3. Οι απώλειες εξάτμισης (θερμοκρασία, υγρασία και ένταση ανέμου) να είναι μικρές. 4. Ο βαθμός περατότητας του εδάφους θεμελίωσης να είναι μικρός (οι αποδεκτές απώλειες δεν πρέπει να υπερβαίνουν το 9-10% της ωφέλιμης χωρητικότητας). 5. Η ποσότητα των φερτών υλών που είναι δυνατόν να συσσωρευτούν, να είναι μικρές (διαβρωσιμότητα σχηματισμών φυτοκάλυψη, μορφολογικό ανάγλυφο, ένταση βροχοπτώσεων, κλίμα). ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 427

Οι μορφολογικές κλίσεις να μην είναι έντονες (πρέπει να κυμαίνονται μεταξύ 3%-8%) και γενικά να εξασφαλίζεται η μεγαλύτερη χωρητικότητα με το μικρότερο όγκο αναχώματος. Η απόσταση του χώρου με την πηγή τροφοδοσίας να είναι μικρή, ώστε το πλέγμα των έργων υδροληψίας (φράγμα εκτροπής, προσαγωγός, ενδιάμεσα φρεάτια καθίζησης - εκκένωσης φερτών υλικών) να είναι οικονομικό. Τυπική διάταξη βασικών έργων λιμνοδεξαμενής (Υπ. Γεωργ. 2003). ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 428