Το περιβάλλον µε άλλα µάτια

Το περιβάλλον µε άλλα µάτια Γεωργία Κουρκουνάκη 1, Χριστίνα Μαβίνη 2, Βασιλική Πολυζούλη 3, Σοφία Σίµογλου 4, ΜατούλαΣκαλτσά 5, Μαρία Τριανταφυλλίδου 6, Μάρω Ψύρρα 7 1. Παιδαγωγός-Μουσειολόγος, ΜΑ Μουσειολογίας - ΜΜΣΤ email: georgiakourkounaki@yahoo.com 2. Αρχαιολόγος-Μουσειολόγος, ΜΑ Μουσειολογίας - ΜΜΣΤ xmavini@gmail.com 3. Παιδαγωγός, Μaster in Education, - ΜΜΣΤ villypol@hotmail.com 4. Παιδαγωγός - ΜΜΣΤ 5. Ιστορικός της Τέχνης-Μουσειολόγος, καθηγήτρια ΑΠΘ - MMΣΤ scaltsa@arch.auth.gr 6. Αρχιτέκτων-Μουσειολόγος, ΜSc Αποκατάστασης, ΜΑ Μουσειολογίας - MMΣΤ m_triantaphillidou@yahoo.gr 7. Ιστορικός της Τέχνης, ΜΑ Ιστορίας της Τέχνης, -ΜΜΣΤ maropsyr@yahoo.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η πολυπρισµατική «ανάγνωση» του όρου «περιβάλλον», µέσα από προσεγγίσεις οι οποίες, εκτός από τη φυσική διάσταση, λαµβάνουν υπόψη και άλλες παραµέτρους του περιβάλλοντος (κοινωνική, εργασιακή, επικοινωνιακή), αποτελεί µία επιλογή µε πολιτική διάσταση, η οποία προϋποθέτει την επίγνωση του εύρους των ατοµικών δυνατοτήτων του µετανεωτερικού ανθρώπου. Η επίγνωση της παραπάνω συνθήκης, συνιστά για µας στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης τη βάση εκκίνησης για τη συγκρότηση των µουσειοπαιδαγωγικών προγραµµάτων, προκειµένου να µη χάσουµε το δάσος στην προσπάθειά µας να επικεντρωθούµε στο δέντρο. Και δεν είναι µόνο τα παιδιά των εκπαιδευτικών εργαστηρίων τέχνης του Σαββατοκύριακου «ΠΑΙΖΩ-ΜΑΘΑΙΝΩ- ΗΜΙΟΥΡΓΩ», τα οποία φέτος επιχειρούν να προσεγγίσουν το θέµα «περιβάλλον» µε τα δικά τους «άλλα µάτια». Η πολυπρισµατική αυτή «θέαση» διέπει όλα τα προγράµµατα που καθηµερινά απευθύνονται σε σχολικές οµάδες και σε άλλες ειδικότερες κατηγορίες κοινού. Ακόµα και τα στοχευµένα γύρω από το δέντρο προγράµµατα που σχεδιάστηκαν για δύο συνεχόµενες χρονιές στο πλαίσιο της εκστρατείας του ΥΠ.ΠΟ., «Το έντρο της Ζωής σε 4 εποχές», επιχειρούν και πάλι µε αφορµή το δέντρο, πολλαπλές αναγνώσεις, πέραν των εικαστικών και φανερά «πράσινων» προσεγγίσεων. Τέλος, µε αυτά τα «άλλα µάτια» αντιµετωπίζουµε την πρόκληση της αξιολόγησης και της συνακόλουθης επανατροφοδότησης των προγραµµάτων µας. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ Περιβάλλον, Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, σύγχρονη τέχνη, εννοιολογικός άξονας, πολυπρισµατική ανάγνωση, πολιτική διάσταση, µνήµη, µεταβολή, µουσειοπαιδαγωγικά προγράµµατα, αλληλουχία, κλιµάκωση, άτοµο, οµάδα, ψυχαγωγία, γνώση, δηµιουργία, αξιολόγηση. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 86

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πάνε πάνω από είκοσι χρόνια που οι οικολόγοι-πράσινοι καταλάµβαναν έδρανα στο γερµανικό κοινοβούλιο ως κόµµα µε πολιτικές θέσεις, οι οποίες βέβαια ξεπερνούσαν την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Παρότι όµως σήµερα το περιβάλλον βρίσκεται στο στόµα των περισσοτέρων από µας, δε νοµίζουµε ότι η πολυπρισµατικότητα που το συγκροτεί και η πολιτική διάσταση της θέασης του, έχουν γίνει αντιληπτά στο σύνολό τους. Το περιβάλλον για τη συντριπτική πλειονότητα ταυτίζεται µε το φυσικό, το οποίο µε τη σειρά του περιορίζεται ακόµη περισσότερο ως έννοια, όταν η πλειονότητα επίσης το ταυτίζει µε τη φύση και το ανέγγιχτο από ανθρώπινη δραστηριότητα περιβάλλον. Τέτοιες προσεγγίσεις αφήνουν έξω τόσο το τεχνητό, αστικό και γενικότερα κατοικηµένο περιβάλλον, όσο κυρίως την κοινωνική του διάσταση, η οποία σε συνάρτηση µε την οικονοµική, καθορίζουν το πολιτικό του περιεχόµενο. Όταν µάλιστα σήµερα είµαστε υποχρεωµένοι να αντιλαµβανόµαστε τον κόσµο µας µε όρους παγκοσµιοποιηµένης δράσης, τότε δε µπορούµε παρά να προσπαθούµε να το συλλάβουµε ως ολότητα που τα µέρη της αλληλεπιδρούν µεταξύ τους, επηρεαζόµενα και επιδρώντα σε ένα αξεδιάλυτο όλο. Το καλύτερο παράδειγµα µιας τέτοιας συνθήκης είναι το γνωστό της πεταλούδας που κουνά τα αιθέρια φτερά της κάπου στον βορρά του πλανήτη και της καταστροφικής πληµµύρας που από αυτό το πέταγµα προκαλείται στο νότο του. Βέβαια και αυτό το παράδειγµα αναφέρεται στο φυσικό περιβάλλον, η πρόσφατη όµως οικονοµική κρίση που χτυπάει τις πόρτες όλου του αναπτυγµένου κόσµου, µε το γνωστό σύνδροµο «ντόµινο», ανάλογο αυτού της πεταλούδας, αποτελεί, δυστυχώς το βιωµένο παράδειγµα αποφάσεων και δράσεων που παίρνονταν πολύ µακριά από εµάς και που σε καµία περίπτωση δεν θεωρούσαµε ότι µας αφορούν ή το χειρότερο ότι θα µας επηρεάσουν. Τι ωφελεί όµως να γνωρίσει κανείς και να αντιλαµβάνεται τα πράγµατα στην µακροκλίµακα και στην παγκόσµιά τους διάσταση; Τι ωφελεί να γνωρίζει ότι τα σηµερινά προβλήµατα του µετανεωτερικού ανθρώπου, στο περιβάλλον που ζει, στο περιβάλλον που εργάζεται, στο περιβάλλον που κυκλοφορεί, στο περιβάλλον που αναπνέει, στο περιβάλλον που ερωτεύεται, στο περιβάλλον που βιώνει τη µοναξιά του, στο περιβάλλον που µεγαλώνει τα παιδιά του, ανάγονται ίσως στην πίστη του αναγεννησιακού νεωτερικού ανθρώπου στις ατοµικές του δυνάµεις και στην τοποθέτηση του εαυτού του στο κέντρο του ξεµαγεµένου θεοκρατικού ως τότε κόσµου, του οποίου θεός αναδεικνύεται το άτοµο; Η επίγνωση αυτής της συνθήκης, νοµοτελειακής όπως αποδείχτηκε για τον τρόπο που αντιµετώπισε το περιβάλλον ο δυτικός πολιτισµός, είναι ένα καλό εργαλείο για να σχετικοποιήσουµε τη µοναδικότητα του δυτικού πολιτισµικού µοντέλου και να αναγνωρίσουµε σε «άλλους» πολιτισµούς «περιβαλλοντικές» αντιλήψεις συνολικότερες και πιο ανθρώπινες. Ωφελεί λοιπόν η επίγνωση της µακροκλίµακας, δηλαδή η γνώση του δάσους, όταν πρόκειται να σώσουµε το δέντρο, γιατί αυτός είναι ο τρόπος που καλλιεργείται κριτική σκέψη και διαµορφώνονται συνειδητοποιηµένοι πολίτες. Γιατί αυτός είναι ο τρόπος που οι πολίτες, µε επίγνωση του συνόλου, κατανοούν το µέγεθός τους, αποκτούν συνείδηση του πεδίου εµβέλειάς τους, δεν θεωρούν εαυτούς θεούς και δεν αιθεροβατούν, κοιτούν µε κατανόηση και καταδεκτικότητα το «άλλο» και τα άλλα µικρά που συγκροτούν τον κόσµο µας, «τον ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 87

µικρό τον µέγα», αναγνωρίζοντας τελικά την ανάγκη συνεργασίας και κοινής δράσης. Και τότε τέτοιες δράσεις, που προέρχονται από συνειδητή επιλογή και βαθιά γνώση, είναι και µόνιµες και διαρκείς. Και τότε επίσης εθισµένοι στη διαδικασία «σκέφτοµαι γι αυτό υπάρχω», δεν πρόκειται ποτέ να εκπέσουµε στο «καταναλώνω γι αυτό υπάρχω», που εκφράζει τον σύγχρονο γίγαντα του παγκοσµιοποιηµένου καπιταλισµού ο οποίος, όπως αποδείχτηκε, είχε πήλινα πόδια. Με αυτή την έννοια, φτάνοντας εκεί από όπου ξεκινήσαµε, δηλαδή στην πολιτική διάσταση που ενέχει η σφαιρική αντιµετώπιση του περιβάλλοντος, την οποία κάνουµε πράξη µε τα µουσειοπαιδαγωγικά µας προγράµµατα στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, θα σηµειώναµε ότι µόνο αν γνωρίζουµε ποιο είναι το δάσος, θα µπορέσουµε να σώσουµε το «δέντρο». Αλλιώς και το δέντρο δεν θα σώσουµε και το δάσος τελικά θα χάσουµε. ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΜΕ ΑΛΛΑ ΜΑΤΙΑ Με την οπτική αυτή αντιµετωπίζεται λοιπόν η θεµατική «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» η οποία αποτελεί κατά τη φετινή χρονιά τον εννοιολογικό άξονα γύρω από τον οποίο οργανώνονται οι σχεδιασµοί και τα προγράµµατα των συναντήσεων για τα εργαστήρια «ΠΑΙΖΩ-ΜΑΘΑΙΝΩ- ΗΜΙΟΥΡΓΩ» που πραγµατοποιούνται κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή στο χώρο του µουσείου. Το σύνολο των 280 παιδιών ηλικίας 4-11 ετών που συµµετέχουν και τις τρεις µέρες στα εργαστήρια αυτά, επισκέπτονται το µουσείο σε εβδοµαδιαία βάση και µε τον τρόπο αυτό, όχι µόνο αποκτούν µία ουσιαστικότερη επαφή και εξοικείωση µε τον ίδιο το χώρο του µουσείου και τα έργα, αλλά έχουν και τη δυνατότητα κάθε φορά να εκφράζονται καλλιτεχνικά στο πλαίσιο των εικαστικών εφαρµογών που πραγµατοποιούν ατοµικά και οµαδικά στο εργαστήριο. Οι δραστηριότητες αυτές, εξασφαλίζουν την εξοικείωση των παιδιών µε εµπειρίες συλλογικής καλλιτεχνικής δηµιουργίας στο πλαίσιο των οποίων η ατοµική δραστηριότητα άρα και ο εαυτόςαλληλεπιδρά, συνδέεται µε ό,τι προηγείται και έπεται, συµπληρώνει και συµπληρώνεται και ως εκ τούτου, αποκτά τη θέση του µέσα σε ένα ευρύτερο σύστηµα-περιβάλλον. Σχήµα 1: Στιγµιότυπο από τα εκπαιδευτικά εργαστήρια «Παίζω-Μαθαίνω- ηµιουργώ». ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 88

Ο σχεδιασµός των µουσειοπαιδαγωγικών προγραµµάτων κάθε κύκλου των 12 συναντήσεων, οργανώνεται µε άξονα µια ενιαία θεµατική, κοινή για όλες τις οµάδες του προγράµµατος και η οποία οπωσδήποτε διαπνέει όλες τις συναντήσεις του κάθε κύκλου. Σε προηγούµενους «κύκλους» τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν σε βάθος το έργο και τη διαδροµή του Θεόφιλου, να επεξεργαστούν διηγήµατα ενός σύγχρονου πολυβραβευµένου «παραµυθά», του Χρήστου Μπουλώτη, να διερευνήσουν την ταυτότητα της θάλασσας που τους «περιβάλλει», της Μεσογείου, πραγµατοποιώντας ταξίδια στο χώρο και το χρόνο, µέσα από δρόµους πολιτισµού «τεµνόµενους ή και παράλληλους». Φέτος λοιπόν είναι το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ που εµπνέει το σύνολο της εργασίας (εννοιολογικής και εικαστικής) των παιδιών στο µουσείο. Και εκτός από την σχεδόν αυτονόητη διάκριση του φυσικού µε το ανθρωπογενές περιβάλλον, τα ίδια τα παιδιά µέσα από την επαφή τους µε τα έργα διερευνούν τις ποικίλες εννοιολογικές προεκτάσεις του όρου «περιβάλλον» και επιχειρούν να αντιληφθούν τα όριά του. Σχήµα 2: Οµαδική εικαστική δηµιουργία των παιδιών του Παίζω-Μαθαίνω- ηµιουργώ µε αφορµή την αλληλεξάρτηση των στοιχείων του περιβάλλοντος. Σχήµα 3: Στιγµιότυπο από εικαστική εφαρµογή των παιδιών µε αφορµή το φυσικό κόσµο. Με όχηµα τα έργα του Ακριθάκη, του Παύλου, του Τσόκλη, του Τάκη, του Warhol και του Θεόφιλου, και αξιοποιώντας πάντα τα προσωπικά τους βιώµατα και προσλαµβάνουσες, τα παιδιά πράττουν και τοποθετούνται γύρω από ζητήµατα που ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 89

αφορούν το σπίτι, την πόλη, το µπαλκόνι τους, το δικό τους βιωµένο κόσµο, το δικό τους οικογενειακό, κοινωνικό, αστικό περιβάλλον, ακόµα και εικαστικό-εικονιστικό τους περιβάλλον! Και πάντα µε εργαλείο την τέχνη και την εικαστική δηµιουργία, εφευρίσκουν τους τρόπους να ασκήσουν την κριτική τους µατιά, να διατυπώσουν τη δική τους εκδοχή για την πραγµατικότητα που τους περιβάλλει. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο αξιοποιούνται τα έργα όλων των περιοδικών εκθέσεων: µε αφορµή, για παράδειγµα τα ανθρωπάκια του Γ. Γαΐτη, τα παιδιά µίλησαν για τη συγκέντρωση τόσων ανθρώπων στα µεγάλα αστικά κέντρα, µυήθηκαν στις έννοιες της τυποποίησης και της οµοιοµορφίας, της υπερκατανάλωσης και της συσσώρευσης υλικών αγαθών, ενώ βρήκαν τους τρόπους να παραστήσουν το δυνάστη και τον αντιρρησία και να διαγράψουν τις αναπόφευκτες συνέπειες που έχει η υπερβολή και η κατανάλωση, στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Σχήµα 4: Τα παιδιά των εργαστηρίων «Παίζω-Μαθαίνω- ηµιουργώ», πραγµατοποιούν performance στον εξωτερικό χώρο του ΜΜΣΤ µε αφορµή την αναδροµική έκθεση του Γιάννη Γαΐτη Το σύµβολο της matraque του γλύπτη Θόδωρου, έγινε η αφορµή για την έναρξη ενός διαλόγου γύρω από το ρόπαλο, ως σύµβολο πρωτόγονου εργαλείου επιβίωσης, µέσω του οποίου εξασφαλίζεται η προσαρµογή στο προσφερόµενο περιβάλλον. Παράλληλα η ενέργεια του «χειρισµού» και πρωτίστως του ακόµα πιο επίκαιρου «τηλε-χειρισµού», που θίγεται στο έργο του καλλιτέχνη, έχει άµεση αναφορά στην καθηµερινότητα και τα βιώµατα των παιδιών, αφυπνίζει τη «µατιά» τους απέναντι στο σύγχρονο περιβάλλον και τους προσφέρει τα απαραίτητα εργαλεία, ώστε να το «δουν µε άλλα µάτια». Αντίστοιχα, ερχόµενα σε επαφή µε τα µπουκάλια κρασιού, τα δοχεία λαδιού και τα υπόλοιπα σκεύη οικιακού εξοπλισµού µιας ιδιωτικής συλλογής έργων τέχνης, όλα φιλοτεχνηµένα, κατόπιν παραγγελίας, από γνωστούς σύγχρονους έλληνες καλλιτέχνες, τα παιδιά των εργαστηρίων, βρίσκουν την ευκαιρία να µιλήσουν για το κάθε µπουκάλι ως προσωπικό «περιβάλλον» και δηµιουργία του καλλιτέχνη. Ταυτόχρονα συζητούν για το κρασί ως παράγωγο του αµπελιού και της καλλιέργειάς του, διερευνούν τους συµβολισµούς που σχετίζονται µε αυτό, τις κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονται κατά τις περιστάσεις οινοποσίας, την έννοια της τελετουργίας, ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 90

αλλά και τη λειτουργία του τραπεζιού στην οποία τοποθετείται το µπουκάλι, ή το φλιτζάνι του καφέ, το οποίο πίνει κανείς συνήθως µε παρέα. Ακόµα περισσότερο, οι αποτοιχίσεις της Ρένας Παπασπύρου, µε τις οποίες ήρθαν σε επαφή τα παιδιά κατά την πρόσφατη αναδροµική έκθεση µε τίτλο «FLASHBACK», στάθηκαν αφορµή να µιλήσουν για τα υλικά του αστικού τοπίου (ξύλο, άσφαλτο, λαµαρίνα) και να παρατηρήσουν τα «επεισόδια» της διάβρωσης και της µεταµόρφωσης που επιβάλλει ο χρόνος στην ύλη. Μέσω της διαδικασίας αυτής ανέκυψε το ζήτηµα της µνήµης, η οποία εµπεριέχεται σε καθηµερινές επιφάνειες που µας περιβάλλουν (τοίχους, δάπεδα, κ.α.). Τα παιδιά κλήθηκαν να εντοπίσουν τη δική τους συµµετοχή στη µεταβολή των πραγµάτων και να αναγνωρίσουν σε ποιο βαθµό το φυσικό και το πολιτισµικό περιβάλλον αλληλεπιδρούν, µεταµορφώνονται και ανακυκλώνονται. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Αντίστοιχη ολιστική προσέγγιση της θεµατικής του «περιβάλλοντος» διατρέχει και το σχεδιασµό των καθηµερινών εκπαιδευτικών προγραµµάτων που απευθύνονται σε οργανωµένες σχολικές, αλλά και σε άλλες ειδικές οµάδες κοινού. Όσοι µαθητές λοιπόν επισκέφθηκαν το µουσείο για να παρακολουθήσουν το πρόγραµµα «Στη χώρα του Γαΐτη», αντιλήφθηκαν την αναφορά της σύγχρονης τέχνης σε συγκεκριµένα κοινωνικά χαρακτηριστικά της καθηµερινότητας καθώς και τον ρόλο της ως µέσου διαµαρτυρίας. Μέσα από την εφαρµογή βιωµατικών δράσεων, αφήγησης και καταγραφής ιδεών, προβληµατίστηκαν σε σχέση µε το φαινόµενο της µαζοποίησης, του καταναλωτισµού, της αποξένωσης, αναζήτησαν τους λόγους που ώθησαν τον καλλιτέχνη στη δηµιουργία του «συµβόλου» του και ευαισθητοποιήθηκαν αναφορικά µε τη σηµασία διατήρησης της προσωπικής ταυτότητας. Σχήµα 5: Μαθητές των µικρότερων τάξεων του ηµοτικού σχολείου παρακολουθούν το πρόγραµµα «Στη Χώρα του Γαΐτη». ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 91

Σχήµα 6: Μαθητές της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης πραγµατοποιούν δράσεις κατά την περιήγησή τους στην αναδροµική έκθεση του Γιάννη Γαΐτη. Αντίστοιχα, µε αφορµή τις αποτοιχισµένες καθηµερινές επιφάνειες της Ρένας Παπασπύρου οι µικρότεροι µαθητές, αντιλήφθηκαν τα ίχνη και τις αποτυπώσεις που αφήνει η ανθρώπινη δραστηριότητα στο υλικό περιβάλλον. Με τη βοήθεια µίας ιστορίας µυθοπλασίας, ξεκίνησαν ένα παιχνίδι αναζήτησης ονειρικών µορφών και φαντασιακών σχηµάτων στους «τοίχους», ανακαλύπτοντας και αποκρυπτογραφώντας σταδιακά τις κρυµµένες ιστορίες που αυτοί αφηγούνται σε όσους ξέρουν να «αφουγκράζονται». Για τα µεγαλύτερα παιδιά το παιχνίδι της αναζήτησης και το πεδίο του προβληµατισµού εστιάστηκε στη συνεχή µεταβολή του περιβάλλοντος, τόσο του αστικού και οικοδοµηµένου, όσο και του κοινωνικού και διαπροσωπικού, ενός περιβάλλοντος που τελικά ολοένα και χάνεται και ξεφτίζει, όπως τα φθαρµένα στρώµατα των τοίχων, τα οποία αποκαλύπτουν πάντα νέες µορφές προς «ανάγνωση». Ταυτόχρονα, ευαισθητοποιήθηκαν σε σχέση µε την υιοθέτηση στάσεων και αξιών µε σκοπό τη διατήρηση της ποιότητας του περιβάλλοντος. ΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΝΤΡΟ Με αφορµή την επανάληψη της πανελλήνιας εκστρατείας του ΥΠ.ΠΟ. «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 2008. Το δέντρο της ζωής σε τέσσερις εποχές», το ΜΜΣΤ σχεδίασε και υλοποιεί για δεύτερη συνεχή χρονιά ειδικότερες δράσεις και προγράµµατα εµπνευσµένα από τους συµβολισµούς της έννοιας «δέντρο», το οποίο όµως προσεγγίζεται και αυτό µε τη σειρά του, µε «άλλα µάτια»! «Τόπος...δέντρο» Το πρόγραµµα µε τίτλο: «Τόπος: δέντρο» απευθύνεται εξατοµικευµένα σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας που συνοδεύονται από έναν τουλάχιστον ενήλικα κατά την επίσκεψή τους στο µουσείο και η πραγµατοποίησή του είναι δυνατή χωρίς την καθοδήγηση µουσειοπαιδαγωγού. Τα έργα και η αλληλεπίδραση µε αυτά αποτελούν το όχηµα για τη διεύρυνση της οπτικής µιας ήδη βιωµένης σχέσης παιδιού-ενήλικα σε ένα νέο περιβάλλον, το µουσειακό. Στη διάρκεια του προγράµµατος παιδί και συνοδός ενθαρρύνονται να προσεγγίσουν από κοινού τη θεµατική του δέντρου διαδραστικά, ως προς τους ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 92

συµβολισµούς και τις εννοιολογικές του προεκτάσεις (δέντρο και οικολογία, το δέντρο της ζωής-γενεαλογικό δέντρο, το δέντρο ως στοιχείο παραµυθιού, ως προσωπική µνήµη) και εικαστικά, ως προς τα υλικά και τις τεχνικές που χρησιµοποιεί ο καθένας από τους καλλιτέχνες των οποίων τα έργα έχουν επιλεγεί από το πρόγραµµα. Κατά την είσοδό τους στο ΜΜΣΤ, οι επισκέπτες λαµβάνουν έντυπο υλικό που περιέχει τη διαδροµή που θα ακολουθήσουν, τις στάσεις σε επιλεγµένα έργα και προτεινόµενες δράσεις για τα παιδιά και τους συνοδούς εικαστικές δραστηριότητες, παιχνίδια παρατήρησης και παιχνίδια δηµιουργικής γραφής. Στο τέλος της διαδροµής, το έντυπο αποκτά τη µορφή προσωπικού βιβλίου µε τον τίτλο που επιλέγουν οι ίδιοι οι επισκέπτες-χρήστες. «Γνωριµία µε τα έργα του Παύλου» Το πρόγραµµα απευθύνεται σε σχολικές οµάδες παιδιών προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας, εξακολουθεί ακόµα να υλοποιείται και κατά τη διεξαγωγή του, τα παιδιά προσεγγίζουν τα έργα του Παύλου ( ιονυσόπουλου) µε τρόπο βιωµατικό. Μέσα από την κατασκευή ενός γενεαλογικού δέντρου των έργων του συγκεκριµένου καλλιτέχνη, τα παιδιά παραλληλίζουν τους οικογενειακούς δεσµούς, µε τους δεσµούς του καλλιτέχνη µε τα έργα του, ενθαρρύνονται να αντιληφθούν τα κοινά στοιχεία των έργων ως προς την τεχνική και το υλικό, να κατανοήσουν τον τρόπο µε τον οποίο οικεία και γνώριµα υλικά καθηµερινής χρήσης, όπως το ατσαλόσυρµα ή το χαρτί αφίσας, µπορούν να επαναχρησιµοποιηθούν, να µετασχηµατιστούν σε µία νέα µορφή δηµιουργίας (ένα έργο τέχνης) και µε τον τρόπο αυτό, να αποτελέσουν όχι µόνο τη «γραφίδα» ενός καλλιτέχνη, αλλά και τον κεντρικό άξονα όλου του έργου του. Σχήµα 7: Παιδιά Β τάξης ηµοτικού µπρστά στο έργο του Παύλου «Το άσος», κατά τη διενέργεια του εκπαιδευτικού προγράµµατος «Τόπος δέντρο». Οδηγός στην ανακάλυψη των συγκεκριµένων έργων αποτελεί ένα παιχνίδι αφής όπου τα παιδιά αντιστοιχούν το κατάλληλο υλικό στο έργο που αναζητούν, εξερευνούν τις ιδιότητες των υλικών και προσεγγίζουν τα έργα µέσα από µια σειρά ερωταποκρίσεων. Το πρόγραµµα ολοκληρώνεται µε την επίσκεψη στο εργαστήρι, όπου µετατρέπουν µε το δικό τους προσωπικό τρόπο υλικά καθηµερινής χρήσης σε πρωτότυπες δηµιουργίες. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 93

«Ανθρώπων δέντρα» Απευθύνεται σε µαθητές δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης µε έµφαση σε όσους συµµετέχουν στις οµάδες καινοτόµων δράσεων και ειδικά αυτές της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και των πολιτιστικών θεµάτων. Σχεδιασµένο γύρω από τη θεµατική του δέντρου, το πρόγραµµα «Ανθρώπων. δέντρα» επιχειρεί µία προσοµοίωση του µουσειακού χώρου µε ένα «δάσος έργων τέχνης» και εστιάζει στη διερεύνηση των σχέσεων ανάµεσα στο φυσικό κόσµο και τον κόσµο της σύγχρονης εικαστικής δηµιουργίας. Αξιοποιεί έναν αριθµό ζωντανών έργων τόσο από τις εκθέσεις του µουσείου, αλλά και άλλων έργων της µόνιµης συλλογής (τα οποία παρουσιάζονται σε µορφή ψηφιακής προβολής), για την ανάπτυξη ενός διαλόγου γύρω από ζητήµατα κοινωνικού/περιβαλλοντικού χαρακτήρα µέσα από τον οποίο, αναδεικνύεται οι σχολιασµοί και οι «θέσεις» των καλλιτεχνών που εντοπίζονται σε αυτά. Πώς έβλε ε το ανθρώ ινο µάτι τα δέντρα άλλοτε και τώρα; Πώς σχολιάζεται ησχέση του φυσικού µετο αστικό εριβάλλον στο έργο της φωτογραφίας; Σχήµα 8: είγµατα από τις ψηφιακές διαφάνειες που σχεδιάστηκαν και αξιοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράµµατος «Ανθρώπων έντρα». Μέσω του προγράµµατος οι µαθητές αποκτούν τη δυνατότητα: Να συνειδητοποιήσουν πως η το φυσικό περιβάλλον παρέχει ενίοτε, τις προσλαµβάνουσες εκείνες οι οποίες χρησιµεύουν ως έµπνευση και απαρχή ακόµα και για τις πιο αφαιρετικές εικαστικές διατυπώσεις. Να διερευνήσουν την παρουσία του φυσικού κόσµου στη σύγχρονη τέχνη και τους τρόπους απόδοσης της σχέσης του σύγχρονου ανθρώπου µε αυτόν. Να «υποψιαστούν» το εύρος των δυνατοτήτων «θέασης», αλλά και τεχνοτροπικής απόδοσης του ίδιου ακριβώς στοιχείου της φύσης (το δέντρο ως υφή, ως σχηµατοποιηµένο µοτίβο, ως σύµβολο). Να συνειδητοποιήσουν ότι το έργο τέχνης φέρει µηνύµατα και αποτελεί µια µορφή έκφρασης και διατύπωσης θέσεων επάνω σε διεθνή γεγονότα και κοινά ζητήµατα. Το πρόγραµµα ολοκληρώνεται µε τη συµµετοχή των µαθητών σε εργαστήριο εικαστικής έκφρασης όπου φιλοτεχνούν τις δικές τους δηµιουργίες µε τη χρήση φυσικών υλικών προερχόµενων από τα δέντρα (κλαδιά, αποξηραµένα φύλλα, καρποί, κοµµάτια φλοιού, χαρτί κ.λ.π.). ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 94

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ: Τη µεγαλύτερη πρόκληση σε ό,τι αφορά στα µουσειοπαιδαγωγικά προγράµµατα του µουσείου, θέτει το ζήτηµα της αξιολόγησης των προγραµµάτων, διαδικασία η οποία κρίνεται αναγκαία προκειµένου να επιτυγχάνεται η συνεχής επανατροφοδότηση και η συνακόλουθη βελτίωσή τους. Ο θεµέλιος λίθος στο όλο εγχείρηµα τέθηκε µε µία επί χάρτου µελέτη και ανάλυση όλων των εµπλεκόµενων στα προγράµµατα παραµέτρων οι οποίες οφείλουν να ληφθούν υπόψη. Μουσειακός χώρος, εκθέσεις, προγράµµατα, εκπαιδευτικά εργαστήρια, θεµατικός άξονας «περιβάλλον», µουσειοπαιδαγωγοί, συνεργάτες, αλλά και προσδοκίες των χρηστών του προγράµµατος (παιδιών και γονέων), αναλύθηκαν όλα στις υποπαραµέτρους τους, συγκροτώντας τελικά ένα ιστόγραµµα-εργαλείο για την εξαγωγή κριτηρίων αξιολόγησης. Λαµβάνοντας στη συνέχεια, υπόψη το όραµα και τους στόχους του µουσείου για τα µουσειοπαιδαγωγικά του προγράµµατα συγκροτήθηκαν σταδιακά: τα πεδία προς αξιολόγηση τα κριτήρια και οι µέθοδοι της διαδικασίας αξιολόγησης τα στάδια αξιολόγησης Για την όσο το δυνατόν αντικειµενικότερη και πληρέστερη ανατροφοδότηση αξιολογείται ο σχεδιασµός των προγραµµάτων, η υλοποίηση τους, αλλά και η µετέπειτα αφοµοίωση των εννοιών από τα παιδιά τόσο σε κάθε συνάντηση, όσο και εξελικτικά καθόλη τη διάρκεια του κύκλου. Κεντρικά στοιχεία που διαµορφώνουν τα κριτήρια αξιολόγησης και στα οποία δίνουµε ιδιαίτερη βαρύτητα είναι: Η όσο το δυνατόν πιο σφαιρική και πολυπρισµατική προσέγγιση της έννοιας «περιβάλλον». Η εννοιολογική σύνδεση των επιλεγµένων έργων του µουσείου µε το θεµατικό άξονα «περιβάλλον». Η αξιοποίηση του εικαστικού εργαστηρίου ως αφετηρία για εµπέδωση, διεύρυνση, προέκταση των εννοιών που διαπραγµατεύεται το πρόγραµµα. Ο σχεδιασµός των προγραµµάτων µε τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η αλληλουχία, η διαδοχή και η σταδιακή κλιµάκωση των εννοιών προς ένα τελικό αποτέλεσµα-σύνοψη. Όλα τα προγράµµατα του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης συλλαµβάνονται, σχεδιάζονται, διεξάγονται και εποπτεύονται από το επιστηµονικό προσωπικό του µουσείου που απαρτίζεται από τέσσερις µουσειοπαιδαγωγούς, όλες µε µεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών στην µουσειολογία, στην εκπαίδευση ή στην ιστορία της τέχνης: Γεωργία Κουρκουνάκη, παιδαγωγός-µουσειολόγος, ΜΑ Μουσειολογίας Χριστίνα Μαβίνη, αρχαιολόγος-µουσειολόγος, ΜΑ Μουσειολογίας Βασιλική Πολυζούλη, παιδαγωγός, Μaster in Education Μάρω Ψύρρα, ιστορικός τέχνης, ΜΑ στην Ιστορία της Τέχνης ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 95

Στα εργαστήρια τέχνης «Παίζω-Μαθαίνω- ηµιουργώ» απασχολείται επίσης ένα επιτελείο πτυχιούχων ανωτάτων σχολών ιστορικών τέχνης, εικαστικών, µουσειολόγων και παιδαγωγών, καθώς και ένας αριθµός εξωτερικών συνεργατών απαραίτητων για τα προγράµµατα ειδικοτήτων, όπως χαράκτες, κεραµίστες, θεατρολόγοι, µουσικοί κ.ά. Η µουσειοπαιδαγωγική δράση του ΜΜΣΤ, λειτουργεί υπό την εποπτεία του µεταπτυχιακού προγράµµατος «ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ» του Α.Π.Θ. και την επιστηµονική καθοδήγηση της καθηγήτριας Ιστορίας Τέχνης και Μουσειολογίας Ματούλας Σκαλτσά, της Μαρίας Τριανταφυλλίδου, αρχιτέκτονα-µουσειολόγου, συµβούλου αποκατάστασης και διευθύντριας του ΜΜΣΤ, καθώς και της εθελόντριας παιδαγωγού Σοφίας Σίµογλου. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 96