Δυνατότητες αξιοποίησης του δασικού μουσείου και των άλλων δασικών πόρων του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου σε συνδυασμό με την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Ιωάννης Παπαδόπουλος 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η πρόσφατη ένταξη του έργου «Ίδρυση Δασικού Μουσείου του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου», στο πρόγραμμα LEADER+ θα δημιουργήσει ένα μοναδικό στο είδος του μουσείου, με τα μέχρι σήμερα δεδομένα σε επίπεδο Χώρας. Σκοπός του θα είναι να συμβάλλει στην εμπέδωση των γνώσεων όλων των επισκεπτών και ιδιαίτερα του μαθητικού κόσμου, σχετικά με την όλη διαδικασία υλοτόμησης, διαμόρφωσης, αποφλοίωσης, μετατόπισης και μεταφοράς του ξύλου από το δάσος στο εργοστάσιο και στη συνέχεια τη μεταποίησή του σε διάφορα προϊόντα, τόσο σε αυτά που μπορούν να παραχθούν σήμερα, όσο και σε εκείνα που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν. Επιπλέον σχεδιάζεται να αποτελέσει τόπο συγκέντρωσης, παρουσίασης και ανάδειξης των στοιχείων της δασικής ιστορίας και της δασικής πολιτιστικής κληρονομιάς της ευρύτερης περιοχής. Η αξιοποίηση του δασικού μουσείου εξετάζεται, στα πλαίσια του πολυλειτουργικού ρόλου του, σε συνδυασμό και με άλλα έργα (υπάρχοντα ή υπό ένταξη) όπως: την αξιοποίηση των κτιριακών εγκαταστάσεων του Παν/κού Δάσους Περτουλίου για τη δημιουργία Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ν. Τρικάλων, τη βελτίωση της λειτουργίας του υπάρχοντος χιονοδρομικού κέντρου Περτουλίου, την ίδρυση του κατασκηνωτικού κέντρου, τη λειτουργία του ορειβατικού καταφυγίου, τη δημιουργία δικτύου μονοπατιών, καθώς και περιπτέρου πληροφόρησης και οργάνωσης - διαχείρισης τουρισμού, την ανάπτυξη της ελεγχόμενης κυνηγετικής περιοχής του Κόζιακα κλπ. Ο παραπάνω σχεδιασμός, η ανάλυση και η αξιολόγηση των σχέσεων περιβάλλοντος ανάπτυξης, πολιτισμού και εκπαίδευσης, μέσω της δημιουργίας κατάλληλων προγραμμάτων περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης και της παραγωγής κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού, θα γίνει για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, από το Τμήμα Δασολογίας και Φ.Π. του Α.Π.Θ., σε συνεργασία και με άλλους σχετικούς φορείς. Έτσι θα διαμορφωθεί μια φιλοπεριβαλλοντική αντίληψη για αειφορική και βιώσιμη ανάπτυξη, αξίες, στάσεις και συμπεριφορές για τις μελλοντικές γενιές. SUMMARY The recent accession of the project Foundation of Forestal Museum in the University Forest of Pertouli into the LEADER+ program, constitutes insofar the unique action at country s level. The purpose is to contribute to the strengthening of the knowledge of all visitors and particularly of students, with regard to the entire process of cutting, shaping, debarking, skidding and transport of wood from the forest to the factory and next to its transformation into various products that can be produced today and those that were produced in the past. Moreover, it is planned to be a place of gathering, presentation and appointment of the elements of the forest history and the forest cultural heritage of the wider area. The utilization of the forestal museum is examined within the frames of its multifunctional role in conjunction with the other projects (existing or under accession) such as the utilization of the building facilities of Pertouli University Forest for the creation of a Center of Environmental Training in the Prefecture of Trikala, the 1 Δρ. Δασολόγος Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικός Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου, Επιστημονικός Συνεργάτης Τμήματος Δασολογίας και Φ.Π. του Α.Π.Θ. 1
improvement of operation of the existing skiing resort of Pertouli, the establishment of a camping site, the operation of mountaineering shelter, the creation of a network of paths as wells as a kiosk of information and organization-management of tourism, the development of a controlled hunting area of Koziakas mountain etc. The above planning, the analysis and the evaluation of the relations of environment-development, culture and education will include all stages of training via the creation of appropriate programs of environmental behavior and education and the production of suitable educational material from the School of Forestry and Natural Environment of Aristotle University, in collaboration with other relative institutions so that to shape an environment-friendly conceptions for a sustainable and viable development, values, attitudes and behaviors for the future generations 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γεγονός ότι με τη συγκέντρωση του πληθυσμού και των οικονομικών δραστηριοτήτων σε μεγάλες πόλεις και κυρίως μητροπολιτικά κέντρα δεν μπορεί να ικανοποιηθούν ορισμένες ποιοτικές ανάγκες του ανθρώπου σε σημαντικό βαθμό ή να μη μπορούν αυτές να ικανοποιηθούν χωρίς τη συμμετοχή της υπαίθρου. Παραδείγματα τέτοιων αναγκών είναι η περιβαλλοντική εκπαίδευση, τα μουσεία, οι φυσικοί πόροι, τα κατασκηνωτικά κέντρα στο ύπαιθρο. Το γεγονός αυτό επανατοποθετεί τα θέματα της αστικής ανάπτυξης και της ανάπτυξης της υπαίθρου τα οποία πρέπει να δουν και αυτή την οπτική γωνία στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την ανάπτυξη και την ανασυγκρότηση της υπαίθρου. Στα πλαίσια του ρόλου των ορεινών περιοχών και συγκροτημάτων για αειφορική ανάπτυξη και διαχείριση γενικότερα του χώρου (αστικού και μη αστικού), επιβάλλεται η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρονται, σήμερα, από το Γ ΚΠΣ, αλλά και το πρόγραμμα LEADER+. Μια τέτοια μοναδική ευκαιρία για την ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων ενός τοπίου σπάνιας φυσικής ομορφιάς, είναι το Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου, έτσι ώστε να μεγιστοποιήσει της συμβολή του στην ανάπτυξη τόσο της τοπικής οικονομίας, όσο και της δημιουργίας υποδομών υποστήριξης και αναβάθμισης της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Άλλωστε αυτό, ως δάσος πρότυπης άσκησης της δασοπονίας και πολλαπλών σκοπών και λειτουργιών (στα περισσότερα των 75 ετών λειτουργίας του), αξιοποιώντας τα ιδιαίτερα συγκριτικά του πλεονεκτήματα, έχει δημιουργήσει και δημιουργεί υποδομές υποστήριξης της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε μεγάλο βαθμό. Η υποδομή που μέχρι σήμερα έχει δημιουργηθεί στο δάσος αυτό (περιγράφεται εκτενέστερα στο επόμενο κεφάλαιο), καθώς και οι παρούσες εξελίξεις που έχουν δρομολογηθεί, ώστε να ενταχθούν σημαντικά έργα, όπως: η ίδρυση δασικού μουσείου, η ίδρυση ορεινού κατασκηνωτικού κέντρου, η βελτίωση των υποδομών του χιονοδρομικού κέντρου Περτουλίου, η δημιουργία κέντρου εξυπηρέτησης επισκεπτών, η λειτουργία του ορεινού καταφυγίου «Κόζιακα», η βελτίωση του δασικού οδικού δικτύου κλπ, όλα μαζί μπορούν να αναδείξουν την ευρύτερη περιοχή του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου ως έναν πυρήνα ανάπτυξης του Νομού Τρικάλων, αλλά και ως έναν μοναδικό πόλο έλξης σε Εθνικό επίπεδο. Όλες οι παραπάνω υποδομές επιβάλλεται να αξιοποιηθούν στα πλαίσια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, η αναγκαιότητα ύπαρξης της οποίας και η σημασία του ρόλου της στην ολοκληρωμένη αντίληψη των περιβαλλοντικών ζητημάτων και την βιώσιμη ανάπτυξη έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών διασκέψεων (Τιφλίδα 1977, Μόσχα 1985, Βελιγράδι 1987, Rio 1992, Θεσσαλονίκη 1997). Η υποχρέωση αυτή πηγάζει άλλωστε και 2
από την UNESCO για εφαρμογή οργανωμένης, συστηματικής και μεθοδικής περιβαλλοντικής κατάρτισης (Unesco 1980). Σχετικά με την προτίμηση των δασών για τη διενέργεια περιβαλλοντικής εκπαίδευσης έρευνα έδειξε ότι οι καταλληλότεροι χώροι είναι το βουνό και το δάσος σε ποσοστό 83,5% ερωτώμενων εκπαιδευτικών, καθώς οι επισκέψεις αυτές θα είναι μια ευχάριστη εμπειρία για τους μαθητές και νοιώθουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και διδακτική επάρκεια (Κρίβας 2000). Ο ρόλος των Πανεπιστημίων και ιδιαίτερα του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου, που καλούνται να διαδραματίσουν ως κέντρα έρευνας, διδασκαλίας και κατάρτισης νέων επιστημόνων, έχουν τη δυνατότητα να αρθρώσουν αξιόπιστο επιστημονικό λόγο συμβάλλοντας στην εδραίωση των στρατηγικών που απαιτεί η περιβαλλοντική εκπαίδευση (Κατσίκης και Ζαχαρίου 2000). 2. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΝ/ΚΟΥ ΔΑΣΟΥΣ ΠΕΡΤΟΥΛΙΟΥ Το Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου (εικ. 1, 2) βρίσκεται στην Κεντρική Πίνδο, στις Α και ΝΑ πλαγιές του όρους «Κόζιακα» και σε υπερθαλάσσιο ύψος που κυμαίνεται από 1070 2050 μέτρα. Διοικητικά υπάγεται στην περιφέρεια του Δήμου Αιθήκων του Νομού Τρικάλων, ενώ το σύνολο της έκτασής του έχει ενταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000 και συγκεκριμένα στην περιοχή Κόζιακα (GR 144003). Η αποκλειστική νομή και χρήση του έχει παραχωρηθεί από το Ελληνικό Δημόσιο στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης από το έτος 1934, για σκοπούς εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς (Ν. 6320/1934), ενώ από το 1951, που ιδρύθηκε το Ταμείο Διοικήσεως και Διαχειρίσεως Πανεπιστημιακών Δασών, ως Ν.Π.Δ.Δ. ανέλαβε αυτό την εκτέλεση των παραπάνω σκοπών και επιπλέον προστέθηκε και η πρότυπη δασική εκμετάλλευση του δάσους (Ν. 1881/1951). Το Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου, σήμερα, ως δάσος σύγχρονης αειφορικής διαχείρισης στα πλαίσια του πολυλειτουργικού του ρόλου, συνδυάζει λειτουργίες αναπτυξιακές, περιβαλλοντικές, αναψυχής και πολιτισμικές (Παπαδόπουλος 2002). Εικόνες 1, 2. Χαρακτηριστικές φωτογραφίες του Παν/κού Δάσους Περτουλίου Οι αναπτυξιακές λειτουργίες έχουν να κάνουν τόσο με τον τρόπο ξυλοπαραγωγής, όσο και με την εκπαίδευση και έρευνα. Η κύρια και αποκλειστική οικονομική πρόσοδος, μέχρι σήμερα, του Παν/κού Δάσους Περτουλίου προέρχεται από τη διάθεση δασικών προϊόντων ελάτης (στρόγγυλη, βιομηχανική κλπ), το λήμμα (ποσότητα ξυλώδους κεφαλαίου που υλοτομείται κάθε χρόνο) των οποίων ανέρχεται σε 7.000 κμ περίπου (Παπαδόπουλος 1997). 3
Στο δάσος αυτό γίνεται αποκλειστικά και αδιάλειπτα από το 1936 η πρακτική εκπαίδευση των φοιτητών του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος (εικ. 3) και για το σκοπό αυτό υπάρχει η σχετική υποδομή για διαμονή, διατροφή και εκπαίδευση 150 φοιτητών, με κτιριακές εγκαταστάσεις συνολικού εμβαδού 5.930 m 2. Τα περισσότερα από τα κτίρια αυτά είναι έργα του διάσημου αρχιτέκτονα Δ. Πικιώνη και ολοκληρώθηκαν το έτος 1966. Από το 1991 έχει αρχίσει η κατασκευή νέων υπερσύγχρονων κτιριακών εγκαταστάσεων, συνολικού εμβαδού 6000 m 2, για την πρακτική εξάσκηση των φοιτητών. Παράλληλα εκτελούνται σήμερα πληθώρα ερευνητικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων με αποδέκτες τόσο το ίδιο το δάσος, όσο και τα δάση της Ελληνικής Επικράτειας. Όλη η έκταση του δάσους εντάσσεται στην ευρύτερη Ελεγχόμενη Κυνηγετική περιοχή του Κόζιακα και αποτελεί πόλο έλξης για πλήθος κυνηγών από όλα τα μέρη της Ελλάδας, αλλά και του εξωτερικού και με τον τρόπο αυτό συμβάλλει στην ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Ο ρόλος και η συμμετοχή της Διοίκησης Δάσους Περτουλίου στην προστασία του περιβάλλοντος επιβεβαιώνεται όταν το έτος 1984 απέσπασε από την Ελληνική Κυβέρνηση το πρώτο βραβείο και αντίστοιχο χρηματικό έπαθλο για την προσφορά του στην προστασία, βελτίωση και βιώσιμη ανάπτυξη του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας μας. Για την προστασία του δάσους, πέρα από τα δασοκομικά και διαχειριστικά μέτρα, λαμβάνονται και μέτρα για τον έλεγχο των διαφόρων παραβάσεων, όπως λαθροθηρία, λαθροβοσκή, παράνομη υλοτομία, πυροπροστασία κλπ, ενώ έχουν τοποθετηθεί και προστατευτικές μπάρες σε εισόδους στο δάσος εμποδίζοντας έτσι την ανεξέλεγκτη πρόσβαση σε αυτό, χωρίς το σχετικό έλεγχο. Η ανάπτυξη θερινών και χειμερινών σπορ βρίσκει μεγάλη εφαρμογή στο χώρο των Περτουλιώτικων λιβαδιών, όπου λειτουργεί χιονοδρομικό κέντρο, κέντρο ιππασίας, ποδηλασίας, τοξοβολίας κλπ. Σχετική έρευνα έδειξε ότι η ανάπτυξη των παραπάνω σπορ είναι ένας πολύ σημαντικός λόγος για την επίσκεψη στην περιοχή (Christopoulou and Papadopoulos 2001, Παπαδόπουλος κά 2001). Τέλος πλήθος από πολιτιστικές εκδηλώσεις, αγώνες, φιλοξενίες, ενημερώσεις και ξεναγήσεις σχολείων από όλη την Ελλάδα, ιδιαίτερα στα πλαίσια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, γίνονται καθ όλη τη διάρκεια του έτους από τους δύο (2) δασολόγους της Διοίκησης του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου. Σημαντική εκδήλωση είναι το Αντάμωμα των Σαρακατσάνων που διοργανώνεται στα Περτουλιώτικα Λιβάδια, συνεχώς από το έτος 1982 μέχρι σήμερα (εικ. 4), ενώ διοργανώνονται και αγώνες Rally Sprint, ποδηλασίας, μαραθωνίου δρόμου κλπ. Εικόνα 3. Πρακτική άσκηση των φοιτητών Εικόνα 4. Αντάμωμα Σαρακατσάνων 4
3. ΙΔΡΥΣΗ ΔΑΣΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΥ ΔΑΣΟΥΣ ΠΕΡΤΟΥΛΙΟΥ 3.1 Περιγραφή του φυσικού αντικειμένου Το δασικό μουσείο που αναμένεται να λειτουργήσει στο τέλος του έτους 2004, αφορά την αλλαγή χρήσης του ξυλουργικού εργοστασίου Περτουλίου του Α.Π.Θ. (εικ. 5, 6) και την μετατροπή του σε χώρο μουσειακής ανάδειξης του ξύλου και του τρόπου επεξεργασίας του, στο πέρασμα του χρόνου. Στο χώρο αυτό θα γίνει ακόμη η συγκέντρωση και ανάδειξη των στοιχείων της δασικής ιστορίας, του δασικού πολιτισμού της ευρύτερης περιοχής του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου. Πιο συγκεκριμένα γίνεται ανάδειξη των δύο (2) κτιριακών εγκαταστάσεων στο χώρο αυτό (Παλαιό πριστήριο και νέο μηχανοστάσιο, συνολικού εμβαδού 1092 τμ (957 και 135 τμ αντίστοιχα), καθώς και του περιβάλλοντος χώρου, συνολικής επιφάνειας 6000 τμ. Το Πριστήριο αυτό κατασκευάστηκε και λειτούργησε για πρώτη φορά από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης τον Ιούλιο του 1937. Η λειτουργία του διακόπηκε την 28 η Οκτωβρίου 1940, λόγω της κήρυξης του Ελληνοιταλικού πολέμου και επαναλειτούργησε το 1950. Έχοντας αυτό ως πρότυπο ιδρύθηκαν τα πέντε (5) κρατικά πριστήρια στην Χώρα μας. Από το 1965 και ύστερα από τεχνικοοικονομική μελέτη του Πανεπιστημίου διακόπηκε η λειτουργία του και αποφασίστηκε να λειτουργεί μόνο για εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς (Τσουμής 1973). Εικόνα 5 & 6. H μορφή του πριστηρίου Περτουλίου το έτος 1938 και σήμερα Παρεμβάσεις θα γίνουν τόσο στο εξωτερικό του (εικ. 7), όσο και στο εσωτερικό (εικ. 8) του κεντρικού κτιρίου όπως: αναδιάρθρωση και δημιουργία χώρων που απαιτούνται για τη δημιουργία μουσείου (γραφεία, αίθουσες προβολών, εκδηλώσεων, περιοδικών εκθέσεων, κυλικείου, WC, λεβητοστάσιου κλπ), εγκατάσταση ειδικού φωτισμού, αρμολόγηση πέτρινων τοίχων, αποξήλωση συντήρηση και επανατοποθέτηση μηχανημάτων, σήμανση μονοπατιού εντός του χώρου και επικοινωνία του με άλλες εγκαταστάσεις του Παν/κού Δάσους Περτουλίου, προμήθεια σχετικού εξοπλισμού, καθώς και δημιουργία ιστοσελίδας, έντυπου υλικού κλπ. Τα υπάρχοντα μηχανήματα πρίσης του ξύλου (δισκοπρίονες πρόπλασης, επανάπρισης, παρύφωσης, εγκάρσιας τομής και ορθογωνισμού άκρων, πολυπρίονας, ταινιοπρίονας, οριζόντια μονοκύλινδρη ατμομηχανή Assman Stocker, εναλλακτήρας τριφασικού ρεύματος ταινιοπρίονας, τροχιστικές μηχανές κλπ) θα συντηρηθούν και θα μπορούν να λειτουργήσουν ενδεχομένως ή να παριστάνουν όλες τις φάσεις ροής παραγωγής της πριστής ξυλείας, λαμβάνοντας όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. 5
3.2 Σκοπιμότητα δημιουργίας του δασικού μουσείου Το έργο αυτό, εντάσσεται στις προσπάθειες διατήρησης, καλλιέργειας και ανάδειξης της πολιτισμικής κληρονομιάς που αφορά το δασικό τομέα και τη δημιουργία ενός ιδιαίτερου πυρήνα επισκεπτών στον ορεινό και ημιορεινό χώρο και ιδιαίτερα της ενίσχυσης της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (προβλέπεται μια αύξηση της επισκεψιμότητας της περιοχής κατά 10%). Εικόνα 7. Μπροστινή όψη του προς ίδρυση δασικού μουσείου Περτουλίου Ένα από τα σημαντικά πλεονεκτήματά της ίδρυσης του δασικού μουσείου είναι η άμεση λειτουργικότητά του, καθώς απαιτείται μόνο μια μικρή αποκατάσταση και εκσυγχρονισμός των κτιριακών εγκαταστάσεων για την ανάδειξή τους σε ένα κόσμημα και πόλο έλξης επισκεπτών για την ευρύτερη περιοχή του Περτουλίου. Η συντήρηση των υπαρχόντων μηχανημάτων, σπάνιας μηχανολογικής αξίας, καθώς και των δασικών εργαλείων γίνεται άμεσα, ενώ βρίσκεται μέσα σε ένα φυσικό περιβάλλον ιδιαίτερα προστατευμένο, το οποίο βέβαια δεν θίγεται σε κανένα βαθμό. Η πρόσβασή του είναι εξασφαλισμένη, καθώς βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον άξονα της Εθνικής Οδού Τρικάλων - Αρτας (600 μέτρα), καθώς και σε απόσταση 1500 μέτρων από το Δημοτικό Διαμέρισμα Περτουλίου και τις κτιριακές εγκαταστάσεις του Π.Δ. Περτουλίου. Συγκριτικό πλεονέκτημα αποτελεί επίσης και το γεγονός ότι η θέση του βρίσκεται πάνω στους δύο Τουριστικούς άξονες Γέφυρα Αλεξίου Περτούλι Πύλη» και «Περτουλιώτικα λιβάδια Χρυσομηλιά Γέφυρα Κουκουράβα Κλεινός Καλαμπάκα» και έτσι θα αναβαθμίσει την επισκεψιμότητα της περιοχής, αλλά και θα δημιουργήσει επιπλέον προϋποθέσεις για τη βιωσιμότητά του. Το μουσείο θα αξιοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τους τοπικούς φυσικούς και ανθρωπογενείς πόρους, όπως τα φυσικά δασικά οικοσυστήματα, τις περιβαλλοντικές διαδρομές εξαιρετικού φυσικού κάλλους, τη διάθεση παραδοσιακών τοπικών ειδών κλπ Ιδιαίτερα η συμπληρωματικότητα του έργου αυτού με τα άλλα έργα της ευρύτερης περιοχής του Π.Δ. Περτουλίου που αναπτύσσονται στο κεφάλαιο 4 έρχονται να υποστηρίξουν τη σκοπιμότητα εκτέλεσής του, καθώς όλα μαζί θα συμβάλλουν στην παραμονή των επισκεπτών στο Νομό Τρικάλων και ιδιαίτερα αυτών που διέρχονται από 6
τα Μετέωρα, κατά τουλάχιστον μία ημέρα στο 30% αυτών, ήτοι 1.000.000 επισκέπτες με άμεσο όφελος για όλες τις επιχειρήσεις του Ν. Τρικάλων κατά 30.000.000. Από το έργο αναμένεται να ωφεληθούν τόσο οι 100.000 περίπου σημερινοί επισκέπτες της ευρύτερης περιοχής του Π.Δ. Περτουλίου, με την αποκόμιση νέων εμπειριών στον τομέα του ξύλου, των χαρακτηριστικών αυτής, αλλά και της ευαισθητοποίησής τους για τα μνημεία πολιτισμού και τα στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς, όσο και οι 1.800 κάτοικοι της περιοχής, μεγάλο μέρος των οποίων ασχολούνται με επιχειρήσεις χειμερινού και θερινού τουρισμού και την παραγωγή τοπικών παραδοσιακών προϊόντων. Εικόνα 8. Κάτοψη του δασικού μουσείου Περτουλίου 4. ΣΥΝΑΦΕΙΑ ΤΟΥ ΔΑΣΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΔΑΣΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ ΤΟΥ ΠΑΝ/ΚΟΥ ΔΑΣΟΥΣ ΠΕΡΤΟΥΛΙΟΥ Η ίδρυση του δασικού μουσείου, στα πλαίσια του πολυλειτουργικού ρόλου του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου, αποτελεί ένα από τα βασικότερα έργα, ο χώρος του οποίου θα αποτελεί κέντρο ανάπτυξης πολυδραστηριοτήτων αφενός και αφετέρου μέσω μονοπατιών πεζοπορίας μήκους μέχρι 5 χλμ, θα βρίσκεται σε άριστη συμπληρωματικότητα και συνέργεια, με άλλα ήδη υπάρχοντα ή υπό ένταξη έργα όπως: το υπάρχον χιονοδρομικό κέντρο Περτουλίου, το οποίο ήδη αναβαθμίζεται και αποτελεί μέχρι σήμερα τον κυριότερο πόλο έλξης επισκεπτών (πάνω από 30.000) την αξιοποίηση των κτιριακών εγκαταστάσεων του Παν/κού Δάσους Περτουλίου (παλιών ή νέων) για τη δημιουργία του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Ν. Τρικάλων, την ίδρυση του ορεινού κατασκηνωτικού κέντρου της Αγίας Κυριακής, η ζήτηση του οποίου είναι επιβεβλημένη από τους 1.000 και περισσότερους κατασκηνωτές ορεινών περιοχών την λειτουργία του ορειβατικού καταφυγίου στη θέση "Μπακόλα" στον ΚΟΖΙΑΚΑ την αποκατάσταση μέρους μονοπατιών 7
την δημιουργία περιπτέρου πληροφόρησης και οργάνωσης - διαχείρισης τουρισμού την αναβάθμιση της λειτουργίας της ελεγχόμενης κυνηγετικής περιοχής του Κόζιακα, η οποία δέχεται κάθε χρόνο πάνω από 2.000 επισκέπτες Με τη σχεδίαση αυτή δημιουργείται ένας σημαντικός πυρήνας του Νομού Τρικάλων, ο δεύτερος μετά απ αυτόν των Μετεώρων. Η συνέργεια ή συμπληρωματικότητα όλων των παραπάνω δράσεων με τους άλλους πυρήνες ανάπτυξης του Νομού Τρικάλων (Μετέωρα, φράγμα Συκιάς-Μεσοχώρας, υπαλπική ζώνη, περιοχές Natura 2000) είναι δεδομένη για τη μέγιστη της αξιοποίηση αυτών (Στάμου και Παπαδόπουλος 2001). Γενικότερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλα τα παραπάνω έργα είναι απόλυτα συμβατά και εναρμονίζονται απόλυτα με τους ειδικούς στόχους των αξόνων του ΠΕΠ Θεσσαλίας, όπως την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της υπαίθρου και ορεινών περιοχών, την ανάπτυξης της πολυαπασχόλησης και ειδικών μορφών τουρισμού στον ορεινό χώρο, και της προστασίας του περιβάλλοντος. Ακόμη υπάρχει ενίσχύση και συμβατότητα με τις κοινοτικές πρωτοβουλίες για την προώθηση της αειφόρου και βιώσιμης ανάπτυξης, τη διατήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του αγροτικού τομέα, της πολιτικής για το περιβάλλον και την ορεινή οικονομία. 5. ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΠΑΝ/ΚΟ ΔΑΣΟΥΣ ΠΕΡΤΟΥΛΙΟΥ Εκτός από το τουριστικό ενδιαφέρον, το δασικό μουσείο θα έχει εκπαιδευτικό και μορφωτικό χαρακτήρα και θα αποτελεί σημαντικό και αναπόσπαστο στοιχείο προβολής της περιοχής και του φυσικού της πλούτου. Από εκπαιδευτικής πλευράς θα προσελκύσει μαθητές σχολείων κυρίως Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για επίσκεψή του, κατά τη διάρκεια εκπαιδευτικών και μορφωτικών εκδρομών, αλλά και για σπουδαστές και φοιτητές των Τ.Ε.Ι. και Α.Ε.Ι. της ευρύτερης περιοχής. Στόχος είναι η εμπέδωση των γνώσεων των εκπαιδευομένων, σχετικά με την ποικιλότητα εμφάνισης των διαφόρων ξύλων (δημιουργία συλλογών δειγμάτων ξύλου), τη λειτουργία των ιστορικής αξίας μηχανημάτων πρίσης του ξύλου, καθώς και για τα προϊόντα που μπορούν να παραχθούν σήμερα και εκείνων που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν, των χρήσεων του ξύλου κλπ. Οι δράσεις δεν θα αναπτυχθούν μόνο στο εσωτερικό του δασικού μουσείου, αλλά θα αναπτυχθούν και στον περιβάλλοντα χώρο αυτού με την οργάνωση εκδηλώσεων και μέσα στο ιδιαίτερου φυσικού κάλους δάσος για την εμπέδωση της προσφοράς του, αλλά και στην απόκτηση γνώσεων απαραίτητων για τη συμμετοχή και συμβολή όλων των νέων ανθρώπων στον μεγάλο αγώνα για την προστασία του περιβάλλοντος. Με τον τρόπο αυτό οι μαθητές θα συνειδητοποιήσουν τη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και θα αποκτήσουν έτσι μια οικοαναπτυξιακή αντίληψη για την αειφορική και βιώσιμη ανάπτυξη μέσω της διαμόρφωσης κατάλληλων προγραμμάτων περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης. Ο σχεδιασμός, η ανάλυση και η αξιολόγηση των σχέσεων περιβάλλοντος ανάπτυξης και εκπαίδευσης για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης θα διαμορφώσει μια φιλοπεριβαλλοντική αντίληψη, αξίες, στάσεις και συμπεριφορές στις μελλοντικές γενιές. Ιδιαίτερα ο συνδυασμός του δασικού μουσείου μαζί με τα άλλα έργα που προαναφέρθηκαν που υπάρχουν ή γίνονται στο Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου θα δημιουργήσουν μια τέτοια υποδομή, και θα προσδώσουν σε αυτό ένα μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα, ώστε να υπάρξει υψηλής ποιότητας περιβαλλοντική εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. 8
Ένα προτεινόμενο αναλυτικό πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει δραστηριότητες σε διαφορετικά σημεία μέσα στο δάσος και να υπάρχει μια κυκλική εναλλαγή των διαφόρων ομάδων, μέσω ειδικών μονοπατιών. Τα μονοπάτια αυτά θα είναι μικρού μήκους (1000 μέτρων) για τους μαθητές της Α θμιας εκπαίδευσης, γύρω από το χώρο του δασικού μουσείου, ενώ μεγάλου μήκους (μέχρι 5000 μ) θα είναι για τους μαθητές της Β θμιας και Γ θμιας εκπαίδευσης, ώστε να υπάρξει επικοινωνία του δασικού μουσείου με το χιονοδρομικό κέντρο, το ορεινό κατασκηνωτικό χώρο, το κέντρο εξυπηρέτησης επισκεπτών. Άλλες διαδρομές θα μπορούν να περιλαμβάνουν ορειβασία μέσω του ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4 και πρόσβαση στο ορεινό καταφύγιο σε υψόμετρο 1900 μ. Σε όλες τις διαδρομές θα υπάρχουν διάφορες εκπλήξεις, θα γίνονται παρατηρήσεις και στο τέλος θα γίνεται θα γίνεται συγκέντρωση όλων των ομάδων για ανταλλαγή απόψεων στο χώρο του δασικού μουσείου ή στις κτιριακές εγκαταστάσεις του Παν/κού Δάσους Περτουλίου, που σύντομα προβλέπεται και αυτές να αξιοποιηθούν για τη δημιουργία Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Παπαδόπουλος 1999). Έτσι θα υπάρξει εξοικείωση των μαθητών με τις μεθόδους παρατήρησης, ανάλυσης και σχεδιασμού περιβάλλοντος, θα αποκτήσουν δεξιότητες ομαδικών εργασιών, καθώς και θα γίνει το άνοιγμα της εκπαίδευσης στην τοπική κοινωνία. Ο σχεδιασμός και η οργάνωση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, όπως προαναφέρθηκε, στο Παν/κό Δάσος Περτουλίου θα αποτελέσουν μια συνεχή προσπάθεια πρόσκτησης και προβολής επιστημονικής μεθοδολογίας και πρακτικής με το Τμήμα Δασολογίας & ΦΠ του ΑΠΘ να επωμίζεται το βάρος αυτό, σε συνεργασία πάντα και με άλλους εμπλεκόμενους φορείς. Άλλωστε στα πλαίσια της UNESKO έχουν υποχρέωση οι παραπάνω να αναπτύξουν ερευνητική δραστηριότητα που αφορά την περιβαλλοντική εκπαίδευση και να εκπαιδεύσουν μετεκπαιδεύσουν ειδικούς που θα δράσουν αποτελεσματικά μέσα στην επίσημη και ανεπίσημη εκπαίδευση (Κατσίκης 2000, UNESCO 1980). 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η ίδρυση και λειτουργία του δασικού μουσείου Περτουλίου θα δημιουργήσει νέες προοπτικές αειφόρου και βιώσιμης ανάπτυξης της τοπικής οικονομίας, ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς στον ορεινό χώρο, αλλά θα δώσει και το έναυσμα, ως πρώτο από τα νέα εντασσόμενα και εκτελούμενα έργα, για την παροχή υψηλής ποιότητας περιβαλλοντική εκπαίδευση. Άλλωστε η σκοπιμότητα της δημιουργίας τόσο του δασικού μουσείου, όσο και των άλλων δασικών πόρων του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου περιγράφτηκαν εκτενώς στα κεφάλαια 3.2 και 4. Το βάρος της ευθύνης των φορέων διαχείρισης όλων των παραπάνω έργων, που τελικά θα σχεδιάσουν ένα αναλυτικό πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, είναι σημαντικό, αφού όλες οι απαραίτητες υποδομές έχουν δημιουργηθεί ή δημιουργούνται άμεσα με κόπο και μεγάλη προσπάθεια. Επιβάλλεται, μόνο να δοθεί ιδιαίτερη σημασία τόσο στη δημιουργία πλούσιου έντυπου υλικού για όλες τις δράσεις, αλλά και στην ευρεία προβολή του μουσείου μέσω δικής του ιστοσελίδας στο διαδίκτυο, η οποία θα συνδεθεί με αυτές της Διοίκησης Δάσους Περτουλίου, του Χιονοδρομικού Κέντρου Περτουλίου του Υπουργείου Πολιτισμού, με άλλα κέντρα πληροφόρησης, μουσεία και άλλες ιδιωτικές ιστοσελίδες, καθώς επίσης και των πολιτιστικών δρώμενων της περιοχής. 9
7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κατσίκης Α., 2000. «Περιβαλλοντική εκπαίδευση: Διαπιστώσεις και διαμορφούμενοι προσανατολισμοί», Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου με θέμα: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο πλαίσιο της εκπαίδευσης του 21 ου αιώνα Προοπτικές και δυνατότητες. Λάρισα 103-110 σελ. Κατσίκης Α., Ζαχαρίου Α., 2000. «Η συμβολή των διεπιστημονικών προγραμμάτων σπουδών των ΑΕΙ στην αναβάθμιση του θεσμού της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης», Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου με θέμα: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο πλαίσιο της εκπαίδευσης του 21 ου αιώνα Προοπτικές και δυνατότητες. Λάρισα 181-187 σελ. Κρίβας Σπ., 2000. «Η επίδραση των αντιλήψεων και των προτιμήσεων των δασκάλων για διάφορους περιβαλλοντικούς χώρους στη διδασκαλία περιβαλλοντικών θεμάτων: Μια εμπειρική έρευνα σε δασκάλους Α θμιας εκπαίδευσης», Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου με θέμα: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο πλαίσιο της εκπαίδευσης του 21 ου αιώνα Προοπτικές και δυνατότητες. Λάρισα 229-236 σελ. Παπαδόπουλος Ι., Ο. Χριστοπούλου, Α. Παπασταύρου, 2001. «Αξιολόγηση της ζήτησης στο Χιονοδρομικό Κέντρο Περτουλίου και αξιοποίηση των προτιμήσεων στάσεων των επισκεπτών στην περαιτέρω ανάπτυξη και περιβαλλοντική προστασία της περιοχής του Δήμου Αιθήκων», Πρακτικά Ελληνικής Δασολογικής Εταιρίας 9 ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου «Προστασία φυσικού περιβάλλοντος και αποκατάσταση διαταραγμένων περιοχών». Θεσσαλονίκη 712-723 σελ. Παπαδόπουλος Ι.Ι., 1999. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα και ο σύγχρονος ρόλος του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου. Πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης 24 ου Γυμνασίου Θεσ/νίκης σε συνεργασία με το WWF (προς έκδοση). Παπαδόπουλος Ι.Ι., 2002 «Πολυλειτουργική αξιοποίηση των δασικών πόρων και τοπική οικονομία. Η περίπτωση του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου» Παρουσιάστηκε στο Συνέδριο - που διοργάνωσε το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης Ινστιτούτο Επιμόρφωσης στο Βόλο στις 9-11/12/2002 (προς έκδοση). Στάμου, Ν. Ι. Παπαδόπουλος, 2001. «Διαδικασίες σχεδιασμού και προοπτικές της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης. Η περίπτωση του Νομού Τρικάλων». Γεωτεχνικά Επιστημονικά Θέματα 3/2001 Τόμος 12, Σειρά VI, Θεσσαλονίκη, σελ 250-264. Τσουμής Γ., 1973. Το πριονιστήριον του Πανεπιστημιακού Δάσους Περτουλίου (Τεχνική και οικονομική μελέτη επαναλειτουργίας του). Επιστημονική Επετηρίδα της Γεωπονικής και Δασολογικής Σχολής, τόμος ΙΕ, τεύχος Β, ΑΠΘ Θεσσαλονίκη σελ 14-54. UNESKO, 1980. Environmental Education in the Light of the Tbisili Conference. Paris: UNESCO. Christopoulou G. O., Papadopoulos J.J, 2001. «Winter Tourism, Development of Mountainous Areas and Visitors Attitudes Towards Landscape Protection». Anatolia (An International Journal of Tourism and Hospitality Research) Volume 12, Number 2 Winter 2001: 153-164 pp. 10