ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Μάθημα 11 «Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος» στην προσχολική ηλικία
Τα θέματά μας σήμερα Θα δούμε πώς αντιλαμβάνονται τα μικρά παιδιά το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος Θα δουλέψουμε με ένα φύλλο εργασίας με θέμα τον σχεδιασμό ενός αντίστοιχου μαθησιακού περιβάλλοντος αφού πρώτα συζητήσουμε τ «φύλλο εργασίας» του προηγούμενου μαθήματος ξεκινώντας από τις δικές σας απαντήσεις σε αυτό
(Α) Ας θυμηθούμε λοιπόν το «φύλλο εργασίας» για τις τροφικές σχέσεις
Οι έννοιές μας στην εκπαιδευτική πράξη: Ας σκεφτούμε.. Έστω ότι στο πλαίσιο της πτυχιακής σας εργασίας αποφασίζετε να μελετήσετε έννοιες βιολογίας που έχουν να κάνουν με τους οργανισμούς στο περιβάλλον τους Ανιχνεύετε τις «ιδέες παιδιών» προσχολικής ηλικίας & διαπιστώνετε ότι αναγνωρίζουν εύκολα τις τροφικές σχέσεις απλών τροφικών αλυσίδων δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τις άμεσες συνέπειες της διαταραχής μιας τροφικής σχέσης για τους εμπλεκόμενους οργανισμούς δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν αυτές τις συνέπειες κατά μήκος ολόκληρης της τροφικής αλυσίδας Το επόμενο βήμα σας θα είναι να σχεδιάσετε ένα μαθησιακό περιβάλλον στη συγκεκριμένη γνωστική περιοχή Ποιοι είναι οι πιθανοί στόχοι σύμφωνα με τα δεδομένα σας;;;; Μέσα από ποια / ποιες δραστηριότητες θα επιχειρήσετε να τους προσεγγίσετε;
Οι έννοιές μας στην εκπαιδευτική πράξη: Ας σκεφτούμε.. Τύποι δραστηριοτήτων ως τώρα;;;; φροντίδας ζωντανών οργανισμών & παρατήρησης πειραματισμού γνωστικής σύγκρουσης αφήγησης κουκλοθέατρου και εδώ δραματοποίησης βλ. βιβλίο «Η βιολογική γνώση στην παιδική ηλικία» (Β. Ζόγκζα) ενότητα 12.2 (σελ. 290294)
(Β) Πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος;;;
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Gellert (1962) : παιδιά 416 ετών τους ζήτησε να αναφέρουν ό,τι νομίζουν ότι έχουν μέσα στο σώμα τους Διερεύνησε τις ιδέες τους για θέματα όπως: Η θέση κύριων οργάνων στο σώμα Ο ρόλος κύριων οργάνων στο σώμα Ποιο είναι το σημαντικότερο μέρος του σώματος; Τι θα συνέβαινε σε κάποιον αν του έλειπε κάποιο συγκεκριμένο όργανο; Γενικά, διαπίστωσε ότι οι μεγαλύτερες αλλαγές παρατηρούνται μεταξύ των ηλικιών 4 9 στις ηλικίες 12 16 παρατηρείται σημαντική βελτίωση της κατανόησης του σώματος και των λειτουργιών του
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Σύμφωνα με τα αποτελέσματά της: Παιδιά ηλικίας 58 ετών θεωρούν σημαντικότερα εξωτερικά μέρη μαλλιά μύτη πόδια μάτια Παιδιά ηλικίας 910 ετών θεωρούν σημαντικότερα εσωτερικά όργανα
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Επίσης, σύμφωνα με τα αποτελέσματά της: Παιδιά ηλικίας 58 ετών αναγνωρίζουν 23 όργανα μέσα στο σώμα κυρίως με βάση... ό,τι έχουν δει να μπαίνει φαγητό και να βγαίνει αίμα ό,τι νιώθουν να «χτυπάει» καρδιά αλλά και ό,τι ξέρουν ότι τους «στηρίζει» κόκαλα Παιδιά ηλικίας 9 10 ετών αναγνωρίζουν έως και 8 όργανα
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Όργανα που κυρίως αναφέρονται Καρδιά αίμα Κόκαλα Στομάχι έντερο Εγκέφαλος Πνεύμονες ( σε μεγαλύτερες ηλικίες και σε σχέση με την αναπνοή)
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Αντίστοιχα είναι και τα όργανα που αναφέρονται από παιδιά ηλικίας 511 ετών στη δουλειά των Osbrne et al. (1982)
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Ας δούμε λίγο αναλυτικότερα αυτή τη δουλειά: Osbrne et al. (1982): παιδιά 511 ετών Τα παιδιά ζωγραφίζουν τα όργανα μέσα σε ένα περίγραμμα σώματος και μετά απαντούν σε μία σειρά από ερωτήσεις Το έτοιμο περίγραμμα του σώματος και η προτροπή να ζωγραφίσουν μέσα σε αυτό, ό,τι είναι μέσα στο σώμα βοηθά ίσως τα μικρότερα παιδιά να μην εστιάζουν σε εξωτερικά μέρη Είδαμε ήδη ότι και σε αυτή τη δουλειά, τα νήπια ζωγραφίζουν κατά μέσο όρο 34 όργανα κόκαλα // καρδιά αίμα // στομάχι κοιλιά Ωστόσο, δεν γνωρίζουν απαραίτητα το σωστό σχήμα, τη θέση και το μέγεθος των οργάνων Για παράδειγμα, την καρδιά συχνά τη ζωγραφίζουν σαν την καρδιά των ερωτευμένων στο σωστό μέρος αλλά και στην κοιλιά
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Καρδιά «Τι νομίζετε ότι κάνει η καρδιά;» «Η καρδιά χτυπάει» (5 ετών) «Χτυπάει, χτυπάει, χτυπάει» (6 ετών) «Σε κρατάει καλά, βοηθάει να αναπνέεις και χτυπάει» (6 ετών) «Η καρδιά σου χτυπάει κάθε μέρα και νύχτα και στέλνει το αίμα στις φλέβες σου. Αν σταματήσει, πεθαίνεις» (9 ετών) «Σε βοηθάει να αναπνέεις» (9 ετών)
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Αίμα «Τι νομίζετε ότι κάνει το αίμα;» «Σε κρατάει ζωντανό» (νήπια / 10 ετών) «Πηγαίνει σε όλο σου το σώμα» (5 ετών) «Προχωράει μέσα από τις φλέβες σου» (8 ετών) «Σε κάνει να στέκεσαι όρθιος» (8 ετών) «Κρατάει καθαρό το δέρμα σου» (8 ετών) «Μεταφέρει την καλή τροφή στο σώμα, αφού γίνει πρώτα η πέψη της» (9 ετών) Το 1/3 των παιδιών δεν απάντησαν καθόλου στο τι κάνει/εξυπηρετεί το αίμα στο σώμα μας
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών «Με ποιο τρόπο μεταφέρεται το αίμα μέσα στο σώμα;» «Όταν περπατάμε και κάνουμε διάφορα πράγματα» (5 ετών) «Κινείται μόνο του» (5 ετών) «Κινείται τριγύρω όταν κουνιέσαι» (6 ετών) αυτό δείχνει ότι υπάρχει η άποψη ότι το σώμα είναι ένα άδειο δοχείο όπου το αίμα μετακινείται ελεύθερο «Προχωράει μέσα από τις φλέβες σου» (6 ετών) αρκετά παιδιά 56 & 9 10 ετών ανέφεραν τις φλέβες στις απαντήσεις τους
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Μύες «Πού νομίζετε ότι υπάρχουν μύες στο σώμα;» Ποσοστό > 50% των παιδιών αναφέρει 2 θέσεις: χέρια ( βραχίονες) πόδια 21% των νηπίων (0% των μεγαλύτερων παιδιών) αναφέρει αμέσως μετά τα δάχτυλα τα παιδιά φαίνεται να εστιάζουν σε εκείνα τα μέρη του σώματος που τους είναι άμεσα αντιληπτά
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Τα αποτελέσματα αυτά των Osbrne et al (1982), για τη θέση των μυών στο σώμα μας, φαίνονται εδώ και γραφικά ξ
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Μύες & Οστά Caravita et al. (1987) Μύες: τα παιδιά δεν ταυτίζουν τους μυς με τη σάρκα Οστά: αναγνωρίζουν κυρίως τη στηρικτική λειτουργία του σκελετού και όχι τη συμβολή του στην κίνηση του σώματος Fraiberg (1959) τα κόκαλα δεν παρουσιάζονται με συστηματικό τρόπο πολύ συχνά τα παιδιά πιστεύουν ότι το σώμα τους είναι ένα τεράστιο σακούλι στο οποίο περιέχονται κόκαλα, καθώς και άλλα όργανα τα οποία όμως παρουσιάζονται με έναν εντελώς ασύνδετο τρόπο
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Μύες & Οστά Παρόμοια αποτελέσματα προκύπτουν και από την έρευνα των Γάλλων CquideCantr & Girdan (1997) με παιδιά προσχολικής ηλικίας Φαίνεται δηλαδή και εδώ ότι τα μικρά παιδιά θεωρούν το σώμα τους σαν ένα σάκο με κόκαλα, όχι απαραίτητα συνδεδεμένα Ωστόσο, μετά από μία διδακτική παρέμβαση, οι ερευνητές αυτοί διαπίστωσαν ότι τα περισσότερα παιδιά που πήραν μέρος ήταν πλέον σε θέση να οργανώνουν το μυοσκελετικό σύστημα, ζωγραφίζοντας επιπλέον και αρθρώσεις, να κατανοούν το βασικό του ρόλο στις κινήσεις
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος : ιδέες των παιδιών Εγκέφαλος Jhnsn & Wellman (1982): ποια είναι η λειτουργία του εγκεφάλου;;; ποιες δραστηριότητες απαιτούν τη λειτουργία του εγκεφάλου;;; Η αντίληψη του εγκεφάλου (μυαλού) ως εσωτερικού οργάνου αρχίζει από την ηλικία των 4 ετών όργανο σκέψης Δεν αναγνωρίζεται η συμμετοχή του στις κινήσεις μας (π.χ. περπάτημα) Παιδιά 5 ετών βλέπουν τον εγκέφαλο αυτόνομο σε σχέση με αισθητήρια όργανα του σώματος όπως μάτι, αυτί Μέχρι όμως την ηλικία των 10 ετών, το 80% των παιδιών καταλαβαίνει ότι ο εγκέφαλος «βοηθά» διάφορα μέρη του σώματος
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Τέλος, υπάρχουν και πιο πρόσφατες δουλειές, όπως των Reiss και Tunnicliffe (2001), και των Reiss et al. (2002) για την ανάπτυξη της γνώσης για το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος στις ηλικίες 414 ετών στην Αγγλία (Ν=158) και στις ηλικίες 715 ετών σε 11 χώρες του κόσμου (Ν=586) Εργαλείο ανίχνευσης των ιδεών των παιδιών ( από τις 11 χώρες) τα σχέδιά τους Σε μια κενή σελίδα Α4 τους ζητήθηκε να ζωγραφίσουν τι σκέφτονται ότι υπάρχει μέσα στο σώμα τους Η ανάλυση των σχεδίων ( ταξινόμησή τους σε 7 επίπεδα) βασίστηκε στα εξής κριτήρια: αριθμός οργάνων που απεικονίζονται, θέση τους (σωστή ή όχι), εμφάνιση ενός ή περισσότερων συστημάτων (όργανα σε σύνδεση)
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Σύμφωνα λοιπόν και με αυτή τη δουλειά (Reiss et al., 2002): Τα παιδιά από πολύ νωρίς έχουν ιδέες σε σχέση με τα εσωτερικά τους όργανα Μέχρι τα 8 χρόνια η γνώση αυτή διευρύνεται εντυπωσιακά σε σχέση με τις μικρότερες ηλικίες με μεγάλο αριθμό οργάνων να εμφανίζονται στα σχέδια των παιδιών Στη συνέχεια όμως, ο ρυθμός οικοδόμησης γνώσης για τα όργανα ως μέρη συστημάτων με συγκεκριμένες λειτουργίες (αλλά και των συστημάτων ως μέρη του οργανισμού) είναι πολύ αργός Ακόμα και όταν έχουν αρκετή γνώση για μεμονωμένα συστήματα, τα παιδιά δεν φαίνεται να είναι ικανά για συνδέσεις μεταξύ τους Αυτό υπαγορεύει ενδεχομένως μία ανάγκη αναθεώρησης του τρόπου με τον οποίο προσεγγίζονται εκπαιδευτικά ( βιβλία, ΑΠ) τα όργανα συστήματα στις 11 χώρες, μαθητές των οποίων συμμετείχαν σε αυτήν την έρευνα
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των Reiss et al. (2002): Τα καλύτερα σχεδιασμένα συστήματα είναι το πεπτικό, το αναπνευστικό, και το σκελετικό σύστημα Αντίθετα, πολύ λίγα από τα σχέδια παρουσιάζουν το μυϊκό, ή το κυκλοφορικό σύστημα
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Ωστόσο τα περισσότερα σχέδια περιέχουν κάποιο όργανο από το κυκλοφορικό σύστημα: σχεδόν πάντα την καρδιά Επίσης, τα περισσότερα περιέχουν έστω κάποιο όργανο από το πεπτικό ή το σκελετικό σύστημα που είναι και τα πιο καλοσχεδιασμένα συστήματα
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Αναπνοή Osbrne et al. (1982) Η διερεύνηση της κατανόησης της αναπνοής έγινε με βάση την ερώτηση: «Τι συμβαίνει στον αέρα που αναπνέουμε;» Οι απαντήσεις κωδικοποιήθηκαν σε 3 κατηγορίες
Το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος: ιδέες των παιδιών Απαντήσεις που βασίζονται στην καθημερινή εμπειρία και σε παρατηρήσεις μας σε σχέση με την αναπνοή «βγαίνει έξω» (9 ετών) «πηγαίνει κάτω στην κοιλιά σου» (6 ετών / 10 ετών) «μας κρατάει ζωντανούς και καλά» (10 ετών) Απαντήσεις που δείχνουν καλύτερη γνώση των οργάνων της αναπνοής «πηγαίνει στους πνεύμονες» (9 ετών) «πηγαίνει στους πνεύμονες πηγαίνει στην καρδιά από τους πνεύμονες» (8 ετών) Απαντήσεις που δείχνουν κάποια γνώση της ανταλλαγής αερίων «Ο αέρας πάει κάτω και βγαίνει το διοξείδιο του άνθρακα» (11 ετών)
Το πεπτικό σύστημα: ιδέες των παιδιών Wellman & Jhnsn (1982), Cntent (1981), Obsbrne et al. (1992), Ζόγκζα & Γκρίτση,01) Το ερώτημα που μπαίνει στα παιδιά είναι: «Πού πηγαίνει η τροφή, τι συμβαίνει στην τροφή όταν την τρώμε;» «Ζωγραφίστε μέσα στο σχέδιο ανθρώπινου σώματος» Σύμφωνα με τις δύο πρώτες έρευνες (198182) Παιδιά 5 6 ετών δεν κατανοούν τι συμβαίνει στην τροφή: θεωρούν ότι πάει στο στομάχι ή «στην κοιλιά» και παραμένει εκεί αμετάβλητη ή σπάει σε μικρότερα κομμάτια Πολύ αργότερα με την ανάπτυξη της τυπικής σκέψης καταλαβαίνουν ότι η τροφή μεταβάλλεται μέσα στο σώμα μας αλλά τα περισσότερα δεν ξέρουν πώς Τελικά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την τροφή σε ένα «μίκρο» επίπεδο
Το πεπτικό σύστημα: ιδέες των παιδιών Σύμφωνα με τους Osbrne et al. (1992) Τα σχέδια των παιδιών παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία αναδεικνύοντας διαφορετικά επίπεδα κατανόησης σε σχέση με το πεπτικό σύστημα και την πορεία της τροφής στο ανθρώπινο σώμα
Το πεπτικό σύστημα: ιδέες των παιδιών 1 ο επίπεδο (απλούστερο) μία κοιλότητα στο σώμα γεμάτη με τροφή, χωρίς κανένα σωλήνα τροφές κατανεμημένες σε όλο το σώμα
Το πεπτικό σύστημα: ιδέες των παιδιών 2 ο επίπεδο δύο σωλήνες από το στόμα προς το στομάχι τα παιδιά φαίνεται να είναι επηρεασμένα από το ότι η απέκκριση στερεών και υγρών γίνεται από δύο διαφορετικές εξόδους
Το πεπτικό σύστημα: ιδέες των παιδιών 3 ο επίπεδο ένας σωλήνας από το στόμα προς το στομάχι πρόοδος προς μία πιο «επιστημονική» κατανόηση
Το πεπτικό σύστημα: ιδέες των παιδιών 4 ο επίπεδο (προχωρημένο) υπάρχει έξοδος: ο σωλήνας συνεχίζεται και μετά το στομάχι Fig 3.19: Edwin 9 ετών
Το πεπτικό σύστημα: ιδέες των παιδιών Συνοψίζοντας οι Obsbrne et al. (1992), σημειώνουν τα εξής: Ανάπτυξη γνώσης για το σώμα από 5 10 ετών Η αντίληψη των παιδιών για το σώμα επηρεάζεται σημαντικά από όσα βλέπουν ή αντιλαμβάνονται άμεσα Η γνώση για το σώμα που βασίζεται σε αυτού του είδους την εμπειρία αναπτύσσεται με δυσκολία και για μεγάλο χρονικό διάστημα Οι εκπαιδευτικοί μπορεί πολύ εύκολα να υποτιμήσουν τις δυσκολίες που έχουν τα παιδιά σε αυτή τη θεματική περιοχή
Οι ιδέες των παιδιών προσχολικής ηλικίας για τα όργανα του σώματος και το ταξίδι της τροφής: Ζόγκζα & Γκρίτση (2001) Τα περισσότερα παιδιά γνωρίζουν κατά μέσο όρο 45 όργανα Τα περισσότερο αναγνωρίσιμα όργανα είναι κόκαλα, καρδιά αίμα, κοιλιά. και άλλα όργανα που συνδέονται με την τροφή και τη λειτουργία της πέψης
Οι ιδέες των παιδιών προσχολικής ηλικίας για τα όργανα του σώματος και το ταξίδι της τροφής: Ζόγκζα & Γκρίτση (2001) Κυκλοφορικό σύστημα Αίμα «διάχυτο»
Οι ιδέες των παιδιών προσχολικής ηλικίας για τα όργανα του σώματος και το ταξίδι της τροφής: Ζόγκζα & Γκρίτση (2001) Αίμα σε αγγεία χωρίς σύνδεση με την καρδιά
Οι ιδέες των παιδιών προσχολικής ηλικίας για τα όργανα του σώματος και το ταξίδι της τροφής: Ζόγκζα & Γκρίτση (2001) Αίμα σε αγγεία με σύνδεση με καρδιά
Το θέμα μας στην εκπαιδευτική πράξη: Ας σκεφτούμε.. Έστω ότι στη δουλειά σας έχετε να προσεγγίσετε διδακτικά το κυκλοφορικό σύστημα του ανθρώπου Ανιχνεύετε τις «ιδέες των παιδιών» στην τάξη σας & διαπιστώνετε ότι Οι περισσότεροι νεαροί μαθητές σας Μερικοί ζωγραφίζουν το αίμα διάχυτο είτε σε όλο το σώμα είτε σε κάποια σημεία ζωγραφίζουν το αίμα όχι διάχυτο, αλλά μέσα σε «φλέβες» Υπάρχουν και κάποιοι που όχι μόνο ζωγραφίζουν το αίμα μέσα σε «φλέβες», αλλά επιπλέον συνδέουν τις «φλέβες» με μία καρδιά Το επόμενο βήμα σας θα είναι να σχεδιάσετε ένα μαθησιακό περιβάλλον στη συγκεκριμένη γνωστική περιοχή Ποιοι είναι οι πιθανοί στόχοι σύμφωνα με τα δεδομένα σας;;;; Μέσα από ποια / ποιες δραστηριότητες θα επιχειρήσετε να τους προσεγγίσετε;