Η ομιλία της Βιβής Δάγκα «Ενδεχομένως ορισμένες και ορισμένοι να αναρωτιέστε γιατί υπάρχει ιδιαίτερο κεφάλαιο στη συγκεκριμένη έκδοση για τις κατακτήσεις των γυναικών στο σοσιαλισμό, πώς μπορεί να αξιοποιηθεί στις σύγχρονες συνθήκες της ταξικής πάλης. Μπορεί να πει κάποιος ότι από την Οκτωβριανή Επανάσταση, πριν έναν αιώνα, έχουν αλλάξει πολλά στη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, στην οικογένεια. Συμμετέχει σε όλους τους τομείς και κλάδους της οικονομίας, έχει κερδίσει την οικονομική της ανεξαρτησία. Δεν υπάρχουν όλοι αυτοί οι αναχρονιστικοί φραγμοί στην εκπαίδευση, στο οικογενειακό δίκαιο και στο γάμο για τη γυναίκα, έχουν βελτιωθεί οι σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων. Άρα πού βρίσκεται η γυναικεία ανισοτιμία στις σύγχρονες συνθήκες; Η τυπική αναγνώριση των δικαιωμάτων της γυναίκας στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία δεν την απαλλάσσει στην πραγματικότητα από μια ζωή-λάστιχο. Σε συνθήκες που η μητρότητα βαραίνει κυρίως τους ώμους της γυναίκας με κίνδυνο να λυγίζει κάτω από τη διπλή καταπόνηση στο χώρο εργασίας και στο νοικοκυριό. Δεν της εξασφαλίζει καμιά προστασία από την έκθεση σε όλους τους κινδύνους για το γυναικείο οργανισμό στο χώρο εργασίας. Επιδεινώνονται συνεχώς οι όροι κρατικής στήριξης της μητρότητας, φροντίδας της οικογένειας, μέσω της εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης της Υγείας, Πρόνοιας, Παιδείας. Πάνω σε αυτό το έδαφος των υλικών όρων ζωής και εργασίας είναι εκτεθειμένη σε διαστρεβλωμένες ιδέες περί γυναικείας χειραφέτησης και ισότητας, ενώ αναπαράγονται με νέες μορφές αναχρονιστικές ιδέες και συμπεριφορές, οι οικονομικοί, κοινωνικοί, πολιτιστικοί καταναγκασμοί και στο θεσμό της οικογένειας. Πολύ περισσότερο δεν την απαλλάσσει -και αυτό είναι το καθοριστικόαπό την καπιταλιστική εκμετάλλευση. Η συγκεκριμένη έκδοση, μαζί με άλλες εκδόσεις της Σύγχρονης Εποχής, φωτίζει τη μήτρα που γέννησε την ανισότιμη θέση των γυναικών, που βρίσκεται στην πρώτη ταξική εκμεταλλευτική κοινωνία. Αλλά και τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές προϋποθέσεις για τη λύση του γόρδιου δεσμού του γυναικείου ζητήματος, μέσα από την πείρα του πρώτου εργατικού κράτους που έθεσε τις βάσεις για την ισοτιμία και τη χειραφέτηση της γυναίκας. Μετά την πρώτη έφοδο της εργατικής τάξης, για τη δική της εξουσία στην Κομμούνα του Παρισιού (1871), η επανάσταση του Οκτώβρη 1917 ήταν ο επόμενος ιστορικός σταθμός της επαναστατημένης δράσης των γυναικών.
Τις έβγαλε στο προσκήνιο της Ιστορίας και της κοινωνικής δράσης, καταρρίπτοντας κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές διακρίσεις και προκαταλήψεις, που επιβίωναν επί αιώνες σε βάρος τους. Βέβαια, το νέο που έφερε ο καπιταλισμός είναι ότι επανέφερε τη γυναίκα στην κοινωνική παραγωγή ως μισθωτή εργάτρια. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η πιο μαζική προσέλκυση γυναικών έγινε στη διάρκεια του Ά Παγκοσμίου Πολέμου, μια περίοδο που προετοίμασε το έδαφος για τη δικτατορία του προλεταριάτου. Όπως θα δείτε και στην έκδοση, το γυναικείο εργατικό δυναμικό στην Προεπαναστική Ρωσία, το 1915 άγγιζε το 31% του συνόλου του εργατικού δυναμικού. Σε πολλά εργοστάσια της Ρωσίας δούλευαν πολλές νέες κοπέλες, δώδεκα και δεκατριών χρόνων. Ο λόγος ήταν ότι οι άνδρες εργάτες βρίσκονταν στο μέτωπο και η αστική τάξη είχε ανάγκη να αξιοποιήσει τη γυναίκα για να λειτουργήσει τα εργοστάσια, τις μεταφορές, τις άλλες υπηρεσίες. Και αυτή η ένταξη των γυναικών, έγινε με τους πιο άθλιους όρους. Η νυχτερινή δουλειά και οι υπερωρίες ήταν κανόνας. Όλοι σχεδόν οι νόμοι για την προστασία της γυναίκας καταργήθηκαν. Οι βιομήχανοι αύξαναν ακόμα περισσότερο τα κέρδη τους, εκμεταλλευόμενοι τις εργάτριες ως φθηνότερο εργατικό δυναμικό. Η άπληστη αναζήτηση του καπιταλιστικού κέρδους οδηγούσε στην εντατικοποίηση της εργασίας, στους ξέφρενους ρυθμούς, στην ατελείωτη εργάσιμη μέρα των εργατριών. Όμως, η είσοδος των γυναικών στην κοινωνική παραγωγή είχε σαν αποτέλεσμα την ένταξή τους στην επαναστατική δύναμη της εποχής, στην εργατική τάξη. Να πώς περιγράφεται η συμμετοχή τους στην ταξική πάλη στην προεπαναστατική Ρωσία: Στη Ρωσία, το 1915, οι γυναίκες δημιούργησαν ταραχές που μεταδόθηκαν σαν το μπαρούτι από την Αγία Πετρούπολη και τη Μόσχα σε ολόκληρη τη χώρα. Στην πορεία της 8ης Μάρτη του 1917, οι Μπολσεβίκοι στην Πετρούπολη οργάνωσαν έναν εορτασμό για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας με τη μορφή των συσκέψεων σε εργοστάσια. "Πριν μια εβδομάδα οι αρχές της Πετρούπολης έβαλαν εμπόδια στις εργαζόμενες γυναίκες για να σφραγίσουν τη δική τους μέρα. Αυτό οδήγησε στις πρώτες συγκρούσεις στα έργα του Putilov, συγκρούσεις που εξελίχθηκαν σε διαμαρτυρίες και εξεγέρσεις Οι γυναίκες ήταν οι πρώτες στους δρόμους της Πετρούπολης σε μια δική τους Ημέρα της Γυναίκας. Οι γυναίκες της Μόσχας σε πολλές περιπτώσεις αποφάσισαν την τύχη των στρατευμάτων: πήγαν στους στρατώνες, μίλησαν στους στρατιώτες, οι οποίοι εντάχθηκαν στην επανάσταση".
Συντρόφισσες και σύντροφοι, Φίλες και φίλοι, Ανεξίτηλο θα παραμείνει στο πέρασμα του χρόνου το κοινωνικό αποτύπωμα της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης στη Ρωσία, τα επιτεύγματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ για αρκετές δεκαετίες και ως προς τη ριζική αλλαγή στη θέση των γυναικών. Το νεαρό σοβιετικό κράτος, μαζί με το τσάκισμα του κρατικού μηχανισμού του τσαρισμού και της αστικής τάξης, κατάργησε και όλους εκείνους τους νόμους που διατηρούσαν και ενίσχυαν την ανισότητα των δύο φύλων, στα πλαίσια των εκμεταλλευτικών κοινωνιών. Δεν άφησε κυριολεκτικά "πέτρα πάνω στην πέτρα". Το εργατικό κράτος έδωσε στην εργαζόμενη γυναίκα το δικαίωμα να εκλέγει και να εκλέγεται, της πολιτικής ψήφου, το δικαίωμα του διαζυγίου, την κοινωνική αναγνώριση και εξασφάλιση των παιδιών εκτός γάμου. Η κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και η πορεία οικοδόμησης των σοσιαλιστικών- πρώιμων κομμουνιστικώνσχέσεων παραγωγής, έδωσαν τη δυνατότητα καθολικής αξιοποίησης της γυναικείας εργασίας με τρόπο παραγωγικό και ωφέλιμο για την κοινωνία. Με βάση τα στοιχεία, ο ποσοστό των γυναικών στο εργατικό δυναμικό ανέβηκε από το 31% προπολεμικά στο 40% τον Ιανουάριο του 1917, αυξήθηκε σε 56% το 1945. Όπως θα δείτε και στις σελίδες της έκδοσης, η συμμετοχή της γυναίκας στην κοινωνική παραγωγή γινόταν σε συνδυασμό με γενικευμένα μέτρα προστασίας της μητρότητας και του γυναικείου οργανισμού. Από το 1918 θεσμοθετήθηκε από τον Κώδικα Εργασίας: Οι γυναίκες απαγορευόταν να εργάζονται νυχτερινή βάρδια, υπερωρίες. Να δουλεύουν σε τομείς που η άρση βάρους ξεπερνούσε τα 4 κιλά. Να το πούμε στις σημερινές εμποροϋπαλλήλους στις αποθήκες σε s/m που η καπιταλιστική εργοδοσία τους βάζει στόχο να σηκώνουν 10-13 τόνους/μέρα. Η άδεια μητρότητας ήταν 8 εβδομάδες πριν τον τοκετό και 8 εβδομάδες μετά, με πλήρεις αποδοχές, ενώ έπαιρναν στην πορεία και ένα επίδομα μητρότητας για τους πρώτους 6 μήνες του μωρού, που ισούταν με το μισό τοπικό χρηματικό εργασιακό εισόδημα. Οι έγκυες και οι θηλάζουσες μητέρες έπαιρναν ένα συμπληρωματικό δελτίο τροφίμων, ρουχισμού για το δεύτερο μισό της εγκυμοσύνης τους και για όλη την περίοδο του θηλασμού. Η έγκυος απαγορευόταν να εργάζεται υπερωρίες και νυχτερινή βάρδια, όπως και η θηλάζουσα μητέρα. Μάλιστα η εργαζόμενη που θήλαζε είχε δικαίωμα να κάνει διάλειμμα μισής ώρας κάθε 3 ώρες εργασίας, ενώ δεν ήταν υποχρεωμένη να δουλεύει σε απόσταση μεγαλύτερη από τα 2 χλμ από τον τόπο κατοικίας.
Η σοβιετική εξουσία πριν έναν αιώνα, παρά τη σημαντική προκαπιταλιστική καθυστέρηση που κληρονόμησε, πρωτοπόρησε σε κοινωνικές εγκαταστάσεις και υπηρεσίες για την απαλλαγή της γυναίκας από τις βαριές και άχαρες δουλειές του ατομικού νοικοκυριού. Όπως διαπίστωνε το Κόμμα των μπολσεβίκων Ο σχεδιασμός της καθημερινής κομμουνιστικής ζωής είναι τόσο σημαντικός όσο και ο σχεδιασμός της παραγωγής Μέσα από τις σελίδες της έκδοσης θα δείτε πώς σχεδίαζαν την εκμηχάνιση μιας σειράς λειτουργιών του ατομικού νοικοκυριού. Ο Λένιν έλεγε ότι η τάση πρέπει να είναι να μετατραπεί σε τομέα της κοινωνικής παραγωγής. Από τα πρώτα χρόνια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης δημιουργήθηκαν δημόσια εστιατόρια στις βιομηχανίες και τις κοινωνικές υπηρεσίες, στην πορεία δημόσια πλυντήρια, σιδερωτήρια κλπ. Το νεαρό σοβιετικό κράτος πρωτοστάτησε στην ανάπτυξη δικτύου κρατικών παιδικών σταθμών, κατασκηνώσεων, υπηρεσιών Υγείας, Παιδείας, στην εξασφάλιση των επισιτιστικών, στεγαστικών αναγκών. Στην πορεία, αναπτύχθηκαν σημαντικά τα Κέντρα Μάνας και Παιδιού, τα αναπαυτήρια, οι συμβουλευτικοί σταθμοί γυναικών, τα προγράμματα οικογενειακού προγραμματισμού από το κράτος. Δημιουργήθηκε τμήμα Μητρικής Προστασίας και Βοήθειας στα Βρέφη στα πλαίσια της σοβιετικής εξουσίας. Γεύματα στο σχολείο, δημόσιες συγκοινωνίες είχαν θεσμοθετηθεί και λειτουργούσαν από τις αρχές της δεκαετίας του 50. Υπήρχε όμως και ιδιαίτερη φροντίδα για τις ανύπαντρες μητέρες, οι οποίες έπαιρναν επιπλέον κρατική βοήθεια, μέχρι το παιδί να συμπληρώσει τα 12 χρόνια. Σκεφτείτε ότι στην προεπαναστατική Ρωσία υπήρχαν μόλις 150 παιδικοί σταθμοί και το 1969 υπήρχαν 9.000.000 χώροι ημερήσιας φροντίδας βρεφών και προνηπίων. Οι εργαζόμενες μητέρες συχνά ήταν διστακτικές να αξιοποιήσουν τις υπηρεσίες ημερήσιας φροντίδας των βρεφών. Αυτό σε ένα βαθμό ξεπεράστηκε όταν κανονίστηκε να είναι παρούσα μια εκπρόσωπος των μητέρων στη βάρδια στους παιδικούς σταθμούς και τα άλλα παρόμοια ιδρύματα, η οποία έδινε αναφορά στη συνέχεια στις υπόλοιπες μητέρες της γειτονιάς ή στις συναδέλφισσές της. Από τα πρώτα βήματά της, λοιπόν, η σοβιετική εξουσία δημιούργησε όλες εκείνες τις προϋποθέσεις ώστε να απελευθερώνεται χρόνος για τις γυναίκες ώστε να συμμετέχουν στην οικοδόμηση της νέας σοσιαλιστικής κοινωνίας, στην κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα ισότιμα με τους άντρες.
Ήταν το πρώτο κράτος στον κόσμο που όχι μόνο εξασφάλισε το δικαίωμα στη γυναίκα να εκλέγει και να εκλέγεται, αλλά από τους πρώτους μήνες της σοβιετικής εξουσίας, μια γυναίκα διορίστηκε κομισάριος του λαού στην Κοινωνική Πρόνοια. 620.000 γυναίκες εκλέχτηκαν στα σοβιέτ το 1926 και 6 στην κυβέρνηση, ενώ το 1927 εκλέχτηκαν 747.000. Αν όμως το συγκρίνουμε σε σχέση με το σύνολο του γυναικείου εργατικού δυναμικού, το ποσοστό της γυναικείας συμμετοχής στους θεσμούς εργατικού ελέγχου, στα όργανα εξουσίας, εξακολουθούσε να είναι μικρό. Όπως θα δείτε στην έκδοση σε ορισμένους τομείς, όπως στη δημόσια διατροφή και στις κοινωνικές υπηρεσίες φροντίδας της οικογένειας το ποσοστό των γυναικών που συμμετείχαν στα σοβιέτ κυμαινόταν από 65-70%, ενώ των εκλεγμένων γυναικών στα όργανα των σοβιέτ 30-35%. Σε άλλους τομείς, όπως η βιομηχανία τροφίμων, δεν ξεπερνούσε το 20% Όλα τα παραπάνω τα αναφέρουμε γιατί επιβεβαιώνουν ένα κρίσιμο ζήτημα: Οι επαναστατικές αλλαγές στις κοινωνικές σχέσεις, στις σχέσεις του ατόμου με την κοινωνία και της κοινωνίας με το άτομο, στη συνείδηση, στην κομμουνιστική στάση και σκέψη...έρχονται πολύ αργά και βασανιστικά να ακολουθήσουν τις επαναστατικές ανατροπές που επέρχονται με την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη, με το ΚΚ ως καθοδηγήτρια δύναμη. Ιδιαίτερα, αντανακλάται στην επιβίωση των αντιδραστικών απόψεων για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και στην οικογένεια. Μπορεί στις σύγχρονες συνθήκες να μην επιβιώνουν απόψεις για τη βιολογική κατωτερότητα των γυναικών - απόψεις που καλούνταν να αντιμετωπίσει η νεαρή σοβιετική εξουσία με διαλέξεις του Μπολσεβίκικου Κόμματος και των γυναικείων τμημάτων του, ιδιαίτερα στις γυναίκες στην ύπαιθρο- Όμως, στο έδαφος της ταξικής εκμεταλλευτικής κοινωνίας αναπαράγονται αντιδραστικές απόψεις για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνική ζωή και δράση. Πρόκειται για τα αντικειμενικά, πρόσθετα εμπόδια στην ανάπτυξη της ταξικής, πολιτικής συνείδησης, που αντιμετωπίζει μια μισθωτή, αυτοαπασχολούμενη, άνεργη γυναίκα, που έχει περιορισμένο ελεύθερο χρόνο για μελέτη, για συμμετοχή στον ταξικό πολιτικό αγώνα. Για παράδειγμα, αποτελεί κυρίαρχη άποψη ότι η ολόπλευρη ανάπτυξη, διαπαιδαγώγηση του παιδιού είναι κυρίως ατομική υπόθεση της μητέρας ή οικογενειακή υπόθεση του νέου ζευγαριού.
Βαραίνει στη σκέψη και τη δράση ακόμα και πρωτοπόρων γυναικών που συγκρούονται καθημερινά με το δίλημμα αν η κομμουνιστική, αγωνιστική στάση ζωής έρχεται σε αντιπαράθεση με τη σχέση τους με το παιδί. Η γνωριμία με όσα έχει δημιουργήσει η ανθρώπινη, η κομμουνιστική σκέψη, το ιδεολογικό στοιχείο μπορεί να διαμορφώσει αντοχές στις σημερινές συνθήκες που όλα μοιάζουν ακίνητα, νηνεμίας του εργατικού κινήματος. Μπορεί να αποτελέσει σήμερα κίνητρο για δράση εργαζόμενων και άνεργων γυναικών, ιδιαίτερα νέων, που σήμερα- σε μη επαναστατικές συνθήκες- φαίνεται ότι δεν είναι εύκολες στις ανατρεπτικές αλλαγές. Επιζητούν την ήρεμη οικογενειακή ζωή. Συντρόφισσες και σύντροφοι, Φίλες και φίλοι, Παρά τις αδυναμίες και τα λάθη κατά τη διάρκεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στον 20ό αιώνα, κυρίως την υποτίμηση των νέων μορφών συνέχισης της ταξικής πάλης μέχρι την οριστική επικράτηση των κομμουνιστικών σχέσεων, η θέση της γυναίκας υπήρξε ασύγκριτα ανώτερη και από την πιο ανεπτυγμένη καπιταλιστική κοινωνία σήμερα. Φωτίζει τις σύγχρονες δυνατότητες για να μπορεί η γυναίκα να συνδυάσει αρμονικά την εργασία με τη μητρότητα και να απελευθερώνεται ελεύθερος χρόνος, που να μπορεί να τον αξιοποιήσει δημιουργικά με την οικογένειά της, αλλά και για τη συμμετοχή στην κοινωνική δράση. Από τη στιγμή που έχει φύγει από τη μέση η οργάνωση της κοινωνίας και της οικονομίας με βάση το μέγιστο καπιταλιστικό κέρδος, απελευθερώνονται τεράστιες δυνατότητες σε όφελος των γυναικών και των ανδρών της εργατικής τάξης, του λαού. Η οργάνωση της σοσιαλιστικής κοινωνίας και οικονομίας, για την οποία παλεύει το ΚΚΕ, στηρίζεται στην κοινωνική ιδιοκτησία των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής, τον κεντρικό σχεδιασμό της παραγωγής και των κοινωνικών υπηρεσιών. Σε αυτή τη βάση, οι αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας, η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη, ό,τι έχει δημιουργήσει η ανθρώπινη δραστηριότητα, αξιοποιούνται με μοναδικό κριτήριο την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών. Ανάγκες που στην πορεία αναπτύσσονται και διευρύνονται. Το εργατικό κράτος, παίρνοντας στα χέρια του το συσσωρευμένο πλούτο από τους καπιταλιστές, μπορεί να εξασφαλίσει σε όλες και όλους εργασία αντίστοιχη με την ειδίκευση ή επανειδίκευσή τους. Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας αξιοποιείται για να μειώνεται ο εργάσιμος χρόνος και να απελευθερώνεται χρόνος για τις γυναίκες, για όλους τους εργαζομένους, ώστε να συμμετέχουν στα όργανα της εργατικής εξουσίας.
Η ουσιαστική εργατική συμμετοχή στην άσκηση της εξουσίας, στον έλεγχο των οργάνων και των διοικήσεων, εξασφαλίζεται και στηρίζεται στη συμμετοχή όλων στη γενική συνέλευση της παραγωγικής μονάδας, της κοινωνικής υπηρεσίας, της διοικητικής μονάδας, αλλά και στους παραγωγικούς συνεταιρισμούς των αγροτών. Ταυτόχρονα, όμως, η συμμετοχή της γυναίκας στην κοινωνική εργασία σε συνδυασμό με γενικευμένα μέτρα κοινωνικής προστασίας του γυναικείου οργανισμού, της μητρότητας, προϋποθέτει κρατικές, αποκλειστικά δωρεάν, υπηρεσίες Παιδείας, Υγείας, Πρόνοιας. Ο αρμονικός συνδυασμός της οικογενειακής και κοινωνικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών, που στηρίζεται σε δίκτυο δωρεάν κοινωνικών υπηρεσιών για τη στήριξη της οικογένειας, δίνει ουσιαστικό περιεχόμενο στη σχέση της μητέρας με το παιδί. Έτσι, εξασφαλίζονται στην πράξη οι δυνατότητες για τη δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου της γυναίκας, που μπορεί να τον αφιερώνει σε όλα τα πεδία των ενδιαφερόντων της και στην κοινωνική δράση. Αυτές είναι οι οικονομικές- κοινωνικές- πολιτικές σχέσεις της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Η πάλη των πρωτοπόρων γυναικών και ανδρών για αυτή την κοινωνία προϋποθέτει επαναστατικές ανατροπές στη σκέψη και στη δράση τους».