1 «Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας»

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ 1 Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Θιναλίων σας καλωσορίζει στον κερκυραϊκό ελαιώνα. Μαζί θα περιπλανηθούμε στα μονοπάτια της ελιάς ταξιδεύοντας από το χθες στο σήμερα με οδηγό το τετράδιο δραστηριοτήτων «Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας». Στις σελίδες του θα ανακαλύψετε το οικοσύστημα του ελαιώνα, τον τρόπο καλλιέργειας της ελιάς και θα γνωρίσετε τα μυστικά της παραγωγής ελαιολάδου σε διαφορετικές εποχές μέσα στο χρόνο. Θα ξεναγηθείτε στα λουτρουβιά της Κέρκυρας και θα κατανοήσετε τη διαχρονική και πολυσήμαντη αξία της ελιάς για τον άνθρωπο. Ολοκληρώνοντας τις εμπειρίες σας στο ταξίδι του ελαιώνα, εσείς θα γίνετε οι οδηγοί που θα ανοίξετε νέους δρόμους λύσεων προς ένα βιώσιμο περιβάλλον. Η παιδαγωγική ομάδα του ΚΠΕ Θιναλίων

2 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας Κότινος: κλαδί αγριελιάς με το οποίο στεφάνωναν τους νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων κατά την αρχαιότητα H Διαχρονική Πορεία της Κερκυραϊκής Ελιάς Ελιά, δένδρο μυθικό, πανάρχαιο, που χάρισε η θεά Αθηνά στους Αθηναίους μετά τη διαμάχη της με το θεό Ποσειδώνα. Δένδρο που στο πέρασμα των αιώνων εξαπλώθηκε σ όλα τα παράλια της Μεσογείου. Τα κλαδιά της αποτελούσαν και αποτελούν σύμβολο ειρηνικής συνύπαρξης και ελπίδας όλων των λαών. Ο ξακουστός βασιλιάς Οδυσσέας σκέπασε τη γύμνια του με ένα κλαδί ελιάς όταν έφτασε στο φημισμένο νησί των Φαιάκων, το φιλόξενο βασίλειο του βασιλιά Αλκίνοου, την Κέρκυρα. Θεόρατες ελιές στέκονται μέχρι σήμερα αγέρωχες για να μας μαρτυρούν το πέρασμα του Οδυσσέα από το νησί των Φαιάκων. Όμως αυτοί που περισσότερο άφησαν τα έντονα σημάδια τους πάνω στην κερκυραϊκή γη και τον ελαιώνα ήταν οι Ενετοί οι οποίοι πριμοδότησαν την καλλιέργεια της ελιάς. Έτσι, μέσα σε λίγους αιώνες, το μεγαλύτερο μέρος του νησιού σκεπάστηκε από το αιωνόβιο αυτό δέντρο. Γκριζοπράσινοι λόφοι απλώνονται από τα παράλια του νησιού προς την ψηλότερη κορυφή του τον Παντοκράτορα. Όλοι σχεδόν σκεπασμένοι με ελαιόδενδρα, ψηλά και πολύκλωνα, μπλεγμένα το ένα με το άλλο χωρίς καμιά τακτοποίηση λες και φύτρωσαν μόνα τους και αφέθηκαν στις τύχες τους. Το μάζεμα της ελιάς, το άλεσμά της στο ελαιοτριβείο και η παραγωγή του ελαιολάδου ήταν για πολλά χρόνια η καθημερινότητα του κερκυραίου αγρότη. Όλη η κερκυραϊκή κοινωνία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ελιά γιατί αυτή έδωσε τροφή σε δύσκολα χρόνια. Κάτω από τον ίσκιο της διαδραματίστηκαν τα πολιτιστικά δρώμενα της κερκυραϊκής υπαίθρου. Μάρκος Ζαβιτζιάνος: Οι γυναίκες με τις ξέστες στο κεφάλι, π. 1920, χαλκογραφία, 10Χ14,5 εκ., συλλογή Επτανησιακής χαρακτικής (16ος-20ος αι.), Πινακοθήκη Δήμου Κερκυραίων, Ιόνιος Βουλή. Ιδιωτικό προικοσύμφωνο, αρχές 20ου αι., σύμφωνα με το οποίο η νύφη προικίζεται με ξέστες λάδι.

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ 3 Το Ελαιόδεντρο Η ελιά είναι δέντρο αειθαλές, αιωνόβιο, καρποφόρο που καλλιεργείται σε εύκρατα κλίματα. Η επιστημονική της ονομασία είναι Olea Europaea. Διατηρεί την παραγωγικότητά της για πολλούς αιώνες. Η ανάπτυξη και η καρποφορία της ευνοούνται από τους γλυκούς και ήπιους χειμώνες, την ηλιοφάνεια και τις περιοδικές βροχοπτώσεις. Το ύψος της ελιάς κυμαίνεται από 3 έως 15 μέτρα ανάλογα με την ποικιλία και τις εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής. Η ανθοφορία της ελιάς γίνεται τους μήνες της άνοιξης και ο καρπός αρχίζει αναπτύσσεται κατά την περίοδο του καλοκαιριού. Αρχίζει δε να ωριμάζει τους τελευταίους μήνες του φθινοπώρου. Το μέγεθός του εξαρτάται από την ποικιλία της ελιάς. Η Κερκυραϊκή «λιανολιά» Καλή ώρα να χουνε οι ελιές που κάνουνε το λάδι και φέγγει της αγάπης μου να προβατεί το βράδυ Παραδοσιακό κερυρκυραϊκό τραγούδι Η κερκυραϊκή ελιά λιανολιά, απλώνεται στο μεγαλύτερο μέρος του νησιού. Τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξής της δεν ανθοφορεί και ο κορμός της είναι λείος. Καθώς το δέντρο μεγαλώνει, ο κορμός του γίνεται σκληρός, τραχύς, σε πολλές περιπτώσεις γυριστός και επιδεικνύει την ηλικία του με το μέγεθός του και τις χαρακτηριστικές εσοχές (κουφάλες). Το ύψος της συχνά ξεπερνάει τα 10 μέτρα. Τα φύλλα της είναι μακρόστενα, με χρώμα σκουροπράσινο στο επάνω μέρος και αργυροπράσινο στο κάτω. Η ποικιλία είναι όψιμη (ο καρπός ωριμάζει αργά), πράγμα που σε συνδυασμό με την υγρασία ευνοεί την ανάπτυξη ασθενειών. Ο καρπός της είναι μικρός και λεπτός, αποκολλάται δύσκολα από το δέντρο με αποτέλεσμα η συλλογή του να γίνεται μετά την ωρίμανση και την πτώση του στο έδαφος. Από τη συγκεκριμένη ποικιλία μπορεί να προκύψει πολύ καλό και εύγευστο λάδι. Οι Κερκυραίοι καλλιεργητές δεν κλάδευαν τις ελιές τους, τις άφηναν να πάρουν ύψος αφαιρώντας μόνο τα ξερά κλαδιά και υπομονετικά περίμεναν να ωριμάσει ο καρπός και να τον συλλέξουν από το έδαφος με τα χέρια. Σήμερα η συλλογή του καρπού γίνεται με πλαστικά δίχτυα (ελαιοδίχτυα). Άνθος και καρπός λιανολιάς.

4 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας Ο Κερκυραϊκός Ελαιώνας Ένα Πλούσιο Οικοσύστημα. Ο κερκυραϊκός ελαιώνας με τα 4.000.000 ελαιόδεντρά του συμβάλλει στον εμπλουτισμό της ατμόσφαιρας με οξυγόνο ενώ με το πλούσιο ριζικό του σύστημα βοηθάει στη συγκράτηση των επιφανειακών υδάτων εμποδίζοντας έτσι τη διάβρωση του εδάφους και εμπλουτίζοντας τον Ο άκος της ελιάς (Bactrocera oleae) μπορεί να καταπολεμηθεί με παγίδες φερορμόνης, μιας χημικής ουσίας που εκκρίνει το θηλυκό έντομο για να προσελκύσει το αρσενικό με σκοπό την αναπαραγωγή. υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Αποτελεί ένα πλούσιο οικοσύστημα μέσα στο οποίο μπορούμε να συναντήσουμε μεγάλη ποικιλία φυτών και ζώων. Τα τελευταία 30 περίπου χρόνια οι άνθρωποι προσπαθώντας να επιτύχουν μεγαλύτερη παραγωγή ελαιολάδου εξαλείφοντας τους εχθρούς της ελιάς (δάκος, πυρηνοτρήτης, παστέλλα κ.ά.), εισήγαγαν νέες μεθόδους καλλιέργειας (φυτοφάρμακα, χημικά λιπάσματα) με αποτέλεσμα να ρυπαίνουν το περιβάλλον και να επηρεάζουν την τροφική αλυσίδα παρεμβαίνοντας έτσι στη λειτουργία του οικοσυστήματος Ο Κερκυραϊκός Ελαιώνας σήμερα. Σήμερα, οι Κερκυραίοι καλλιεργητές, έχουν περιορίσει τη χρήση φαρμάκων και έχουν στραφεί σε πιο βιώσιμες μεθόδους καλλιέργειας. Η χρήση φαρμάκων γίνεται πλέον υπό τις οδηγίες και την επίβλεψη ειδικών επιστημόνων (σύμφωνα με τους κώδικες της ορθής γεωργικής πρακτικής). Ένας μικρός αριθμός καλλιεργητών έχει στραφεί προς τη βιολογική καλλιέργεια που στοχεύει στην παραγωγή καρπού και ελαιολάδου με ήπιες τεχνικές καλλιέργειας και μέσα φυτοπροστασίας που δεν αποτελούν κίνδυνο για το περιβάλλον. Η σημερινή βιολογική καλλιέργεια συνδυάζει τα επιτεύγματα της επιστήμης με τη γνώση και την εμπειρία της ελληνικής παραδοσιακής καλλιέργειας. Η ανακατασκευή ξερολιθιών, το ορθολογικό κλάδεμα, η φυσική λίπανση και η φυτοπροστασία με παγίδες (δακοπαγίδες) ή σκευάσματα που επιτρέπονται από τον κανονισμό βιολογικής καλλιέργειας, σε συνδυασμό με τη σωστή συλλογή του καρπού (μάδημα) συμβάλλουν στην παραγωγή άριστου προϊόντος. Η παράνομη κοπή των ελαιόδεντρων και η εγκατάλειψη της καλλιέργειας της ελιάς στο βωμό της τουριστικής ανάπτυξης, αποτελούν δύο ακόμα σημαντικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν, ώστε ο κερκυραϊκός ελαιώνας να είναι παραγωγικός και βιώσιμος. Ο κερκυραϊκός ελαιώνας αποτελεί ένα πλούσιο οικοσύστημα μέσα στο οποίο μπορούμε να συναντήσουμε μεγάλη ποικιλία φυτών και ζώων.

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ 5 Οι ελιές θεόρατες, πολύκλωνες, ψηλές, αργυροπράσινες, εβάιζαν από το βάρος του βλογημένου καρπού τους που εχρύσιζε κι εγυάλιζε ανάμεσα στα μικρά φύλλα. Κωνσταντίνος Θεοτόκης (Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα) Νίκος Ζερβός, Ελιές, 1975, ελαιογραφία, 60Χ82 εκ., συλλογή Επτανησιακής Ζωγραφικής (16ος-20ος αι.), Πινακοθήκη Δήμου Κερκυραίων, Παλαιά Ανάκτορα. Προϊόντα & χρήσεις της Ελιάς Λαδοφάναρο (λυχνάρι) από το Λαογραφικό Μουσείο Αχαράβης. Οι βρώσιμες ελιές, το ελαιόλαδο, το πυρηνέλαιο, το σαπούνι, οι ξυλόγλυπτες κατασκευές είναι μερικά από τα προϊόντα του πολύτιμου δέντρου μας. Επίσης, το ελαιόλαδο και γενικότερα τα προϊόντα της ελιάς χρησιμοποιούνται ως: Φωτιστική ύλη: από την 4η χιλιετία π.χ. μέχρι και πριν από λίγα χρόνια, αλλά μέχρι και τις μέρες μας, σποραδικά χρησιμοποιείται ως φωτιστική ύλη. Ένα λίτρο ελαιολάδου διαρκεί για καύση ενός λυχναριού για τουλάχιστον 200 ώρες. Φάρμακο: από τους αρχαίους χρόνους το λάδι, τα φύλλα και το άνθος χρησιμοποιήθηκαν για τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες. Οι προστατευτικές ιδιότητες που έχει το λάδι για το σώμα έκαναν τους αρχαίους Έλληνες αθλητές να το χρησιμοποιούν. Καλλυντικό: στην αρχαία Ελλάδα, χρησιμοποιήθηκε ως κύριο καλλυντικό. Το ελαιόλαδο ήταν και είναι συστατικό πολλών καλλυντικών προϊόντων. Καρύκευμα: από τους αρχαίους χρόνους το ελαιόλαδο αντιπροσωπεύει το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο και εκτιμημένο καρύκευμα στη Μεσόγειο. Η βρώσιμη ελιά και το ελαιόλαδο είναι βασικά συστατικά της μεσογειακής διατροφής. Ξύλο: το δέντρο της ελιάς έχει πάρα πολύ σκληρό ξύλο, δύσκολο να δουλευτεί αλλά εύκολο να λειανθεί. Ολο και περισσότερο χρησιμοποιείται για την κατασκευή χρηστικών αντικειμένων. Καύσιμη ύλη: το ξύλο της ελιάς συχνά χρησιμοποιείται ως καύσιμο. Επίσης, τα στερεά υπολείμματα από την εξαγωγή του ελαιολάδου, που αναφέρονται συχνά με το όνομα πυρηνόξυλο, χρησιμοποιούνται σε καυστήρες στερεών καυσίμων. Μια πολύ τυπική χρήση τους είναι για τη λειτουργία των ελαιοτριβείων.

6 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας Στο ελαιοτριβείο Τη συλλογή του καρπού ακολουθεί η επεξεργασία στα ελαιοτριβεία. Η λειτουργία τους περιλαμβάνει δύο κύρια στάδια: 1. Το σπάσιμο (άλεσμα) του καρπού για την παραγωγή της ελαιοζύμης. 2. Την εξαγωγή του λαδιού από την ελαιοζύμη. Η ετήσια παραγωγή ελαιολάδου της Κέρκυρας κυμαίνεται από 10.000 ως 20.000 τόνους. Τα παλαιότερα ελαιοτριβεία (λουτρουβιά) χρησιμοποιούσαν για το άλεσμα του καρπού το βάρος ενός ογκώδους λιθαριού και ονομάζονταν μονολίθαρα. Στις αρχές του 20ου αιώνα εμφανίζεται ένας νέος τύπος λουτρουβιού που αποτελεί εξέλιξη του μονολίθαρου. Χρησιμοποιεί τρία λιθάρια και λέγεται τριλίθαρο ή αλεστική. Τόσο στα μονολίθαρα όσο και στα τριλίθαρα λουτρουβιά, η ελαιοζύμη τοποθετούνταν σε στρογγυλούς πλεκτούς σάκους, τις σφυρίδες, και πιεζόταν με τη χρήση πιεστηρίων ώστε να τρέξει το λάδι. Για την κίνηση των λιθαριών χρησιμοποιούνταν ζώα, κυρίως άλογα. Μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο αρχίζει να εφαρμόζεται μηχανοκίνηση σε κάποια λουτρουβιά. Με βάση παλαιότερες καταγραφές, στην Κέρκυρα υπήρχαν και λειτουργούσαν περισσότερα από 1200 λουτρουβιά. Τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 συντελείται μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο εξαγωγής λαδιού. Τα λιθάρια αντικαθίστανται από μηχανικούς ηλεκτροκίνητους σπαστήρες και το πιεστήριο από φυγοκεντριστές. Έτσι προκύπτουν τα σύγχρονα φυγοκεντρικά ελαιοτριβεία με στόχο την αύξηση της παραγωγής. Σήμερα στην Κέρκυρα λειτουργούν περίπου 90 φυγοκεντρικά ελαιοτριβεία και 10 κλασικά. Παλαιό τριλίθαρο ελαιοτριβείο Σύγχρονο μη φυγοκεντρικό ελαιοτριβείο Σύγχρονο φυγοκεντρικό ελαιοτριβείο

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ 7 Ποιοτικές κατηγορίες ελαιολάδου Το ελαιόλαδο κατατάσσεται σε κατηγορίες με βάση δύο κύρια κριτήρια: 1) Τον τρόπο που παράγεται: Τα ελαιόλαδα που παράγονται από τον καρπό της ελιάς με χρήση μόνο μηχανικών μεθόδων ονομάζονται «Παρθένα» σε αντίθεση με αυτά που έχουν υποστεί και χημική επεξεργασία που λέγονται «εξευγενισμένα» ή «ραφιναρισμένα». Μια τρίτη κατηγορία λαδιού, που προκύπτει με χημική επεξεργασία από τα στερεά υπολείμματα της παραγωγής ελαιολάδου, είναι το πυρηνέλαιο. 2) Την οξύτητα: Η οξύτητα οφείλεται στην παρουσία ελεύθερων οξέων και υποβαθμίζει την ποιότητα και τη γεύση του λαδιού. Μετριέται σε γραμμάρια ελεύθερων οξέων ανά 100 γραμμάρια ελαιολάδου και συνήθως εκφράζεται επί τοις εκατό (π.χ. ένα λάδι με οξύτητα 1,5% περιέχει 1,5 γραμμάρια ελεύθερων οξέων σε κάθε 100 γραμμάρια λαδιού). Η οξύτητα του λαδιού μπορεί να μετρηθεί με την παρακάτω διαδικασία: 1. Παίρνουμε 11 ml από το δείγμα του λαδιού 2. Προσθέτουμε 33 ml οινόπνευμα 3. Προσθέτουμε 3 σταγόνες χρωματικού δείκτη (φαινολοφθαλεΐνη) 4. Γεμίζουμε την προχοΐδα με διάλυμα βάσης μέχρι την ένδειξη 0. 5. Προσθέτουμε διάλυμα βάσης μέχρι το διάλυμα του λαδιού να αρχίσει να κοκκινίζει. 6. Ανακατεύουμε 7. Αν κιτρινίσει το διάλυμα, τότε επαναλαμβάνουμε τα βήματα 5, 6 και ξαναελέγχουμε το χρώμα του μείγματος. Όταν παραμείνει κόκκινο συνεχίζουμε στο βήμα 8. 8. Μετράμε την ποσότητα του διαλύματος βάσης που έχουμε προσθέσει. Αυτή είναι η οξύτητα του δείγματος.

λ 8 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας Πυρηνέλαιο. Παράγεται από το λιόστο. Αρκετά ανθεκτικό σε υψηλές θερμοκρασίες, θεωρείται καλό λάδι για τηγάνισμα Ραφιναρισμενο (οξύτητα ως 0,5%) Επεξεργασμένο ελαιόλαδο, ουδέτερο και χωρίς γεύση. Χρησιμοποιείται στη ζαχαροπλαστική κυρίως. Ελαιόλαδο (οξύτητα ως 1,5%) Μείγμα καλής ποιότητας παρθένου ελαιολάδου και ραφιναρισμένου Ραφιναρισμένα ελαιόλαδα Εξαιρετικό παρθένο (οξύτητα ως 0,8%) Θεωρείται το καλύτερο λάδι. Ιδανικό για ωμές και βραστές σαλάτες, για βραστά ή ψητά ψάρια και κρέατα, πάνω σε ψωμί και γενικά σε παρασκευές όπου δεν είναι απαραίτητο να θερμανθεί ή να μαγειρευτεί. Π α ρ θ έ ε ν α Παρθένο ελαιόλαδο (οξύτητα ως 2%) Κατάλληλο για φαγητά και γλυκά που ψήνονται στο φούρνο, για λαδερά ή για τροφές που τηγανίζονται. λ α δ α ό ι α Μειονεκτικό Παρθένο Ελαιόλαδο (οξύτητα ως 8%) Υψηλή οξύτητα, άσχημη γεύση-οσμή. Αδύνατο να καταναλωθεί. Κοινό παρθένο (οξύτητα ως 3,3%) Για φαγητά κατσαρόλας, για τηγάνισμα λαχανικών.

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ 9 Διατροφική αξία Ολοι οι φαγώσιμοι τύποι λαδιών έχουν την ίδια θρεπτική αξία: περίπου 120 Οι καρποί της ελιάς είναι φυσική πηγή ινών, μετάλλων καθώς και θερμίδες για κάθε κουταλιά σούπας. μονοακόρεστων λιπαρών οξέων και αντιοξειδωτικών ουσιών. Επειδή όμως το ελαιόλαδο έχει πολύ καλή γεύση, χρειάζεται αρκετά μικρότερη Επίσης είναι πλούσιες σε πολύτιμα λιπίδια, υδατάνθρακες και βιταμίνη Ε. Το ελαιόλαδο και οι ελιές βοηθούν στη μείωση της κακής ποσότητα από άλλα φυτικά λάδια. χοληστερίνης, στην καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος, στην προστασία του οργανισμού από σοβαρές ασθένειες, όπως η καρδιοπάθειες και ο σακχαρώδης διαβήτης. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι συμβάλλει στην πρόληψη του καρκίνου και στην πρόληψη της γήρανσης των νευρικών κυττάρων του οργανισμού. Ελιές (στα 100g) Ελιές Καλαμών Ελιές Καλαμών βιολογικές Μαύρες σταφιδοελιές Κρήτης Ελιές πράσινες τσακιστές Κρήτης Ελιές Χαλκιδικής πράσινες Θερμίδες σε Kcal 204 234 393 320 170 Πρωτεΐνες σε g 1,5 1,6 1,9 2,1 1,1 Υδατάνθρακες σε g 0,2 0,3 0,2 0,1 0,1 Λίπη σε g 21,9 25,2 42,7 34,6 18,4 Νερό σε g 68 62,5 33,1 49,1 71,.5 Φυτικές ίνες σε g - - - - - Βιταμίνη Α σε g - - - 200 200 Ασβέστιο σε mg 71 89 76 59 94 Κάλιο σε mg 152 79 - - 91 Μαγνήσιο σε mg 52 56 113 77 55 Νάτριο σε mg 577 787 - - 651 Σίδηρος σε mg 2,7 5,2 6,9-5 Φώσφορος σε mg 248 380 352 322 260 Σελήνιο σε μg - - - 4,7 - Χρώμιο σε μg 2,3 13,5 - - -

Συνταγές Ελιές Ξυδάτες Διαλέγουμε τις ελιές, τις χαράζουμε (όχι απαραίτητα), τις πλένουμε, τις στραγγίζουμε και τις βάζουμε σε δυνατή άρμη για δυο - τρεις μήνες χωρίς να αλλάξουμε νερό. Μετά τις ξεπλένουμε, τις βάζουμε σε καινούρια άρμη και προσθέτουμε άνηθο και λεμόνι. Το λεμόνι βοηθά να μη μαυρίσουν οι ελιές και να μπορέσουν να διατηρηθούν σφιχτές. Προσθέτουμε ξύδι, κατά προτίμηση βαρελίσιο αντί του εμπορίου. Τις αφήνουμε μια δυο μέρες για να τις πιάσει το ξύδι και έπειτα οι ελιές είναι έτοιμες για φάγωμα. Αρωματικό λάδι Πλένουμε 3 κλαράκια δεντρολίβανο και τα σκουπίζουμε καλά με μια πετσέτα (μπορούμε αντί για δεντρολίβανο να χρησιμοποιήσουμε 3 κουταλιές θυμάρι). Bάζουμε προσεχτικά το δεντρολίβανο και 7 κόκκους πιπεριού σε ένα καθαρό γυάλινο μπουκάλι. Mε τη βοήθεια ενός χωνιού, ρίχνουμε μέσα 1 λίτρο ελαιόλαδο. Κλείνουμε καλά το μπουκάλι και το φυλάμε σε δροσερό και σκοτεινό μέρος για 3 εβδομάδες, ανακινώντας το ανά διαστήματα. Είναι ιδανικό για ψητό ψάρι και κρέας. Mπορούμε φυσικά να αυτοσχεδιάσουμε και να φτιάξουμε με τον ίδιο τρόπο αρωματικά ελαιόλαδα χρησιμοποιώντας και άλλα είδη βοτάνων και μπαχαρικών που μας αρέσουν. Χειροποίητο σαπούνι Χρόνος παρασκευής: 20-30 λεπτά Χρόνος ωρίμανσης σαπουνιού: 4-6 εβδομάδες Λάδι: 500 γραμμάρια Νερό: 150 γραμμάρια Υδροξείδιο του Νατρίου (καυστική σόδα ΝαΟΗ) ή του Καλίου (καυστική ποτάσα ΚΟΗ): 70 γραμμάρια Βότανα: 2-3 κ. σούπας Αιθέρια έλαια: 5-6 σταγόνες Σε μια κατσαρόλα ρίχνουμε το νερό και το ζεσταίνουμε μέχρι να γίνει χλιαρό. Ρίχνουμε λίγη-λίγη την καυστική σόδα ή ποτάσα ανακατεύοντας συνεχώς με ξύλινη κουτάλα. Αφού διαλυθεί καλά, ρίχνουμε το λάδι και ανακατεύουμε σε χαμηλή φωτιά. Κάποια στιγμή το μίγμα αρχίζει να αποκτά μεγαλύτερη πυκνότητα. Σ αυτό το σημείο κλείνουμε τη φωτιά και αφήνουμε να πάρει λίγες ακόμα βράσεις. Το αποσύρουμε απ τη φωτιά, το αφήνουμε να κρυώσει λίγη ώρα και κατόπιν βάζουμε το μίγμα σε καλούπια. Μπορούμε να προσθέσουμε και αιθέρια έλαια, όταν δούμε πως το σαπούνι μας έχει αρχίσει να «δένει». ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ: Τόσο η καυστική σόδα όσο και η καυστική ποτάσα είναι ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά εγκαύματα και ως εκ τούτου χρειάζεται μεγάλη προσοχή στη χρήση τους. Δεν τις αγγίζουμε ποτέ με γυμνά χέρια, φοράμε πάντα χοντρά γάντια και δεν εισπνέουμε τους ατμούς που εκλύονται κατά τη διάρκεια ανάμειξής τους με το νερό. Επίσης, στο δοχείο ανάμειξης βάζουμε πάντα πρώτα το νερό και στη συνέχεια την καυστική σόδα ή ποτάσα, σιγά σιγά, ώστε να μην πεταχτούν πιτσιλιές από το καυστικό υγρό.

KΠΕ ΘΙΝΑΛΛΙΩΝ Το μονοπάτι της Ελιάς Βγαίνοντας από το ΚΠΕ και ακολουθώντας το «δρόμο του βουνού» για να φτάσεις στον ελαιώνα πρέπει να λύσεις 6 γρίφους ξεκινώντας απ την αρχή... «Αρχαία και ξακουστή, κατασκευή του Περικλή» Βρες τι σερβίρω... «Είμαι πράσινη μεταλλική, μέσα σε μια εσοχή, κοντά σε μια πινακίδα γνωστή». Βρες γιατί και από πότε είμαι εκεί... «Είμαι παλιό και μοναχό μα παλιά ήμουν ξακουστό..». Ρώτησε να μάθεις σε ποιον ανήκω. «Είμαι γεμάτο χώμα και οδηγώ στον ελαιώνα» Ακολούθησέ με! «Πέτρινο και τοξωτό και σκεπάζω το νερό». Βρες το κατάλληλο σημείο να με φωτογραφίσεις και βρες ποια χωριά ενώνω. «Πέτρινη και στρογγυλή και μαζεύω τη βροχή.». Μπορείς να με βγάλεις μια φωτογραφία και να μάθεις σε τι χρησιμεύω... Θα σε πάρω από τσι ελιές κι από τσι κε ντρωμάδες να σε χαλεύε ι η μάνα σου σαράντα δυο βδομάδες 11

12 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας Ψάξε και βρες 4 Διάλεξε μια ελιά και προσπάθησε να βρεις: α) το ύψος της: μέτρα. 8 1 2 3 1 1 1 2 1 Απομακρύνσου από το δέντρο. Σε κάποιο σημείο σταμάτα, σκύψε με τα πόδια σου σε διάσταση και έλεγξε πότε θα δεις για πρώτη φορά την κορυφή του δέντρου, κοιτάζοντας ανάμεσα από τα πόδια σου. Η απόσταση που έχεις διανύσει από το δέντρο είναι περίπου το ύψος του. β) την περίμετρο του κορμού της: εκατοστά. Κύκλωσε με τη μετροταινία τον κορμό του δέντρου και μέτρησε την περίμετρό του σε ύψος 1 μ. από το έδαφος. Η παραγωγική διάρκεια ζωής ενός ελαιόδενδρου είναι 300-600 χρόνια. Υπάρχουν ελιές με ηλικία που ξεπερνά τα 1.000 χρόνια. Κύκλωσε τις λέξεις που χαρακτηρίζουν την ελιά Φυλλοβόλο Ιερό Αιωνόβιο Πόα Υδροχαρές Πολύτιμο Σύμβολο Ανθεκτικό Πλατύφυλλο Αειθαλές Καλλιεργήσιμο Αυτοφυές Καλλωπιστικό Οπωροφόρο

KΠΕ ΘΙΝΑΛΛΙΩΝ 13 Παρατήρησε και Σχεδίασε το σχήμα του καρπού και των φύλλων: Καρπός Φύλλo Τι χρώματα έχουν; Βγάλε τον καλλιτέχνη από μέσα σου και ζωγράφισε την ελιά σου όπως είναι ή όπως τη φαντάζεσαι...

Λόγγος Ελαιώνας Ελαιώνας και λόγγος Ψάξε στον λόγγο και στον ελαιώνα για πεσμένα ξερά φύλλα. Προσπάθησε να μαζέψεις όσο περισσότερα διαφορετικά είδη μπορείς. Σύρραψε τα φύλλα που βρήκες στην άκρη της σελίδας, σημειώνοντας αν τα βρήκες στον ελαιώνα ή στον λόγγο. - Πόσα διαφορετικά είδη δέντρων ή θάμνων εντόπισες στον ελαιώνα; Λόγγος Ελαιώνας -Πόσα διαφορετικά είδη δέντρων ή θάμνων εντόπισες στον λόγγο; -Υπάρχει διαφορά; Αν ναι, πού πιστεύεις ότι οφείλεται; - Ένα μικρό ζώο ή ένα πουλί, θα επέλεγε να κρυφτεί στον ελαιώνα ή στο λόγγο; Λόγγος Ελαιώνας Λόγγος Ελαιώνας Σημείωσε ποια από τα παρακάτω παρατήρησες: Ξερολιθιά Κλαδεμένα δέντρα Πυκνή βλάστηση Κομμένα χόρτα Στρωμνή* Ίχνη ζώων Απορρίμματα Εργαλεία Φωτεινούς χώρους Καμένα κλαδιά Σκιερούς χώρους Χαμηλή ποώδη βλάστηση Ελαιώνας Λόγγος * Στρωμνή: στρώμα πεσμένων φύλλων στην επιφάνεια του εδάφους Λόγγος Ελαιώνας

KΠΕ ΘΙΝΑΛΛΙΩΝ 15 Φτιάξε το χάρτη σου Προσπάθησε να σχεδιάσεις στο χάρτη το χώρο που καταλαμβάνει ο λόγγος. Ερεύνησε το χώρο και σημείωσε στο χάρτη ό,τι βρεις από τα παρακάτω. Φωτογράφισε τα ευρήματά σου. 3 ελαιόδεντρα που σου έκαναν εντύπωση οπωροφόρα δέντρα θάμνους Βιοδηλωτικά ίχνη (πατημασιές, φωλιές, περιττώματα) Μικρά ζώα (ερπετά, έντομα κλπ) Λουλούδια Μανιτάρια Απορρίματα Εργαλεία Κάτι άλλο που σου έκανε εντύπωση AΡΧΗ

16 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας Ψάξε να βρεις το δέντρο σου... Κάποιος φωτογράφισε αυτόν τον κορμό ελιάς και του φάνηκε ότι μοιάζει με αγριογούρουνο. Μπορείς να ανακαλύψεις κι εσύ έναν κορμό που σου θυμίζει κάτι; Φωτογράφισέ τον, κόλλησε εδώ τη φωτογραφία σου και γράψε τι σου θυμίζει. Πράσινα είν τα νιάτα μου, μαύρα τα γερατειά μου, χαροποιά η θλίψη μου, θροφή τα δάκρυά μου. Τι είμαι;

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ 17 Σσσσ! Θέλουμε να ακούσουμε! Διάλεξε ένα σημείο για να ακούσεις τη φύση. Το σημείο πρέπει να είναι μακριά από τις άλλες ομάδες για να μη σας ενοχλούν οι συνομιλίες τους. Στο παιχνίδι υπάρχουν δύο ρόλοι: το παιδί με τα κλειστά μάτια και ο βοηθός του. Μοιραστείτε τους ρόλους. ΡΟΛΟΣ Α : κλείσε τα μάτια σου με την κορδέλα. Πες τι ακούς. Δείξε από πού το ακούς. ΡΟΛΟΣ Β : γράψε τι ακούει ο συμμαθητής σου στη σωστή γραμμή. Ακούει ο/η: Ποιος ήχος κυριαρχεί; Υπάρχει κάποιος ήχος που σε ενοχλεί; Γιατί; Ποιος ήχος σου έκανε μεγαλύτερη εντύπωση; Γιατί;

18 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας Ζωγράφισε τον κερκυραϊκό ελαιώνα Πολλοί Κερκυραίοι ζωγράφοι εμπνεύστηκαν από τον κερκυραϊκό ελαιώνα. Εσύ; Φίλιππος Μάκοτσις, Ελιές, 1942, σινική μελάνη, 33Χ23 εκ., συλλογή Επτανησιακής Ζωγραφικής (16ος-20ος αι.), Πινακοθήκη Δήμου Κερκυραίων, Παλαιά Ανάκτορα.

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ 19 1. Συνέντευξη με τον ελαιοτριβέα Ψάξε να βρεις τον ιδιοκτήτη του ελαιοτριβείου. Το όνομά του είναι Διομήδης Πόσα χρόνια ασχολείται ο κ. Διομήδης με το επάγγελμα του ελαιοτριβέα; Τι θα χρειαστείς; και ένα πλατύ χαμόγελο. Πόσα κιλά καρπού χρειάζονται για να παραχθεί 1 κιλό λάδι; Τι πρέπει να προσέξει ένας παραγωγός για να πετύχει καλό λάδι; Υπάρχει κάτι που πρέπει να προσεχθεί στο ελαιοτριβείο; Τι είναι το «ντεκάντερ»; Τι είναι η «μούργα» και πού καταλήγει; Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει ο ελαιοτριβέας; Ζήτησε από τον κ. Διομήδη να σου δώσει μία «βεβαίωση αλέσματος».

20 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας 2. Συνέντευξη με τον ελαιοτριβέα Ψάξε να βρεις τον ιδιοκτήτη του ελαιοτριβείου. Το όνομά του είναι Διομήδης Πόσα χρόνια λειτουργεί το ελαιοτριβείο; Τι θα χρειαστείς; και ένα πλατύ χαμόγελο. Πώς αποφάσισε ο κ. Διομήδης να ασχοληθεί με αυτό το επάγγελμα; Κάθε πότε αλέθει και μέχρι πόσες ελιές την ημέρα; Υπήρχε περίοδος που αλεθόταν περισσότερες ελιές καθημερινά; Τι είναι το λιόστο και ποιο είναι το «μέλλον» του; Τι είναι το «ξάι»; Ζήτησε από τον κ. Διομήδη να σου δώσει μία «βεβαίωση αλέσματος».

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ 21 1. Εργαλειοθήκη Ακολούθησε τις τελείες και βρες το εργαλείο που κρύβει το σκίτσο. Όνομα εργαλείου: Σε τι φαντάζεσαι ότι χρησιμεύει; Όνομα εργαλείου: Σε τι φαντάζεσαι ότι χρησιμεύει; Όνομα εργαλείου: Σε τι φαντάζεσαι ότι χρησιμεύει; Όνομα εργαλείου: Σε τι φαντάζεσαι ότι χρησιμεύει;

22 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας 2. Εργαλειοθήκη Ακολούθησε τις τελείες και βρες το εργαλείο που κρύβει το σκίτσο Όνομα εργαλείου: Σε τι φαντάζεσαι ότι χρησιμεύει; Όνομα εργαλείου: Σε τι φαντάζεσαι ότι χρησιμεύει; Όνομα εργαλείου: Σε τι φαντάζεσαι ότι χρησιμεύει; Όνομα εργαλείου: Σε τι φαντάζεσαι ότι χρησιμεύει;

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ 23 Eλιά μπαίνω, λάδι βγαίνω Mπορείς να συμπληρώσεις τα κενά με τις λέξεις, ώστε να οδηγήσεις τις ελιές μέσα στο ελαιοτριβείο; ----- ----- ------- --------- ------ ----------- ----- ------- --------- -- λα ------ --------- -------------- ----- ---- --------- ------- μ ----- ----- ο ---------- ----------- ---- ----------

24 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας Σπαζοκεφαλιές του Ελαιώνα Συμπλήρωσε με λέξεις Α β Γ Ε Η θ δ κ ζ Λ ξ μ ι Π ρ Ο Ν φ τ Υ σ χ Ψ ω Βρες τις κρυμμένες λέξεις που βρίσκονται σε οριζόντια και κάθετη θέση μέσα στον πίνακα. Ε Λ Α Ι Ω Ν Α Σ Κ Π Ρ Ξ Ε Ρ Ο Λ Ι Θ Ι Α Ο Λ Ι Π Α Ν Σ Η Φ Θ Λ Ρ Φ Ω Β Α Ε Ρ Ι Α Χ Α Ω Σ Τ Ο Θ Υ Λ Ι Ο Δ Ι Χ Τ Ο Ρ Α Τ Ε Σ Ω Ν Φ Ε Λ Α Ι Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Ν Η Σ Α Σ Ρ Γ Ο Ι Β Κ Ξ Α Σ Α Κ Υ Ρ Ι Δ Ο Α Β Α Ι Δ Α Β Ε Σ Υ Μ Β Ο Λ Ο Ω Ν Ε Ρ Λ Κ Ε Τ Α Φ Π Ι Μ Ν Η Τ Ο Β Ω Τ Ψ Α Θ Ε Α Κ Λ Α Ι Κ Ι Α Θ Η Ν Α Γ Α Λ Σ Ι Ο Ν Π Ρ Ε Ι Τ Κ Φ Ω Χ Α Ρ Ι Μ Ι Σ Φ Υ Τ Ο Φ Α Ρ Μ Α Κ Α Α Γ Ε Ρ Α Κ Ι Γ Β Α Φ Λ Α Ν Ν Υ Τ Ρ Ο Φ Κ Η Ξ Γ Η Γ Ζ Φ Δ Α Α Δ Τ Σ Ι Χ Λ Α Ε Θ Ω Β Ν Μ Ω Ψ Ο Χ Ι Ο Σ Ξ Α Τ Β Α Σ Α Ρ Ι Κ Α Λ Ε Λ Κ Ρ Α Σ Ο Φ Ε Λ Ι Κ Υ Θ Α Ρ Α Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Κ Η Κ Α Λ Λ Ι Ε Ρ Γ Ε Ι Α Σύμβολο Δρεπάνι Αθηνά Γεράκι Ταμίζο Κότσυφας Φυτοφάρμακα Τσίχλα Λιόδιχτο Βιολογική καλλιέργεια Ελαιώνας Ξερολιθιά Αλεσιά Λίπανση Αιωνόβια Ιερή Ελιά Ελαιουργείο

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ Ο κόσμος λέει... Αντιστοίχισε τις εκφράσεις και τις παροιμίες Τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι κι έξι το λαδόξυδο. Απαραίτητα για την οικογένεια. Ξεφόρτωσέ τη την ελιά, να σε φορτώσει λάδι. Θα ζήσει για πολύ ακόμα. Μου χει ψήσει το λάδι. Όλα γίνονται με την σειρά. Αν δε μπει η ελιά στο λουτρουβιό, δε βγαίνει λάδι. Τα πράγματα είναι συγκεκριμένα. Έχει το καντήλι του λάδι. Μαζί... έχουν αποτέλεσμα. Πρώτα θεμέλια του σπιτιού, ψωμί, κρασί και λάδι. Δεν τρέχει τίποτα. Η μια ελιά κι η άλλη, το βγάνουνε το λάδι. Μ έχει ταλαιπωρήσει. Σιγά τον πολυέλαιο. Πρέπει να κοπιάσεις για να πάρεις. Μπορείς να ερμηνεύσεις τις παροιμίες; Ελιές από του πάππου σου κι αμπέλια του χεριού σου Της ελιάς το φύλλο κι αν χαθεί, πάλι θε να ξαναβρεθεί Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές Το ντίλι ντίλι κρέμεται, το ντίλι ξεκρεμιέται και το χρυσό το κόκαλο στην κοπριά κυλιέται. Τι είναι; 25

26 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας Χθες, σήμερα... αύριο Βάλε κάθε λέξη στην εποχή και στον χώρο της. Χθες Σήμερα Αύριο Ελαιώνας Ελαιοτριβείο Δόξα σοι ο Θέος Θέ μου Πέντε ξέστες οι αλεσιές μου αποφυλλωτήρας, βάσκα, γάιδαρος, δάκος, εντομοκτόνο, εμφιάλωση, «εργάτης», ηλεκτρισμός, κασάρι, μούργα, κλάδεμα, δακοπαγίδα, άλογο, κατωλάβδι, αλυσοπρίονο, κοφίνι, αγροτικό αυτοκίνητο, λαδοφωτιές, δρεπάνι, λιθάρι, λιόδιχτο, ταμίζο, ψυχανθή, λίπασμα, ζιζανιοκτόνο, πρόβατο, κοπριά, πύλα, καυστήρας, τσεκούρι, τσουβάλι, μαλακτήρας, χορτοκοπτικό, μουργαριά, σπαστήρας, μπουλούκι, ξερολιθιά, ωγνίστρα, φυγοκεντρικό, ξέστα, οξυμέτρηση, πιεστήριο, σφυρίδες, τενεκές

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ 27 Σταυρόλεξο της ελιάς 4 3 7 1 2 2 3 5 6 4 1 5 6 7 ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ 1) Τρόπος μέτρησης της ποιότητας του λαδιού 2) Αλεσμένο κουκούτσι της ελιάς 3) Έντομο που βλάπτει τον καρπό της ελιάς 4) Έτσι λεγόταν παλιά το ελαιοτριβείο 5) Πέτρινο και στρογγυλό για να αλέσει τον καρπό 6) Εργαλείο για το κόψιμο των κλαδιών 7) Στρογγυλός σάκος για τοποθέτηση της ελαιοζύμης ΚΑΘΕΤΑ 1) Πλαστικό για το μάζεμα της ελιάς 2) Κερκυραϊκή ποικιλία ελιάς 3) Η αμοιβή του ελαιοτριβέα 4) Μονάδα μέτρησης ελαιολάδου 5) Απόβλητα από το άλεσμα της ελιάς 6) Στρογγυλός πέτρινος χώρος μέσα στον οποίο γυρίζουν τα λιθάρια 7) Μαζί με το νερό απαραίτητος για την ελιά

28 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας Παιχνίδι ρόλων Διάλεξε έναν από τους παρακάτω ρόλους και προσπάθησε με επιχειρήματα να υποστηρίξεις τις δικές σου θέσεις για το κρίσιμο θέμα της διαχείρισης του Κερκυραϊκού Ελαιώνα. Ελαιοκαλλιεργητές: κ. Σπύρος και Τσάντα Λαδικού, Ελαιοτριβέας: κ. Νιόνιος Μόυργας, Γεωπόνος: κ. Μάνος Δακοκτόνος, Οικολόγος: κ. Γεράσιμος Κότσυφας, Έμπορος Ξυλείας: Νίκος Απελέκητος, Εργολάβος: κ. Μήτσος Οικοδομόπουλος, Διευθυντής Βιομηχανικής Εταιρείας Ελαιολάδου: κ. Γιώργος Γερολαδάς. πολίτες νοιώθουν πια ανήμποροι μπροστά στα οργανωμένα κυκλώματα παράνομης εξαγωγής ξυλείας Ο Κερκυραίος αγρότης έχει να αντιμετωπίσει σωρεία προβλημάτων που αφορούν την παραγωγή του και έχουν καταστήσει το επάγγελμα αυτό εξαιρετικά ασύμφορο κι επικίνδυνο. η εφαρμογή της Βιοκαλλιέργειας της Κερκυραϊκής ελιάς είναι ανύπαρκτη Η ελαιοκαλλιέργεια στην Κέρκυρα είναι μια πολύ δύσκολη, επίπονη και γεμάτη κινδύνους εργασία (έκθεση σε φυτοφάρμακα, κακές καιρικές συνθήκες, δύσβατες περιοχές, ανεπαρκής εξοπλισμός κ.λ.π.) Ξεριζώνονται τα αιωνόβια δέντρα και στη θέση τους φυτεύονται οικοδομικά συγκροτήματα για τον τουρισμό μας. Εναέριο ράντισμα Κερκυραϊκού Ελαιώνα, έως πότε; αγροτουρισμός και η διασύνδεση της αγροτικής παραγωγής με την τουριστική προώθηση

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ 29 Το Γλωσσάρι τση Κερκυραϊκής Λιανολιάς Αλεσιά / μονάδα μέτρησης ελαιοκάρπου για το άλεσμα της ελιάς. Αλεστική / τριλίθαρο λουτρουβιό. Βάσκα / πέτρινος στρογγυλός χώρος, μέσα στον οποίο κυλούσαν τα λιθάρια. Δάκος / έντομο που γεννάει τα αβγά του στη σάρκα της ελιάς. Εργάτης / ξύλινη περιστρεφόμενη κατασκευή που μπορούσε να αυξήσει τη δύναμη του πιεστηρίου στο παλιό ελαιοτριβείο. Ελαιόκαρπος / ο καρπός της ελιάς. Ελαιοκτήμονας / αυτός που έχει μεγάλο αριθμό ελαιόδεντρων. Ελαιοπαραγωγός / αυτός που παράγει λάδι. Ελαιοπολτός ελαιοζύμη / ο πολτός που προέρχεται από το άλεσμα της ελιάς. Καπάσα - Πύλα - Τίνα / δοχεία αποθήκευσης λαδιού. Καρτούτσο / μονάδα μέτρησης λαδιού που αντιστοιχεί με μισό κιλό. Κασάρι / εργαλείο για την κοπή των μικρών κλαδιών της ελιάς. Κατωλάβδι / δοχείο στο οποίο γινόταν ο διαχωρισμός μούργας - λαδιού στο παλιό ελαιοτριβείο. Κολόκα / αποξηραμένη κολοκύθα για μετάγγιση του λαδιού από δοχείο σε δοχείο. Κοφίνι / καλάθι για το μάζεμα της ελιάς από καλάμι ή λεπτά κλαδιά. Κοκολόγια / ο ξεραμένος καρπός της ελιάς που μαζεύουν το καλοκαίρι. Λαδοφωτιές / μεταλλικά δοχεία με λάδι και φυτίλια που χρησιμοποιούσαν για το φωτισμό. Λιανολιά / τυπική ποικιλία ελιάς που καλλιεργείται στην Κέρκυρα. Λιθάρι / μεγάλη κυκλική πέτρα που χρησιμοποιούσαν για το άλεσμα της ελιάς στο παλιό ελαιοτριβείο. Λιόδιχτο / πλαστικό δίχτυ που χρησιμοποιείται για τη συλλογή της ελιάς. Λιόστο / το αλεσμένο κουκούτσι της ελιάς. Λιόφυλλο / φύλλο της ελιάς. Λουτρουβιό / ελαιοτριβείο, χώρος επεξεργασίας και παραγωγής λαδιού. Λουτρουβιάρης / ο ελαιοτριβέας, ο ιδιοκτήτης του ελαιοτριβείου. Μούργα / υγρά κατάλοιπα που προκύπτουν μετά την επεξεργασία της ελιάς. Μουντζούρι / μονάδα μέτρησης ελαιοκάρπου. Χρησιμοποιούταν για την εκτίμηση της παραγωγής μισθωμένων ελαιώνων. Μπουλουκάρης / άνδρας που επέβλεπε το μπουλούκι. Μπουλούκι / ομάδα γυναικών που δούλευαν σε μεγάλους ελαιώνες και αμείβονταν με λάδι. Ξάι / η αμοιβή του ελαιοτριβέα, που αντιστοιχεί με ποσοστό στο παραγόμενο λάδι. Ξεραγκαδιστής / αυτός που κόβει τα ξερά κλαδιά του δέντρου. Ξέστα / μονάδα μέτρησης λαδιού που ισοδυναμεί με 16 κιλά. Ξετιμωτής / δημόσιος υπάλληλος που εκτιμούσε το ελαιόκτημα που θα μισθωνόταν. Μονολίθαρο / είδος παλιού λουτρουβιού που παίρνει την ονομασία του από τον αριθμό των λιθαριών που χρησιμοποιεί. Μουργαριά / χώρος αποθήκευσης της μούργας. Οξυμέτρηση / διαδικασία για τη μέτρηση της οξύτητας - ποιότητας του ελαιόλαδου. Πάκτο / μίσθωμα ενοικίαση ελαιοκτήματος με καταβολή ποσοστού της ετήσιας παραγωγής. Στάγκα / ξύλινος μοχλός στο πιεστήριο του παλιού ελαιοτριβείου. Σφυρίδες / συνήθως στρογγυλοί σάκοι από βούρλα μέσα στους οποίους τοποθετούσαν την ελαιοζύμη για να ακολουθήσει η διαδικασία του πιεστηρίου. Ψυχανθή / κατηγορία φυτών που περιλαμβάνει το τριφύλλι, τη φασολιά, τη φακή κ.α. Χρησιμοποιούνται ως μέσο λίπανσης στη βιολογική καλλιέργεια λόγω της παρουσίας μικροοργανισμών στις ρίζες τους που δεσμεύουν άζωτο και το μετατρέπουν σε νιτρικά ιόντα. Ωγνίστρα / η γωνιά του παλιού ελαιοτριβείου όπου έβαζαν φωτιά για το ζέσταμα του νερού.

30 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας Χλωρίδα & πανίδα του κερκυραϊκού ελαιώνα ΧΕΛΩΝΑ (Testudo hermanni): ερπετό το σώμα του οποίου καλύπτεται με όστρακο. Βαδίζει αργά και είναι φυτοφάγο. Το χειμώνα πέφτει σε χειμερία νάρκη. ΞΕΦΤΕΡΙ ή Τσιχλογέρακο (Αccipter nisus): μικρό αρπακτικό, ξαφνιάζει τη λεία του πετώντας ανάμεσα σε δέντρα. Πετάει με γρήγορα φτεροκοπήματα και απότομους ελιγμούς. ΚΟΚΚΙΝΟΛΑΙΜΗΣ (Erithacus rubecula): εμφανίζεται με τα πρώτα κρύα του χειμώνα. Φωλιάζει σε τρύπες δέντρων και το τραγούδι του είναι λεπτό και μελωδικό. ΣΚΑΝΤΖΟΧΟΙΡΟΣ (Εrinaceus europaeus): μικρόσωμο θηλαστικό που προτιμά τις περιοχές που δεν είναι υπερβολικά υγρές. Το σώμα του είναι σκεπασμένο με σκληρά αγκάθια και τρέφεται με καρπούς, έντομα, μικρά ποντίκια, αβγά και φίδια. Το χειμώνα πέφτει σε χειμέρια νάρκη και πολλαπλασιάζεται τους θερινούς μήνες, κατά τους οποίους το θηλυκό γεννά 3-7 μικρά. ΚΟΤΣΥΦΑΣ (Turdus merula): φωλιάζει όπου υπάρχουν δέντρα ή μεγάλοι θάμνοι. Το αρσενικό είναι κατάμαυρο με κίτρινο ράμφος. Το τραγούδι του είναι μελωδικό με καθαρές νότες σαν φλογέρας που συχνά καταλήγει παράφωνα. ΤΣΙΧΛΑ (Turdus philomelos): ζει σε δάση και ελαιώνες. Πολύ πιο κοινή τον χειμώνα. Τραγουδάει μελωδικά και φωλιάζει σε θάμνους. ΚΟΥΝΑΒΙ (Martes foina): σαρκοφάγο νυκτόβιο θηλαστικό, τρέφεται κυρίως με μικρά τρωκτικά ή πουλιά. Έχει σκούρο τρίχωμα, ζει σε δάση και συχνά κοντά σε οικισμούς. ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΗ ΣΑΥΡΑ (Algyroides nigropunctatus): ερπετό με έντονη χρωματική προσαρμογή. Αναρριχάται εύκολα και ζει συνήθως σε σκιερά και πετρώδη μέρη (ελαιώνες). Τρέφεται κυρίως με έντομα. ΟΧΙΑ (Vipera ammodytes): δηλητηριώδες φίδι που συναντάται σε όλη την Ελλάδα. Το μήκος της φτάνει τα 80 εκ. και τρέφεται κυρίως με μικρά θηλαστικά, ποντίκια και πουλιά. Οι αρσενικές οχιές έχουν χρώμα γκριζωπό ενώ οι θηλυκές καφετί.

KΠΕ ΘΙΝΑΛΙΩΝ 31 Χλωρίδα & πανίδα του κερκυραϊκού ελαιώνα Βρύα: είναι μια πρωτόγονη μορφή φυτών. Αναπτύσσονται σε υγρά μέρη. Στον ελαιώνα εμφανίζονται, συνήθως, πάνω στους κορμούς των δέντρων (συχνά καλύπτουν το κάτω μέρος του κορμού) και πάνω σε ξερολιθιές. Λειχήνες: πρόκειται για τη συμβίωση κυανοβακτηρίων ή μικροσκοπικών φυκών με μύκητες. Στον ελαιώνα εμφανίζονται συχνά πάνω σε κορμούς ή πέτρες. Δεν μπορούν να καταταχθούν στα φυτά, παρ ότι φωτοσυνθέτουν. Στην πλειοψηφία τους, είναι πολύ ευαίσθητες σε ρύπανση και η παρουσία τους είναι ενδεικτική της καθαρότητας του περιβάλλοντος. Φτέρη (Pteridium Aquilinum): είναι μια πρωτόγονη μορφή φυτού, η οποία μπορεί να βρεθεί σχεδόν σε οποιοδήποτε σημείο της γης. Κυκλάμινο (Cyclamen hederifolium): πολύ χαρακτηριστικό λουλούδι της ελληνικής υπαίθρου. Ανθίζει κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου. Πιο κοινό σε σχετικά σκιερές και ελαφρά ορεινές περιοχές. Σπαράγγι (Asparagus officinalis): ποώδες και βρώσιμο φυτό. Στον ελαιώνα φυτρώνουν άγρια σπαράγγια, τα οποία συλλέγονται στις αρχές της άνοιξης. Βάτος (Rubus fruticosus): θάμνος με αγκάθια που αναπτύσσεται γρήγορα και γίνεται πυκνός και αδιαπέραστος. Συνήθως βρίσκεται στα όρια του ελαιώνα, αλλά σε εγκαταλειμμένους ελαιώνες επεκτείνεται και σταδιακά μετατρέπει το χώρο σε θαμνώδη έκταση. Κισσός (Hedera helix): αναρριχόμενο φυτό που εμφανίζεται κυρίως σε σκιερές τοποθεσίες. Στον ελαιώνα αναπτύσσεται επάνω στους κορμούς των ελαιόδεντρων. Ο κισσός μπορεί να καλύψει και να ξεράνει το δέντρο στο οποίο στηρίζεται. Ίριδα (Iris stylosa ή Iris unguicularis): μεγάλο και εντυπωσιακό μωβ λουλούδι που ανθίζει στις αρχές της άνοιξης, σε περιοχές ελαφρά σκιερές και σχετικά υγρές. Ζωχός (Sonchus oleraceys): ποώδες φυτό, πολύ κοινό σε όλη την Ελλάδα. Ένα από τα συνηθέστερα βρώσιμα χόρτα. Ανθίζει στο τέλος της άνοιξης.

32 Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας Βιβλιογραφία «Ελαιόλαδο, γεύση και υγεία», Υπουργείο Ανάπτυξης, 2006 «Ελιά η Βιογραφία ενός Δέντρου», Σταύρου Τατιάνα, εκδόσεις Ηλίβατον, 2001 «Ελιά, το δώρο των Θεών», ΚΠΕ Στυλίδας «Η παλιά Κορφιάτικη Γλώσσα», Αγγελόπουλος Μάριος, εκδόσεις Ενημέρωση, 2008 «Η Χλωρίδα και η Πανίδα του Ελαιώνα στη Ζάκυνθο» ΚΠΕ Λιθακιάς, Πανελλήνιο Δίκτυο «Ελιά», 2004 «Η Ελιά μέσα στους αιώνες», KΠΕ Καλαμάτας, Πανελλήνιο Δίκτυο «Ελιά» «Η ελιά στην Ελλάδα», Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, Εκδόσεις Τοπίο «Κερκυραϊκά: ιστορία, λαογραφία», Ι. Μπουνιά, 1958 «Οι Δρόμοι της Γεύσης», Λαμπράκη Μυρσίνη, εκδόσεις ΝΕΑ, 2008 «13 Σκιτσογράφοι εμπνέονται από την Ελιά», Υπουργείο Πολιτισμού, 2007 «Τα Λαογραφικά της Κέρκυρας» Χυτήρης Γεράσιμος, δημοσιεύματα Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών, 1988 «Τα Πουλιά της Ελλάδας, της Κύπρου και της Ευρώπης», Sverson Lars, P. Grant, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, 2007 «Το βιβλίο της Ελιάς», Richard Fooks, Εκδόσεις Ψύχαλου «Το ελαιόλαδο, μια εκπαιδευτική προσέγγιση», ΚΠΕ Μακρινίτσας, 2007 «Το ημερολόγιο του Κερκυραίου Ελαιοπαραγωγού», Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κέρκυρας Διεύθυνση Γεωργίας, 2004 Ιστοσελίδες http//www.paidika.gr http//www.korakiana.gr http://www.internationaloliveoil.org http://www.oliveoil.gr http://www.iucnredlist.org http://www.wikipedia.org Χρησιμοποιήθηκε φωτογραφικό υλικό από τις ιστοσελίδες: http//www.shutterstock.com http://olhares.aeiou.pt http://www.godstravel.gr http://bill63.blogspot.com http://www.kireas.org http://www.mitchinson.net http://www.herpetofauna.at http://www.digital-camera.gr http://www.wikipedia.org Επίσης, χρησιμοποιήθηκε φωτογραφικό υλικό των μελών της Π.Ο. του Κ.Π.Ε. Θιναλίων.

Ευχαριστούµε την Κουτσούρη Παρασκευή και τον Παργινό ιοµήδη για την συνεισφορά τους. Ευχαριστούµε τη ιεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κέρκυρας για τις πληροφορίες που µας παραχώρησε, καθώς επίσης τους κατοίκους των Δηµοτικών Διαµερισµάτων Λουτσών και Περίθειας για τις προφορικές µαρτυρίες που αφορούν τον Κερκυραϊκό Ελαιώνα. Ευχαριστούµε τη ιευθύντρια της ηµοτικής Πινακοθήκης του ήµου Κερκυραίων κ. Μαρία Μελέντη για την παραχώρηση φωτογραφικού υλικού. Copyright 2009 Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Θιναλίων Δ.Δ. Λουτσών, Δήμος Θιναλίων Κέρκυρα, Τ.Κ. 49081 Τηλ/ Fax: 2663098176 e-mail: mail@kpe-thinal.ker.sch.gr www: http://www.kpethinal.gr Συγγραφική ομάδα επιμέλεια κειμένων: Ανδρέας Μπολέτσης Ελένη Ζάγουρα Αλέξανδρος Παναγιώτου Διορθώσεις για την ηλεκτρονική έκδοση: Ελευθερία Μαρίνη Μέλη της Π.Ο. του Κ.Π.Ε. Θιναλίων Γραφιστική Επιμέλεια Φιλένη Λοράνδου ISBN: 978-960-98889-0-5 Το παρόν τετράδιο δραστηριοτήτων εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης «Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» του επιχειρησιακού προγράµµατος «Εκπαίδευση και ια Βίου Μάθηση» του ΥΠ.Ε.Π.Θ. µε φορέα υλοποίησης το Εθνικό Ίδρυµα Νεότητας (Ε.Ι.Ν.) και εκδίδεται για την κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών των προγραµµάτων «Ελιά, στη Σκιά ενός Πολύτιµου έντρου» και «Ταξίδι στον Ελαιώνα και τα Λουτρουβιά της Κέρκυρας». Το τετράδιο δραστηριοτήτων αποτελεί πνευµατική ιδιοκτησία του Κ.Π.Ε. Θιναλίων. Επιτρέπεται η αναπαραγωγή του για εκπαιδευτικούς σκοπούς, µε αναφορά στην πηγή προέλευσης.