ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΠΑΡΘΕΝΟΠΗ Α. ΣΥΜΕΩΝΙΔΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΟΡΕΙΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΝΕΣΤΟΥ Ν. ΞΑΝΘΗΣ. ΗΠΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008

Πρόλογος Η πληθυσμιακή ερήμωση των ορεινών περιοχών της Ελλάδας σε συνδυασμό με την υπογεννητικότητα είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της χώρας και ιδιαίτερα της υπαίθρου. Η ανεργία, ο κατακερματισμένος αγροτικός κλήρος, η μη κατοχή τίτλων ιδιοκτησίας σε ορισμένους οικισμούς, η ελλιπής Διοικητική και Εκπαιδευτική υποδομή τα προηγούμενα χρόνια ανάγκασαν τους νέους της υπαίθρου να αναζητήσουν την τύχη τους στα μεγάλα αστικά κέντρα, με αποτέλεσμα να υποβαθμισθεί ο ρόλος της υπαίθρου.το φαινόμενο αυτό παρουσιάζεται πιο εντονα στη Θράκη λόγω της γεωπολιτικής της θέσης. Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη να δοθούν εκείνες οι ευκαιρίες στις μειονεκτικές περιοχές της χώρας ώστε να μπουν σε πορεία ανάπτυξης. Η συγκεκριμένη έρευνα πραγματεύεται τις στρατηγικές ανάπτυξης της ορεινής περιοχής του ποταμού Νέστου στο Νομό Ξάνθης και αναφέρεται στις ήπιες μορφές παρεμβάσεων με έργα, ενέργειες και δράσεις, ώστε να καταστεί η περιοχή ελκυστικός πόλος τουριστικής ανάπτυξης στο μέλλον. Όλη η έρευνα έγινε με την υπόδειξη, συνεχή καθοδήγηση και αμέριστη συμπαράσταση ηθική και ουσιαστική του Καθηγητή κ. Αναστάσιο Παπασταύρο, προς τον οποίο εκφράζω τις θερμές μου ευχαριστίες. Επίσης επιθυμώ να ευχαριστήσω τους Αναπληρωτές Καθηγητές του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ. κ. Νικόλαο Ανάγνο και κ. Ευάγγελο Καραγιάννη μέλη της Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής για την συμπαράστασή τους και τις χρήσιμες παρατηρήσεις και συμβουλές κατά τη διάρκεια διεξαγωγής της έρευνας. Τέλος, επιθυμώ να ευχαριστήσω τα υπόλοιπα μέλη της Επταμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής κ. Αθανάσιο Καραμέρη, Καθηγητή του τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, την κα. Όλγα Ιακωβίδου, Καθηγήτρια του τμήματος Γεωπονίας, τον κ. Ιωάννη Ισπικούδη, Αναπληρωτή Καθηγητή και την κα. Αναστασία Στεργιάδου, Λέκτορα του τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ. Θα ήταν παράλειψή μου να μην εκφράσω τις ευχαριστίες μου στο σύζυγό μου Φίλιππο Τσαλίδη, ο οποίος με την εμπειρία του με βοήθησε στις δυσκολίες που αντιμετώπισα κατά την συγγραφή, και τον γιο μου Γιώργο που με παρότρυνε να συνεχίσω την προσπάθεια. Ακόμη οφείλω να ευχαριστήσω θερμά τους φίλους μου Στέλιο Παπουτσόγλου ηλεκτρολόγο μηχανικό και Γιώργο Λυπηρίδη πολιτικό μηχανικό για τη πολύτιμη βοήθειά τους καθώς επίσης και όλους τους φορείς που με βοήθησαν στη συλλογή των στοιχείων για τη περιοχή έρευνας. Τέλος ένα μεγάλο ευχαριστώ στο Δήμο Σταυρούπολης Ν. Ξάνθης για τη χαρά που μου δίνει τόσα χρόνια να αισθάνομαι χρήσιμη, συμβάλλοντας στην προσπάθεια της αναπτυξιακής πορείας του τόπου και να περιβάλλομαι από την αγάπη των κατοίκων του. 2

Πίνακας Περιεχομένων Πρόλογος 2 Πίνακας Περιεχομένων 3 Κατάλογος Πινάκων 7 Κατάλογος Σχημάτων 8 ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ 11 Εισαγωγή 13 Κεφάλαιο 1 Σκοπός της Έρευνας και Βιβλιογραφική Ανασκόπηση 16 1.1 Σκοπός της έρευνας 16 1.2 Βιβλιογραφική Ανασκόπηση 16 Κεφάλαιο 2 Καταγραφή και Ανάλυση της Υφιστάμενης Κατάστασης 20 2.1 Ιστορικά στοιχεία 20 2.2 Χωρικά στοιχεία 26 2.3 Πληθυσμιακά Χαρακτηριστικά 27 2.4 Οικονομική Αποτύπωση 31 2.4.1 Πρωτογενής Τομέας 31 2.4.2 Δευτερογενής Τομέας 33 2.4.3 Τριτογενής Τομέας 34 2.5 Φυσικό περιβάλλον 35 2.6 Τεχνικές και κοινωνικές υποδομές και δίκτυα 35 2.6.1 Οδικό δίκτυο 35 2.6.2 Δίκτυο συγκοινωνιών 36 2.6.3 Δίκτυα ύδρευσης, άρδευσης, αποχέτευσης και διαχείρισης απορριμμάτων 36 2.6.4 Εκπαίδευση 36 2.6.5 Υγεία Πρόνοια 36 2.7 Κοινωνία πολιτισμός αθλητισμός 36 2.8 Περιβάλλον 37 3

2.9 Διοικητικές υποδομές και υπηρεσίες 37 2.10 Συμπεράσματα 38 Κεφάλαιο 3 Βασικοί Άξονες Στρατηγικών Ανάπτυξης της Περιοχής με Βάση την Ανάλυση SWOT 39 3.1 SWOT ανάλυση 39 3.1.1 ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ 41 3.1.2 ΑΔΥΝΑΜΑ ΣΗΜΕΙΑ 43 3.1.3 Ευκαιρίες 45 3.1.4 Απειλές 47 3.1.5 Συμπεράσματα 49 3.2 Στρατηγικές ανάπτυξης 50 3.2.1 Στόχοι Ανάπτυξης 50 3.2.2 Χαρακτηριστικά Στρατηγικών Ανάπτυξης 51 3.3 Άξονες δράσης 54 Κεφάλαιο 4 Ανάπτυξη 56 4.1 Δυνατότητα ανάπτυξης Πρωτογενούς τομέα 56 4.2 Δυνατότητα ανάπτυξης Δευτερογενούς τομέα 56 4.3 Δυνατότητα ανάπτυξης Τριτογενούς τομέα: Οικοτουριστική ανάπτυξη Νέες μορφές Τουρισμού 57 Κεφάλαιο 5 Τουρισμός και Αναπτυξιακός Σχεδιασμός 62 5.1 Περί Τουρισμού 62 5.1.1 Η έννοια του Τουρισμού 62 5.1.2 Εξέλιξη του τουρισμού και επίδραση στην εθνική οικονομία και την περιφερειακή ανάπτυξη. 63 5.1.3. Τα είδη του τουρισμού 67 5.2 Αναπτυξιακός σχεδιασμός 68 5.2.1 Αναγκαιότητα και αντικείμενο 68 5.2.2 Είδη και βασικά στοιχεία σχεδιασμού 70 5.2.3 Διαδικασία τουριστικού σχεδιασμού 70 5.2.4 Αρχές σχεδιασμού 71 5.3 Τουρισμός και Περιβάλλον 72 5.3.1 Οικοτουρισμός 72 4

5.3.2 Δυνατότητες ανάπτυξηςτου οικοτουρισμού στην περιοχή 74 5.3.3 Λόγοι ανάπτυξης του οικοτουρισμού 76 Κεφάλαιο 6 Αξιοποίηση Εθνικών και Κοινοτικών Πολιτικών 79 6.1 Παρούσα κατάσταση 79 6.1.1 Δημόσια έργα ενέργειες δράσεις. 79 6.1.2 Ιδιωτική πρωτοβουλία 107 Κεφάλαιο 7 Έρευνα Πεδίου 113 7.1 Γενικά 113 7.2 Περιοχή και μέθοδος έρευνας 113 7.2.1 Υπολογισμός μεγέθους δείγματος της έρευνας (αριθμός συστάδων) 115 7.2.2 Σχεδιασμός και περιγραφή του ερωτηματολογίου 117 7.3 Ανάλυση δεδομένων 118 7.3.1 Οι «υποθέσεις» της έρευνας για τις δυνατότητες ενδογενούς ανάπτυξης της περιοχής 119 7.4.1 Αποτελέσματα 123 7.4.2 Δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά 124 7.4.3 Χαρακτηριστικά της επίσκεψης στην περιοχή 128 7.4.4 Αξιολόγηση πόλων προσέλκυσης από τους επισκέπτες 137 7.4.5 Επάρκεια εγκαταστάσεων 151 7.4.6 Γνώση για τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού 156 7.4.7 Προτάσεις ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού στην περιοχή 159 7.4.8 Έλεγχος υποθέσεων 162 7.5 Συμπεράσματα 175 Κεφάλαιο 8 Ανακεφαλαίωση, Συμπεράσματα και Προοπτικές 178 8.1 Χωρική και πολεοδομική ανάπτυξη 180 8.2 Ανάπτυξη τεχνικών και οικονομικών υποδομών 182 8.3 Διαχείριση και αξιοποίηση υδάτινων πόρων 183 8.4 Αξιοποίηση προγραμμάτων αγροτουρισμού και άλλων δράσεων 184 8.5 Πολιτισμός Αθλητισμός 185 8.6 Περιβάλλον 186 5

8.7 Ανάπτυξη ανθρώπινων πόρων 187 8.8 Ανάπτυξη και βελτίωση διοικητικών και διαχειριστικών δομών 188 Επίλογος 189 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 190 Ε Ρ Ω Τ Η Μ Α Τ Ο Λ Ο Γ Ι Ο 194 6

Κατάλογος Πινάκων ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΔΗΜΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗΣ 27 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗΣ 28 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.3 ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗΣ 28 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.4 ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΣΤΙΣ ΟΜΑΔΕΣ 0 39 ΚΑΙ 40+ 29 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.5 ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΝΔΡΩΝ 30 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.6 ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ 30 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.7 ΠΟΣΟΣΤΑΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΝΔΡΩΝ/ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΑΝΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ 30 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.8 ΠΟΣΟΣΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΣΙΜΗΣ ΓΗΣ 31 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.9 ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 32 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.10 ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 32 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.11 ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33 Πίνακας 3.1 (ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT) 40 ΠΙΝΑΚΑΣ 6 ΕΠΙΣΚΕΨΙΜΟΤΗΤΑ 2003 2007 107 ΠΙΝΑΚΑΣ 6.1 ΑΦΙΞΕΙΣ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ 2003 108 ΠΙΝΑΚΑΣ 6.2 ΑΦΙΞΕΙΣ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ 2004 109 ΠΙΝΑΚΑΣ 6.3 ΑΦΙΞΕΙΣ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ 2005 110 ΠΙΝΑΚΑΣ 6.4 ΑΦΙΞΕΙΣ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ 2006 111 ΠΙΝΑΚΑΣ 6.5 ΑΦΙΞΕΙΣ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ 2007 112 7

Κατάλογος Σχημάτων ΣΧΗΜΑ 6.1 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ 2003 108 ΣΧΗΜΑ 6.2 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ 2004 109 ΣΧΗΜΑ 6.3 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ 2005 110 ΣΧΗΜΑ 6.4 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ 2006 111 ΣΧΗΜΑ 6.5 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ 2007 112 Σχήμα 7.1 Το φύλο των επισκεπτών 125 Σχήμα 7.2 Οι ηλικίες των επισκεπτών. 125 Σχήμα 7.3 Η οικογενειακή κατάσταση των επισκεπτών. 126 Σχήμα 7.4 Το μορφωτικό τους επίπεδο των επισκεπτών. 127 Σχήμα 7.5 Επαγγελματικές ενασχολήσεις των επισκεπτών. 127 Σχήμα 7.6 Καιρός που επικρατούσε κατά την επίσκεψη. 128 Σχήμα 7.7 Ώρα επίσκεψης. 129 Σχήμα 7.8 Πρώτη επίσκεψη στην περιοχή 130 Σχήμα 7.9 Επίσκεψη σε παρόμοια περιοχή 130 Σχήμα 7.10 Συχνότητα επισκέψεων 131 Σχήμα 7.11 Χρόνος της τελευταίας επίσκεψης 131 Σχήμα 7.12 Αξιολόγηση της περιοχής σε σχέση με την τελευταία επίσκεψη 132 Σχήμα 7.13 Διάρκεια επίσκεψης 133 Σχήμα 7.14 Ποιος τους συνοδεύει 133 Σχήμα 7.15 Χρησιμοποίηση μεταφορικού μέσου 134 Σχήμα 7.16 Τόπος μόνιμης κατοικίας 134 Σχήμα 7.17 Χρόνος ταξιδιού 135 Σχήμα 7.18 Χρόνος απόφασης για την επίσκεψη 136 Σχήμα 7.19 Σκοπός της επίσκεψης τους 136 Σχήμα 7.20 Λόγος επίσκεψης 138 Σχήμα 2.21. Αξιολόγηση του φυσικού περιβάλλοντος 139 Σχήμα 7.22 Αξιολόγηση της πανίδας 140 Σχήμα 7.23 Αξιολόγηση του πληθυσμού των ερπετών 140 8

Σχήμα 7.24 Αξιολόγηση του πληθυσμού των πουλιών 141 Σχήμα 7.25 Αξιολόγηση του πληθυσμού των ψαριών 142 Σχήμα 7.26 Αξιολόγηση των τοπικών παραδοσιακών φορεσιών 142 Σχήμα 7.27 Αξιολόγηση των πέτρινων πηγαδιών, τα μονοπατιών κλπ 143 Σχήμα 7.28 Αξιολόγηση της προσφοράς εδεσμάτων 143 Σχήμα 7.29 Αξιολόγηση της ευγένειας των ντόπιων κατοίκων 144 Σχήμα 7.30 Αξιολόγηση των αρχαιολογικών χώρων της περιοχής 144 Σχήμα 7.31 Αξιολόγηση των μοναστηριών της περιοχής 145 Σχήμα 7.32 Αξιολόγηση του ορυκτού πλούτου της περιοχής 146 Σχήμα 7.33 Αξιολόγηση των στενών του Νέστου 146 Σχήμα 7.34 Αξιολόγηση των χώρων στάθμευσης 147 Σχήμα 7.35 Αξιολόγηση των τουαλετών 147 Σχήμα 7.36 Ύπαρξη ικανοποίησης από την περιοχή των στενών του Νέστου 148 Σχήμα 7.37 Άποψη των επισκεπτών για τη συναρπαστικότητα της κατάβασης του ποταμού 149 Σχήμα 7.38 Άποψη των επισκεπτών για το αν η περιοχή ενδείκνυται για καγιάκ 149 Σχήμα 7.39 Άποψη των επισκεπτών για το αν η περιοχή ενδείκνυται για ποδήλατο βουνού 150 Σχήμα 7.40 Ύπαρξη ικανοποίησης από αγορές 150 Σχήμα 7.41 Άποψη των επισκεπτών για την επάρκεια εγκαταστάσεων 151 Σχήμα 7.42 Άποψη των επισκεπτών για την αναγκαιότητα προσθέτων εγκαταστάσεων 152 Σχήμα 7.43 Άποψη των επισκεπτών για το αν επιπλέον εγκαταστάσεις θα κατέστρεφαν το ύφος της περιοχής. 152 Σχήμα 7.44 Άποψη των επισκεπτών για την αναγκαιότητα περισσότερων εγκαταστάσεων όπως εκθετηρίων, χώρων στάθμευσης και τουαλετών. 153 Σχήμα 7.45 Δαπάνες επισκεπτών για φαγητό και ποτά 153 Σχήμα 7.46 Δαπάνες επισκεπτών για αγορά ντόπιων προϊόντων 154 Σχήμα 7.47 Δαπάνες επισκεπτών για αγορά ψιλικών (περιοδικά. κλπ.) 155 Σχήμα 7.48 Συνολικές δαπάνες επισκεπτών 156 Σχήμα 7.49 Γνώση περιεχομένου αγροτουρισμού 157 Σχήμα 7.50 Φορείς ενημέρωσης για τον αγροτουρισμού 157 Σχήμα 7.51 Γνώση περιεχομένου οικοτουρισμού 158 9

Σχήμα 7.52 Φορείς ενημέρωσης για τον οικοτουρισμού 158 Σχήμα 7.53 Εντοπισμός από τους επισκέπτες παραγόντων ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού. 159 Σχήμα 7.54 Εντοπισμός από τους επισκέπτες των αδύνατων σημείων της περιοχής 160 Σχήμα 7.55 Προτάσεις για εναλλακτικές μορφές τουρισμού στην περιοχή 161 Σχήμα 7.56 Πρόβλεψη των επισκεπτών για την ανεργία στην περιοχή 161 10

ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ Ε.Ο.Σ. Ε.ΟΤ. Π.Ο.Π Π.Γ.Ε. Κ.Ε.Κ. Ι.Ε.Κ. Ε.Ε. Π.Ε.Π. Ι.S.O. HACCP MME O.H.E. W.T.O. I.U.C.N. Δ.Ε.Α. ΑΝ.ΞΑ.Α.Ε. Κ.Ε.Π. SWOT : Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος : Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού : Προϊόν Ονομασίας Προέλευσης : Προϊόν Γεωγραφικής Ένδειξης : Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης : Ινστιντούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης : Ευρωπαϊκή Ένωση : Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα : International Standards Organization : Hazard Analysis Critical Control Points : Μικρομεσαία Επιχείρηση : Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών : Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού : Παγκόσμια Ένωση Προστασίας της Φύσης : Δημοτική Επιχειρηση Ανάπτυξης : Αναπτυξιακή Νομού Ξάνθης Ανώνυμος Εταιρία : Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών : Strengths,Weaknesses,Opportunities,Threats. Δυνατά, Αδύναμα σημεία, Ευκαιρίες, Απειλές. ΚΑΠ ΚΟΑ ΚΠΣ ΠΟΕ Π.Σ. ΕΠΤΑ ΕΑΠΤΑ ΙΙ ΣΑΝΑ : Κοινή Αγροτική Πολιτική : Κοινή Οργάνωση Αγοράς : Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης : Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου : Πολεοδομικό Συγκρότημα : Ειδικό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης : Ειδικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης : Συλλογική Απόφαση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης 11

ΣΑΤΑ ΚΑΕ Δ.Δ. Ο.Π.Α.Α.Χ. Ε.Π.ΠΕΡ. INTERREG LEADER ΘΗΣΕΑΣ Χ.Α.Δ.Α. ΣΧ.Ο.Ο.Α.Π. Χ.Υ.Τ.Α. : Συλλογική Απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης : Κωδικός Απόφασης Έργου : Δημοτικό Διαμέρισμα : Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου : Επιχειρισιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον : Διασυνοριακή Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία : Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Ανάπτυξης της Υπαίθρου : Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης : Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων : Σχέδιο Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτών Πόλεων : Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμάτων 12

Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και ειδικά στο χώρο της υπαίθρου παρατηρείται μια προσπάθεια αναδιαμόρφωσης της έννοιας της τοπικής ανάπτυξης, μέρος της οποίας είναι η εγκατάσταση και προώθηση ήπιων μορφών παρεμβάσεων με στόχο την ελκυστικότητα των περιοχών και αποτέλεσμα την τουριστική ανάπτυξη και των εναλλακτικών μορφών αυτής (οικοτουρισμός, αγροτουρισμός, κλπ). Η εξέλιξη αυτή δεν είναι μόνο απόρροια της επιτακτικής ανάγκης για οικονομική αναδιοργάνωση του χώρου της υπαίθρου (ιδίως των ορεινών μειονεκτικών περιοχών) αλλά και της αυξανόμενης ζήτησης για διαφοροποιημένες μορφές αναψυχής από μια μεγάλη μερίδα τουριστών. Ομοίως και στην ορεινή περιοχή του Ποταμού Νέστου Νομού Ξάνθης, κατά την τελευταία δωδεκαετία, επιτελείται μια προσπάθεια ανάπτυξης και προώθησης εναλλακτικού Τουρισμού με κυρίαρχο συστατικό το σεβασμό στο περιβάλλον και αιχμή του δόρατος τις ήπιες μορφές παρεμβάσεων, με δεδομένο ότι η περιοχή διαθέτει τους απαραίτητους εκείνους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους. Η διαφοροποίηση της τοπικής οικονομικής βάσης συνιστάται προς τον ποιοτικό τουρισμό, συντελείται δε με επίκεντρο την αειφορική αξιοποίηση των μοναδικών φυσικών και πολιτιστικών πόρων και των συγκριτικών πλεονεκτιμάτων της περιοχής. Με δεδομένο ότι δράσεις και έργα στην κατεύθυνση των ήπιων μορφών παρέμβασης υλοποιούνται ή σχεδιάζονται να υλοποιηθούν κατά βάση γύρω από το οικοσύστημα ή κοινωνικό περιβάλλον υψηλής ευαισθησίας και με δεδομένο ότι η ζήτηση μέρους των τουριστών επισκεπτών αυξάνεται, είναι αυτονόητο ότι η υλοποίηση της στρατηγικής ανάπτυξης θα πρέπει να βασίζεται στις αρχές της αειφορίας, δηλαδή στη γενική παραδοχή ότι οι ήπιες μορφές παρεμβάσεων θα πρέπει να αναπτύσσονται διαχρονικά με τέτοια ένταση και σε τέτοια κλίμακα που ούτε τις παρεχόμενες υπηρεσίες θα υποβαθμίζει, ούτε το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και ούτε θα παρεμποδίζει την εξέλιξη άλλων δραστηριοτήτων, ενώ παράλληλα θα συμβάλει στη δίκαιη κατανομή των οικονομικών ωφελειών στην τοπική κοινωνία. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι η παραπάνω παραδοχή θα πρέπει να διαπνέει όλες τις δράσεις της στρατηγικής ανάπτυξης της περιοχής περιλαμβάνοντας πρόνοιες για: Την προστασία του περιβάλλοντος Την προστασία των φυσικών πόρων Την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς Τη συμμετοχή των κατοίκων στο σχεδιασμό και την αναπτυξιακή διαδικασία 13

Την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών προς τους επισκέπτες και κατ επέκταση και στους κατοίκους. Από τα παραπάνω και με δεδομένο ότι η τουριστική δραστηριότητα στην περιοχή βαίνει αυξανόμενη, καθίσταται αναγκαία στην παρούσα φάση η ύπαρξη μιας επιστημονικά τεκμηριωμένης μελέτης για το θεωρητικό πλαίσιο ανάπτυξης, καθώς και εργαλείων για την πρακτική εφαρμογή αυτής. Η συνεισφορά της παρούσας διατριβής συνίσταται: Στην καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης της περιοχής μελέτης Στη διερεύνηση στρατηγικών ανάπτυξης Στην ανάπτυξη της περιοχής μέσω του εναλλακτικού τουρισμού και αύξηση της επισκεψιμότητας Σε προτάσεις για την προβολή της περιοχής και για τη δημιουργία έργων υποδομής που εντάχθηκαν σε διάφορα προγράμματα και υλοποιήθηκαν Στη συμβολή των έργων παρεμβάσεων ήπιας μορφής στη μερική συγκράτηση του τοπικού πληθυσμού (με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας) και που έδωσαν μια δυναμική για νέες επενδύσεις τόσο από το δημόσιο όσο και από τον ιδιωτικό τομέα. Σε προτάσεις για μελλοντικά έργα με βάση τα συμπεράσματα που εξήχθησαν με βάση την έρευνα πεδίου. Ειδικότερα : Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφεται ο σκοπός της έρευνας και παρατίθεται η βιβλιογραφική ανασκόπηση. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται η καταγραφή και η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης της περιοχής, με αναφορά στα χωρικά, ιστορικά, πληθυσμιακά και οικονομικά στοιχεία. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύονται οι βασικοί άξονες, της στρατηγικής ανάπτυξης και παρατίθενται μέσα από την SWOT ανάλυση τα δυνατά και αδύναμα σημεία, οι ευκαιρίες και οι απειλές της περιοχής έρευνας. Επίσης γίνεται αναφορά στους γενικούς και ειδικούς στόχους της στρατηγικής ανάπτυξης. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύεται ο όρος ανάπτυξη και γίνεται διάκριση αυτού σε πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα με ιδιαίτερη έμφαση στην οικοτουριστική ανάπτυξη και τις νέες μορφές τουρισμού. Ο όρος τουρισμός ηπίων μορφών αναλύεται στο πέμπτο κεφάλαιο, όπου παρουσιάζονται η αλληλεπίδρασή του με τον αναπτυξιακό σχεδιασμό, η εξέλιξη και η επίδρασή του στην οικονομία. Γίνεται επίσης αναφορά στα είδη του τουρισμού και στη συσχέτιση του με το περιβάλλον. 14

Στο έκτο κεφάλαιο καταγράφονται τα έργα δράσεις ενέργειες τόσο του δημοσίου, όσο και του ιδιωτικού τομέα που πραγματοποιήθηκαν αξιοποιώντας Εθνικούς και Κοινοτικούς πόρους στην κατεύθυνση της τουριστικής ανάπτυξης. Στο έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζεται η μέθοδος της έρευνας που εφαρμόστηκε, τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματά της. Στο όγδοο και τελευταίο κεφάλαιο γίνεται η ανακεφαλαίωση και παρουσιάζονται τα συμπεράσματα και οι προοπτικές (μελλοντικές προτάσεις) της παρούσας διατριβής. 15

Κεφάλαιο 1 Σκοπός της Έρευνας και Βιβλιογραφική Ανασκόπηση 1.1 Σκοπός της έρευνας Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι η έρευνα για την ανάπτυξη της ορεινής περιοχής Νέστου στο Νομό Ξάνθης, εστιάζοντας στη δυνατότητα ανάπτυξης του τριτογενούς τομέα και, ειδικότερα, στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Τουριστική ανάπτυξη όμως ήπιας μορφής (οικοτουρισμός, αγροτουρισμός, κλπ), σεβόμενη το φυσικό περιβάλλον. Ανάπτυξη που θα δημιουργήσει εκείνες τις συνθήκες όπου εκτός από τους νέους επενδυτές (δημόσιος ή/και ιδιωτικός τομέας) και οι κάτοικοι της περιοχής θα επενδύσουν σ αυτήν για εξασφάλιση κύριας ή συμπληρωματικής απασχόλησης, προσβλέποντας στην αύξηση της επισκεψιμότητας. Επίσης, στα πλαίσια αυτής της διατριβής, προσδιορίζονται: α) τα χαρακτηριστικά των επισκεπτών, όπως προκύπτουν από τα ερωτηματολόγια, δηλαδή ηλικία, φύλο, μορφωτικό επίπεδο κ.λ.π., β) οι παράγοντες που ωθούν τον τουρίστα να επισκεφθεί τη συγκεκριμένη περιοχή και γ) η διάρκεια παραμονής του, οι εντυπώσεις - προτιμήσεις του ώστε να ληφθούν υπ όψη στον προγραμματισμό νέων παρεμβάσεων ήπιας μορφής, συμπληρωματικών με τα έργα των προηγούμενων ετών που έχουν εκτελεστεί και έφεραν ήδη θετικά αποτελέσματα, βγάζοντας την εν λόγω περιοχή από την απομόνωσή της. Τέλος, στην παρούσα διατριβή περιγράφονται κάποια από τα έργα που έχουν ήδη εκτελεστεί μετά από δική μου εισήγηση στα αρμόδια όργανα της τοπικής αυτοδιοίκησης, έργα παράλληλα συμπληρώνουν τις βασικές υποδομές (δίκτυα οδικά, ύδρευσης, αποχέτευσης, κλπ) και συμβάλουν στη βελτίωση της καθημερινότητας του τοπικού πληθυσμού και αλλαγή του κλίματος της απομόνωσης, στην αλλαγή της νοοτροπίας των κατοίκων και στην αναπτυξιακή πορεία της περιοχής. 1.2 Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Αποτελεί κοινό τόπο ότι στην Ελλάδα είναι πλέον απαραίτητη η υιοθέτηση μιας μακρόχρονης στρατηγικής όσον αφορά στην ανάπτυξη και προβολή της υπαίθρου, που θα οδηγήσει σε ένα μοντέλο αποκεντρωμένης οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, τόσο τοπικά, όσο και χρονικά, μέσα από την οποία θα αξιοποιηθούν οι φυσικοί και τουριστικοί πόροι που διαθέτει η χώρα. Ο Χαραλαμπίδης (2002) αναφέρει ότι ο αγροτικός χώρος και το περιβάλλον γίνεται σήμερα το εργοστάσιο ενός αναπτυξιακού προτύπου σε μια περίοδο που έκλεισε ο κύκλος της εγκατάλειψής του. Ο Copp (1972) δηλώνει με έμφαση ότι η αγροτική ανάπτυξη δεν είναι επιστημονικό πρόβλημα, ούτε μία θεωρητική έννοια αλλά ένας στόχος πολιτικής. Δεν μπορούμε λοιπόν να 16

περιμένουμε τη διαμόρφωση μιας συγκροτημένης επιστημονικής θεωρίας για την αγροτική ανάπτυξη γιατί αυτή είναι ένας δεοντολογικός αντικειμενικός σκοπός. Την προώθηση της ισόρροπου ανάπτυξης του εθνικού χώρου συνολικά και των επιμέρους γεωγραφικών και οικιστικών ενοτήτων του πραγματοποιείται μέσα από την ορθολογική διαχείριση του περιβάλλοντος αναφέρει ο Παναγόπουλος (2001). Για το σύνολο των οικονομιών της ευρωπαϊκής κοινότητας ο τουρισμός συμπεριλαμβανομένων όλων των επιμέρους υποτομέων είναι ένας από τους σημαντικότερους τομείς ο οποίος έχει επιδείξει έναν από τους ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης αναφέρουν ο Θεοχαρόπουλος κ.α. (1996). Πρέπει να δημιουργήσουμε ένα ελληνικό τουριστικό προϊόν άμεσα συνδεδεμένο με τον χώρο της υπαίθρου και το αγροτικό τομέα που θα το πουλήσουμε στη συνέχεια στην τουριστική αγορά των ανεπτυγμένων χωρών αναφέρει ο Νταουτόπουλος (2005). Είναι πολύ σημαντικό η μελλοντική ανάπτυξη του τουρισμού να πραγματοποιηθεί σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας. Ο τουρισμός ο οποίος είναι σύμφωνος με τις αρχές της αειφορίας και βασίζεται στο σεβασμό για τη φύση και το περιβάλλον αναμένεται να συμβάλει όχι μόνο στην ευημερία του τουριστικού κλάδου και των γειτονικών περιοχών, αλλά και στην οικονομική και κοινωνική σύγκλιση της περιφέρειας, αναφέρουν οι Παπασταύρου και Γούπος (2000). Πολλές ορεινές περιοχές της Ελλάδας είναι γραφικές και έχουν δυνατότητες να γίνουν πόλοι έλξης τουριστών κατά τον Καθηγητή Παπασταύρου (1981). Ο White (1959) υποστηρίζει ότι οι ανθρώπινες ανάγκες για αναψυχή αναπτύσσονται μόνο δια μέσου του φυσικού περιβάλλοντος. Ο Hebb (1949) παραδέχεται ότι πολλές δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής στις οποίες λαμβάνουμε μέρος αποδεικνύουν ότι ο ανθρώπινος νους προσπαθεί να βελτιώσει το επίπεδο της ευχαρίστησης και της πνευματικής του διέγερσης. Αυτή δε η συμπεριφορά είναι αναγκαία για να διατηρηθεί το ενδιαφέρον μεταξύ των ατόμων. Το ενδιαφέρον και ο νεοτερισμός θα πρέπει να διέπουν την ικανοποίησή τους για να αποφεύγουμε μονότονα επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα. Στην προκειμένη περίπτωση οι πρωταρχικές ανάγκες δεν επηρεάζουν τη συμπεριφορά των ατόμων επειδή τα άτομα ικανοποιούν τις πρωταρχικές τους ανάγκες. Ο Woodworth (1958) υποστηρίζει ότι οι δραστηριότητες αναψυχής είναι αποδεκτές από τα άτομα εξαιτίας της σχέσης με το περιβάλλον και η οποία σχέση με το περιβάλλον εμπεριέχει έκσταση, ευχαρίστηση, ενθουσιασμό, ψυχική γαλήνη και ηρεμία, νεοτερισμό και ποικιλομορφία. Ο Λιάκος (1977, 1979) τονίζει ότι ο άνθρωπος της σημερινής καταναλωτικής κοινωνίας κουρασμένος από την έντονη, μολυσμένη και θορυβώδη ζωή των πόλεων στρέφεται προς τη φύση και το δάσος με σκοπό να προστατεύσει και να συντηρήσει την υγεία του. Έτσι ο δασικός 17

χώρος προσφέρει σ αυτόν πολλές ενασχολήσεις και δραστηριότητες οι οποίες επηρεάζουν ευνοϊκά την ψυχική, πνευματική και σωματική του υγεία. Οι Κανταρτζής και Τσαλικίδης (1981) αναφέρουν ότι οι ανατολικές φιλοσοφίες αναγνώριζαν ότι ο άνθρωπος ήταν ένα μόνο από τα μυριάδες πλάσματα της φύσης και ότι όλα τα στοιχεία της, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου, ήταν μια αρμονική ολότητα. Υποστηρίζουν ότι οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και φυσικού περιβάλλοντος οφείλουν να είναι άριστες. Τί σημαίνει όμως «άριστες σχέσεις»; Η έκφραση αναφέρεται στις σχέσεις που επιτρέπουν στους ανθρώπους όχι μόνο να βρίσκουν πηγές ικανοποίησης στο περιβάλλον και να τις απολαμβάνουν ανάλογα με τις επιθυμίες τους, αλλά να βρίσκουν τις πηγές αυτές σε άριστους αριθμούς, να τις χρησιμοποιούν στο άριστο βαθμό, με την άριστη δαπάνη ανθρώπινων και φυσικών πόρων. Στην αντίθετη περίπτωση οι πηγές της ικανοποίησης μέσω της υπερχρησιμοποίησης ή της κακής χρησιμοποίησης εξαντλούνται και χάνονται οριστικά. Η Ορθόδοξη Χριστιανική εκκλησία έχει επανειλημμένα δείξει το ενδιαφέρον της για το φυσικό περιβάλλον. Ο ίδιος ο Οικουμενικός Πατριάρχης της Ορθοδόξου εκκλησίας ηγείται από χρόνια εκστρατείας διάσωσης του περιβάλλοντος και με απόφαση της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου καθιερώθηκε από το 1989, η 1 η Σεπτεμβρίου ως η μέρα αφιερωμένη στο περιβάλλον, κατά την οποία τελείται ειδική ακολουθία στις ανά τον κόσμο Ορθόδοξες Εκκλησίες. Ενώ η παγκόσμιος Κοινότητα έχει καθιερώσει την 5 η Ιουνίου ως την Παγκόσμια Ημέρα του Περιβάλλοντος. Ο Παναγόπουλος (2000) αναφέρει ότι αποτελεί κοινό τόπο ότι προστασία του περιβάλλοντος δε νοείται μέσω αστυνομικών διατάξεων, εάν εν τω μεταξύ δεν έχει καλλιεργηθεί περιβαλλοντική συνείδηση στους πολίτες της γης. Σύμφωνα με τον Παπακωνσταντινίδη (1998) αν η Ανάπτυξη ορίζεται ως η μακροχρόνια διαδικασία κοινωνικοοικονομικού, πολιτικού και πολιτισμικού μετασχηματισμού της κοινωνίας προς μια ανθρωπινότερη και ποιοτικά ανώτερη ζωή σε κάθε της έκφραση, τότε η συνεχής αναζήτηση τρόπων μεθόδων και μέσων για την πραγμάτωσή της συνιστά θεμελιακή και ουσιαστική αναγκαιότητα. Επίσης, σύμφωνα με τον Παπακωνσταντινίδη (1998) η ανάπτυξη αρχίζει από τον άνθρωπο και καταλήγει πάλι σ αυτόν που προκάλεσε ολόκληρον αυτόν τον κύκλο μέσα στον οποίο γεννήθηκε και ανδρώθηκε η αναπτυξιακή διαδικασία. Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους Λαϊκούς Τεχνίτες γιατί στη δημιουργία της λαϊκής τέχνης ένας θεμελιακός συντελεστής είναι και η χώρα, το τοπίο της Ελλάδας, έτσι που τα χει πλασμένα η φύση, και την έκφραση που παίρνουν. Ο τόπος τούτος, παρά την αδρότητα του δεν έχει τίποτα το άγριο, η μεγάλη ποικιλία των τοπίων του εκφράζει με μέτρο ένα ρυθμό αρρενωπό που αποκλείει το γλυκασμό, όπως αναφέρει ο αρχιτέκτονας Τζελέπης (1997) 18

Οι Καραγιάννης και Έξαρχος (2006) αναφέρουν ότι ο τουρισμός μπορεί να θεωρηθεί μία επιχείρηση που συναπαρτίζεται από άλλες επιχειρήσεις, όπως των αερογραμμών, των θαλασσίων οδών, των σιδηροδρόμων, των εταιρειών οδικών μεταφορών, ενοικιάσεων αυτοκινήτων, των καταλυμάτων, των εστιατορίων, καφέ και χώρων αναψυχής, των επισιτιστικών καταστημάτων, βενζινάδικων κ.λ.π. Πέρα όμως από την οικονομική του διάσταση ο τουρισμός είναι σύνθετο, πολύπλευρο και πολύπλοκο κοινωνικό φαινόμενο που εκδηλώνεται ως σύνολο επιδράσεων οι οποίες παρουσιάζονται, πριν κατά τη διάρκεια και μετά από ένα ταξίδι αναψυχής και ασκεί ψυχολογικές, κοινωνικές, οικολογικές και πολιτικές επιρροές, τόσο στον ίδιο τον επισκέπτη, όσο και στους κατοίκους του τόπου ή των τόπων επισκέψεων του. 19

Κεφάλαιο 2 Καταγραφή και Ανάλυση της Υφιστάμενης Κατάστασης Χάρτης περιοχής 2.1 Ιστορικά στοιχεία Η κοιλάδα του Νέστου, αρχίζει από το Παρανέστι και καταλήγει στους Τοξότες. Κατοικείται από τους πανάρχαιους χρόνους συνεχώς. Επί Τουρκοκρατίας, όλη αυτή η ζώνη ονομάσθηκε Σού Γιαλεσί. Μια ονομασία που προέρχεται από τα άφθονα νερά του ποταμού Νέστου, αλλά έχει άμεση σχέση με το διαχωρισμό της καλλιέργειας του καπνού σε ζώνες. Και όπως είναι γνωστό, η περιοχή της Ξάνθης, με τα ευγενή καπνά της, ήταν χωρισμένη σε τομείς. Και ειδικότερα για την κοιλάδα του Νέστου οι έμποροι έλεγαν «τα καπνά του Σού Γιαλεσί» (Γεωργαντζής, 1997). Η περιοχή αποτελεί το βορειοδυτικό τμήμα του νομού Ξάνθης στα όρια των νομών Δράμας και Καβάλας. Κατοικείται (απογραφή 2001) από 2.785 κατοίκους, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων είναι ηλικιωμένοι, συνταξιούχοι ΟΓΑ. Περιλαμβάνει έκταση 342.002 στρεμμάτων, εκ των οποίων το 88% είναι ορεινά και το υπόλοιπο 12% ημιορεινά και πεδινά κατά μήκος του ποταμού Νέστου. Οι κυριότερες χρήσης γης είναι: Γεωργική γη 15.849 στρέμματα ή 4,69% Βοσκότοποι 173.400 στρέμματα ή 51% Δασοσκεπείς εκτάσεις 43.331 στρέμματα ή 12,82% Δάση συγκροτημένα 95.020 στρέμματα ή 28% 20

Από τα 15.849 στρέμματα γεωργικής γης, το 1985 ήταν εγκαταλειμμένα τα 4.349 στρέμματα και το 1995 περίπου τα 5.600, με κυριότερες καλλιέργειες τον καπνό, τον αραβόσιτο τα σιτηρά, τα λεπτοκάρυα (φουντούκια), τα φασόλια, το τριφύλλι και τις πατάτες. Ο ζωικός πληθυσμός όλης της περιοχής αποτελείται κυρίως από αιγοπρόβατα (περίπου 16.400 κεφάλια) και βοοειδή (περίπου 3.700). Στο υπέδαφός της υπάρχουν πλούσια κοιτάσματα λιγνίτη, φυσικού κρυστάλλου, ουρανίου, βωξίτη, αρίστης ποιότητας μαρμάρου και γρανίτη. Η περιοχή διασχίζεται από τον ποταμό Νέστο και το κλίμα της χαρακτηρίζεται από τους υψηλής διάρκειας χειμώνες, την υψηλή σχετική ατμοσφαιρική υγρασία και την σχεδόν ομοιόμορφη κατανομή των βροχοπτώσεων. Από τους πρώτους που κατοίκησαν την κοιλάδα και ολόκληρη τη Θράκη, σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν οι Άβαντες. Η περιοχή όμως κατοικήθηκε κατά διαστήματα και από άλλα ελληνικά φύλα όπως, οι Βίστωνες, οι Δερσαίοι, οι Δίοι, οι Δόλογκοι, οι Κορπίλοι, οι Οδόμαντες, οι Σάτρες, οι Τραυσοί, οι Οδρύσες και οι Σαππαίοι. Οι τελευταίοι, που ίσως κατοίκησαν περισσότερο από κάθε άλλο φύλο την περιοχή, λάτρευαν το θεό Διόνυσο. Το πιστοποιούν τα αναθήματα των πιστών, τα χάλκινα ειδώλια του θεού και άλλα ευρήματα, τα οποία σχετίζονται με λατρευτικές τελετές προς τιμή του. Εκτός από τους Σαππαίους, στην περιοχή ιδρύθηκε και ήκμασε, μετά τους Περσικούς πολέμους το κράτος των Οδρυσών (γύρω στο 460π.χ.) από το βασιλιά Τήρη, που ένωσε πολλά θρακικά φύλα, οργάνωσε ισχυρό στρατό και δημιούργησε άριστες εμπορικές σχέσεις με άλλες πόλεις. Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, ο πρώτος βασιλιάς των Οδρυσών Σεύθης, θεωρούσε τους Αθηναίους φίλους και συγγενείς. Το βασίλειο των Οδρυσών, μετά από 150 χρόνια ακμής, καταλήφθηκε από το βασιλά της Μακεδονίας Φίλιππο. Αργότερα, στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ανατολή πολλοί Θράκες, με ιππικό, με πελταστές και ελαφρά οπλισμένους στρατιώτες, ακολούθησαν τον Μακεδόνα βασιλιά για να μεταφέρουν τον Ελληνικό πολιτισμό στα βάθη της Ασίας δοξάζοντας την Ελλάδα. Οι Άβαντες ήταν πανάρχαιο θρακικό φύλο και σύμφωνα με τη μυθολογία, προμήτωρ τους ήταν η νύμφη Άβα, ερωμένη του Ποσειδώνα, με τον οποίο γέννησε τον Εργίσκο, ήρωα της Θράκης. Διέμεναν στα παράλια και την ενδοχώρα της Θράκης, μεταξύ των ποταμών Έβρου και Νέστου σε σκόρπιες ομάδες. Ο κύριος όγκος τους βρισκόταν πλησίον των εκβολών του Έβρου. Ήταν πολεμικός και σκληροτράχηλος λαός. Πολεμούσε γενναία, και έφτανε στο σημείο να ορμά στον εχθρό και να μάχεται σώμα με σώμα. Ο Πλούταρχος στο «βίο του Θησέως» αναφέρει ότι οι Αβαντες -επειδή είχαν πυκνά και μακριά μαλλιά στις μάχες σώμα με σώμα, οι αντίπαλοί τους τους έπιαναν από τα μαλλιά, τους τραβούσαν και τους αιχμαλώτιζαν. Και για να αποφύγουν αυτή τη δυσάρεστη κατάληξη, κατέφευγαν στη λύση της κούρας. Δηλαδή στο ξύρισμα μόνο του εμπρόσθιου τμήματος της κεφαλής τους. 21

Το θρακικό ελληνικό λοιπόν αυτό φύλο, είχε δεχθεί την επίθεση άλλου ελληνικού φύλου αποίκων, ανατολικά των εκβολών του Νέστου. Οι καλά εξοπλισμένοι άποικοι, μετά από σκληρές μακροχρόνιες μάχες, απώθησαν τους Αβαντες. Και άλλοι μεν κατέφυγαν στα ορεινά, για να βρουν καταφύγιο στην κοιλάδα του Νέστου, η οποία θα ονομαστεί χώρα των Αβάντων, άλλοι δε ο μεγάλος όγκος τους κατέφυγαν στην Εύβοια, απ όπου απλώθηκαν σε ολόκληρη την Ελλάδα. Οι Αβαντες πήραν μέρος και στο Τρωικό πόλεμο, μετά το τέλος του οποίου εγκαταστάθηκαν στα παράλια της Ηπείρου. Στην Κοιλάδα του Νέστου, σύμφωνα με τη μυθολογία, ζούσε ο Ορφέας με την αγαπημένη του Ευρυδίκη, όταν κατέβαινε από την Ροδόπη. Κι εδώ, στην πυκνή βλάστηση των άγριων βουνών, εμπνεύσθηκε και έγραψε τα ποιήματά του τα «Ορφικά», αλλά και τα «Λιθικά», την σπουδαία διδασκαλία προς τον Θεοδάμαντα για τις θαυμάσιες δυνάμεις των Λίθων. Εδώ αναπτύχθηκε ο Ορφισμός, εδώ γινόταν η μύηση των Ορφικών και εδώ ήταν το κέντρο της Ορφικής λατρείας με κεντρικό πρόσωπο τον Διόνυσο-που ονομαζόταν και Ζαγρεύς. Τον πίστευαν ως θεό, εμψυχωτή του Παντός και τον λάτρευαν με άφθονο κρασί και τελετές στη φύση! Απομεινάρια των τελετών της λατρείας του Διόνυσου, μικρά αγαλματίδια και άλλα τελετουργικά όργανα, βρέθηκαν από την αρχαιολογική σκαπάνη εν αφθονία λίγο έξω από τα Κομνηνά. Τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν το πέρασμα όχι μόνο των Θρακικών φυλών αλλά και των Μακεδόνων από την περιοχή. Ο Φίλιππος κατέλαβε χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία τη Θράκη (γύρω στο 340 π.χ.), αφού εν τω μεταξύ ο τελευταίος βασιλιάς των Οδρυσών ο Κερσοβλέπτης, συμμάχησε μαζί του για να αποφύγει τη διάσπαση του βασιλείου που επιχειρούσαν οι Αθηναίοι με την υποστήριξη των δυο αδελφών του, οι οποίες διεκδικούσαν το θρόνο. Το βασίλειο των Οδρυσών κάτω από τη σκέπη των Μακεδόνων, διατηρήθηκε έως και το 168π.Χ., όταν ο βασιλιάς Κότυς ο Β που συμμάχησε με τον Περσέα, πολέμησε εναντίον των Ρωμαίων, αλλά νικήθηκε στην μάχη της Πύδνας (168π.Χ.). Ο Κότυς συνθηκολόγησε και οι Ρωμαίοι ανακήρυξαν όλη τη Θράκη Επαρχία της Ρώμης. Το Θρακικό βασίλειο θα διατηρηθεί κάτω από την κυριαρχία των Ρωμαίων έως το 46 π.χ., αλλά χωρισμένο σε τμήματα που διοικούσαν οι διάδοχοι του βασιλιά Κότυ. Τελευταίος βασιλιάς της Θράκης υπήρξε ο Ροιμητάλκης ο Γ, ο οποίος διορίσθηκε από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Καλιγούλα το 38μ.Χ.Τον Ροιμητάλκη δολοφόνησε η σύζυγος του το 46 μ.χ., οπότε οι Ρωμαίοι διέλυσαν οριστικά το θρακικό κράτος. Στα 300 χρόνια που θα διαρκέσει η Ρωμαιοκρατία, η περιοχή θα διατηρήσει και θα διαδώσει την ελληνική παιδεία, τη γλώσσα και τον πολιτισμό και θα ακολουθήσει τη μοίρα και την πορεία του Ελληνισμού, που θα θριαμβεύσει με τη δημιουργία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. 22

Σε αυτήν ακριβώς την περίοδο θα αναπτυχθεί και θα ακμάσει η περιοχή. Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει να διανύσει πολύ μεγάλο δρόμο, έως ότου κατορθώσει να φέρει στην επιφάνεια τη Νάστεια ή Νέστεια, μια πόλη που ήκμασε τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους και άγνωστο πώς, καταστράφηκε. Τα ερείπιά της βρίσκονται βορειοδυτικώς των Κομνηνών και σε απόσταση τριακοσίων μέτρων ανατολικώς του Μακεδονικού Τάφου. Είχε πάρει το όνομά της, όπως εκτιμούν οι αρχαιολόγοι, από τον ποταμό Νέστο. Πέραν της παραδοχής της υπάρξης της βυζαντινής πόλης, όπου κατά καιρούς οι κάτοικοι των Κομνηνών εύρισκαν οργώνοντας τα χωράφια τους νομίσματα της εποχής εκείνης, κομμάτια από κεραμίδια ή μεγάλες στάμνες αποθηκεύσης νερού, δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία ή πληροφορίες για την πόλη αυτή. Λέγεται μάλιστα στη θέση εκείνη υπήρχε και εκκλησία στη μνήμη της Αγίας Μαρίνας που καταστράφηκε από τους Τούρκους, όταν κατέλαβαν την περιοχή. Καθ όλη τη διάρκεια της παντοδυναμίας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η κοιλάδα του Νέστου θα ζήσει ειρηνικά και θα αναπτυχθεί. Αλλά θα δεχθεί αργότερα τις βάρβαρες επιδρομές του βουλγαρικού στρατού αλλά και των Βουλγάρων κομιτατζήδων, οι οποίοι λεηλάτησαν τις περιουσίες των κατοίκων. Το 1345 η κοιλάδα του Νέστου κατελήφθη από το στρατό του Στεφάνου Δουσάν, του ηγεμόνα των Σέρβων, ο οποίος 10 χρόνια αργότερα, το 1355 πέθανε και η σερβική κυριαρχία διασπάστηκε σε τοπαρχίες. Τότε τα όρια της προσωρινής Σερβικής κυριαρχίας, άρχιζαν απ την κορυφή του Τσαλ (το ανατολικό οριο της κοινότητας Κομνηνών) και έφταναν με συχνές επιδρομές εως τις ακτές της σημερινής Αλβανίας. Η κυριαρχία των Σέρβων στην περιοχή της κοιλάδας του Νέστου διήρκεσε τριάντα περίπου χρόνια, χωρίς καταπιέσεις ή άλλου είδους επιβαρύνσεις επί του πληθυσμού, που σπανίως αντιλαμβανόταν την κατάληψή του από ξένες δυνάμεις ή τις συντελούμενες αλλαγές στη διοίκηση. Οι αλλαγές καθίσταντο γνωστές οσάκις άνδρες των νέων στρατιωτικών δυνάμεων που κατακτούσαν τα εδάφη, κατελάμβαναν και εγκαθιστούσαν φρουρές στο φρούριο των Κομνηνών και στα κάστρα της Καλύβας, της Μυρτούσας και και του Αερικού. Τα Κάστρα αυτά, κτισμένα, τον 3ο και 4ο π.χ. αιώνα, διατηρήθηκαν και ανακατασκευάστηκαν χίλια χρόνια αργότερα από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες, γιατί εθεωρούντο σπουδαιότατης στρατηγικής σημασίας, άριστα παρατηρητήρια, από τα οποία καθίστατο ευχερής ο έλεγχος όλης της παρανέστιας ζώνης. Η περιοχή θα καταληφθεί κατόπιν από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1354, δηλαδή περίπου 100 χρόνια πριν από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Οι τότε κάτοικοι της, μερικές χιλιάδες Ελλήνων και ελάχιστων Σλάβων δεν είχαν αντιληφθεί την υποδούλωσή τους, αφού τα τουρκικά ασκέρια άργησαν πολύ να κάνουν την εμφάνισή τους. Το αντελήφθησαν, όταν 23

αργότερα άρχισαν να καταφθάνουν μαζί με το στρατό και ορισμένοι Τούρκοι που εποίκησαν στην περιοχή. Κατά το 1670 75 εγκαταστάθηκαν στον Νομό της Ξάνθης τουρκικά εξισλαμισμένα φύλα, τα οποία βαθμηδόν επεκτάθηκαν και στην Κοιλάδα του Νέστου. Κι αυτό γιατί υπήρχαν αγροεκτάσεις, άφθονο νερό και βοσκή, για να αναπτύξουν γεωργία και κτηνοτροφία. Την Κοιλάδα του Νέστου μοιράστηκαν Τούρκοι Πολέμαρχοι που είχαν στην κατοχή τους μεγάλα τιμάρια. Μαζί τους εγκαταστάθηκαν και πλήθος στρατιωτικών πεζών (yaya) και ιππείς (Musellem) στους οποίους παραχωρήθηκαν αγροκτήματα. Σε αυτή λοιπόν την περιοχή, κάθε τόσο Πασάδες έστελναν τους υποτακτικούς τους για να εισπράξουν τους φόρους. Και τότε, άρχισαν να κάνουν έντονη την εμφάνισή τους και οι κήρυκες του Ισλάμ για να εξισλαμίσουν τους «άπιστους». Η εγκατάσταση των τούρκων στην περιοχή ήταν οδυνηρή για τους Έλληνες Χριστιανούς και τους λίγους ομόθρησκους τους Βουλγάρους. Με τη δύναμη των όπλων οι Οθωμανοί άρπαζαν τα καλύτερα σπίτια και χωράφια, κοπάδια και αιγοπρόβατα και αγελάδες. Αυτό συνεχίστηκε για αρκετό καιρό, έως ότου οι λαοί των τριών εθνοτήτων και κυρίως οι Έλληνες και οι Τούρκοι συνειδητοποιήσουν ότι πρέπει να συμβιώσουν εν ειρήνη. Περί τα τέλη του 1570 ο Σουλτάνος Σελήμ ο Β μετακίνησε πληθυσμούς Αλβανών, Ηπειρωτών και Δυτικομακεδόνων στη Θράκη, που στην πλειοψηφία τους ήταν άριστοι κτίστες. Σκοπός του Σουλτάνου ήταν να κατασκευαστούν νέα κτίσματα και να μεταδώσουν την τεχνοτροπία τους στους τούρκους τεχνίτες. Για περίπου πεντακόσια χρόνια η κοιλάδα δεν θα δει ουσιαστικές μεταβολές και άλλη κυριαρχία πλήν της τουρκικής. Στο διάστημα αυτό θα αναπτυχθούν μικροί πυκνοί οικισμοί σε όλη την περιοχή, σε ψηλά σημεία και όχι κατά μήκος του ποταμού. Οι οικισμοί αυτοί ήταν ομοιογενείς Μουσουλμανικοί και Χριστιανικοί, χωρίς προσμίξεις των πληθυσμών, ακολουθώντας πιστά και αυστηρά τα ήθη και τα έθιμά τους, καθοδηγούμενοι από τους πνευματικούς αρχηγούς. Σταδιακώς ο πληθυσμός θα αυξηθεί. Θα γίνουν μετακομίσεις νοτίως και δυτικώς. Όσο έμειναν, δεν είχαν ιδιαίτερα προβλήματα γιατί κανένας δεν ενδιαφερόταν για την απρόσιτη αυτή περιοχή. Ενδιαφέρον έδειχναν μόνο οι Τούρκοι φοροεισπράκτορες και οι απεσταλμένοι του Μουφτή. Η τουρκική διοίκηση έστελνε πρώτα στον Χριστιανικό πληθυσμό τους φοροεισπράκτορες για να εισπράξουν το χαράτσι, που κάθε τόσο γινόταν και πιο βαρύ για τους ώμους των φτωχών χωρικών. Και αμέσως μετά το Χότζα και το Μουφτή, που με το δέλεαρ της απαλλαγής της βαρειάς φορολογίας, πίεζαν τους Χριστιανούς να αλλαξοπιστήσουν Η αδυναμία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και η εξασθένιση της μητροπόλης Φιλιππουπόλεως, όπου ανήκε πριν όλη η περιοχή μαζί με την Ξάνθη, ανάγκασαν πολλούς Χριστιανούς, κυρίως Πομάκους που ζούσαν απομονωμένοι να ενδώσουν στις πιέσεις της 24

τουρκικής διοικήσης. Όποιος δηλαδή αλλαξοπιστούσε και ασπαζόταν το κοράνι, απαλλασσόταν από την καταβολή της βαρυτάτης φορολογίας. Τότε, Πομάκοι Προεστοί, πήγαν στη Φιλιππούπολη, βρήκαν τον Τούρκο Μουφτή και ζήτησαν να γίνουν Μωαμεθανοί. Τους Προεστούς είχαν ακολουθήσει και άλλοι, όχι όμως ελληνόφωνοι, οι οποίοι παρέμειναν Χριστιανοί Ορθόδοξοι, για να πληρώσουν όμως το βαρύ τίμημα αυτής της επιλογής με το χαράτσι ( περίπου 1680-90). Κάτω από τη μεγάλη πίεση αλλαξοπίστησαν χωριά, όπως ήταν η Δάροβα, η Μούντζινος και αρκετά άλλα χωριά της περιοχής, για τα οποία δεν υπάρχουν στοιχεία.(γεωργαντζής, 1994) Λίγο μετά την μικρασιατική καταστροφή, την περιοχή θα κατακλύσει κύμα Ποντίων και άλλων προσφύγων, κυνηγημένων από τους Τούρκους μετά τη Συμφωνία Ανταλλαγής πληθυσμών που προέβλεπε η υπογραφείσα Συνθήκη της Λωζάνης από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Μουσταφά Κεμάλ. Οι πρόσφυγες άρχισαν μια νέα ζωή ξεκινώντας από το μηδέν, αφού εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους και πήραν το δρόμο της προσφυγιάς. Αφού περιπλανήθηκαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, βρήκαν τελικώς καταφύγιο σε αυτή την περιοχή με τα καπνοχώραφα, που εκτείνοται ανατολικά του ποταμού Νέστου, μεταξύ Τοξοτών και Παρανεστίου, σε μήκος περίπου 35 χιλιομέτρων και σε πλάτος από 8 έως 15 χιλιομέτρων. Σε αυτή τη ζώνη με τους πολλούς λόφους, την πλούσια χλωρίδα και πανίδα, και τα καλυμμένα με πυκνή βλάστηση άγρια και δύσβατα βουνά, εγκαταστάθηκαν για να ξεκινήσουν από την αρχή μια νέα ζωή εκατοντάδες οικογένειες Ποντίων προσφύγων. Εκτός όμως από Ποντίους, στην περιοχή ήλθαν πρόσφυγες και από άλλα μέρη, όπως η Ιωνία (Σμύρνη), την ενδοχώρα της Μικράς Ασίας, την Ανατολική Ρωμυλία και την Ανατολική Θράκη. Ήλθαν επίσης ορισμένοι από τη Ρωσία (Οδησσό κ.λ.π.), κυνηγημένοι από το καθεστώς των Μπολσεβίκων. Οι εξ Ιωνίας καταγόμενοι περιπλανήθηκαν και αυτοί σε διάφορα μέρη της Νοτίου Ελλάδος, ώσπου να καταλήξουν στην κοιλάδα του Νέστου(Κοντογιαννίδης, 1997). Μετά την εγκατάσταση των προσφύγων στην περιοχή και την σχεδόν ομαδική αποχώρηση των Τούρκων, εκείνων που είχαν απομείνει από την περίοδο 1912-13, άρχισε μία πρωτοφανής ανοικοδόμηση. Οι Ηπειρώτες κτίστες, μαζί με Μικρασιάτες και Ποντίους τεχνίτες, δεν προλάβαιναν να κτίζουν νέες κατοικίες, ενώ παράλληλα επιδιόρθωναν και παλαιά εγκαταλελειμμένα τούρκικα σπίτια, για να καλυφθούν οι ανάγκες αστέγων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον από αρχιτεκτονικής πλευράς, παρουσιάζει η κατασκευή παλαιών κατοικιών κυρίως στην Σταυρούπολη. Είναι λιθόκτιστες, με εξοχές που στηρίζονται σε ξύλινους δοκούς προς την πλευρά του δρόμου (σαχνισί). Την αρχιτεκτονική αυτή εφάρμοζαν Ηπειρώτες, 25

αλλά και Πόντιοι κτίστες. Τέτοια σπίτια υπήρχαν πάρα πολλά στην Σταυρούπολη και διασώζονται αρκετά ακόμη και σήμερα, ανακαινισμένα, σε άριστη κατάσταση. Ανήκαν σε Έλληνες και σε Βουλγάρους και κτίστηκαν στα μέσα ή στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, οπότε σταδιακά σημειώνεται εγκατάλειψη του αρχιτεκτονικού αυτού τρόπου κτισίματος των κατοικιών και τη θέση τους θα πάρει η απλή λιθόκτιστη κεραμοσκεπής οικοδομή (Δουμάνης-Ολιβερ, 1974). Η παλαιά παραδοσιακή οικοδομή, κράμα ηπειρωτικής και μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής, υπήρξε και σε ορισμένα σπίτια στο Γάμπροβο που ανήκαν σε εύπορους Βουλγάρους. Ευρέως διαδεδομένη η αρχιτεκτονική αυτή απαντάται στον παλαιό οικισμό της Ξάνθης. Τα τελευταία χρόνια σημειώθηκε μία έξαρση ανεγέρσεως νέων κατοικιών πλινθόκτιστων, με μοντέρνα αρχιτεκτονική, κεραμοσκεπή, με μεγάλες περιμετρικές βεράντες που καλύπτονται από εκτεινόμενα υπόστεγα και ευρείς εσωτερικούς βοηθητικούς χώρους. 2.2 Χωρικά στοιχεία Ο Δήμος Σταυρούπολης μετά την εφαρμογή του σχεδίου «Ιωάννης Καποδίστριας» εντάσσεται στη Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και περιλαμβάνει τα εξής Δημοτικά Διαμερίσματα: Σταυρούπολης Γέρακα Δαφνώνα Καρυόφυτο Κομνηνά Νεοχώρι Πασχαλιά Ο Δήμος χωροθετείται στο βορειοδυτικό ορεινό τμήμα του νομού Ξάνθης. Συνορεύει στα βόρεια με το Δήμο Παρανεστίου του νομού Δράμας, βορειοανατολικά με το Δήμο Μύκης, νότια με το Δήμο Τοπείρου και τον Νομό Καβάλας και νοτιοανατολικά με το Δήμο Ξάνθης. Καταλαμβάνει έκταση 342.002 στρεμμάτων από τα οποία το 88% είναι ορεινά και το 12% ημιορεινά. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μεγαλύτερη συγκέντρωση πληθυσμού και του συνόλου των υπηρεσιών και εξυπηρετήσεων παρατηρείται στην έδρα του Δήμου, εντούτοις δεν πρέπει να υποβαθμιστεί ο ρόλος των υπολοίπων δημοτικών διαμερισμάτων και οικισμών, κυρίως σε ότι αφορά στην αγροτική και εν γένει παραγωγική φυσιογνωμία της περιοχής. Παρά το γεγονός ότι η πόλη της Σταυρούπολης έχει οικοδομηθεί βάσει σχεδίου και τηρώντας τις βασικές αρχές πολεοδομικού σχεδιασμού και οργάνωσης, παρατηρείται κορεσμός του οικιστικού ιστού και είναι προφανής η ανάγκη για αναθεώρηση και επέκταση του σχεδίου πόλης. Παράλληλα, εμφανίζονται στοιχεία άναρχης οικιστικής ανάπτυξης, τόσο στα υπόλοιπα δημοτικά διαμερίσματα, όσο και στους οικισμούς, με έμφαση στους ορεινούς όγκους. Οι πλατείες 26

των οικισμών και το γύρω δομημένο περιβάλλον είναι συνήθως τα σημεία που παρουσιάζουν μία καλύτερη χωροταξική οργάνωση και μία σαφή συγκρότηση. Ακόμη, σχεδόν σε όλες τις περιοχές του Δήμου υπάρχει ανάγκη για επέκταση των πολεοδομικών σχεδίων και για το σαφή προσδιορισμό των χρήσεων γης, δεδομένου ότι οι εμφανιζόμενες συγκρούσεις, στην περιοχή, αναμένεται στο μέλλον να οξυνθούν. 2.3 Πληθυσμιακά Χαρακτηριστικά Όπως προαναφέρθηκε στην ενότητα Ιστορικά στοιχεία ο πληθυσμός σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του 2001 είναι 2.785 με το μεγαλύτερο αστικό κέντρο να είναι το ΔΔ Σταυρούπολης (884 άτομα) και στη συνέχεια το ΔΔ Γέρακα και ΔΔ Δαφνώνα όπως αναλυτικά παρουσιάζονται και στον Πίνακα 2.1. ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΔΗΜΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Δ.Δ. Σταυρουπόλεως 884 Δ.Δ. Γέρακα 394 Δ.Δ. Δαφνώνος 334 Δ.Δ. Καρυοφύτου 283 Δ.Δ. Κομνηνών 276 Δ.Δ. Νεοχωρίου 412 Δ.Δ. Πασχαλιάς 202 Δ. Σταυρούπολης 2.785 κάτοικοι Πηγή ΕΣΥΕ Διαχρονικά και με βάση τις επίσημες απογραφές που γίνονται από το 1961, ο Δήμος Σταυρούπολης με βάση τη σημερινή του μορφή και συμπεριλαμβανομένων των γεωγραφικών ορίων όπως είναι σήμερα παρουσιάζει μια σταθερή μείωση όπως φαίνεται και στον Πίνακα 2.2 και από 7.486 άτομα το 1961 μειώνεται συνεχώς μέχρι τη σημερινή αποτύπωση, κάτι που σαφώς προσδιορίζει και τη γενικότερη εικόνα της Ελληνικής Περιφέρειας, καθώς και το φαινόμενο αστυφιλίας και μετανάστευσης 1 που κυριάρχησε κατά τις δεκαετίες 1960 1970. 1 Η μετανάστευση είναι, ως γνωστόν, φαινόμενο το οποίο έχει τις ρίζες του πολύ βαθιά μέσα στο χρόνο και εξαρτάται από ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που συνδέονται με την οικονομική κατάσταση, τις διεθνείς γεωπολιτικές συνθήκες ή την περίοδο κατά την οποία εκτυλίσσεται. Διάφορες αιτίες, όπως η στενότητα γης, ο υπερπληθυσμός, η φτώχεια και οι καταπιεστικές κοινωνίες ή ηγεσίες ώθησαν στο παρελθόν τον άνθρωπο στην απόφαση μετακίνησής του. Στην πρόσφατη ιστορία, οβ' Παγκόσμιος Πόλεμος συνδέθηκε με μεγάλες πληθυσμιακές μετακινήσεις, καθώς οδήγησε στον εκτοπισμό και την αναγκαστική εργασία εκατομμύρια ανθρώπων. Το φαινόμενο των μαζικών πληθυσμιακών μετακινήσεων παρατηρείται και στην άμεση μεταπολεμική περίοδο, ως αποτέλεσμα της εξέλιξης των βιομηχανικών κοινωνιών και των νέων γεωπολιτικών συνθηκών. Σημειώνονται μεταναστεύσεις από και προς την Ευρώπη και ιδιαίτερα προς τις βιομηχανικές χώρες του Βορρά, οι οποίες αυτήν την περίοδο είχαν ανάγκη και προσέλκυσαν τη χειρονακτική προσφυγική εργασία σε μαζική κλίμακα (Τζανακούλης, 1999) 27

ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΔΔ 1961 1971 1981 1991 2001 Κατ. Κατ. Κατ. Κατ. Κατ. ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ 1.962 1.602 1.316 1.043 884 ΓΕΡΑΚΑΣ 1.007 929 630 569 394 ΔΑΦΝΩΝΑΣ 881 496 385 369 334 ΚΑΡΥΟΦΥΤΟ 600 448 408 347 283 ΚΟΜΝΗΝΑ 776 386 365 564 276 ΝΕΟΧΩΡΙ 1.377 736 577 515 412 ΠΑΣΧΑΛΙΑ 865 300 235 165 202 ΣΥΝΟΛΟ 7.468 4.897 3.916 3.572 2.785 Πηγή ΕΣΥΕ Όπως φαίνεται στους Πίνακες 2.3 και 2.4 σημαντικό στοιχείο της σημερινής πληθυσμιακής κατάστασης του Δήμου Σταυρούπολης είναι η ηλικιακή κατανομή όπου παρατηρείται το φαινόμενο το 56,41% των κατοίκων να είναι πάνω από 40 ετών, ενώ το ποσοστό αυτό φαίνεται να παρουσιάζει μια κλιμακούμενη αύξηση καταγράφοντας διαχρονικά συνεχείς αυξήσεις. Ιδιαίτερα το πρόβλημα φαίνεται οξυμένο στα Δημοτικά Διαμερίσματα του Δάφνωνα και της Πασχαλιάς όπου τα ποσοστά είναι 69,31% και 64,37%, αντίστοιχα. Η μοναδική περιοχή όπου το ποσοστό είναι κάτω από 50% είναι το ΔΔ Σταυρούπολης με 44%. ΠΙΝΑΚΑΣ 2.3 ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΔΔ ΣΥΝΟ ΛΟ 0 14 15 24 25 39 40 54 55 64 65 79 80+ Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ 884 91 225 179 116 98 151 24 ΓΕΡΑΚΑΣ 394 48 40 68 72 73 77 16 ΔΑΦΝΩΝΑΣ 334 39 25 55 38 65 101 11 ΚΑΡΥΟΦΥΤΟ 283 34 28 44 49 48 67 13 ΚΟΜΝΗΝΑ 276 32 35 57 34 45 66 7 ΝΕΟΧΩΡΙ 412 58 29 65 50 77 111 22 ΠΑΣΧΑΛΙΑ 202 25 6 31 21 40 76 3 ΣΥΝΟΛΟ 2.785 327 388 499 380 446 649 96 ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙ % 100,0 0% 11,74% 13,93% 17,92% 13,64% 16,01% 23,30% 3,45% Πηγή ΕΣΥΕ 28

ΠΙΝΑΚΑΣ 2.4 ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΣΤΙΣ ΟΜΑΔΕΣ 0-39 ΚΑΙ 40+ ΔΔ 0 39 40 80+ Αριθ. Αριθ. ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ 56,00% 44,00% ΓΕΡΑΚΑΣ 39,59% 60,41% ΔΑΦΝΩΝΑΣ 35,63% 64,37% ΚΑΡΥΟΦΥΤΟ 37,46% 62,54% ΚΟΜΝΗΝΑ 44,93% 55,07% ΝΕΟΧΩΡΙ 36,89% 63,11% ΠΑΣΧΑΛΙΑ 30,69% 69,31% Πηγή ΕΣΥΕ Στους επόμενους Πίνακες 2.5 και 2.6 παρατηρείται η ηλικιακή κατανομή ανά φύλο, όπου παρουσιάζεται μια σχετική ισορροπία μεταξύ γυναικών και ανδρών, με το 52% να είναι άνδρες και το 48% να είναι γυναίκες. Το πιο σημαντικό στοιχείο που συναντάται στην κατά Φύλο ανάλυση είναι η μεγάλη διαφορά στην ηλικία 15-24 και 24-39, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.7, όπου οι άνδρες αποτελούν παραπάνω από το 70% του πληθυσμού, κάτι που σταδιακά θα έχει τεράστιες συνέπειες για την περιοχή, καθώς η απουσία γυναικών θα επιφέρει είτε σταδιακή μετανάστευση των ανδρών, είτε αναζήτηση από άλλες περιοχές με την εμπειρία να έχει δείξει προς ανατολικές χώρες. 29

ΠΙΝΑΚΑΣ 2.5 ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΝΔΡΩΝ ΔΔ ΣΥΝΟΛΟ 0 14 15 24 25 39 40 54 55 64 65 79 80+ Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ 537 52 190 110 63 39 69 14 ΓΕΡΑΚΑΣ 188 25 20 28 37 33 41 4 ΔΑΦΝΩΝΑΣ 167 20 12 34 21 26 51 3 ΚΑΡΥΟΦΥΤΟ 144 17 16 18 25 23 37 8 ΚΟΜΝΗΝΑ 138 20 21 30 16 24 27 0 ΝΕΟΧΩΡΙ 197 28 15 30 25 33 56 10 ΠΑΣΧΑΛΙΑ 99 13 2 16 9 18 40 1 ΣΥΝΟΛΟ 1.470 175 276 266 196 196 321 40 Πηγή ΕΣΥΕ ΠΙΝΑΚΑΣ 2.6 ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΔΔ ΣΥΝΟΛΟ 0 14 15 24 25 39 40 54 55 64 65 79 80+ Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ 347 39 35 69 53 59 82 10 ΓΕΡΑΚΑΣ 206 23 20 40 35 40 36 12 ΔΑΦΝΩΝΑΣ 167 19 13 21 17 39 50 8 ΚΑΡΥΟΦΥΤΟ 139 17 12 26 24 25 30 5 ΚΟΜΝΗΝΑ 138 12 14 27 18 21 39 7 ΝΕΟΧΩΡΙ 215 30 14 35 25 44 55 12 ΠΑΣΧΑΛΙΑ 103 12 4 15 12 22 36 2 ΣΥΝΟΛΟ 1.315 152 112 233 184 250 328 56 Πηγή ΕΣΥΕ ΠΙΝΑΚΑΣ 2.7 ΠΟΣΟΣΤΑΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΝΔΡΩΝ/ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΑΝΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ 0 14 15 24 25 39 40 54 55 64 65 79 ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ 80+ Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. Αριθ. ΑΝΔΡΕΣ 53,52% 71,13% 53,31% 51,58% 43,95% 49,46% 41,67% ΓΥΝΑΚΕΣ 46,48% 28,87% 46,69% 48,42% 56,05% 50,54% 58,33% 30

2.4 Οικονομική Αποτύπωση Η ορεινή περιοχή του Νέστου αποτελούσε κέντρο καλλιέργειας και επεξεργασίας καπνού μέχρι τη δεκαετία του '60, με έντονα τα σημάδια της οικονομικής ευημερίας του πρόσφατου παρελθόντος αποτυπωμένα στην παραδοσιακή πολεοδόμηση και στα μακεδονικής και θρακικής αρχιτεκτονικής σπίτια του. Σταδιακά η οικονομία παρουσιάζει μια σαφή υποχώρηση από το γεωργικό τομέα με έμφαση πλέον στη ζωική παραγωγή και τον τριτογενή Τομέα 2.4.1 Πρωτογενής Τομέας Το σύνολο της γεωργικής γης της περιοχής είναι 15.849 στρέμματα επί συνόλου 342.002 στρεμμάτων γεωγραφικής έκτασης. Τα Δημοτικά Διαμερίσματα παρουσιάζουν τα κάτωθι ποσοστά καλλιεργήσιμης γης: ΠΙΝΑΚΑΣ 2.8 ΠΟΣΟΣΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΣΙΜΗΣ ΓΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ 72,00% ΓΕΡΑΚΑΣ 76,00% ΔΑΦΝΩΝΑΣ 79,00% ΚΑΡΥΟΦΥΤΟ 71,00% ΚΟΜΝΗΝΑ 78,00% ΝΕΟΧΩΡΙ 71,00% ΠΑΣΧΑΛΙΑ 92,00% Πηγή Νομαρχία Ξάνθης Η συνολικά διαθέσιμη γη είναι πεδινή, με εξαίρεση το Καρυόφυτο, σε ποσοστό παραπάνω από 80% δημιουργώντας ευνοϊκές συνθήκες για αύξηση της γεωργικής παραγωγής. Ωστόσο το μεγαλύτερο πρόβλημα σε ότι αφορά στην καλλιέργεια εμφανίζεται στον τεμαχισμό της γης που δημιουργεί προβλήματα στην ανάπτυξη ενιαίας εκμετάλλευσης και διευκόλυνσης της γεωργικής εργασίας, και αυτό διότι με αυτή τη μεγάλη διασπορά των καλλιεργήσιμων εκτάσεων δημιουργούνται επιπλέον προβλήματα και στο θέμα της άρδευσης. Σε επίπεδο προϊόντων που προέρχονται από τη ζωική παραγωγή, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.9, η γενικότερη παραγωγή του Δήμου είναι σχετικά χαμηλή σε σχέση με αυτήν του Νομού, με εξαιρέσεις στα Βοειδή με 26%, καθώς και στα κατσίκια με 19,5%. Δεδομένου της ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής, αλλά και τις δυνατότητες που προσφέρονται πλέον για εύκολη διοχέτευση στα κανάλια διανομής, κρίνεται ενδεχομένως αναγκαία η επαναξιολόγηση της δραστηριοποίησης σε αυτούς τους κλάδους. 31