1. Με ποια μέσα ο συγγραφέας γίνεται σαφής, κάνει ζωντανό το λόγο του και επικοινωνεί με τον αναγνώστη; Συνηθέστερα μέσα είναι: το α' πρόσωπο, οι παρενθέσεις, τα παραδείγματα, ο ευθύς λόγος, η αμεσότητα του λόγου, οι ερωτήσεις, η απλή και σαφής γλώσσα. 2. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παραδειγμάτων; Τα παραδείγματα συνήθως δίνουν ζωντάνια, γλαφυρότητα, παραστατικότητα στο λόγο του συγγραφέα. Διεγείρουν το ενδιαφέρον και διευκολύνουν τον αναγνώστη να κατανοήσει πλήρως τις απόψεις του που έχουν αποδοθεί θεωρητικά. Καθιστούν το κείμενο πιο οικείο, πιο προσιτό στον αναγνώστη. Αρκεί βέβαια να είναι εύστοχα, να μην διακόπτουν την πορεία της σκέψης του και να μην πλεονάζουν. Τα παραδείγματα λειτουργούν και ως τεκμήρια. 3.Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρενθέσεων; Οι παρενθέσεις διευκρινίζουν, αποσαφηνίζουν, συμπληρώνουν, αναλύουν όσα έχει αναφέρει ο συγγραφέας. Π.χ. Το αυτοκίνητο (ήταν και σαράβαλο ) αγκομαχούσε στον ανήφορο. Έχουν περισσότερο επεξηγηματικό ρόλο και βοηθούν να αποφευχθεί η σύγχυση του αναγνώστη και για το λόγο αυτό η χρήση τους μερικές φορές θεωρείται επιβεβλημένη. Δίνουν ποικιλία στο λόγο που αποκτά συχνά προφορικότητα. Συχνά οι παρενθέσεις περιέχουν μια παραπομπή. Πχ. Εμίσεψες και μ άφησες ένα γυαλί φαρμάκι (Δημοτικό) 4.Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση εισαγωγικών; Εισαγωγικά χρησιµοποιούνται είτε για να επισηµανθούν ιδιαίτερα ορισµένες φράσεις άλλων κειµένων τις οποίες επιθυµεί να τονίσει ο αρθρογράφος είτε για να επισηµάνει έντονα ο ίδιος ο συγγραφέας µερικές δικές του φράσεις. Χρησιμοποιούνται επίσης για να προσδώσουν έμφαση, όταν μεταφέρονται αυτούσια λόγια άλλου, όταν πρόκειται για λέξεις ή φράσεις που ανήκουν σε ειδικό λεξιλόγιο ή σε κάποιο γλωσσικό ιδίωμα ή επίπεδο λόγου,ή όταν πρόκειται για τίτλους βιβλίων, εφημερίδων, ονόματα πλοίων κ.τ.λ.. Κάποτε προσδίδουν ειρωνικό τόνο ή μεταφορική σημασία στη λέξη - φράση. 5. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρομοιώσεων; Ο λόγος γίνεται πιο παραστατικός, πιο ζωντανός, εν τέλει πιο πειστικός. Η θέση του συγγραφέα καθίσταται εύληπτη και κατανοητή. Διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη.(πρέπει να γράψουμε πρώτα τι παρομοιάζεται με τι, με ποιο σκοπό όσον αφορά το νόημα του κειμένου και, στη συνέχεια, να αναφερθούμε στη λειτουργία των παρομοιώσεων στον αναγνώστη.) 6. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση άνω τελείας; Η άνω τελεία χρησιμοποιείται - στο χωρισμό δύο μερών μιας φράσης που συνδέονται με τη νοηματική σχέση της αντίθεσης
- στο τέλος μιας ημιπεριόδου και στην αρχή μιας άλλης, η οποία συμπληρώνει ή διευκρινίζει/επεξηγεί την πρώτη -. στην περίπτωση απαρίθμησης στοιχείων Ας σημειωθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το συγγραφέα (όταν διαθέτει ποιητική ιδιοσυγκρασία) για να προσδώσει στοχαστική ατμόσφαιρα, αφήνοντας χρονικά περιθώρια στον αναγνώστη να προβληματιστεί. 7. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας όταν χρησιμοποιεί ευθύ λόγο; Η χρήση του ευθέος λόγου από το συγγραφέα εντάσσεται στην τακτική της οικειότητας µε τους αναγνώστες του που επιδιώκει. Ο ευθύς λόγος προσδίδει ζωντάνια, αμεσότητα και παραστατικότητα στο κείμενο, δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη και τον βοηθάει να βιώσει άμεσα τις απόψεις που μεταφέρονται. Σπάει η μονοτονία του λόγου με αποτέλεσμα να ελκύεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη. 8. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση α' πληθυντικού προσώπου; Η επιλογή του α πληθυντικού προσώπου δίνει ένα τόνο οικειότητας στο κείµενο και "γεφυρώνει" την απόσταση συγγραφέα και αναγνώστη, καθώς ο συγγραφέας µε το α πληθυντικό πρόσωπο εντάσσεται στην οµάδα των αναγνωστών και δείχνει ότι ο προβληµατισµός τους είναι και δικός του. Μάλιστα, καθώς θέτει και τον εαυτό του ως συμμέτοχο ή θύμα, δεν υποτιμά τον αναγνώστη. Αντίθετα, τον καθιστά πιο δεκτικό κι έτσι ο λόγος του κερδίζει σε πειστικότητα. Έτσι ο συγγραφέας αποφεύγει το αρκετά συχνά εγωιστικό και υποκειμενικό α ενικό αλλά και το διδακτισμό του β προσώπου και κάνει ένα βήμα για να κερδίσει το ενδιαφέρον και την αποδοχή του αναγνώστη του. Το α' πληθυντικό πρόσωπο χαρίζει έναν οικείο τόνο στο λόγο, τον κάνει πιο άμεσο, ζωντανό και παραστατικό, ενώ προσδίδει και καθολικότητα στο πρόβλημα - φαινόμενο στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας. 9. Γιατί ο συγγραφέας χρησιμοποιεί α ή β πρόσωπο ενικού; Το α ενικό δηλώνει αμεσότητα και έντονη προβολή της προσωπικής του θέσης. Το α πληθυντικό την τάση του να εντάξει τον εαυτό του στο σύνολο - άρα να γίνει πειστικότερος- Το β ενικό - και συνήθως και πληθυντικό - προσδίδει στο λόγο αμεσότητα, καθώς απευθύνεται προσωπικά στον αναγνώστη, παρακινεί, προβληματίζει και ευαισθητοποιεί, έτσι ώστε ο δέκτης να οδηγηθεί στη λήψη αποφάσεων. Το γ πρόσωπο κάνει, κατά κανόνα, το λόγο αντικειμενικότερο και απρόσωπο και κυριαρχεί στα αποδεικτικά δοκίμια. Πάντως η χρήση των α και β προσώπων συχνά δείχνουν κάποια προφορικότητα αλλά και οικειότητα, στοιχεία που βοηθούν το συγγραφέα να επικοινωνήσει αποτελεσματικότερα με τον αναγνώστη. 5. Να δικαιολογηθεί η ρηματική έγκλιση στο λόγο Η οριστική δηλώνει κάτι το θετικό, πραγματικό και αναμφισβήτητο. Η υποτακτική επιθυμία, προσταγή ή ευχή, η προστακτική απαίτηση, έντονη επιθυμία ή προσταγή. 6. Να αναγνωριστεί το είδος της σύνδεσης των προτάσεων που κυριαρχεί στο... χωρίο του κειμένου
Η σύνδεση μπορεί να είναι είτε παρατακτική - κύρια + κύρια, δευτερεύουσα + δευτερεύουσα -, οπότε επιτυγχάνεται με τη χρήση παρατακτικών συνδέσμων ( συμπλεκτικών, διαζευκτικών ή αντιθετικών ), είτε υποτακτική - κύρια + δευτερεύουσα + δευτερεύουσα. Όταν συνδέεται μια κύρια με μια δευτερεύουσα, έχουμε απλή υπόταξη, ενώ όταν υπάρχουν κύρια + δευτερεύουσα +δευτερεύουσα..., η υπόταξη ονομάζεται διαδοχική. 7. Να αναφέρετε τα σχήματα λόγου - ή εκφραστικά μέσα -που κυριαρχούν στο κείμενο και να επισημάνετε τη λειτουργία τους. Αυτά συνήθως είναι μεταφορές, παρομοιώσεις, εικόνες, προσωποποιήσεις, επίθετα, ρητορικά ερωτήματα, κ. α. Κάνουν το λόγο παραστατικότερο, ζωντανό, καταργούν τη μονοτονία της, συχνά, απρόσωπης δοκιμιακής γραφής, εκπλήσσουν ευχάριστα τον αναγνώστη, κάνουν περισσότερο εύληπτες τις ιδέες του. 8. Να σχολιάσετε το ύφος του συγγραφέα του κειμένου Συνηθέστεροι χαρακτηρισμοί ύφους - σοβαρό - λιτό - λόγιο - πυκνό - αναλυτικό - επιτηδευμένο - απλό - επιστημονικό - με στοιχεία προφορικότητας - κ. λ. π. 9. Να σχολιάσετε τη γλώσσα του συγγραφέα ( γλωσσική ποικιλία ) Στα αποδεικτικά δοκίμια η γλώσσα, συνήθως, υπακούει στις εντολές μιας λογιότερης γραμματικής, αυτής που διέπει τον επιστημονικό, κατά κανόνα, λόγο. Ως προς τη σύνταξη, κυριαρχεί η διαδοχική υπόταξη, καθώς εκφράζονται σύνθετα νοήματα..συχνά, όμως, διακρίνεται προφορικότητα, από τη διάθεση του συγγραφέα να επικοινωνήσει αμεσότερα με τον αναγνώστη. Στα στοχαστικά δοκίμια κυριαρχεί, συνήθως, ο φορτισμένος λόγος και η αμέλεια στη σύνταξη, η προφορική ή προσωπική έκφραση. 10. Να αναφέρετε στοιχεία του κειμένου τα οποία δικαιολογούν την άποψη ότι το συγκεκριμένο κείμενο συγγενεύει με τη λογοτεχνία. Τέτοια στοιχεία μπορούν να θεωρηθούν η παρουσία εκφραστικών μέσων, η επίκληση στο συναίσθημα - φορτισμένος λόγος -, οι λογοτεχνίζουσες εκφράσεις, η συνειρμική γραφή, ο προσωπικός τόνος, η διάθεση εξομολόγησης με έντονο το υποκειμενικό στοιχείο. 11. Να χαρακτηρίσετε το είδος της σύνταξης και να δικαιολογήσετε την επιλογή του συγγραφέα Μπορεί να είναι είτε ενεργητική - τονίζεται το υποκείμενο της πράξης -, είτε παθητική - τονίζεται η πράξη, ενώ ο δράστης αποσιωπάται, είτε γιατί δεν είναι γνωστός, είτε εννοείται, είτε δεν επιθυμείται η αναφορά του. Η παθητική σύνταξη κάνει το λόγο ουδέτερο, απρόσωπο, πιο ψυχρό και αντικειμενικό - για τους λόγους αυτούς, άλλωστε ενδείκνυται για τη γραφή της περίληψης.
12. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση στατιστικών στοιχείων; Προσδίδουν αποδεικτική ισχύ και εγκυρότητα στο λόγο, αφού αποτελούν ισχυρά τεκμήρια που συνήθως καθηλώνουν τον αναγνώστη, ο οποίος δύσκολα μπορεί να τα αμφισβητήσει. Τα στατιστικά στοιχεία αποτελούν τεκμήρια. 13. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αναλογιών; Συνήθως με τις αναλογίες ο συγγραφέας δίνει πιο παραστατικά τις θέσεις του. Διευκολύνει τον αναγνώστη να κατανοήσει την έννοια ή το φαινόμενο που παρουσιάζει, καθώς δίνει ομοιότητες αυτού με κάποιο άλλο. Όταν μάλιστα το κείμενο είναι επιστημονικό, οι αναλογίες απλοποιούν, εκλαϊκεύουν και κάνουν πιο προσιτό το κείμενο στο μέσο αναγνώστη. Μερικές φορές μάλιστα, όπως γράφει και ο Σεφέρης, οι παραβολές είναι ένας πολύ καλός τρόπος να ξεστομίσουμε αλήθειες ή πράγματα που δύσκολα τολμάμε να παραδεχτούμε και να αρθρώσουμε. Το κείμενο επίσης κερδίζει σε ζωντάνια και γλαφυρότητα και προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη 14. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτήσεων; - Με τα ερωτήµατα που θέτει ο συγγραφέας επιδιώκει να προβάλει για τον αναγνώστη το κεντρικό θέµα του δοκιµίου του, καθώς και µερικά από τα επιµέρους θέµατα. Επειδή το δοκίµιο είναι συνήθως κείµενο εκτενές, ή τεχνική των ερωτηµάτων από τον συγγραφέα "αιχµαλωτίζει" την προσοχή του αναγνώστη, ώστε να παρακολουθεί καλύτερα τη συλλογιστική πορεία του δοκιµιογράφου. - Με τα ερωτήµατα επίσης τονίζεται ο χαρακτήρας του δοκιµίου ως διάλογος µεταξύ του συγγραφέα και του αναγνώστη. - Με τα ερωτήματα επίσης μπορεί να επιδιώκει: τη διέγερση προβληματισμού την πρόκληση ανησυχίας να προσδώσει ειρωνικό τόνο στο λόγο του να δημιουργήσει κλίμα αμεσότητας και την αίσθηση του διαλόγου στον αναγνώστη (θεατρικότητα) όταν είναι ρητορικές, να δώσει έμφαση στη θέση του. Να συνδέσει δύο διαφορετικές νοηματικές ενότητες ή να εισαγάγει ένα νέο θέμα. 15. Για ποιον λόγο χρησιμοποιείται από τον συντάκτη του κειμένου μεταφορικός λόγος; : Ο µεταφορικός εικονοπλαστικός λόγος χρησιµοποιείται για να δοθεί έµφαση στα λεγόµενα του συγγραφέα. Επίσης, με τη χρήση μεταφορικού-συνηποδηλωτικού λόγου αισθητοποιούνται και γίνονται περισσότερο κατανοητές ορισμένες αφηρημένες έννοιες. Ακόμη, ο συγγραφέας μπορεί να αποσκοπεί στη συναισθηματική κινητοποίηση του αναγνώστη (επίκληση στο συναίσθημα). 16. Να αναφερθούν σημεία του κειμένου στα οποία υπάρχει αναφορική ή δηλωτική, συνυποδηλωτική ή ποιητική λειτουργία της γλώσσας
Αναφορική, δηλωτική = κυριολεξία Συνυποδηλωτική, ποιητική = μεταφορά