Α. ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΙΘΟΥΣ

Transcript

1 Α. ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΙΘΟΥΣ 1. Να αναλύσετε το είδος του συλλογισμού ως προς το είδος των προτάσεων (υποθετικός-διαζευκτικός-κατηγορικός). Βρίσκουμε την απάντηση και τεκμηριώνουμε. Όταν οι προτάσεις/προκείμενες είναι κατηγορικές ( δηλαδή έχουν ρήμα και κατηγορούμενο ), ο συλλογισμός είναι κατηγορικός. Όταν οι προκείμενες διαθέτουν τουλάχιστον μία υποθετική πρόταση, τότε ο συλλογισμός είναι υποθετικός. Όταν οι προκείμενες διαθέτουν τουλάχιστον μια διαζευκτική πρόταση, τότε ο συλλογισμός είναι διαζευκτικός. 2. Να αναλύσετε το είδος του επιχειρήματος/συλλογισμού ως προς την πορεία σκέψης του συγγραφέα (παραγωγικός επαγωγικόςαναλογικός συλλογισμός). Για να εξετάσουμε το είδος ενός συλλογισμού με βάση την πορεία της σκέψης του συγγραφέα,ελέγχουμε τη σχέση μέρους/συνόλου μεταξύ της προκείμενης και του συμπεράσματος. Καταγράφουμε στην απάντηση μας ποιο είναι το γενικό και ποιο το ειδικό. Όταν ο συγγραφέας οδηγείται από κάτι ειδικό/ επιμέρους στο γενικό σύνολο,τότε έχουμε επαγωγικό συλλογισμό. Όταν οδηγείται από ένα γενικό/ σύνολο προς το ειδικό/ επιμέρους, τότε έχουμε παραγωγικό συλλογισμό. Όταν ξεκινά από κάτι ειδικό, και καταλήγει σε πιθανολογικό συμπέρασμα για κάποιο άλλο ειδικό, με βάση τις ομοιότητες που εντοπίζει ανάμεσα τους,τότε έχουμε αναλογικό συλλογισμό. 3. Να αναλύσετε τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα (επαγωγικήπαραγωγική) σε ολόκληρο το κείμενο. Για να ελέγξουμε το είδος της συλλογιστικής πορείας, εξετάζουμε όλα τα μέρη του κειμένου (πρόλογο, πλαγιότιτλους παραγράφων του κύριου μέρους,επίλογο).στη συνέχεια, δηλώνουμε το είδος της συλλογιστικής πορείας ( παραγωγική επαγωγική) και αιτιολογούμε την απάντηση μας με βάση τα χωρία του κειμένου.

2 Όταν ο συγγραφέας ξεκινά από την γενική ιδέα και καταλήγει σε ειδικό συμπέρασμα, παρουσιάζοντας το θέμα και τη βασική του θέση στον πρόλογο, τότε έχουμε παραγωγική συλλογιστική πορεία. Όταν ο συγγραφέας εξάγει ένα γενικό συμπέρασμα στον επίλογο, ως απόρροια επιμέρους στοιχείων και παραδειγμάτων που έχει εξετάσει στο κύριο μέρος,τότε έχουμε επαγωγική συλλογιστική πορεία. 4. Να εξετάσετε το είδος του συλλογισμού σε μία παράγραφο. Για να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση επισημαίνουμε: Το είδος του συλλογισμού με βάση την πορεία σκέψης του συγγραφέα (παραγωγική- επαγωγική- αναλογική). Το είδος του συλλογισμού με βάση το είδος των προτάσεων (κατηγορικός-υποθετικός-διαζευκτικός). 5. Να εντοπίσετε τον επαγωγικό συλλογισμό, να βρείτε το είδος του και να τον αξιολογήσετε. Εντοπίζουμε τον επαγωγικό συλλογισμό και ερευνούμε το είδος του. Στη συνέχεια εξετάζουμε αν η επαγωγή είναι τέλεια ή ατελής. Η τέλεια επαγωγή δίνει βέβαιο συμπέρασμα και αποτελεί απόδειξη ενώ η ατελής επαγωγή δίνει πιθανό συμπέρασμα. Τα είδη ενός επαγωγικού συλλογισμού είναι: αίτιο-αποτέλεσμα: Σε αυτή την περίπτωση ελέγχουμε αν υπάρχει λογική ή απλώς χρονολογική σχέση ανάμεσα στο αίτιο και το αιτιατό.εξετάζουμε αν η αιτία είναι επαρκής και αναγκαία για να προκληθεί το αποτέλεσμα. Τέλος προσέχουμε μήπως μια ειδικότερη αιτία παρουσιάζεται ως κύρια και μοναδική γιατί τότε έχουμε υπεραπλούστευση της σχέσης αιτίου-αποτελέσματος. γενίκευση: Ελέγχουμε εάν έχουμε τέλεια επαγωγή, δηλαδή αν η γενίκευση είναι επιτρεπτή και ασφαλής ή αν έχουμε ατελής επαγωγή,δηλαδή αν η γενίκευση είναι βεβιασμένη και επισφαλής. αναλογία: Στη περίπτωση της αναλογίας ελέγχουμε εάν οι ομοιότητες ανάμεσα στα 2 μέρη της αναλογίας είναι σχετικές με το θέμα και επαρκείς.

3 6. Ποια αποδεικτικά μέσα χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο κείμενο; Αυτό το ζητούμενο αναφέρεται μόνο σε έναν τρόπο πειθούς,την επίκληση στη λογική. Αποδεικτικά μέσα θεωρούνται μόνο: Τα επιχειρήματα Τα τεκμήρια 7. Ποια είδη τεκμηρίων χρησιμοποιεί ο συγγραφέας; Για να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση παραθέτουμε τα αποσπάσματα του κειμένου στα οποία εμπεριέχονται τεκμήρια και τα χαρακτηρίζουμε ως προς το είδος τους. Τεκμήρια θεωρούνται: Τα παραδείγματα Τα γεγονότα Τα αποτελέσματα/πορίσματα ερευνών Τα στατιστικά στοιχεία Οι αυθεντίες Τα γνωμικά Οι γενικές αλήθειες 8. Να επισημάνετε το λόγο που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αποτελέσματα ερευνών και στατιστικών στοιχείων. Τα στατιστικά στοιχεία και τα αποτελέσματα ερευνών ανήκουν στην κατηγορία των τεκμηρίων και εξυπηρετούν στο να ενισχύουν την αποδεικτική δύναμη των θέσεων του συγγραφέα καθώς και την πειστικότητα των επιχειρημάτων του. 9. Να αξιολογηθεί ο παρακάτω συλλογισμός ως προς την ορθότητα του. Για να αποφασίσουμε κατά πόσο ένας συλλογισμός είναι ορθός ή μη ορθός, τον ελέγχουμε ως προς την αλήθεια και την εγκυρότητα του. Όταν οι προτάσεις ενός συλλογισμού ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, με βάση την εμπειρία και την κοινή λογική,τότε το συμπέρασμα είναι έγκυρο και απορρέει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες. Έτσι ο συλλογισμός χαρακτηρίζεται ορθός. Σε έναν ορθό και έγκυρο συλλογισμό οι προκείμενες είναι αληθείς,τότε λέμε πως ο συλλογισμός αποτελεί απόδειξη.

4 Όταν οι προκείμενες ενός συλλογισμού δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα τότε ο συλλογισμός χαρακτηρίζεται μη ορθός. 10. Να αναλύσετε την τυπική δομή του επιχειρήματος (προκείμενες - συμπέρασμα), που παραθέτει ο συγγραφέας στη (πρώτη) παράγραφο του κειμένου. Για να λύσουμε σωστά την παραπάνω άσκηση θα πρέπει να διακρίνουμε τα μέρη ενός επιχειρήματος μέσα σε μια συγκεκριμένη παράγραφο του κειμένου. Το εγχείρημα αυτό πολλές φορές είναι δύσκολο, λόγω της ύπαρξης δευτερευουσών απόψεων μέσα στην παράγραφο που σκοπό έχουν να επεξηγήσουν και να αναλύσουν. Έτσι ακολουθούμε τα εξής βήματα: Αρχικά μελετάμε την παράγραφο και εντοπίζουμε τον τρόπο οργάνωσης της και την συλλογιστική της πορεία ( επαγωγική-παραγωγική-αναλογική) Στη συνέχεια, εντοπίζουμε την πρόταση που αποτελεί το συμπέρασμα του επιχειρήματος. Τέλος, εντοπίζουμε την πρώτη και τη δεύτερη προκείμενη,ώστε ο συλλογισμός να χαρακτηρίζεται ορθός (απόδειξη). 11. Στο παρακάτω επιχείρημα, η δεύτερη προκείμενη εννοείται. Εντοπίστε την και συμπληρώστε την. Προκείμενη Α : Κάθε κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι υποχρεωμένο να εφαρμόζει το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Προκείμενη Β : Συμπέρασμα: Επομένως, η Ελλάδα δεσμεύεται να εφαρμόζει το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Αρχικά, μελετάμε την συλλογιστική πορεία (επαγωγικήπαραγωγική-αναλογική). Συμπληρώνουμε την κατάλληλη πρόταση, ώστε ο συλλογισμός να είναι ορθός,δηλαδή να διαθέτει

5 εγκυρότητα. Στο παραπάνω επιχείρημα έχουμε παραγωγικό συλλογισμό και η δεύτερη προκείμενη που αναζητούμε είναι: «Η Ελλάδα είναι κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης». 12. Στην (πρώτη) παράγραφο, να εντοπίσετε τον τρόπο πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Για να απαντήσουμε στην παραπάνω άσκηση, εντοπίζουμε τον συγκεκριμένο τρόπο πειθούς και τον αιτιολογούμε. Όταν ο συγγραφέας χρησιμοποιεί επιχειρήματα ή τεκμήρια,τότε έχουμε επίκληση στη λογική. Βασικό χαρακτηριστικό αυτού του τρόπου πειθούς είναι η αναφορική/κυριολεκτική λειτουργία της γλώσσας και η λογική οργάνωση των ιδεών. Όταν ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως μέσα πειθούς περιγραφή, αφήγηση, ποιητική γλώσσα,συγκινησιακά φορτισμένο λόγο, ειρωνεία,χιούμορ και ρητορικά ερωτήματα,τότε έχουμε επίκληση στο συναίσθημα. Όταν ο συγγραφέας επικαλείται ένα συγκεκριμένο πρόσωπο ως αυθεντία, τότε έχουμε επίκληση στην αυθεντία. Όταν ο συγγραφέας αναφέρεται σε κάποιο πομπό με θετικούς χαρακτηρισμούς και επιδιώκει να ενισχύσει την αξιοπιστία των λόγων του, τότε έχουμε επίκληση στο ήθος του πομπού. Όταν ο συγγραφέας αναφέρεται σε κάποιο πομπό με αρνητικούς χαρακτηρισμούς και προσπαθεί να υποβαθμίσει την αξιοπιστία του αντιπάλου του,τότε έχουμε επίθεση στο ήθος του αντιπάλου. 13. Στην παρακάτω παράγραφο ο δοκιμιογράφος προβάλλει το ήθος του. Ποιος είναι ο σκοπός του και ποια μέσα χρησιμοποιεί; Για να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα πρέπει να εντοπίσουμε τα σημεία στα οποία ο πομπός παρουσιάζει τον εαυτό του ως συνεπή,καλοπροαίρετο, σοβαρό, υπεύθυνο και αξιόπιστο. Ο πομπός που αυτοπροβάλλεται θετικά έχει σκοπό να ενισχύσει την αξιοπιστία του και την πειστικότητα των επιχειρημάτων του απέναντι στο δέκτη με απώτερο στόχο να προκαλέσει θετική εντύπωση για το άτομο του. Τα μέσα επίκλησης στο ήθος του πομπού είναι:

6 Ο αξιόπιστος λόγος. Η αυτοπροβολή :οι θετικοί χαρακτηρισμοί με χρήση του πρώτου ενικού προσώπου. Η προβολή της προσωπικότητας, των αρχών ή της ιδεολογίας του πομπού. Η αναφορά σε θετικές ενέργειες ή συμπεριφορές του πομπού στη δημόσια ή ιδιωτική ζωή του,που αποδεικνύουν το ήθος του. 14. Να εντοπίσετε τα αποσπάσματα του κειμένου στα οποία ο συγγραφέας επιτίθεται στο ήθος του αντιπάλου του και να επισημάνετε τα μέσα που χρησιμοποιεί και τον σκοπό του. Για να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα πρέπει να εντοπίσουμε τα σημεία στα οποία ο πομπός επιτίθεται στο ήθος του αντιπάλου. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι οι αρνητικοί χαρακτηρισμοί στο ήθος και τη δημόσια ή προσωπική ζωή του αντιπάλου. Σκοπός του πομπού σε αυτή την περίπτωση είναι να εξουδετερώσει την πειστικότητα των επιχειρημάτων του αντιπάλου,επειδή βρίσκεται σε αδυναμία να στηρίξει με επιχειρήματα τις απόψεις του ή να ανασκευάσει τεκμηριωμένα τις απόψεις του αντιπάλου του. Απώτερος σκοπός του είναι να παρουσιάσει τον αντίπαλο του ως ασυνεπή, ανειλικρινή, ανεύθυνο, κακοπροαίρετο και τελικά αναξιόπιστο. 15. Να εντοπίσετε ένα χωρίο του κειμένου με επίκληση στην αυθεντία και να εξηγήσετε την σκοπιμότητα της επιλογής αυτής από τον κειμενογράφο. Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε ένα σημείο του κειμένου στο οποίο ο κειμενογράφος αναφέρεται σε κάποιο σημαντικό πρόσωπο που θεωρείται αυθεντία στο χώρο της διανόησης,της επιστήμης και του πολιτισμού. Ο πομπός, αναφερόμενος σε πρόσωπα που αποτελούν αυθεντίες στον τομέα τους και έχουν καθολική αναγνώριση, δηλώνει την ευρυμάθεια του, ενισχύει τις απόψεις του και δημιουργεί στο δέκτη μεγάλη δυσκολία να αμφισβητήσει τις απόψεις που προβάλλονται. Τα μέσα επίκλησης στην αυθεντία είναι: Οι απόψεις ανθρώπων των γραμμάτων και του πολιτισμού. Οι γνώμες ειδικών/επιστημόνων. Οι ρήσεις αρχαίων σοφών.

7 Τα γνωμικά και τα αποφθέγματα. 16. Στο κείμενο εντοπίζουμε χωρία όπου ο κειμενογράφος χρησιμοποιεί την επίκληση στο συναίσθημα. Να αναφέρετε τα μέσα πειθούς με τα οποία επιτυγχάνεται η συγκεκριμένη επίκληση. Για να λύσουμε την παραπάνω άσκηση, πρέπει να εντοπίζουμε τα σημεία του κειμένου στα οποία ο συγγραφέας προσπαθεί να διεγείρει στην ψυχή του αναγνώστη συγκεκριμένα συναισθήματα, όπως: ανησυχία, φόβο, ενθουσιασμό, προσδοκία, μίσος, συμπάθεια, χαρά, ενοχή, αισιοδοξία, ντροπή κ.λπ. Τα μέσα επίκλησης στο συναίσθημα είναι: Αφήγηση Περιγραφή Συγκινησιακά φορτισμένος λόγος Ποιητική χρήση της γλώσσας με εικόνες και σχήματα λόγου Ρητορικά ερωτήματα Ειρωνεία χιούμορ 17. Να εξετάσετε τον (παρακάτω) συλλογισμό και να εντοπίσετε εάν είναι παραλογικός ή παραλογισμός. Παραλογικός ονομάζεται ο συλλογισμός ο οποίος μπορεί να επηρεάσει τον δέκτη, επειδή εξωτερικά φαίνεται έγκυρος, όμως στην πραγματικότητα αντιβαίνει τον ορθό λόγο και δεν έχει αλήθεια και αποδεικτική αξία. 18. Να εξετάσετε,εάν ο (παραπάνω) συλλογισμός αποτελεί σόφισμα. Σόφισμα ονομάζεται ο παραλογικός συλλογισμός ο οποίος χρησιμοποιείται από τον πομπό με σκοπό την εξαπάτηση του δέκτη. 19. Στο παρακάτω απόσπασμα διαφημιστικού κειμένου/μηνύματος, χρησιμοποιούνται ορισμένες τεχνικές/ τρόποι πειθούς. Να τις εντοπίσετε και να τις εξηγήσετε. Για να λύσουμε αυτή την άσκηση,προσπαθούμε να εντοπίσουμε στο κείμενο ορισμένες από τις παρακάτω τεχνικές πειθούς του διαφημιστικού λόγου:

8 Επίκληση στην αυθεντία (δημοφιλές πρόσωπο, ειδικός) Επίκληση στο συναίσθημα με σκοπό την πρόκληση συναισθημάτων ( φόβου, χαράς, ικανοποίησης κλπ.) Συνειρμό ιδεών Επίκληση στη λογική με επιχειρήματα (ἠ σοφίσματα) και τεκμήρια Λανθάνοντα αξιολογικό χαρακτηρισμό Παρουσίαση των ιδιοτήτων ενός προϊόντος Επιπλέον είναι σκόπιμο να εντοπίσουμε στο κείμενο και κάποια από τα χαρακτηριστικά του διαφημιστικού λόγου: Επιτήδευση Λεκτικός πληθωρισμός, πλεονασμοί επιθέτων, επιρρημάτων, παραθετικών Ασάφεια και ακυριολεξία Σλόγκαν, συνθηματολογικός και ελλειπτικός λόγος Υπερβολή 20. Στο πολιτικό κείμενο που σας δόθηκε να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου. Επίσης να επισημάνετε τους τρόπους και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Λύνουμε την παραπάνω άσκηση προσπαθώντας να εντοπίσουμε στο πολιτικό κείμενο όλους τους γνωστούς τρόπους πειθούς και τα αντίστοιχα μέσα: Επίκληση στο συναίσθημα: αφήγηση, περιγραφή, συναισθηματικά φορτισμένος λόγος,ποιητική γλώσσα,χιούμορ,ειρωνεία, ρητορικά ερωτήματα.

9 Επίκληση στη λογική: επιχειρήματα, τεκμήρια. Επίκληση στην αυθεντία: αναφορά σε σημαντικά,κυρίως πολιτικά, πρόσωπα της ιστορίας. Επίκληση στο ήθος του ομιλητή: θετικοί χαρακτηρισμοί σε πρώτο πρόσωπο που επιβεβαιώνουν την εντιμότητα, την αξιοπιστία και την ακεραιότητα του πομπού. Επίκληση στο ήθος του αντιπάλου: αρνητικοί χαρακτηρισμοί που αναφέρονται στις πολιτικές πρακτικές του αντιπάλου, με στόχο την μείωση της αξιοπιστίας του. Δεν ξεχνάμε να αναφέρουμε τα χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου: Ρητορεία- έντονη συναισθηματική φόρτιση. Λεκτικός πληθωρισμός, πλεονασμοί και κατάχρηση συνωνύμων, επαναλήψεις λέξεων. Διατύπωση βεβαιωτική- δεοντολογική-θαυμαστική. 21. Να εξετάσετε αν το (παρακάτω) απόσπασμα του πολιτικού κειμένου που σας δόθηκε ανήκει στο χώρο της προπαγάνδας. Για να λύσουμε την παραπάνω άσκηση εξετάζουμε το απόσπασμα ως προς τα χαρακτηριστικά του προπαγανδιστικού πολιτικού λόγου. Προσπαθούμε να διακρίνουμε εάν πρόκειται για ένα κείμενο που χρησιμοποιεί την θεμιτή στρατηγική της πειθούς ή την αθέμιτη στρατηγική της προπαγάνδας. Τα χαρακτηριστικά του προπαγανδιστικού λόγου είναι τα παρακάτω: Αλλοίωση της σημασίας των λέξεων και παραπειστικός λόγος: σε αυτή την περίπτωση η λέξεις χρησιμοποιούνται με αντίθετο ή διαφορετικό περιεχόμενο από το πραγματικό με στόχο τη σύγχυση του δέκτη. Κινδυνολογία και εκφοβιστικές τεχνικές: σε αυτή την περίπτωση ο πολιτικός επινοεί και περιγράφει δήθεν επερχόμενους κινδύνους για να προκαλέσει φόβο.

10 Χρήση εννοιών με μεγάλη ηθική διάσταση, όπως: έθνος, πατρίδα, λαός, δικαιοσύνη και δημοκρατία με σκοπό να δοθεί η εντύπωση αυταπόδεικτων αληθειών. 22. Ποια χαρακτηριστικά του κειμένου επιβεβαιώνουν ότι ανήκει στον επιστημονικό λόγο; Ποιους τρόπους πειθούς εντοπίζετε; Για να απαντήσουμε επαρκώς στο ερώτημα αναφέρουμε τα χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου: Η ειδική ορολογία: δηλαδή το λεξιλόγιο που συνδέεται αποκλειστικά με τη συγκεκριμένη επιστήμη. Αντικειμενικότητα: αυστηρή απόδοση της πραγματικότητας. Αποφεύγονται οι αυθαίρετες υποκειμενικές εκτιμήσεις. Παραπομπή στη βιβλιογραφία: δηλαδή η αναφορά σε έργα, απόψεις ή βιβλία ειδικών, σχετικών με το συγκεκριμένο θέμα. Αναφορική λειτουργία της γλώσσας: χρήση κυριολεξίας, δήλωση με στόχο την απόδειξη/ ανάλυση και όχι την συναισθηματική φόρτιση και τον εντυπωσιασμό. Αποδεικτικότητα: οι απόψεις στηρίζονται σε λογικά επιχειρήματα. Αυστηρά λογική οργάνωση: αρχικά παρουσιάζεται η αρχική θέση και στη συνέχεια αναλύεται και αιτιολογείται. Στο επιστημονικό κείμενο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αποκλειστικά επίκληση στη λογική και χρησιμοποιεί ως μέσα πειθούς : Τα επιχειρήματα: λογικούς συλλογισμούς βασισμένους στην επιστημονική μεθοδολογία. Τα τεκμήρια: πορίσματα ερευνών και στατιστικά στοιχεία. Τις αυθεντίες: παραπομπές στις απόψεις των ειδικών επί του θέματος και στη βιβλιογραφία.

11 Β.ΔΟΚΙΜΙΟ-ΑΡΘΡΟ-ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ 23. Να εξετάσετε σε ποιο είδος κειμένου (άρθρο-δοκίμιο-επιφυλλίδα) ανήκει το απόσπασμα που σας δόθηκε. Να αιτιολογήσετε την άποψη σας. Για να λύσουμε την παραπάνω άσκηση, θα πρέπει να γνωρίζουμε καλά και τα τρία είδη των κειμενικών ειδών, τα χαρακτηριστικά τους,τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Με αυτό τον τρόπο θα εντάξουμε το συγκεκριμένο απόσπασμα σε από τα τρία αυτά είδη. Συγκεκριμένα: Το δοκίμιο έχει συνήθως μεγαλύτερη έκταση από το άρθρο και την επιφυλλίδα. Το άρθρο και η επιφυλλίδα δημοσιεύονται σε εφημερίδα. Υπάρχουν ωστόσο και δοκίμια που έχουν δημοσιευθεί στον τύπο ως επιφυλλίδες. Στο άρθρο ο συντάκτης είναι συνήθως δημοσιογράφος (σπανιότερα άνθρωπος των γραμμάτων και των επιστημών), ενώ στο δοκίμιο είναι πάντα άνθρωπος των γραμμάτων και των επιστημών. Στην επιφυλλίδα ο συγγραφέας είναι πρόσωπο των γραμμάτων/επιστημών,ειδικό στο θέμα που πραγματεύεται. Το άρθρο σχολιάζει και ερμηνεύει ένα θέμα κοινού ενδιαφέροντος, επίκαιρο ενώ το δοκίμιο και η επιφυλλίδα αναφέρονται σε θέματα διαχρονικά (η επικαιρότητα αποτελεί απλώς την αφορμή) Το άρθρο πραγματεύεται κυρίως κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά,επιστημονικά και εκπαιδευτικά θέματα (επιστημονικό άρθρο κ.λπ.) ενώ το δοκίμιο και η επιφυλλίδα μπορεί να έχουν θέματα αισθητικά, φιλοσοφικά κ.α. 24. Το παρακάτω απόσπασμα/κείμενο ανήκει στο είδος του δοκιμίου. Να εντοπίσετε τα στοιχεία που το αποδεικνύουν. Για να λύσουμε σωστά την παραπάνω άσκηση,θα πρέπει να εντοπίσουμε στο κείμενο τα γενικά χαρακτηριστικά του δοκιμίου και να εξετάσουμε το

12 είδος του (αποδεικτικό-στοχαστικό), διότι τα χαρακτηριστικά ενός δοκιμίου παρουσιάζουν διαβαθμίσεις ανάλογα με το είδος στο οποίο ανήκει. Εντοπίζουμε,λοιπόν, στο συγκεκριμένο κείμενο τα εξής: Πομπός-δοκιμιογράφος: λογοτέχνης, επιστήμονας, άνθρωπος των γραμμάτων κ.λπ. Δέκτης: ο «μέσος» μορφωμένος άνθρωπος που δε διαθέτει γνώσεις Είδος λόγου: κινείται ανάμεσα στον επιστημονικό λόγο (αποδεικτικό δοκίμιο) και στον λογοτεχνικό (στοχαστικό δοκίμιο) Θέμα: ηθικό, αισθητικό, κοινωνικό, επιστημονικό, πολιτικό, φιλοσοφικό. εκπαιδευτικό κ.λπ. Ο δοκιμιογράφος : Στο στοχαστικό δοκίμιο: περιδιαβαίνει ελεύθερα στον χώρο των ιδεών (ελεύθερος στοχασμός). Στο αποδεικτικό δοκίμιο: προσπαθεί να αναλύσει/ ερμηνεύσει εκλαϊκεύοντας ένα θέμα. Σκοπός του δοκιμιογράφου: Στο στοχαστικό δοκίμιο: Να προκαλέσει αισθητική συγκίνηση. Να τέρψει Στο αποδεικτικό δοκίμιο: Να πείσει Να διδάξει έμμεσα, να προβληματίσει, να ευαισθητοποιήσει Να ερμηνεύσει ένα θέμα/πρόβλημα Να πληροφορήσει, να αναλύσει ορισμένες πτυχές ενός θέματος Έκταση του κειμένου: το δοκίμιο έχει συνήθως μέση έκταση. 25. Να εντοπίσετε σε ποιο είδους δοκιμίου (στοχαστικό ή αποδεικτικό) ανήκει το κείμενο: Στόχος της άσκησης είναι να χαρακτηρίσουμε το δοκίμιο ως στοχαστικό ή αποδεικτικό, οπότε ελέγχουμε τα γενικά χαρακτηριστικά του δοκιμίου. Αν το δοκίμιο είναι στοχαστικό,αναφέρουμε: Την οπτική γωνία του συγγραφέα :υποκειμενική.φαίνεται από τη χρήση α προσώπου και λέξεων, όπως: ίσως,κατά τη γνώμη μου, νομίζω, είναι πιθανό κ.α. Το σκοπό του συγγραφέα: κατάθεση προσωπικών εμπειριών και βιωμάτων, ελεύθερη περιδιάβαση στο χώρο των ιδεών

13 ,με στόχο την τέρψη ή την πρόκληση συγκίνησης και αισθητικής απόλαυσης. Την οργάνωση του δοκιμίου: συνειρμική Τη λειτουργία της γλώσσας: κυρίως ποιητική, συνυποδηλωτική, με εικόνες και σχήματα λόγου. Τον τρόπο πειθούς: κυρίως επίκληση στο συναίσθημα με τα αντίστοιχα μέσα πειθούς : αφήγηση, περιγραφή, ποιητική γλώσσα, ειρωνεία, χιούμορ, ρητορικά ερωτήματα. Αν το δοκίμιο είναι αποδεικτικό, αναφέρουμε: Την οργάνωση του δοκιμίου :λογική οργάνωση Την οπτική γωνία του συγγραφέα: αντικειμενική, οι απόψεις παρουσιάζονται ως γενικά αποδεκτές και ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Τον σκοπό του συγγραφέα: πληροφόρηση, ανάλυση ή ερμηνεία ενός θέματος,πειθώ. Τον τρόπο πειθούς : επίκληση στη λογική,με επιχειρήματα και τεκμήρια. Τη λειτουργία της γλώσσας: κυρίως αναφορική, δηλωτική, κυριολεκτική. Γ. Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 26. Να αναλύσετε τα δομικά στοιχεία της παραγράφου. Για να λύσουμε την άσκηση εντοπίζουμε τα δομικά στοιχεία της παραγράφου: Τη θεματική περίοδο, η οποία βρίσκεται συνήθως στην αρχή της παραγράφου Τα σχόλια ή τις λεπτομέρειες Την κατακλείδα, η οποία παραλείπεται μερικές φορές. Όταν δεν υπάρχει πρόταση κατακλείδα,δηλώνουμε την απουσία της.

14 27. Με ποιους τρόπους οργανώνεται ο λόγος στην παράγραφο; Επισημαίνουμε τον τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου βρίσκοντας τις λέξεις οι οποίες φανερώνουν τη μέθοδο ανάπτυξης της. Οι τρόποι ανάπτυξης παραγράφου είναι οι παρακάτω: Αίτιο και αποτέλεσμα: επισημαίνουμε ποιο είναι το αίτιο και ποιο το αποτέλεσμα /συνέπειες. Αιτιολόγηση: εξηγούμε ποια άποψη αιτιολογεί ο συγγραφέας και με ποιες αναφορές και επισημαίνουμε τις διαρθρωτικές λέξεις που δηλώνουν την αιτιολόγηση( αφού, γιατί κ.λπ.) Διαίρεση: εντοπίζουμε την διαιρετέα έννοια, τη διαιρετική βάση και τα μέλη της διαίρεσης. Ορισμός: επισημαίνουμε την οριστέα έννοια, το γένος και την ειδοποιό διαφορά. Σύγκριση και αντίθεση: αναφέρουμε τις έννοιες που αντιπαραθέτει ή συγκρίνει ο συγγραφέας και βρίσκουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές. Συνήθως υπάρχουν λέξεις και φράσεις όπως: όμως, αντίθετα, ωστόσο, από την άλλη πλευρά κ.α. Παραδείγματα: γράφουμε τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας,με σκοπό να κάνει τις απόψεις του πιο κατανοητές. Συχνά συναντάμε φράσεις, όπως: λόγου χάρη, για παράδειγμα κ.λπ. Αναλογία: επισημαίνουμε τις έννοιες που παρομοιάζονται με τις ομοιότητες που εντοπίζει ο συγγραφέας. Συχνά συναντάμε λέξεις, όπως: σαν, όπως-έτσι, όμοια κ.α. Συνδυασμός μεθόδων: δηλώνουμε πως η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων και επισημαίνουμε ποιες από τις μεθόδους συνδυάζονται από το συγγραφέα.

15 28. Ποιες διαρθρωτικές λέξεις εξασφαλίζουν τη συνοχή της παραγράφου και ποια νοηματική σχέση δηλώνει καθεμιά από αυτές; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα εντοπίζουμε τις διαρθρωτικές μεταβατικές λέξεις και σημειώνουμε τι δηλώνουν. Οι διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις δηλώνουν: Επεξήγηση ή εισαγωγή παραδειγμάτων: ειδικότερα, σαφέστερα, για να γίνει πιο σαφές, δηλαδή, με άλλα λόγια, για παράδειγμα, πιο συγκεκριμένα, λόγου χάρη κ.α. Χρόνο, χρονική ακολουθία: έπειτα, αργότερα, αρχικά,στη συνέχεια, ταυτόχρονα, συγχρόνως, πάντοτε, προηγουμένως, νωρίτερα κ.α. Διαίρεση, απαρίθμηση επιχειρημάτων ή φυσική συνοχή: αφενός, αφετέρου, πρώτο, δεύτερο, στην πρώτη περίπτωση, στη δεύτερη περίπτωση, τέλος κ.α. Αντίθεση, αλλαγή οπτικής γωνίας ή εναντίωση: αλλά, αλλά όμως, ωστόσο, από την μία πλευρά, από την άλλη, αντίθετα, βέβαια,αν και κ.α. Έμφαση: όντως, ιδιαίτερα, πράγματι, προπάντων, αναντίρρητα, ξεχωριστά, είναι ανάγκη να τονιστεί, είναι σημαντικό κ.α. Προσθήκη/συμπλήρωση: επιπλέον, εξάλλου, επιπρόσθετα, συμπληρωματικά κ.α. Συμπέρασμα/αποτέλεσμα ή αιτιακή σχέση (αίτιο-αποτέλεσμα): συμπερασματικά, επομένως, συνοψίζοντας, από τα προηγούμενα συνεπάγεται, είναι φανερό από τα παραπάνω, καταλήγουμε λοιπόν, το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα, απόρροια των παραπάνω, συνεπώς, ολοκληρώνοντας κ.α. Αιτιολόγηση: διότι, αφού, επειδή, γιατί, εφόσον,καθώς κ.α. Διάζευξη: ή, είτε-είτε. Προϋπόθεση ή όρο: αν, εκτός αν, με την προϋπόθεση, με τον όρο κ.α. 29. Δώστε πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο του κειμένου. Σε αυτή την άσκηση μελετάμε την κάθε παράγραφο και δίνουμε έναν τίτλο με σύντομη, λιτή και επιγραμματική διατύπωση. Χρησιμοποιούμε

16 ελλειπτικές προτάσεις δηλαδή ονοματικά και προθετικά σύνολα χωρίς ρήμα.η έκταση του πλαγιότιτλου δεν θα πρέπει να ξεπερνά τις δέκα (10) λέξεις ή τη μια γραμμή. Για να συνθέσουμε έναν πλαγιότιτλο, συμβουλευόμαστε τη θεματική περίοδο ή σπανιότερα την κατακλείδα κάθε παραγράφου οι οποίες εμπεριέχουν συνήθως τη βασική ιδέα. Προσέχουμε ο πλαγιότιτλος να εκφράζει το συνολικό νόημα της παραγράφου και όχι μόνο ένα τμήμα της. Δ. ΔΟΜΗ /ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ 30. Πώς σχολιάζετε την αρχιτεκτονική/διάρθρωση του παρακάτω κειμένου; Για να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα θα πρέπει αρχικά να κατατάξουμε το κείμενο σε αποδεικτικό ή σε στοχαστικό. Αν το δοκίμιο είναι αποδεικτικό,τότε η διάρθρωση των σκέψεων θα είναι λογική, δηλαδή οι απόψεις του συγγραφέα θα παρουσιάζονται με λογική διάταξη. Το κείμενο θα χαρακτηρίζεται από συνοχή και συνεκτικότητα. Έτσι,για να θεωρείται η απάντηση μας ολοκληρωμένη, θα πρέπει να επισημάνουμε τα μέρη του κειμένου (πρόλογος-κύριο μέρος-επίλογος) καθώς και τις νοηματικές του ενότητες (αίτια-συνέπειες-προτάσεις κλπ.) για να καταδείξουμε τη συνοχή και τη συνεκτικότητα του. Αν το δοκίμιο μας είναι στοχαστικό τότε η οργάνωση του είναι ελεύθερη και οι σκέψεις αναπτύσσονται συνειρμικά. Σε αυτή την περίπτωση επισημαίνουμε το θέμα του δοκιμίου και αναφέρουμε ότι ο συγγραφέας καταθέτει τους προβληματισμούς και τις απόψεις του με συνειρμικό τρόπο, με βάση τις προσωπικές του εμπειρίες και τα βιώματα του, περιδιαβαίνοντας ελεύθερα στο χώρο των ιδεών. 31. Να αναλύσετε τη συνοχή της παραγράφου. Για να λύσουμε την άσκηση πρέπει αν εξετάσουμε τη συνοχή της παραγράφου. Συνοχή είναι η εξωτερική σύνδεση των ιδεών μιας παραγράφου. Συνοχή επιτυγχάνεται με μεταβατικές/διαρθρωτικές λέξεις, ερωταπόκριση, επανάληψη λέξεων, αντωνυμίες που προσδιορίζουν προηγούμενα ουσιαστικά και με οργάνωση του λόγου στον άξονα του χώρου ή του χρόνου.

17 Για να εξετάσουμε την συνοχή, λοιπόν αρχικά επισημαίνουμε τις διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις που συνδέουν τις προτάσεις ή τις περιόδους και στη συνέχεια αναλύουμε την καθεμιά από αυτές εξηγώντας τι δηλώνουν. 32. Να επισημάνετε με ποια νοηματική σχέση συνδέονται η (πρώτη) και η (δεύτερη) παράγραφος του κειμένου και να αιτιολογήσετε την απάντηση σας. Για να λύσουμε την άσκηση αυτή, θα πρέπει να ελέγξουμε τη συνεκτικότητα του κειμένου, δηλαδή την εσωτερική σύνδεση των ιδεών. Για να βρούμε τη νοηματική σχέση, επισημαίνουμε τη νοηματική ακολουθία μεταξύ των παραγράφων και τη νοηματική συνάφεια μεταξύ των ιδεών. Η συνεκτικότητα μεταξύ των παραγράφων εκφράζεται με διάφορες σχέσεις (αντίθεσης, αιτίου-αιτιατού, αιτιολόγησης, επεξήγησης,συμπλήρωσης/προσθήκης κ.α.) οι οποίες φανερώνονται και από τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων/φράσεων (ειδικότερα, αντίθετα, επιπρόσθετα κ.α.). Τέλος, η σύνδεση των παραγράφων μπορεί να βασίζεται στον άξονα του χώρου ή του χρόνου. 33. Να επισημάνετε με ποιο τρόπο συνδέονται η (δεύτερη) και η (Τρίτη) παράγραφος του κειμένου. Για να λύσουμε την άσκηση εξετάζουμε: Την συνοχή,δηλαδή την εξωτερική σύνδεση των παραγράφων και επισημαίνουμε τις μεταβατικές και διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις. Την συνεκτικότητα, δηλαδή την εσωτερική σύνδεση των ιδεών,αναλύοντας τη νοηματική σχέση μεταξύ των παραγράφων. 34. Να επισημάνετε αν το κείμενο είναι λογικά ή συνειρμικά οργανωμένο και να αιτιολογήσετε την απάντηση σας. Για να χαρακτηρίσουμε ένα κείμενο λογικό ή συνειρμικό έχουμε υπόψη μας τα εξής: Στα λογικά οργανωμένα κείμενα,όπως είναι τα αποδεικτικά δοκίμια, ελέγχουμε την νοηματική αλληλουχία ανάμεσα στα μέρη του κειμένου. Επισημαίνουμε ότι στον πρόλογο παρουσιάζεται η βασική ιδέα,στο κύριο μέρος γίνεται η ανάλυση ή η αιτιολόγηση και στον επίλογο επαναδιατυπώνεται,ενισχύεται ή συμπληρώνεται η βασική θέση με προτάσεις.

18 Στα κείμενα με ελεύθερη οργάνωση, όπως είναι τα στοχαστικά δοκίμια, υπάρχει ένα κεντρικό θέμα, όμως ο συγγραφέας αναπτύσσει συνειρμικά τις ιδέες του,δηλαδή η μια ιδέα ανακαλεί αυτόματα την σκέψη κάποια άλλη,χωρίς να υπάρχει ιδιαίτερη λογική σύνδεση και οργάνωση των περιόδων. Ε. ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ 35. Να αναλύσετε τη γλώσσα του κειμένου. Για να σχολιάσουμε τη γλώσσα ενός κειμένου εξετάζουμε τα εξής: Την ακρίβεια και τη σαφήνεια του λόγου Τη λειτουργία της γλώσσας (αναφορική-δηλωτική ή ποιητικήσυνυποδηλωτική) Τον εκφραστικό και λεξιλογικό πλούτο Τη χρήση ειδικού λεξιλογίου Τη χρήση των σημείων στίξης Τη χρήση μακροπερίοδου ή μικροπερίοδου λόγου Τη χρήση συγκεκριμένων ρηματικών προσώπων ή εγκλίσεων (π.χ. τη συχνή χρήση προστακτικής, μετοχών,α ή β προσώπου κ.α.) 36. Να σχολιάσετε το ύφος του κειμένου. Για να λύσουμε την άσκηση χρησιμοποιούμε χαρακτηρισμούς για να προσδιορίσουμε το ύφος. Όπως: Σοβαρό, επίσημο, αυστηρό Απλό, λιτό, φυσικό Επιτηδευμένο ή ανεπιτήδευτο Μεγαλοπρεπές, πομπώδες Επικριτικό, δηκτικό, καυστικό Σαρκαστικό, ειρωνικό, σκωπτικό Αλληγορικό Γλαφυρό, λυρικό, παραστατικό Επιστημονικό, στοχαστικό Πυκνό, μεστό Προτρεπτικό, διδακτικό Εξομολογητικό

19 37. Ποιες εκφράσεις του μεταφορικού και εικονοπλαστικού λόγου χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην (τρίτη) παράγραφο και ποια συναισθήματα διεγείρουν στον αναγνώστη; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα θα πρέπει να εντοπίσουμε τα σημεία στα οποία η γλώσσα χρησιμοποιείται με τη συνυποδηλωτική λειτουργία της και να γράψουμε τις μεταφορές και τις εικόνες. Στη συνέχεια επισημαίνουμε τα συναισθήματα που προσπαθεί να προκαλέσει ο συγγραφέας χρησιμοποιώντας αυτές τις εκφράσεις, όπως: θαυμασμό, χαρά ή απαισιοδοξία, αισιοδοξία, ανησυχία,αγωνία κ.λπ. 38. Να επισημάνετε με ποια μέσα καθιστά ο συγγραφέας τον λόγο του κατανοητό, παραστατικό και οικείο στον αναγνώστη. Τα μέσα που ενισχύουν την ζωντάνια και τη παραστατικότητα ενός κειμένου και που διευκολύνουν την κατανόηση του είναι: Το φυσικό και απλό ύφος Η σαφήνεια και η ακρίβεια στο λόγο Ο διάλογος Το πρώτο ενικό ή πληθυντικό πρόσωπο Τα παραδείγματα Οι αναλογίες/ παρομοιώσεις Η χρήση του ευθύ λόγου Οι ερωταποκρίσεις 39. Να εξηγήσετε τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτημάτων. Εντοπίζουμε τα συγκεκριμένα ερωτήματα που θέτει ο συγγραφέας και εξηγούμε το σκοπό της χρήσης τους. Συνήθως σκοπός των ερωτημάτων είναι να προκαλέσουν απορία, αγωνία ή προβληματισμό, ανησυχία, να αφυπνίσουν, να ευαισθητοποιήσουν τον εφησυχασμένο δέκτη και να τον «βγάλουν» από τις βεβαιότητες του. 40. Για ποιους λόγους ο συγγραφέας χρησιμοποιεί σε ορισμένα σημεία του κειμένου το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αρχικά εντοπίζουμε τα συγκεκριμένα χωρία του κειμένου στα οποία γίνεται έντονη χρήση πρώτου πληθυντικού προσώπου και εξηγούμε το σκοπό του συγγραφέα. Η χρήση του πρώτου πληθυντικού προσφέρει αμεσότητα, καθιστά το ύφος του κειμένου πιο οικείο, ζωντανό και παραστατικό και δίνει στον αναγνώστη το αίσθημα της

20 συμμετοχής στην άποψη του συγγραφέα. Όταν ο πομπός χρησιμοποιεί πρώτο πληθυντικό για να μιλήσει για κάποιο πρόβλημα, δίνει έμφαση στην καθολικότητα των απόψεων, την συνυπευθυνότητα του αναγνώστη και την ανάγκη για δράση και αντιμετώπιση του προβλήματος. 41. Πώς δικαιολογείτε τη χρήση εισαγωγικών σε ορισμένες λέξεις και φράσεις του κειμένου; Τα εισαγωγικά μας βοηθούν να: Χρησιμοποιήσουμε μια λέξη ή μια φράση με τη μεταφορική της σημασία. Προσδώσουμε ειρωνικό τόνο στα λεγόμενα μας. Χρησιμοποιήσουμε λέξεις που ανήκουν σε κάποιο ειδικό λεξιλόγιο. Μεταφέρουμε αυτούσια τα λόγια κάποιου. 42. Με ποιο σκοπό ο συγγραφέας χρησιμοποιεί παρομοιώσεις και αναλογίες; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα, αρχικά εντοπίζουμε στο κείμενο τις αναλογίες και τις παρομοιώσεις και στη συνέχεια αναλύουμε τις έννοιες και τις καταστάσεις που παρομοιάζονται. Οι παραλληλισμοί χρησιμεύουν στην ευκολότερη κατανόηση μιας κατάστασης ή ενός φαινομένου,όταν γίνονται σε σχέση με κάτι πρακτικό και οικείο. 43. Πως δικαιολογείται η χρήση παραδειγμάτων από το συγγραφέα; Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί παραδείγματα για να βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα το γενικό και αφηρημένο νόημα των απόψεων του. Τα παραδείγματα όταν είναι εύστοχα και αντιπροσωπευτικά διευκολύνουν την κατανόηση του νοήματος και κάνουν το κείμενο πιο προσιτό στον αναγνώστη, εφόσον αναφέρονται σε οικεία σε αυτόν πράγματα. 44. Σε τι αποσκοπεί η συχνή χρήση των παρενθέσεων στο κείμενο; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα, αναφέρουμε τα χωρία του κειμένου που βρίσκονται μεταξύ παρενθέσεων και επισημαίνουμε πως με τη χρήση τους ο συγγραφέας διευκρινίζει/επεξηγεί/διασαφηνίζει ή συμπληρώνει τις απόψεις που έχει διατυπώσει και θεωρεί ότι χρειάζονται αποσαφήνιση.

21 45. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις, να γράψετε ένα συνώνυμο με βάση τη σημασία τους μέσα στο κείμενο. Για να λύσουμε αυτή την άσκηση σωστά, πρέπει τα συνώνυμα που θα βρούμε να έχουν τη συγκεκριμένη σημασία που έχουν και οι λέξεις μέσα στο κείμενο. Επομένως, η λέξη που θα εντοπίσουμε θα πρέπει να αντικαθιστά την λέξη που μας δόθηκε χωρίς να αλλοιώνεται το νόημα του κειμένου. 46. Να δημιουργήσετε δύο προτάσεις, μία με δηλωτική και μία με συνυποδηλωτική σημασία, χρησιμοποιώντας τη λέξη «ρίζες». Για να λύσουμε τη άσκηση φτιάχνουμε πρώτα μια πρόταση με κυριολεκτική και στη συνέχεια μια πρόταση με μεταφορική σημασία. Παράδειγμα: Δηλωτική σημασία: Οι ρίζες του δέντρου έσπασαν το πεζοδρόμιο. Συνυποδηλωτική σημασία: Οι ρίζες του λαού μας οδηγούν πολλά χρόνια πίσω. 47. Μετατρέψτε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική (ή την παθητική σύνταξη σε ενεργητική) στις προτάσεις/περιόδους που σας δίνονται. Για να μετατρέψουμε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική λαμβάνουμε υπόψη τα εξής: Το υποκείμενο του ρήματος (στην ενεργητική σύνταξη) μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο (στην παθητική). Το αντικείμενο του ρήματος (στην ενεργητική σύνταξη) μετατρέπεται σε υποκείμενο (στην παθητική). Για να μετατρέψουμε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική λαμβάνουμε υπόψη τα εξής: Το υποκείμενο του ρήματος (στην παθητική σύνταξη) μετατρέπεται σε αντικείμενο του ρήματος (στην ενεργητική). Το ποιητικό αίτιο (στην παθητική σύνταξη) μετατρέπεται σε υποκείμενο του ρήματος (στην ενεργητική). Τέλος, κατά την μετατροπή προσέχουμε ώστε ο ρηματικός τύπος να βρίσκεται στον ίδιο ρηματικό χρόνο (ενεστώτα, αόριστο κ.λπ.)

22 48. Να εντοπίσετε τα συνθετικά μέρη των λέξεων: «δημιουργία», «τεχνοτροπία» και να δημιουργήσετε τέσσερις νέες σύνθετες λέξεις με το δεύτερο συνθετικό των λέξεων αυτών. Δημιουργία: δήμος + έργο Νέες σύνθετες λέξεις: άνεργος, εργοστάσιο Τεχνοτροπία: τέχνη + τρόπος Νέες σύνθετες λέξεις: εκτροπή, τροποποίηση 49. Στα κείμενα επιστημονικού λόγου συναντάμε συχνά ένα ειδικό λεξιλόγιο, δηλαδή ειδικούς όρους που χρησιμοποιούνται από μία συγκεκριμένη επιστήμη. Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τέσσερις ειδικούς όρους που περιέχονται στο κείμενο που σας έχει δοθεί. Για να λύσουμε την άσκηση, αρχικά εντοπίζουμε σε ποιο επιστημονικό πεδίο εντάσσεται το κείμενο και στη συνέχεια καταγράφουμε τις χαρακτηριστικές λέξεις που χρησιμοποιούνται. Παραδείγματος χάριν, για την επιστήμη της Γενετικής πιθανότατα θα εντοπίσουμε λέξεις όπως: DNA, γενετικό υλικό, βιοηθική, μιτοχόνδρια κ.λπ. 50. Να βρείτε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις που σας δίνονται. Στην άσκηση αυτή θα πρέπει να θυμόμαστε πως μερικές λέξεις έχουν πολλές σημασιολογικές έννοιες. Έτσι για να μπορέσουμε να βρούμε ευκολότερα κάποιο συνώνυμο, θα πρέπει να σκεφτούμε τη λέξη ενταγμένη σε κάποια δική μας πρόταση ή να εστιάσουμε στο γλωσσικό πλαίσιο στο οποίο είναι ενταγμένη μέσα στο κείμενο. Στη συνέχεια προσπαθούμε να την αντικαταστήσουμε με κάποια συνώνυμη της. 51. Να γράψετε μια δική σας πρόταση για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις, έτσι ώστε να δηλώνεται με ακρίβεια η σημασία τους. (Οι λέξεις που δίνονται μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιοδήποτε αριθμό και πτώση). Για να λύσουμε την άσκηση πρέπει να θυμόμαστε ότι μερικές λέξεις έχουν πολλές σημασιολογικές αποχρώσεις. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει οι προτάσεις που θα φτιάξουμε να διατυπώνουν με

23 σαφήνεια τη σημασία της λέξης και όχι απλά να συμπεριλάβουμε τη συγκεκριμένη λέξη σε μια τυχαία πρόταση. ΣΤ. ΜΙΚΡΟΚΕΙΜΕΝΑ/ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΓΡΑΦΟΥ 52. Να αναπτύξετε το νόημα του παραπάνω αποσπάσματος σε ένα κείμενο λέξεων. Σε αυτά τα είδη ασκήσεων, συνήθως δίνεται μια περίοδος η οποία πρέπει να αναπτυχθεί σε παράγραφο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όπου η εκφώνηση δεν ζητά να χρησιμοποιήσουμε την περίοδο ως θεματική, μπορούμε να διαμορφώσουμε εμείς τη θεματική περίοδο της παραγράφου μας χωρίς να αλλοιώσουμε τη βασική ιδέα του αποσπάσματος. Σε αντίθετη περίπτωση, όταν η εκφώνηση δηλαδή μας το ζητά, απλά χρησιμοποιούμε την περίοδο που μας δίνεται ως θεματική χωρίς καμία αλλαγή. Στην συνέχεια εξηγούμε και αιτιολογούμε την βασική ιδέα που μας δόθηκε,παρουσιάζοντας κατάλληλες και επαρκείς λεπτομέρειες. Όταν δεν μας ζητείται συγκεκριμένη μέθοδος ανάπτυξης όπως πχ σύγκριση και αντίθεση, παραδείγματα, αιτιολόγηση κ.λπ.,ακολουθούμε τον τρόπο ανάπτυξης που μας «υποδεικνύει» η διατύπωση του αποσπάσματος. Τέλος, προσθέτουμε μια πρόταση/κατακλείδα που να ολοκληρώνει το νόημα την παραγράφου.