ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΥΓΕΡΟΣ Η ΙΣΛΑΜΙΚ Η ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΥΓΕΡΟΣ Η ΙΣΛΑΜΙΚ Η ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ

στον μικρό Σταύρο

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ................................................. 11 1. Η αιματηρή καμπή...................................... 15 2. Η πολιτική πτυχή της αντιτρομοκρατίας................... 20 3. Το νέο αυτοκρατορικό όνειρο........................... 28 4. Η αθέατη όψη της νεοσυντηρητικής στρατηγικής........... 35 5. Πρώτος στόχος το Αφγανιστάν.......................... 40 6. Ένας πόλεμος χωρίς τέλος............................... 45 7. Ο θολός ρόλος του Πακιστάν............................. 50 8. Το Ιράκ διχάζει τη Δύση.................................. 56 9. Παλιά και νέα Ευρώπη................................ 63 10. Η εύκολη κατάληψη.................................... 71 11. Το δύσκολο μετά........................................ 76 12. Στο ναρκοπέδιο της Μεσοποταμίας...................... 81 13. Από τον Μπους στον Ομπάμα........................... 86 14. Προσαρμογή στην πολυπολικότητα...................... 91 15. Η απαγκίστρωση από το Ιράκ............................. 95 16. Η Αραβική Άνοιξη.................................... 100 17. Αραβικός εθνικισμός και ισλαμική ταυτότητα............ 104 18. Η περίπτωση της Αιγύπτου............................. 108 19. Η περίπτωση της Λιβύης................................ 111 20. Η περίπτωση της Συρίας................................ 114 21. Το φλερτ με τους τζιχαντιστές........................... 119 22. Η τυπολογία της τρομοκρατίας.......................... 123 23. Και ασύμμετρος και ψυχολογικός πόλεμος................ 131 24. Αλ Κάιντα: η οργάνωση-δίκτυο.......................... 139

25. Ισλαμικό Κράτος: με όραμα το Χαλιφάτο................. 145 26. Η Δύση, η Τουρκία και το Ισλαμικό Κράτος................ 151 27. Το κουρδικό Μεσολόγγι................................ 158 28. Ρωσική task force στη Συρία............................ 162 29. Η κατάρριψη του Σουχόι............................... 166 30. Από το Παρίσι στις Βρυξέλλες.......................... 175 31. Οι εντός των τειχών................................... 180 32. Ισλαμική τρομοκρατία και ισλαμοφοβία.................. 184

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το παρόν βιβλίο είναι το πρώτο μίας διλογίας που θα μπορούσε να έχει τίτλο Η εκδίκηση του Ισλάμ και θέμα τις συνέπειες της στρατηγικής των νεοσυντηρητικών του προέδρου Μπους για αναμόρφωση της Μέσης Ανατολής μέσω στρατιωτικών επεμβάσεων. Όπως στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, έτσι και στη Λιβύη αργότερα αποδείχθηκε περίτρανα ότι η Δύση εύκολα ανατρέπει ανεπιθύμητα καθεστώτα, αλλά είναι ανίκανη να εδραιώσει βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις. Το πρακτικό αποτέλεσμα είναι ότι ένα μεγάλο τμήμα της Μέσης Α- νατολής έχει ρευστοποιηθεί πολιτικά, γεγονός που άνοιξε τον ασκό του Αιόλου. Ο πρώτος άνεμος που ξεχύθηκε είναι η επέκταση και γενίκευση της ισλαμικής τρομοκρατίας, η οποία και αποτελεί το αντικείμενο του παρόντος τόμου. Μπορεί οι επιθέσεις που ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου 2001 να μην ήταν τόσο 11

ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΥΓΕΡΟΣ εντυπωσιακές και να μην είχαν τις διαστάσεις εκείνου του πλήγματος, αλλά είναι αλλεπάλληλες και πολύνεκρες. Κυρίως, όμως, έχουν εμφυτεύσει τον φόβο και έχουν διασπείρει την ανασφάλεια στους κατοίκους των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων. Με αυτή την έννοια δεν συνιστούν μόνο α- σύμμετρο πόλεμο. Συνιστούν και μία εκδοχή διαρκούς ψυχολογικού πολέμου εναντίον των απλών πολιτών. Ο δεύτερος άνεμος που ξεχύθηκε είναι η διόγκωση των προσφυγικών-μεταναστευτικών ροών, με αποκορύφωμα το τσουνάμι του 2015-2016. Αυτό αποτελεί το αντικείμενο του δίδυμου τόμου με τίτλο Η εισβολή των αμάχων, ο οποίος θα εκδοθεί μερικές ημέρες μετά την έκδοση του παρόντος. Μπορεί οι δύο άνεμοι να είναι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους, αλλά κατά μία έννοια συνιστούν δύο μορφές εκδίκησης του Ισλάμ. Από την Ευρώπη βιώνονται ως παράλληλες κρίσεις που προστίθενται στη χρόνια πλέον οικονομική δυσπραγία και συνδυασμένα απειλούν με αποδιάρθρωση το ενοποιητικό εγχείρημα. Στα πρώτα κεφάλαια αυτού του τόμου παρουσιάζω το ναυάγιο της νεοσυντηρητικής στρατηγικής. Ναυάγιο που υ- ποχρέωσε τις ΗΠΑ να εγκαταλείψουν το αυτοκρατορικό όνειρο και μέσω του προέδρου Ομπάμα να προσαρμοσθούν στο αναδυόμενο πολυπολικό διεθνές σύστημα. Το βήμα πίσω των Αμερικανών επέτρεψε τη διπλωματική αλλά και στρατιωτική παρέμβαση άλλων δυνάμεων με αντίθετες στοχεύσεις. Αφενός αυτός ο ανταγωνισμός, αφετέρου η ανομολόγητη νεοψυχροπολεμική στάση της Δύσης άφησαν χώρο για την ταχύτατη ανάπτυξη και επέκταση του Ισλαμικού Κράτους. 12

Η ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Κρίσιμο ζήτημα στην ανάλυσή μου είναι η ανάδειξη της ασυμβατότητας του ισλαμικού φονταμενταλισμού με τις α- νοικτές δυτικές κοινωνίες. Ασυμβατότητα την οποία τόσο το κύριο ρεύμα στην Αριστερά όσο και οι μεταμοντέρνοι φιλελεύθεροι παρακάμπτουν με εξόφθαλμο δογματισμό. Το γεγονός ότι ο ισλαμικός φονταμενταλισμός λειτουργεί ως προθάλαμος και δεξαμενή στρατολόγησης για την ισλαμική τρομοκρατία μάς εξηγεί και το πώς γεννημένοι στην Ευρώπη νεαροί μουσουλμάνοι μεταλλάσσονται σε αποφασισμένους να θυσιασθούν τζιχαντιστές. Αθήνα, Απρίλιος του 2016 Σταύρος Λυγερός 13

1 Η αιματηρή καμπή Τα σημάδια υπήρχαν από πριν και ήταν ξεκάθαρα. Αναμφίβολα, όμως, το σημείο καμπής για την είσοδο στη νέα εποχή ήταν οι συνδυασμένες επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Για τους Αμερικανούς ήταν ένα σοκ. Το μητροπολιτικό έδαφός τους δεν υπέστη ούτε έναν βομβαρδισμό ακόμα και στις χειρότερες ημέρες του Β Παγκοσμίου πολέμου, με την εξαίρεση της επίθεσης στο μακρινό Περλ Χάρμπορ. Έχοντας δύο ωκεανούς να τους προστατεύουν, υπό τη στενή έννοια η ασφάλεια των ΗΠΑ απειλείτο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου μόνο από τους σοβιετικούς διηπειρωτικούς πυρηνικούς πυραύλους. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του Συμφώνου της Βαρσοβίας, η στρατιωτική αυτή απειλή απομακρύνθηκε τόσο πολύ που στην πράξη έπαψε σχεδόν να υφίσταται. Μέσα στο νέο περιβάλλον ασφαλείας, η Ουάσινγκτον 15

ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΥΓΕΡΟΣ (και πίσω της η Ευρώπη) έθεσε στο στόχαστρό της αφενός την τρομοκρατία, αφετέρου τα κράτη που συνέχιζαν να τηρούν μία αντιδυτική στάση, τα περισσότερα εκ των οποίων κατηγορήθηκαν από τη Δύση ότι υποστήριζαν τρομοκράτες. Η πρακτική επί προεδρίας Μπιλ Κλίντον ήταν αμερικανικοί επιλεκτικοί βομβαρδισμοί εναντίον χωρών της μαύρης λίστας, όπως κατά καιρούς ήταν το Σουδάν και η Λιβύη. Επισήμως, στόχος των χειρουργικών αεροπορικών πληγμάτων ήταν η καταστροφή εγκαταστάσεων που χρησιμοποιούσαν τρομοκράτες. Κατά κανόνα, όμως, επρόκειτο για πράξεις τιμωρίας, ειδικά στην περίπτωση του Ιράκ επί καθεστώτος Σαντάμ Χουσεΐν. Το ίδιο νόημα είχε και η επιβολή διεθνών πολιτικών και οικονομικών κυρώσεων στα λεγόμενα κράτηπαρίες. Οι ΗΠΑ είχαν αρκετές φορές πριν το 2001, αλλά και πριν το 1990, υποστεί κλασικές τρομοκρατικές επιθέσεις. Αμερικανοί διπλωμάτες και στρατιωτικοί είχαν σκοτωθεί σε ξένες χώρες από τοπικές οργανώσεις. Ακόμα και οι πιο αιματηρές από αυτές τις επιθέσεις, όμως, δεν είχαν ούτε τη διάσταση ούτε τις επιπτώσεις που θα επέτρεπαν να χαρακτηρισθούν πράξη ασύμμετρου πολέμου. Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 αποτελεί καμπή. Απέδειξε την καταλυτική σημασία της ασύμμετρης απειλής για την υπό τη στενή έννοια εθνική ασφάλεια της υπερδύναμης. Η συνδυασμένη επίθεση εναντίον των Δίδυμων Πύργων και του Πενταγώνου ήταν κατεξοχήν ενέργεια ασύμμετρου πολέμου. Οι τρομοκράτες ήταν ουσιαστικά άοπλοι. Κατάφεραν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους πολιτικά αεροπλάνα και να τα μετατρέψουν στα πιο καταστροφικά όπλα. Και μά- 16

Η ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ λιστα σε όπλα που δεν μπορούσαν να αντιμετωπισθούν από τα υπερσύγχρονα αμυντικά συστήματα της μοναδικής τότε υπερδύναμης, επειδή ακριβώς υπήρχε το στοιχείο της επιχειρησιακής καινοτομίας. Δεν επρόκειτο μόνο για έναν απλό αιφνιδιασμό ή για μία απλή τρομοκρατική ενέργεια. Ενυπήρχαν και τα δύο αυτά στοιχεία, αλλά η εν λόγω επίθεση τα υπερέβη. Ο τότε πρόεδρος Τζορτζ Μπους μίλησε εξαρχής για πόλεμο. Εννοούσε, βεβαίως, τον ασύμμετρο πόλεμο, ο οποίος δεν υπακούει σε κανόνες ή στο δίκαιο του πολέμου, ούτε έχει και πολλά κοινά με τις κλασικές στρατιωτικές συγκρούσεις. Είναι αληθές ότι οι αρμόδιοι στην Ουάσινγκτον φοβούνταν μία μείζονος σημασίας τρομοκρατική επίθεση και είχαν εκπονήσει σχετικά σενάρια. Ουσιαστικά, όμως, πίστευαν ότι ακόμα και η μεγαλύτερη ενδεχόμενη επίθεση δεν θα ήταν τίποτα περισσότερο από ένα αιματηρό επεισόδιο, μία αμυχή στο σώμα της αμερικανικής κοινωνίας. Υπήρχαν, βεβαίως, και τα σενάρια που αφορούσαν το ενδεχόμενο τρομοκράτες να χρησιμοποιήσουν πυρηνικά, χημικά ή βιολογικά όπλα ε- ναντίον του πληθυσμού. Όλα αυτά, όμως, ήταν περισσότερο μία θεωρητική απειλή παρά ένας άμεσος κίνδυνος. Το ποιοτικά νέο της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 δεν ήταν μόνο το πρωτοφανές μέγεθος του πλήγματος. Ήταν το γεγονός ότι η ισλαμική τρομοκρατία έπληξε την καρδιά της μοναδικής υπερδύναμης, με καταλυτικές συνέπειες στο πολιτικοψυχολογικό επίπεδο. Η Αλ Κάιντα έπληξε με επιτυχία δύο σύμβολα της αμερικανικής παντοδυναμίας. Οι δίδυμοι πύργοι του Διεθνούς Κέντρου Εμπορίου της Νέας Υόρκης δεν ήταν μόνο σύμβολο της μητρόπολης του διεθνούς καπιταλι- 17

ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΥΓΕΡΟΣ σμού. Ήταν σύμβολο και της αμερικανικής οικονομικής ισχύος. Το Πεντάγωνο δεν είναι απλώς ένα δημόσιο κτίριο. Είναι το κέντρο και το σύμβολο της αμερικανικής στρατιωτικής ισχύος. Πέρα από τον γιγαντιαίο αριθμό των ανθρωπίνων θυμάτων και τις τεράστιες υλικές ζημιές, υπήρξε και το πλήγμα στο κύρος των HΠΑ. Η παντοδύναμη CIA και οι άλλες αμερικανικές και ευρωπαϊκές μυστικές υπηρεσίες με τα προηγμένα τεχνολογικά μέσα δεν κατάφεραν να αποτρέψουν ούτε τις αεροπειρατείες ούτε τις επιθέσεις αυτοκτονίας όταν τα πολιτικά αεροσκάφη άλλαξαν την προγραμματισμένη πορεία τους. Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 απέδειξε ότι ακόμα και τα τελειότερα συστήματα ασφαλείας δεν είναι σε θέση να εξουδετερώνουν πάντα και εγκαίρως τρομοκρατικές επιθέσεις, ειδικά όταν τις πραγματοποιούν άτομα που συνδυάζουν την επιχειρησιακή καινοτομία και την απόφαση να θυσιασθούν. Με την εν λόγω επίθεση, η ανασφάλεια εισέβαλε από τα προβληματικά σημεία της περιφέρειας του διεθνούς συστήματος στο κέντρο του, στην καρδιά των ΗΠΑ. Η βεβαιότητα που είχε εκθρέψει η ιστορία δύο αιώνων ότι το αμερικανικό έδαφος είναι απρόσβλητο (με την εξαίρεση ενός μη ορατού πυρηνικού πολέμου) από εχθρικές επιθέσεις υπέστη ρήγματα. Αποδείχθηκε στην πράξη ότι η αντίληψη για την εθνική ασφάλεια που είχε διαμορφωθεί στον Ψυχρό Πόλεμο έχρηζε επαναπροσδιορισμού. Όσο και αν επεκταθούν και ενταθούν τα μέτρα ασφαλείας, είναι πιθανόν κάποια στιγμή να προκύψει μία ρωγμή, μέσα από την οποία θα βρει δρόμο για να εκδηλωθεί μία επίθεση αυτοκτονίας. Αυτό δεν σημαίνει, βεβαίως, ότι είναι περιττά τα μέτρα ασφαλείας. Σημαίνει απλώς ότι δεν εγγυώνται α- 18

Η ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ πόλυτη ασφάλεια. Ενώ είναι αναγκαία, δεν είναι και ικανή συνθήκη για την αποτροπή αυτού του είδους της τρομοκρατίας. Ο φόβος έχει εγκατασταθεί και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Μετά από τρομοκρατική επίθεση σε κάποια δυτική πόλη, τα αστυνομικά μέτρα εντείνονται και η καθημερινότητα θυμίζει συνθήκες αεροδρομίου. Αναμφίβολα, η ασφάλεια είναι πρωταρχικό και ως εκ τούτου ύψιστο αγαθό. Θα ήταν κατάρα, όμως, η καθημερινότητα των πολιτών στη Δύση να ε- γκλωβισθεί σ έναν ασφυκτικό κορσέ. Ας σημειωθεί πως μία μερίδα των αρχουσών ελίτ θεωρεί την καταπολέμηση της τρομοκρατίας μία ευκαιρία για να επιβάλει χωρίς σοβαρές αντιστάσεις το μοντέλο μίας πειθαρχημένης κοινωνίας. Ευτυχώς, όπως μας έδειξε η ίδια η ζωή, η καθημερινότητα σταδιακά επανέρχεται σε φυσιολογικούς ρυθμούς. Σε νομοθετικό επίπεδο, ωστόσο, παραμένουν ρυθμίσεις οι οποίες υπονομεύουν τις ελευθερίες των πολιτών. Στο όνομα της ασφάλειας, γίνονται εκπτώσεις ακόμα και σε μέχρι τότε αυτονόητα δημοκρατικά δικαιώματα. Ειδικά στις ΗΠΑ, μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 οι ελευθερίες συρρικνώθηκαν στον βωμό των σκοπιμοτήτων της ασφάλειας, οι οποίες συχνά διολισθαίνουν στην υπερβολή. 19