ΔΙΚΤΥΟ ΑΕΙΦΟΡΩΝ ΝΗΣΩΝ ΔΑΦΝΗ ΛΕΙΨΟΙ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2006
Ερευνητικό έργο: Έρευνα για την αειφόρο ανάπτυξη στους Λειψούς Ερευνητής: Γεώργιος Καρακατσάνης Επικοινωνία: Τηλέφωνο: 6945552243 E-mail: karakas11361@gmail.com Εικόνα εξωφύλλου: Τα Τρία Αστέρια της Θάλασσας Το Σύμβολο των Λειψών. Το τεύχος του ερευνητικού έργου είναι διαθέσιμο από τη διεύθυνση: www.itia.ntua.gr/dafni ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Κίμων Χατζημπίρος E-MAIL: kimon@itia.ntua.gr ΤΟΜΕΑΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΥΔΡΑΥΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ Ηρώων Πολυτεχνείου 9, Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, 157 80 ΑΘΗΝΑ Τηλ: 210-772 -2896 D I P E ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Ε-MAIL: dipe@otenet.gr ΣΑΡΙΠΟΛΟΥ 11 ΑΘΗΝΑ Τηλ: 210-8848055-6 Fax: 210-8846278 Τηλ: 210-772 -2896 2
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή 4 Υπάρχουσα κατάσταση τάσεις 6 Γενικά στοιχεία...6 Γενικά οικονομικά στοιχεία...7 Γενικά κοινωνικά στοιχεία...8 Βασικές παράμετροι 9 Γεωγραφικά δεδομένα / χρήσεις γης...9 Ενέργεια...11 Στερεά απόβλητα-απορρίμματα...12 Διαχείριση υδατικών πόρων...13 Μεταφορές - κινητικότητα...17 Πρωτογενής παραγωγή...20 Φυσικό περιβάλλον...22 Κοινωνία - πολιτισμός...26 Σχεδιασμός για την υλοποίηση δράσεων αειφορίας 28 Ανάδειξη συμβόλου 31 Βιβλιογραφία 32 Φωτογραφικό Παράρτημα των Λειψών 33 Παράρτημα Ι: Απόψεις Φορέων για την αειφορική ανάπτυξη (προβλήματα και δυνατότητες) 36 Τοπική αυτοδιοίκηση και σχετικές υπηρεσίες...36 Περιβαλλοντικές και πολιτιστικές οργανώσεις...37 3
Εισαγωγή Η έκθεση που ακολουθεί, αφορά την έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το απόγευμα της 7 ης ης Αυγούστου μέχρι το απόγευμα της 13 του ιδίου μήνα του έτους 2006, στους νήσους Λειψών Δωδεκανήσου. Το αντικείμενό μας ήταν «Η Αειφορική Ανάπτυξη» των νήσων, με την έννοια της αειφορίας, όπως αυτή διατυπώθηκε από την Διεθνή Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (World Commission on Environment & Development) ή «Επιτροπή Brundtland 1» του ΟΗΕ το 1987. «Αειφόρος, είναι η ανάπτυξη η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες της σημερινής γενεάς, δίχως να χειροτερεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες» Δεν θα υπεισέλθουμε σε ζητήματα ερμηνείας και ανάλυσης του όρου, δίχως ωστόσο να παραλείψουμε ότι από πληθώρα ανθρώπων, υπάρχουν επιφυλάξεις γιατί θεωρούν τον όρο υπερβολικά ανθρωποκεντρικό. Μας αφορά η δυναμική που υπάρχει από μια συγκεκριμένη κοινωνική και βιοφυσική δομή, και κατά πόσο αυτή είναι διατηρήσιμη για τους κατοίκους και τους απογόνους τους. Από εκεί κι έπειτα το αντικείμενο της έκθεσης είναι να εκτιμήσει το βαθμό διατηρησιμότητας αυτής της δυναμικής, και να προτείνει αλλαγές ή βελτιώσεις. Τρόπος Διεξαγωγής τη Έρευνας και Εξαγωγής των Στοιχείων Η περίοδος του Αυγούστου θεωρείται περίοδος εξαιρετικά αυξημένης τουριστικής κίνησης. Δεδομένου αυτού του γεγονότος έπρεπε να βρεθεί μια όσο το δυνατόν καλύτερη αναλογία μεταξύ των πρωτογενών και δευτερογενών πηγών πληροφορίας. Ως προς αυτό το ζήτημα το είδος της πληροφορίας αντλήθηκε με βάση μια γεωγραφική κατανομή της περιοχής. Αυτή συνίσταται ως εξής: Οι Λειψοί αποτελούνται από τον κύριο όγκο του νησιού, και συμπλέγματα μικρών νησιών που εκτείνονται σε τόξο από τα δυτικά νότιο δυτικά έως τα ανατολικά - βορειοανατολικά του κύριου όγκου. Στον κύριο όγκο του νησιού βρίσκεται ο μοναδικός οικισμός του νησιού. Στον κύριο όγκο του νησιού είχαμε εξαιρετική συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση, συνεπώς δόθηκε βάση στην παροχή δευτερογενών στοιχείων. Αντίθετα, στο νησιωτικό σύμπλεγμα που τον περιβάλει, η 1 Από το όνομα της πολύ δραστήριας Νορβηγίδας προέδρου της Επιτροπής, Gro Harlem Brundtland 4
έρευνα έγινε με επιτόπια παρουσία, και διήρκησε σχεδόν μια ολόκληρη ημέρα, στα πλαίσια θαλάσσιας περιήγησης με μικρό τουριστικό πλοιάριο. Ευχαριστίες Πολλοί ήταν οι πολίτες που συνεισέφεραν στην έρευνά μου, είτε με την προσωπική τους συνδρομή, είτε με την ίδια τη φιλοξενία τους. Γι αυτή τους τη συνεισφορά, ευχαριστώ θερμά τους: Μπενέττο Σπύρου, δήμαρχο του νησιού και τα μέλη της οικογένειάς του, για το μακρόχρονο ενδιαφέρον τους για τον τόπο τους, και την υπέροχη προσωπική φιλοξενία που μου προσέφεραν από την πρώτη κιόλας ημέρα της άφιξής μου, κάνοντάς με να νιώσω άνετα στο νησί. Γεώργιο Λαουντό, δημοτικό σύμβουλο του νησιού για τη αμέριστη και συνεχή συμπαράστασή του στην έρευνά μου, τα αξέχαστα δώρα του τόπου του, και την καθοριστική συμβολή του στην ισορροπημένη ανάπτυξη του νησιού. Ελευθέριο Λαουντό, για το κριτικό μυαλό του, την εξαιρετική αντίληψή του για τα προβλήματα του νησιού, τις καινοτόμες λύσεις που προτείνει. Θεωρώ πως αντικατοπτρίζει την καλύτερη ποιότητα των νέων αυτής της χώρας και του εύχομαι να πετύχει όσα ονειρεύεται στη ζωή του. Τους πολίτες του νησιού τους οποίους γνώρισα για λίγο, αλλά μου παρείχαν πληροφορίες και σημαντικό οπτικοακουστικό υλικό, δίχως το οποίο αυτή η έρευνα θα ήταν πιο φτωχή. Δυστυχώς, είναι πολλοί για να τους απαριθμήσω όλους. Τους υπόλοιπους πολίτες του νησιού, τους οποίους δεν γνώρισα, αλλά είμαι σίγουρος ότι συμβάλλουν ο καθένας καθοριστικά για την ισορροπημένη και πολυδιάστατη ανάπτυξη του νησιού. Οι Λειψοί αποτέλεσαν μια εμπειρία ζωής, αφάνταστα διδακτική, την οποία πριν την έρευνα πολύ δύσκολα μπορούσα να φανταστώ πως θα αποκτούσα. Μέσω αυτής της εμπειρίας μου, κατανόησα πραγματικά πόσο ξεχωριστός διεθνώς είναι ο ελλαδικός θαλάσσιος χώρος, αποτελούμενος από στολίδια σπάνιας ομορφιάς, τα οποία κρύβουν απεριόριστες δυνατότητες ανάπτυξης για το λαό μας. Οι Λειψοί είναι από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της περίπτωσης 5
Υπάρχουσα κατάσταση τάσεις Γενικά στοιχεία Οι «Λειψοί» έχουν λάβει πιθανότατα το όνομά τους από την ομηρική εποχή, καθώς θεωρείτο το νησί της «Καλυψώς». Συνίστανται σε σύμπλεγμα νήσων συνολικής επιφάνειας 16,4 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Το κύριο νησί έχει κατεύθυνση από Βορειοδυτικά προς Νοτιοανατολικά με συνολικό μήκος 6,3 χλμ. Το πλάτος του στενότερου σημείου του νησιού υπολογίζεται στα 400 μέτρα. Η συνολική περίμετρος των ακτών τους είναι 36 χλμ., ενώ το ανώτατο υψόμετρο υπολογίζεται στα 277 μέτρα. Είναι νησί καθαρά αιγαιοπελαγίτικο, ξερό, άνυδρο, με λίγα δέντρα, και πετρώδες. Το νησί συνδέεται άμεσα με την Πάτμο και τη Λέρο, ενώ βρισκόμενο ανάμεσά τους απέχει περίπου 12 ναυτικά μίλια από το καθένα. Υπάρχει μονάχα ένας οικισμός, οι ομώνυμοι «Λειψοί», στους οποίους κατοικούν 707 κάτοικοι. Ο οικισμός αυτός βρίσκεται στη δυτική ακτή του κύριου νησιού, και εντός ενός από τους καλύτερα φυσικά προστατευμένους όρμους της Ελλάδας. Χάρτης 1: Γενική Χαρτογραφική απεικόνιση του νησιού 6
Συνοπτική Μυθολογία & Ιστορία Η παράδοση θέλει τους Λειψούς να είναι η μυθική Ωγυγία. «Στα νότια του νησιού στο Κουσέλιο εκεί που στους τοίχους της ομώνυμης Παναγιάς θα βρείτε τα μάρμαρα ενός αρχαίου ναού, μπορείς να δεις την Καλυψώ να υποδέχεται τον Οδυσσέα. Και αυτό θα σου το επιβεβαιώσουν οι κάτοικοι του νησιού». Αυτή είναι η μια εκδοχή για το όνομα του νησιού, η άλλη η γεωλογική παραπέμπει στη βύθιση της Αιγηίδας, ό,τι απέμεινε από τον ευρύτερο χώρο, η Λειψώ, όπως την λένε οι κάτοικοι και γύρω-γύρω οι νησίδες, οι Καλάβρες, τα Καλαπόδια, τα Ραφούλια και τα Ασπρονήσια. Αλλά μήπως σ' αυτό το αρχιπέλαγος, οι αρχέγονοι μύθοι και η γεωλογία δεν πάνε χέρι-χέρι. Ο Δευκαλίων, ο Εγκέλαδος και η Ωγυγία το νησί της νύμφης Καλυψούς που μάγεψε τον Οδυσσέα. Επτά χρόνια έμεινε στο νησί της με την υπόσχεση να γίνει αθάνατος και τον όγδοο έστειλε ο Δίας τον Ερμή. Το νησί αναφέρεται ελάχιστα σε ιστορικά κείμενα προ και μετά Χριστού, τις περισσότερες δε φορές ως σταθμός ανεφοδιασμού. Η πρώτες ουσιαστικές αναφορές γίνονται μετά τον 12 ο αιώνα μ.χ., κι αυτό λόγω της ίδρυσης του μοναστηριού στην Πάτμο, γεγονός που έδωσε ζωή και στα κοντινά νησιά, Λέρο, Αρκούς, Λειψούς. Οι Λειψοί κατά τις επόμενες περιόδους αποτέλεσαν μέρος του Βυζαντίου, γνώρισαν ιπποτοκρατία και τουρκοκρατία, ενώ κατά την Επανάσταση του 1821, είχαν ενεργό ρόλο στις ναυτικές επιχειρήσεις. Το 1912 καταλήφθηκαν από τους Ιταλούς, κατά την κατοχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου πέρασαν σε γερμανική διοίκηση, ενώ υπήχθησαν σε αγγλική διοίκηση κατά τα μεταβατική περίοδο, μέχρι την ένωσή τους με την Ελλάδα, την 7 η Μαρτίου 1948. Γενικά οικονομικά στοιχεία Οι κάτοικοι του νησιού απασχολούνται κατά τη διάρκεια του χρόνου με πολλές δραστηριότητες, οι οποίες κατά βάση μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τουριστικές και γεωργικές. Κατά τους θερινούς μήνες, πολλοί κάτοικοι διατηρούν τουριστικές μονάδες ψυχαγωγίας (εστιατόρια, τουριστικά καΐκια) και διαμονής (ενοικιαζόμενα δωμάτια, ξενοδοχεία), από τα οποία έχουν σημαντικά έσοδα από την προσέλευση επισκεπτών. Τον υπόλοιπο χρόνο, οι κάτοικοι καλλιεργούν ελιές και αμπέλια, και τα κρασιά που παράγουν είναι εξαιρετικά. Μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε επί Ιταλοκρατίας το λειψιώτικο κρασί προοριζόταν να χρησιμοποιηθεί ως «άναμμα», για τη Θεία Κοινωνία, στο Βατικανό. Ασχολούνται επίσης με την κτηνοτροφία, συντηρώντας αιγοπρόβατα και βοοειδή, περισσότερο όμως με την αλιεία. Η καθιέρωση της Γιορτής Κρασιού στις 10 Αυγούστου (που διαρκεί τρεις μέρες), τα 8.000 κλήματα που φυτεύτηκαν πρόσφατα και κυρίως η ένταξη των Λειψών στην Ένωση Οινοποιητικών Πόλεων της Ευρωπαϊκής 7
Ένωσης φανερώνουν μια ισχυρή προσπάθεια να διατηρηθεί και να αναδειχθεί το παραδοσιακό ύφος του νησιού. Γενικά κοινωνικά στοιχεία Οι Λειψοί, παρότι είναι ένα πολύ μικρό νησιωτικό σύμπλεγμα, έχουν πληθώρα κοινωνικών υποδομών. Σε μεγάλο βαθμό, αυτό οφείλεται στο ότι πολλά από τα έργα που έχουν γίνει στο νησί προέρχονται από δωρεές σε συνάλλαγμα μεταναστών της στην Αυστραλία.. Οι υποδομές αυτές αφορούν πλήθος κοινωνικών δράσεων, όπως ο βιολογικός καθαρισμός υγρών αποβλήτων και η δημιουργία του Χώρου Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων, ελικοδρόμιο, ταπητουργική σχολή. Ο συνδυασμός παράδοσης και εξέλιξης είναι το κυριότερο χαρακτηριστικό των Λειψών. Αν και είναι ένα νησί που δεν αποτελεί ιδιαίτερα γνωστό τουριστικό προορισμό, επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις, αποτέλεσμα της προσπάθειας των κατοίκων για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Αξιόλογο είναι το εκκλησιαστικό, λαογραφικό μουσείο, αλλά και η βιβλιοθήκη «Οδυσσέας Ελύτης» που κτίστηκε με πρωτοβουλία της UNESCO. Πλέον στους Λειψούς, εορτάζεται στις 23 Αυγούστου (εννιάμερα της Παναγίας) η Παναγιά του Χάρου. Πρόκειται για το μεγαλύτερο πανηγύρι. Η δημογραφία των Λειψών παρουσίασε πτώση στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, και έκτοτε παραμένει σταθερή. Σημαντική παράμετρός της είναι ο νεανικός πληθυσμός του νησιού, ο οποίος αποτελεί μεγάλο ποσοστό του συνολικού (περίπου 20%). Εκτός αυτού όμως, εξαιρετική είναι και η συμμετοχή των μαθητών Γυμνασίου και Λυκείου στα κοινωνικά δρώμενα του νησιού, οι οποίοι έχουν δημιουργήσει την μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα εταιρεία «ΤεχνοΛειψία», η οποία έχει ως κύριο σκοπό την πολιτιστική προβολή του νησιού. Ας σημειωθεί σ αυτό το σημείο ότι πολλές από τις υποδομές του νησιού, όπως η μονάδα βιολογικού καθαρισμού, ο ΧΥΤΑ, το ελικοδρόμιο, το κτίριο της Β βάθμιας εκπαίδευσης, μέρος των δεξαμενών αποθήκευσης νερού, έχουν κτιστεί σε εκτάσεις που ανήκουν στη Μονή της Πάτμου. 8
Βασικές παράμετροι Γεωγραφικά δεδομένα / χρήσεις γης Δεν παρατηρείται στο νησί εκτός σχεδίου, αυθαίρετη η ανεξέλεγκτη δόμηση τουλάχιστον μαζικά- καθώς η νομοθεσία τηρείται αυστηρά. Ως προς το χωροταξικό σχεδιασμό του νησιού, αναφέρουμε το εξής αξιόλογο γεγονός: Ο Δήμος Λειψών, φρόντισε ώστε η χωροταξική μελέτη του νησιού να αποτελέσει αντικείμενο εξέτασης στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου, η οποία εκπονήθηκε από Κυκλαδίτη φοιτητή, ο οποίος συνεργάστηκε με καθηγητές οι οποίοι έχουν επισκεφθεί πολλές φορές το νησί (γενικά η πλειονότητα των αλλοδαπών τουριστών στους Λειψούς είναι ιταλικής υπηκοότητας). Ο συγκεκριμένος φοιτητής συνέχισε την εργασία σε διδακτορικό επίπεδο (δεν είναι γνωστό αν την έχει διεκπεραιώσει). Τα πρώτα βήματα έγιναν με την έκδοση Νομαρχιακής Απόφασης η οποία προβλέπει ειδικούς όρους δόμησης, ενώ συνιστά και ειδικά υλικά στις κατασκευές (ξύλο και πέτρα αντί του αλουμινίου). Χαρακτηριστικό είναι το μονοπάτι που οδηγεί από την Κάτω στην Άνω Κοίμηση, το οποίο είναι κατασκευασμένο αποκλειστικά με Λειψιώτικη πέτρα (Γυμνάσιο Λειψών, «Οι Λειψοί του Χθες και του Σήμερα», 2000). Κατάσταση παράκτιου περιβάλλοντος Οι Λειψοί διαθέτουν πληθώρα παραλιών, εξαιρετικής καθαρότητας, τόσο στον κύριο όγκο του νησιού, όσο και στα νησιωτικά συμπλέγματα που τον περιβάλλουν. Η χαρτογραφική απεικόνισή τους παρουσιάζεται στο χάρτη 2. Περιμετρικά του νησιού, στο τόξο των μικρών νήσων, ξεκινώντας από το Μακρονήσι και το Πιλάβι στα νότια, υπάρχουν εντυπωσιακοί γεωλογικοί σχηματισμοί που δημιουργούν κάθετα υψώματα και πολλές σπηλιές. Επιπλέον, υπάρχει και πλούσια θαλάσσια πανίδα με παρουσία της μεσογειακής φώκιας Monachus monachus. Προς τα βόρεια συναντούμε τα νότια και τα βόρεια Ασπρονήσια. Τα τελευταία αποτελούνται από παραλία ολόλευκου βότσαλου. 9
Χάρτης 2: Ειδική χαρτογραφική απεικόνιση του νησιού. Σημειώνονται με κόκκινο οι ακτές κολύμβησης Οι Λειψοί διαθέτουν ένα τεραστίων διαστάσεων λιμάνι (περίπου ίσης περιμέτρου με το λιμάνι του Λαυρίου, αν αφαιρέσουμε από αυτό τις πρόσφατες προσθήκες του), το οποίο είναι σχεδιασμένο να εξυπηρετεί πολλαπλάσια κίνηση από αυτήν που σήμερα παρατηρείται. Το λιμάνι χωρίζεται σε τρεις ζώνες, οι οποίες χαρακτηρίζουν και τη χρονική πραγματοποίησή τους (η τρίτη βρίσκεται στο τέλος της), αλλά και τη χρήση κάθε περιοχής: α) Τουριστική, για υποδοχή των πλοίων της γραμμής κάθε χωρητικότητας (σημειώνεται με κίτρινο στη φωτογραφία), β) Αλιευτικών Σκαφών και Σκαφών Αναψυχής (σημειώνεται με κόκκινο), προς υποδοχή ιδιωτικών σκαφών αναψυχής (μηχανοκίνητων και ιστιοπλοϊκών), με όλες τις παρεχόμενες υπηρεσίες (νερό, ρεύμα, καύσιμα) ώστε να χαρακτηριστεί «οργανωμένο αγκυροβόλιο» ή «μαρίνα», όπου έχει γίνει προσθήκη ενός πλωτού μόλου προς αύξηση της περιμέτρου υποδοχής. Κατά τη χειμερινή περίοδο που ο αριθμός των σκαφών αναψυχής είναι ελάχιστος, θα μπορούσε πολύ εύκολα να αξιοποιηθεί για τις δραστηριότητες ενός τοπικού ναυτικού εκπαιδευτικού ομίλου. Πάντως, παρόλο το μέγεθος του συγκεκριμένου τμήματος, εξετάζεται η περίπτωση δημιουργίας αυτόνομου λιμένα στην περιοχή του Κουσελιού 10
με προδιαγραφές «οργανωμένης μαρίνας», αποκλειστικά για σκάφη αναψυχής, τα οποία θα έχουν και δυνατότητα διαχείμασης. Επιπλέον, εξετάζεται η δυνατότητα ήπιας τουριστικής η και αλιευτικής αξιοποίησης -μέσω μικροπαρεμβάσεων- σε ορισμένους κόλπους του νησιού όπως η Κατσαδιά, η Χοχλακούρα, ο Ξηρόκαμπος, ο Πλατύς Γιαλός κτλ., Βορειοδυτική άποψη του λιμανιού των Λειψών γ) Εμπορική (σημειώνεται με πορτοκαλί), για την υποδοχή κάθε είδους εμπορικής δραστηριότητας, από τροφοδοσία ύδατος και καυσίμου, μέχρι και την υποδοχή φορτηγών πλοίων. Η κατασκευή της τελευταίας ζώνης βρίσκεται σε φάση εκπλήρωσης, συμπεριλαμβανόμενης και της εκβάθυνσης της περιοχής σε εγγύτητα αυτής. Ο λιμένας έχει τη δυνατότητα μικτών χρήσεων, κυρίως μεταξύ των ζωνών α) και γ), εφόσον οι εμπορικές δραστηριότητες δεν απαιτούν πρόσθετες ειδικού τύπου επενδύσεις, όπως μηχανές ανύψωσης κτλ.. Ενέργεια Οι Λειψοί λαμβάνουν απευθείας ηλεκτρικό ρεύμα από δυο ατμοηλεκτρικές μονάδες πετρελαίου που λειτουργούν παράλληλα στην Κάλυμνο και την Κω, μέσω υποθαλάσσιου καλωδίου. Η κατανάλωση δεν μπορεί να εξεταστεί αυτόνομα στους Λειψούς, καθώς με τις ατμοηλεκτρικές μονάδες Καλύμνου και Κω είναι συνδεδεμένα και άλλα νησιά, μεταξύ των οποίων η ζήτηση ειδικά το καλοκαίρι- αυξομειώνεται σημαντικά. Μια συνολική εικόνα μπορεί να δοθεί με βάση τον παρακάτω πίνακα από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας: 11
ΤΡΟΦΟΔΟΤΟΥΜΕΝΑ ΝΗΣΙΑ ΚΑΛΥΜΝΟΣ ΛΕΡΟΣ ΛΕΙΨΟΙ ΤΕΛΕΝΔΟΣ ΨΕΡΙΜΟΣ ΚΩΣ ΝΙΣΥΡΟΣ ΤΗΛΟΣ - ΓΥΑΛΙ ΑΥΤΟΝΟΜΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΛΥΜΝΟΣ - ΚΩΣ ΕΓΚΑΤ/ΝΗ ΙΣΧΥΣ (kw) ΜΕΓΙΣΤΗ ΖΗΤΗΣΗ (kw) ΕΤΗΣΙΑ ΖΗΤΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (MWh) 69600 57300 217824 60500 Σημειώνεται ωστόσο ότι περιστασιακά έχουν σημειωθεί κάποιες πτώσεις της τάσης του ρεύματος. Αυτό, σε συνδυασμό και με τη γενικότερη επενδυτική προοπτική του νησιού, έχει δημιουργήσει τη στροφή των κατοίκων προς την εξέταση εγκατάστασης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με προτεραιότητα στην εγκατάσταση αιολικού πάρκου, κι έπειτα φωτοβολταϊκών συστημάτων. Η γνωμοδότηση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) για αιτήσεις ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) στο νησί των Λειψών, ορίζονται στο 1,7 MW. Υπάρχει η πρόταση για εξέταση του δυναμικού εγκατάστασης αιολικού πάρκου στο ορεινό μέρος του νησιού, πιθανόν στο όρος Πλάκα το οποίο είναι και το υψηλότερο. Στερεά απόβλητα-απορρίμματα Κινούμενοι από τον οικισμό βορειοδυτικά, λίγο πριν από τον Πλατύ Γιαλό, υπάρχει στους πρόποδες του βουνού χώρος ανεξέλεγκτης διάθεσης και καύσης των στερεών απορριμμάτων και απόθεσης αδρανών (βλέπε χαρτογραφική απεικόνιση και φωτογραφία στην επόμενη σελίδα). Από την καύση των απορριμμάτων, δεν προκαλούνται οσμές η οπτική ρύπανση στον οικισμό η την παραλία, αλλά σίγουρα η οσμή είναι αισθητή για τον περιηγητή που θα περάσει από την περιοχή. Πλέον, η περιοχή είναι θαμνώδης, και σε περίπτωση δυνατών ανέμων υπάρχει πιθανότητα πυρκαγιάς περιορισμένης έκτασης. Προς το βορειοανατολικό μέρος του νησιού, βορειοανατολικά της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη, κοντά στην τοποθεσία «Κυδωνιές» υπάρχει Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων στην κορυφή του όρους, του οποίου η λειτουργία αναμένεται μέχρι το τέλος του έτους (βλέπε χαρτογραφική απεικόνιση και φωτογραφία της εγκατάστασης στην επόμενη σελίδα). 12
Η τοποθεσία (σημειώνεται με μαύρο) και η άποψη του χώρου καύσης των στερεών Η συγκεκριμένη εγκατάσταση έχει προβλεφθεί να διαθέτει στεγανοποίηση λεκάνης (αυτό ισχύει για όλους τους ΧΥΤΑ) με μεμβράνη, ενώ τα υγρά απόβλητα των σκουπιδιών θα διοχετεύονται σε μέρος, απ όπου με κατάλληλη επεξεργασία θα προκύπτει βιολογικό λίπασμα για τις καλλιέργειες. Η τοποθεσία (σημειώνεται με μαύρο) και η απεικόνιση του ΧΥΤΑ Δεν υπάρχει προς το παρόν κάποιο πρόγραμμα ανακύκλωσης στους Λειψούς, παρόλο που υπάρχει ισχυρή θέληση για τέτοιο είδος διαχείρισης. Αυτό οφείλεται κυρίως στην έλλειψη κάποιου φορτηγού σκάφους το οποίο θα μεταφέρει τα απορρίμματα στα κέντρα όπου υπάρχουν μονάδες ανακύκλωσης. Γι αυτό το ζήτημα πρέπει να γίνουν διακανονισμοί μεταξύ των νησιών, της κυβέρνησης και των εφοπλιστών, ώστε να αξιοποιηθεί αυτή η δυνατότητα. Όταν επιλυθεί το συγκεκριμένο πρόβλημα, η τοπική αυτοδιοίκηση είναι έτοιμη να περάσει άμεσα σε πρόγραμμα διαλογής από την πηγή, και αποστολής στα κέντρα ανακύκλωσης. Διαχείριση υδατικών πόρων Στους Λειψούς το δίκτυο ύδρευσης συνίσταται σε δεξαμενές αποθήκευσης, πηγάδια συνδεδεμένα με το δίκτυο, γεωτρήσεις και υδρομαστευτικές στοές (οι οποίες 13
προς το παρόν παραμένουν αναξιοποίητες), μια μικρή λιμνοδεξαμενή που αξιοποιεί τη βροχόπτωση χωρητικότητας 42000 κυβικών μέτρων, μια απλή δεξαμενή χωρητικότητας 1000 κυβικών μέτρων, στη μεταφορά ποσότητας ύδατος με υδροφόρα πλοία ειδικά την περίοδο του καλοκαιριού, όπου οι ανάγκες είναι αυξημένες. Σημειώνεται, πως η λιμνοδεξαμενή δεν έχει ακόμη σωστές αποδόσεις, εξαιτίας κακής πρόβλεψης στην απορροή των υδάτων της λεκάνης απορροής προς τα φράγματα. Πλέον, υπάρχουν και προβλήματα στη συντήρησή της, καθώς εισέρχονται μικρά ζώα, τα οποία βουλώνουν τις σωληνώσεις, και υποβαθμίζουν την ποιότητα του νερού. Ακόμα, στο πιο συμπαγές τμήμα του οικισμού υπάρχει εφεδρικό δίκτυο για πόσιμο νερό. Εκτός αυτού, κατά τη δόμηση είναι υποχρεωτικό για κάθε οίκημα να έχει τη στέρνα του προς την επίτευξη ενός ελαχίστου βαθμού αυτονομίας. Η λιμνοδεξαμενή χωρητικότητας 42000 κυβικών μέτρων κοντά στην περιοχή της Παναγίας του Χάρου. Δυστυχώς προς το παρόν η απόδοσή της δεν είναι πλήρης, λόγω κακών υπολογισμών της απορροής Σε πιο μακροπρόθεσμη κλίμακα, υπάρχει πρόβλεψη για την κατασκευή 5-6 δεξαμενών, τον σχεδιασμό μικρής μονάδας αφαλάτωσης, η οποία θα λειτουργεί με ηλεκτρισμό, παραγόμενο από αιολικό πάρκο, όπως κι ένας γενικότερος σχεδιασμός διύλισης του νερού των υγρών αποβλήτων που καταλήγουν στη μονάδα του βιολογικού καθαρισμού, προς ενίσχυση του υδρολογικού δυναμικού για άρδευση. Οι Λειψοί αποτελούν καθαρό εισαγωγέα ύδατος, με δυνατότητα αυτονομίας αν πραγματοποιηθούν οι ανάλογες επενδύσεις. Η κατάσταση των δικτύων ύδρευσης είναι πολύ καλή, καθώς αυτό συντηρείται τακτικά. Ωστόσο, η ποιότητα του νερού δεν 14
εξασφαλίζει δυνατότητα πόσης, παρά μόνο πλύσης και άρδευσης. Για τις ανάγκες σε πόση, εισάγονται εμφιαλωμένες φιάλες μεταλλικού νερού. Η δεξαμενή των 1000 κυβικών μέτρων εγκατεστημένη στο λόφο νοτιοδυτικά του οικισμού Η κύρια τεχνική εξοικονόμησης νερού που εφαρμόζεται στο νησί είναι η υποχρεωτική τοποθέτηση στερνών σε κάθε νεοκτισθέν οίκημα. Σε πιο συλλογικό επίπεδο, οι τεχνικές εξοικονόμησης και αυτονομίας, θα βασίζονται σε μελέτη του ΙΓΜΕ, η οποία διενεργείται. Στο μέλλον προβλέπονται δενδροφυτεύσεις οι οποίες θα συμβάλλουν στην αύξηση του λόγου πράσινο/βροχοπτώσεις, με ευεργετική επίδραση στον όγκο των αξιοποιήσιμων εισροών. Σ αυτή την έρευνα συμμετέχει το τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Διαχείριση λυμάτων Νοτιοδυτικά του οικισμού, υπάρχει μονάδα βιολογικού καθαρισμού των αστικών λυμάτων. Το συγκεκριμένο σύστημα λειτουργεί χάρη στη συμβολή του Λόρδου Πλαμ, ο οποίος διετέλεσε Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ενώ είναι πολύ τακτικός επισκέπτης του νησιού. Γι αυτή του συμβολή έχει ανακηρυχθεί σε επίτιμο δημότη Λειψών. Το έργο εντάχθηκε στα ευρωπαϊκά προγράμματα MEDSPA και ENVIREG, προκειμένου να χρηματοδοτηθεί και να υλοποιηθεί. Το κεντρικό αποχετευτικό δίκτυο συγκεντρώνει όλα τα λύματα του οικισμού, τα οποία καταλήγουν με τη σειρά τους στη μονάδα. Τα βασικά στάδια της μονάδας είναι 15
Συλλογή Ανάδευση Καθίζηση των βαρέων στοιχείων - Διαχωρισμός νερού και ξηρής λυματολάσπης Χλωρίωση νερού Τελική αποχέτευση μέρους του νερού σε κοντινή παραλία (σημειώνεται με το κόκκινο βέλος στον επόμενο χάρτη). Σε μικρή απόσταση από τον κύριο οικισμό, στα νοτιοδυτικά, υπάρχει η μονάδα βιολογικού καθαρισμού των αστικών λυμάτων των Λειψών Εναλλακτικά, η μονάδα θα μπορούσε να ονομαστεί Φυσικός Τρόπος Διαχείρισης των Υγρών Αποβλήτων, καθώς έχει δοθεί αποκλειστική βάση στην αποδόμηση με τη χρήση του φυσικού δυναμικού (προσθήκη μικροοργανισμών κατά τη συλλογή, ήλιος αέρας). Συνοπτικά, το σύστημα λειτουργεί με μικρές λίμνες (λαγκούνες) βάθους 1 μέτρου. Από τη διεργασία προκύπτει νερό καθαρότητας περίπου 95%. Το νερό αυτό διοχετεύεται για άρδευση και μέσω διήθησης στο έδαφος φθάνει στον υδροφόρο ορίζοντα περίπου 100% καθαρό. 16
Απεικόνιση μέρους της μονάδας βιολογικού καθαρισμού των Λειψών. Συγκεκριμένα απεικονίζεται μια εγκατάσταση ανάδευσης, αμέσως μετά μονάδα καθίζησης πρώτου επιπέδου, κι έπειτα μια τελευταία μονάδα ανάδευσης, πριν τα απόβλητα καταλήξουν στις μεγάλες δεξαμενές για την τελική φάση καθίζησης. Η ξηρή λυματολάσπη που προκύπτει από την επεξεργασία, πωλείται στους αγρότες της Κω ως καλής ποιότητας λίπασμα, και αποτελεί έσοδο για το νησί των Λειψών. Η λειτουργία των εγκαταστάσεων γίνεται καθ όλη τη διάρκεια του έτους, με πολύ καλή απόδοση. Όπως έχει αναφερθεί, η συντήρηση είναι τακτική. Ως προς τη μονάδα βιολογικού καθαρισμού υπήρξαν περιπτώσεις ειδικά κατά τις περιόδους αυξημένης τουριστικής κίνησης- που το φορτίο ήταν άνω της ικανότητας της εγκατάστασης να το αποδομήσει, οπότε παρουσιάστηκε αυξημένο BOD. Σε συνδυασμό με άλλες υποδομές που σχεδιάζονται για να αυξήσουν τη φέρουσα ικανότητα του νησιού σε πληθυσμό, εξετάζεται και η επέκταση της μονάδας βιολογικού καθαρισμού. Μεταφορές - κινητικότητα Για διάστημα 6 έως 8 μηνών, λειτουργεί τακτικά δημοτική συγκοινωνία. Ειδικά τους μήνες του καλοκαιριού 3 μικρά (10 15 θέσεων) και ευέλικτα δημοτικά λεωφορεία, κατευθύνονται προς όλους τους πιθανούς προορισμούς ψυχαγωγίας, ανά μισή ώρα. Πλέον, καθόλη τη διάρκεια του έτους υπάρχει ένα ιδιωτικό ταξί. Δεν υφίστανται κυκλοφοριακά προβλήματα στο νησί, καθώς ο αριθμός των αυτοκινήτων είναι εξαιρετικά περιορισμένος. Άλλωστε δεν υπάρχει απευθείας μεταφορά από κεντρικά λιμάνια, παρά μόνο από μεγαλύτερα νησιά, όπως η Λέρος και η Πάτμος, ώστε να μην χρησιμοποιούνται μεγάλα επιβατηγά πλοία τα οποία μπορούν 17
να μεταφέρουν μεγάλο αριθμό αυτοκινήτων. Η ιδιωτική μετακίνηση στους Λειψούς γίνεται κυρίως με μοτοποδήλατα. Μάλιστα υπάρχει πρόβλεψη, ώστε να απαγορευθεί πλήρως η είσοδος αυτοκινήτων εντός του κυρίου μέρους του οικισμού, με εξαίρεση αυτά που ανήκουν σε μονίμους κατοίκους, δεδομένης φυσικά και της ανάλογης σχεδιαζόμενης υποκατάστασης από τη δημοτική συγκοινωνία. Αυτό γίνεται σε συνάρτηση με την ιδέα της απόδοσης παραδοσιακού χαρακτήρα στον οικισμό, μέσω οικιστικών παρεμβάσεων. Μια από αυτές είναι και η εκτεταμένη πεζοδρόμηση μεγάλου μέρους του. Κατά την παραμονή μας στο νησί, δεν παρατηρήθηκε κάποιο πρόβλημα θορύβου. Αυτό επίσης οφείλεται στην περιορισμένη χρήση οχημάτων. Η στάθμευση γίνεται σε συγκεκριμένα σημεία του οικισμού, κυρίως περιφερειακά, κι εκεί όπου υπάρχουν οι μεγαλύτερες ξενοδοχειακές μονάδες. Παράλληλα, υλοποιείται σχέδιο για χώρους στάθμευσης από τις παραλίες του νησιού σε ακτίνα όχι μικρότερη των 50 μέτρων. Το οδικό δίκτυο είναι αρκετά καλά σχεδιασμένο, και οι απότομες στροφές επί απότομων χαραδρών λείπουν. Η ορατότητα από μεγάλη απόσταση προς διέλευση οχημάτων από την αντίθετη κατεύθυνση, είναι δυνατή στο μεγαλύτερο μέρος του κυρίως οδικού δικτύου. Ειδικές υποδομές για μετακίνηση με ποδήλατο δεν υπάρχει, ωστόσο, η χρήση από τους κατοίκους και η ενοικίαση είναι δυνατή σε μεγάλο βαθμό. Μάλιστα, για τις ανάγκες της περιήγησής μας στο νησί, ενοικιάστηκε ποδήλατο. Είναι πολύ πιθανό, στα πλαίσια της οικιστικής ανάπλασης που αναφέρθηκε στην προηγούμενη παράγραφο, να ενσωματωθούν κάποιες ζώνες ήπιας κυκλοφορίας. Επίσης είναι δυνατή η προσέγγιση κάποιων μονοπατιών του νησιού με ποδήλατο, ειδικά όπου το υψόμετρο και η κλίση δεν είναι αποτρεπτικά στοιχεία. Οι θαλάσσιες μεταφορές, αποτελούν το σημαντικότερο πρόβλημα του νησιού, καθώς το νησί παραμένει απομονωμένο από τα τουριστικά και εμπορικά πλοία κατά τη χειμερινή περίοδο, παρόλες τις αξιοθαύμαστες λιμενικές επενδύσεις του. Οι θαλάσσιες μεταφορές το καλοκαίρι συνίστανται στην συχνή (4 φορές τη μέρα) και άμεση σύνδεση του νησιού με την Πάτμο και την Λέρο, μέσω ιπτάμενου δελφινιού Αντίστοιχα, γι αυτά τα δυο νησιά υπάρχει 6 φορές την εβδομάδα ακτοπλοϊκή σύνδεση από τον Πειραιά.. Πλέον, υπάρχει και ακτοπλοϊκή σύνδεση με τη Σάμο, την Ικαρία, την Κω την Κάλυμνο, τη Ρόδο. Το χειμώνα, αυτές οι ακτοπλοϊκές συνδέσεις είναι αισθητά πιο αραιές, όπως αναφέρουν με δυσαρέσκεια και οι κάτοικοι. Αεροπορικές και άλλες διεθνείς μεταφορές δεν υπάρχουν από και προς το νησί, παρά μόνο μέσω άλλων μεγαλύτερων κοντινών νησιών (π.χ. το αεροδρόμιο της Κω). 18
Τουρισμός Με βάση στοιχεία της τοπικής αυτοδιοίκησης, ο αριθμός των επίσημων κλινών φθάνει τις 400, των ανεπίσημων επίσης 400. Σε αυτό το δυναμικό συγκαταλέγονται 2 μικρές ξενοδοχειακές μονάδες χωρητικότητας όχι άνω των 60 κλινών η κάθε μια. Εδώ, σημειώνεται, πως με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου που ισχύει από το 1988, δεν επιτρέπεται η κατασκευή οποιασδήποτε ξενοδοχειακής μονάδας με περισσότερες από 60 κλίνες. Επίσης, συμπεριλαμβάνονται 20 studios με χωρητικότητα 5 έως 10 διαμερισμάτων το καθένα, καθώς και πολλά ιδιόκτητα δωμάτια, τα οποία τους θερινούς μήνες ενοικιάζονται στους επισκέπτες. Η τουριστική περίοδος διαρκεί επίσημα από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο και αφορά τον «ελευθέρως μετακινούμενο τουρισμό» ο οποίος συνίσταται σε άτομα τα οποία επισκέπτονται το νησί επειδή κατέχουν κάποιο περιουσιακό στοιχείο σε αυτό (σπίτια η κτήματα). Οι μήνες πληρότητας των καταλυμάτων είναι οι Ιούνιος Ιούλιος και Αύγουστος. Μειωμένη κινητικότητα παρουσιάζεται Μάιο και το Σεπτέμβριο, ενώ ακόμα μικρότερη τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο. Ο αριθμός των τουριστών πολυήμερης διαμονής, ανέρχεται στους 8000, εκ των οποίων οι 500 είναι αλλοδαποί. Έπονται οι Λειψιώτες της διασποράς σε αριθμό 2000, κι έπειτα οι υπόλοιποι Έλληνες με αριθμό περίπου 1000 ατόμων. Η κατανομή των επισκεπτών -κατά προσέλευση εθνικότητας είναι ως εξής: Ιταλοί (με μεγάλοι διαφορά από τους υπολοίπους), Βρετανοί, Έλληνες, Γάλλοι, Σκανδιναβοί, κι έπειτα μικρός αριθμός πολλών άλλων εθνικοτήτων (κυρίως Αμερικάνοι). Ο χρόνος παραμονής των τουριστών στο νησί κατανέμεται ως εξής: Ο μέσος χρόνος παραμονής των αλλοδαπών είναι γύρω στις 15 ημέρες, των Ελλήνων - εξαιρουμένων των Λειψιωτών της διασποράς- σε 10 ημέρες, ενώ οι Λειψιώτες της διασποράς παραμένουν για χρονικό διάστημα άνω του ενός μήνα. Η εισοδηματική τάξη των τουριστών είναι τουλάχιστον μέση. Οι ηλικιακή κατανομή αφορά κυρίως ηλικίες άνω των 30 ετών. Φαινόμενο μαζικού εναλλακτικού τουρισμού δεν παρατηρείται στο νησί, παρόλο που υπάρχουν οι δυνατότητες για αξιοποίηση όλων των μορφών εναλλακτικού τουρισμού. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί πως οι Λειψοί αποτελούν ούτως η αλλιώς έναν εναλλακτικό προορισμό, πολύ διαφορετικού χαρακτήρα από αυτόν που συναντάται στις Κυκλάδες. Προς το παρόν, η κύρια δυναμική εναλλακτικού τουρισμού αφορά θρησκευτικό τουρισμό, ο οποίος αξιοποιείται κυρίως με επισκέψεις στην Παναγία του Χάρου και στο σπάνιας ομορφιάς μονοπάτι που ξεκινά από την περιοχή της παραλίας της Κάτω Κοίμησης και καταλήγει στο ναό της Παναγίας της Άνω Κοίμησης. Ο θρησκευτικός τουρισμός αφορά αρκετούς επισκέπτες βρετανικής υπηκοότητας. Τέλος σημειώνεται το εξαιρετικό δυναμικό σε καταδυτικό τουρισμό, ειδικά 19
στην περιοχή που διαγράφει το τόξο των μικρών νήσων, και ειδικότερα στο Μακρονήσι, όπου εμφανίζεται το είδος της μεσογειακής φώκιας. Στο Μακρονήσι υπάρχουν εντυπωσιακότατοι κάθετοι γεωλογικοί σχηματισμοί, καθώς και πλήθος υποθαλάσσιων σπηλαίων. Είτε ο «ποιοτικός» τουρισμός οριστεί ως υψηλής εισοδηματικής τάξης, είτε ως εναλλακτικός με συγκεκριμένες πολιτιστικές και περιβαλλοντικές ευαισθησίες, οι Λειψοί διαθέτουν όλες τις υποδομές προκειμένου να τους υποδεχθούν. Πρωτογενής παραγωγή Το 80% των κατοίκων των Λειψών είναι πολυπράγμονες και ζουν με μικτά επαγγέλματα, ανάλογα με την εποχή που αυτά ευνοούνται.. Ειδικά για την αλιεία αναφέρεται πως περίπου μόνο οι μισοί αλιείς (50% έως 60%) ζουν αποκλειστικά από το συγκεκριμένο επάγγελμα ενώ οι υπόλοιποι συμπληρώνουν τα εισοδήματά τους κάνοντας και άλλα επαγγέλματα. Μεγάλες μεταποιητικές δραστηριότητες δεν υφίστανται στο νησί. Γενικά, η πρωτογενής παραγωγή οργανώνεται περισσότερο σε οικογενειακό επίπεδο. Παρ όλ αυτά, η τοπική αυτοδιοίκηση θεωρεί πως μπορεί να υπάρξει και αυτονομία. Συνοπτικά, ο πρωτογενής τομέας συνίσταται σε παραγωγή δημητριακών, οπωροκηπευτικών, ελιών και ελαιολάδου (περίπου 15000 ελαιόδεντρα σε όλο το νησί), τυροκομικών προϊόντων και κρέατος (αιγοπρόβατα και μικρός αριθμός αγελάδων), μελισσοκομία, ψάρια επιφάνειας (παλαμίδες, λακέρδες, κολιοί, γόπες), ψάρια μεγάλου βάθους και βυθού (συναγρίδες, αστακοί, σκορπίνες, φαγκριά, χαρακίδες, σαργοί, χταπόδια, τσιπούρες). Η γεωργική κτηνοτροφική παραγωγή χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για ιδιοκατανάλωση, ενώ το αλιευτικό προϊόν πωλείται στα γύρω νησιά Πάτμο και Λέρο, αλλά και στις αγορές της Αθήνας και του Πειραιά καθ όλο το χρόνο, εκτός από τους καλοκαιρινούς μήνες που χρησιμοποιείται για τροφοδοτήσει την τουριστική ζήτηση του νησιού. Κάποτε λειτουργούσε μονάδα ιχθυοκαλλιέργειας στην περιοχή του Μοσχάτου στα βορειοδυτικά, η οποία πρόσφατα συμπλήρωσε το χρόνο λειτουργίας της, και πλέον δεν λειτουργεί. Η γη των Λειψών χαρακτηρίζεται σχετικά άγονη λόγω του ήπιου αλλά ξηρού κλίματος που επικρατεί. Ωστόσο, θετικά συντελεί το γεγονός ότι υπάρχει απόθεμα ύδατος στον υπόγειο υδροφόρο, ενώ εκλείπουν οι δυνατοί άνεμοι οι οποίοι καταστρέφουν τις σοδειές και παρασύρουν το χώμα. Παρ όλ αυτά είναι φανερό πως στο παρελθόν έχει γίνει εκτεταμένη χρήση αναβαθμών, ειδικά στην αμπελουργία. Η πλειονότητα των περιοχών αυτών, είτε έχει εγκαταλειφθεί, είτε βρίσκεται σε αγρανάπαυση, ιδίως μετά τη δεκαετία του 50, λόγω 20