Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΑ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

αποτελέσματα μελέτης 2009 Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΑ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ανάλυση & Μέτρηση των Οικονομικών Επιπτώσεων του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών Ελευθέριος Βενιζέλος στην Ελληνική Οικονομία ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΑ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ανάλυση & Μέτρηση των Οικονομικών Επιπτώσεων του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών Ελευθέριος Βενιζέλος στην Ελληνική Οικονομία Επιστημονική Ομάδα Καθηγητής Γρηγόριος Πραστάκος, Πρύτανης, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΟΠΑ), Διευθυντής, Εργαστήριο Διοικητικής Επιστήμης ΟΠΑ Επιστημονικός Υπεύθυνος) Καθηγητής Νικόλαος Βονόρτας, George Washngton Unversty, Επιστημονικός Συνεργάτης, Εργαστήριο Διοικητικής Επιστήμης ΟΠΑ Δρ. Κωνσταντίνος Κωστόπουλος, Επιστημονικός Συνεργάτης, Εργαστήριο Διοικητικής Επιστήμης ΟΠΑ Δρ. Νικόλαος Στρόμπλος, Διευθυντής, Διεύθυνση Εθνικών Λογαριασμών, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΕΣΥΕ) Εξωτερικός Επιστημονικός Συνεργάτης Καθηγητής Amedeo Odon, Massachusetts Insttute of Technology MIT)

Copyrght 2009 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Εργαστήριο Διοικητικής Επιστήμης Ευελπίδων 47 Α, 113 62 Αθήνα www.msl.aueb.gr gpp@aueb.gr Copyrght 2009 ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΑΣ ΑΘΗΝΩΝ 190 19 Σπάτα Αττικής www.aa.gr Απαγορεύεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση του παρόντος χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών, όπως όλα τα μεγάλα διεθνή αεροδρόμια, εκτός από κόμβο εξυπηρέτησης επιβατικού κοινού, αποτελεί σημαντικό μοχλό ανάπτυξης τόσο για την τοπική όσο και για την εθνική οικονομία. Θέλοντας να προσμετρήσουμε αυτή τη συνεισφορά του αεροδρομίου, αναθέσαμε στα τέλη του 2008 στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών την εκπόνηση μιας μελέτης, η οποία προσδιορίζει και αξιολογεί τα οφέλη που δημιουργούνται από τη λειτουργία του αεροδρομίου της Αθήνας στην οικονομία της χώρας σε τοπική και ευρύτερη κλίμακα. Το βασικό συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών, μέσα από το σύνολο των λειτουργιών και δραστηριοτήτων της Αεροδρομιακής Κοινότητας, η οποία περιλαμβάνει περίπου 300 επιχειρήσεις και οργανισμούς, αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό παραγωγικό κεφάλαιο για την εθνική οικονομία και την ελληνική κοινωνία. Τα ευρήματα της μελέτης καταδεικνύουν τη σημαντική συμβολή του αεροδρομίου όσον αφορά στην απασχόληση, στον τουρισμό καθώς και στην οικονομία της Ελλάδας γενικότερα, και της Αττικής και των Μεσογείων ειδικότερα. Επίσης, τα ευρήματα της μελέτης ήταν ιδιαιτέρως ικανοποιητικά συγκρινόμενα με αντίστοιχα μεγέθη άλλων διεθνών ευρωπαϊκών αεροδρομίων, γεγονός που υπογραμμίζει την επιτυχημένη ανάπτυξη του επιχειρηματικού και λειτουργικού μοντέλου του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών. Η μελέτη αυτή, απευθυνόμενη προς όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς και οικονομικούς, κοινωνικούς και λοιπούς εταίρους του αεροδρομίου, αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο στη διαμόρφωση μιας κοινής αντίληψης για την οικονομική και κοινωνική αξία που έχει για τη χώρα μας το αεροδρόμιο της Αθήνας. Εκ μέρους του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών θέλω να ευχαριστήσω την ομάδα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών υπό τον Καθηγητή κ. Γρηγόριο Πραστάκο για την εξαιρετική συνεργασία και την πρωτοποριακή επιστημονική δουλειά τους, που πιστεύω ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως υπόδειγμα και για άλλες μελέτες εκτίμησης επιπτώσεων από έργα υποδομής της Ελλάδος. Γιάννης Ν. Παράσχης Γενικός Διευθυντής Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Α.Ε. 3

ΣΥΝΟΨΗ Ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών ΔΑΑ) Ελευθέριος Βενιζέλος αποτελεί το μεγαλύτερο ολοκληρωμένο και λειτουργικά αυτοτελές, κατασκευαστικό έργο που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα. Η λειτουργία του, όπως θα διαφανεί στη συνέχεια, συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη της χώρας και της Αττικής ειδικότερα, ενώ το μοντέλο δημιουργίας και λειτουργίας του Buld, Own, Operate and Transfer - BOOT), αποτελεί ένα ιδιαίτερα επιτυχημένο δείγμα Σύμπραξης Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα. Η παρούσα μελέτη παρουσιάζει τη συνεισφορά του ΔΑΑ στην ελληνική οικονομία. Χρησιμοποιώντας ένα καινοτόμο μοντέλο εισροών-εκροών nput-output model), βασισμένο στην επεξεργασία των επίσημων πινάκων εισροών-εκροών που δημοσιεύονται από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος ΕΣΥΕ), το μοντέλο εκτιμά τρεις ξεχωριστές, αλλά συνδεόμενες μεταξύ τους κατηγορίες επιπτώσεων mpacts): Άμεσες επιπτώσεις drect mpacts), που περιλαμβάνουν κυρίως την απασχόληση αριθμό εργαζομένων) καθώς και το συνολικό οικονομικό αποτέλεσμα που παράγεται από και στο αεροδρόμιο π.χ. ετήσιες πωλήσεις), Έμμεσες επιπτώσεις ndrect mpacts), που αναφέρονται στην απασχόληση και στο συνολικό οικονομικό αποτέλεσμα που παράγεται από τις επιχειρήσεις εκτός αεροδρομίου, το οποίο όμως συνδέεται με δραστηριότητες που σχετίζονται και πραγματοποιούνται αποκλειστικά για το αεροδρόμιο, και Πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις nduced/multpler mpacts), που αντιπροσωπεύουν αποτελέσματα στην περιφερειακή ή/και εθνική οικονομία που προέρχονται από διαδοχικούς γύρους δαπανών ως συνέπεια των άμεσων και έμμεσων επιπτώσεων. Οι δύο πρώτες κατηγορίες επιπτώσεων αντικατοπτρίζουν το οικονομικό σύστημα του ΔΑΑ, ενώ η τρίτη αντικατοπτρίζει τον ευρύτερο οικονομικό χώρο εκτός ΔΑΑ. Πέραν της ποσοτικής εκτίμησης των επιπτώσεων με χρήση του μοντέλου εισροών-εκροών, η μελέτη επιχειρεί μια αρχική προσέγγιση των λεγόμενων καταλυτικών επιπτώσεων catalytc mpacts) από τη λειτουργία του ΔΑΑ. Οι καταλυτικές επιπτώσεις αναφέρονται στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων ενός αεροδρομίου από την πλευρά της προσφοράς μιας οικονομίας supply-sde), περιλαμβάνουν δε τις επιπτώσεις στο ύψος των επενδύσεων, του εμπορίου και της συνολικής παραγωγικότητας της οικονομίας. Από τα αποτελέσματα της έρευνας προκύπτει ότι οι επιπτώσεις από τη λειτουργία του ΔΑΑ στην ελληνική οικονομία, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό και σε τοπικό επίπεδο, είναι ιδιαίτερα σημαντικές: Οι συνολικές οικονομικές επιπτώσεις του ΔΑΑ είναι ιδιαιτέρως θετικές και κυμαίνονται σε μεγέθη αντίστοιχα με εκείνα άλλων διεθνών ευρωπαϊκών αεροδρομίων. Ειδικότερα, η συνολική προστιθέμενη αξία του ΔΑΑ για το σύνολο της ελληνικής επικράτειας ανέρχεται σε 4,9 δισεκατ., ποσό που ισούται με το 2,14% του ΑΕΠ της Ελλάδας. Συγκριτικά αναφέρουμε ότι για τα ευρωπαϊκά αεροδρόμια το ποσοστό αυτό κυμαίνεται μεταξύ 1,4% και 2,5% York Avaton Consultng, 2004). Η αντίστοιχη προστιθέμενη αξία για την Αττική ανέρχεται σε 4,1 δισεκατ., ποσό που ισούται με το 3,2% του ΑΕΠ της Αττικής. Οι συνολικές οικονομικές επιπτώσεις του ΔΑΑ, ευρισκόμενες προς το ανώτατο όριο ή και ξεπερνώντας τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά κριτήρια εύρους, αναδεικνύουν τον ΔΑΑ σε σημαντικό παραγωγικό παράγοντα για την ελληνική οικονομία, παρά το σχετικά μικρό χρονικό διάστημα λειτουργίας του. Επίσης, σύμφωνα με την ανάλυση των πολλαπλασιαστικών επιπτώσεων, αλλά και τη διασπορά της οριακής τουριστικής δαπάνης, σημαντική φαίνεται να είναι η επίδραση της λειτουργίας του ΔΑΑ σε 4

οικονομικούς κλάδους, όπως αυτός της μεταποίησης κυρίως μεταφοράς και επεξεργασίας καυσίμων), των κατασκευών, του λιανικού και χονδρικού εμπορίου, της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας, των ξενοδοχείων/εστιατορίων και των μεταφορών. Οι συνολικές θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα εξαιτίας του ΔΑΑ ισούνται με 63.190, ενώ το μέρος αυτών για την Αττική ανέρχεται σε 48.001. Επισημαίνουμε ότι και τα δύο αυτά μεγέθη ξεπερνούν, κατά 29% σε εθνικό επίπεδο και 45% σε περιφερειακό επίπεδο, τις θέσεις εργασίας που αναμενόταν να δημιουργήσει ο ΔΑΑ βάσει της επιβατικής του κίνησης, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές νόρμες απόδοσης. Επιπλέον, ο ΔΑΑ, ως η μεγαλύτερη οικονομική μονάδα στην περιοχή των Μεσογείων, συνεισφέρει σημαντικά στην οικονομική απόδοση της ευρύτερης περιοχής. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης που πραγματοποιήθηκε, ο ΔΑΑ εισφέρει πολλαπλασιαστικά 8.067 θέσεις εργασίας σε κατοίκους των Μεσογείων, δημιουργώντας ταυτόχρονα προστιθέμενη αξία ύψους 693 εκατ. στην περιοχή αυτή. Από τη μελέτη προκύπτει ότι ο ΔΑΑ αντιπροσωπεύει το 21,8% στη συνολική απασχόληση των Μεσογείων, ενώ παράλληλα αντιπροσωπεύει το 47% της συνολικής προστιθέμενης αξίας που παράγεται στην αντίστοιχη γεωγραφική περιοχή. Αυτά τα μεγέθη φανερώνουν τη σημασία του ΔΑΑ για την οικονομία των Μεσογείων, ενισχύοντας τον ρόλο του ως κατεξοχήν φορέα οικονομικής, αλλά και κοινωνικής ανάπτυξης. Σχετικά με τις καταλυτικές επιπτώσεις της λειτουργίας του ΔΑΑ, η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται σε θέματα που αφορούν την τουριστική κίνηση μέσω ΔΑΑ, την εμπορευματική κίνηση, την ασφάλεια και ποιότητα των προσφερόμενων αεροπορικών υπηρεσιών, την αύξηση της αξίας της ακίνητης περιουσίας στην περιοχή των Μεσογείων, καθώς και την ποιότητα της ζωής των κατοίκων στην ίδια περιοχή. Για όλα αυτά τα μεγέθη προκύπτουν ιδιαίτερα ικανοποιητικοί δείκτες επιπτώσεων. Πέραν της αποτίμησης αυτών καθαυτών των επιπτώσεων της λειτουργίας του ΔΑΑ στην ελληνική οικονομία, η παρούσα μελέτη παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για δύο επιπρόσθετους λόγους: α) Είναι η πρώτη φορά που πραγματοποιείται αποτίμηση οικονομικών επιπτώσεων από ένα έργο υποδομής στην Ελλάδα, και μάλιστα ένα από τα μεγαλύτερα έργα υποδομής των τελευταίων 30 ετών. Συνεπώς, η μεθοδολογία της παρούσας μελέτης δύναται να χρησιμοποιηθεί και στην αξιολόγηση των επιπτώσεων και άλλων έργων υποδομής, όπως λιμάνια, σιδηρόδρομοι, αυτοκινητόδρομοι κλπ. β) Ο ΔΑΑ αποτελεί ένα ιδιαιτέρως επιτυχημένο παράδειγμα εταιρικής διακυβέρνησης που μπορεί να αποτελέσει οδηγό για παρόμοια μεγάλα έργα υποδομής στην Ελλάδα. Η αρμονική συν-διοίκηση του Ελληνικού Δημοσίου με ιδιωτικούς και μάλιστα) πολυεθνικούς φορείς και τα εντυπωσιακά οικονομικά αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί, δημιουργούν τη βάση και το κίνητρο για μια σε βάθος μελέτη αυτής της περίπτωσης, καθώς και της αποτίμησης των επιπτώσεων από τη λειτουργία της. Ως επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας που εργάστηκε για την εκπόνηση της παρούσας μελέτης, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον Γενικό Διευθυντή του ΔΑΑ, κ. Γιάννη Παράσχη, που μας εμπιστεύθηκε αυτό το έργο και στήριξε ενεργά την όλη προσπάθεια, καθώς και τους συνεργάτες του για τη βοήθεια που μας παρείχαν σε όλη τη διάρκεια της εκπόνησης του έργου και για την καθ όλα άψογη συνεργασία μας. Καθηγητής Γρηγόρης Πραστάκος Πρύτανης ΟΠΑ Διευθυντής Εργαστηρίου Διοικητικής Επιστήμης 5

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος... 3 Σύνοψη... 4 1. Εισαγωγή... 8 2. Ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών: Επισκόπηση και Παρουσίαση Δραστηριοτήτων...10 3. Επισκόπηση Μεθοδολογιών: Ανάλυση και Μέτρηση Οικονομικών Επιπτώσεων Αεροδρομίων...18 4. Μεθοδολογία Υλοποίησης της Μελέτης: Κατηγορίες Οικονομικών Επιπτώσεων, Μεταβλητές και το Μοντέλο Εισροών-Εκροών...23 5. Παρουσίαση Αποτελεσμάτων: Άμεσες, Έμμεσες, Πολλαπλασιαστικές και Καταλυτικές Επιπτώσεις του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών...27 6. Συμπεράσματα...45 Βιβλιογραφία...50 Παράρτημα 1: Παρουσίαση της Μεθοδολογίας Εισροών - Εκροών...52 Παράρτημα 2: Λίστα Αεροδρομίων της Έρευνας York Avaton Consultng...60 Παράρτημα 3: Το Εργαστήριο Διοικητικής Επιστήμης του ΟΠΑ...61 7

ΑΝΑΛΥΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΑΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη σύγχρονη οικονομία, τα αεροδρόμια θεωρούνται σημαντικός φορέας οικονομικής και κοινωνικής επίδρασης για τις χώρες τους και τις τοπικές κοινωνίες της ευρύτερης περιοχής, όπου αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους. Οι επιπτώσεις τους δεν περιορίζονται στις άμεσες επιδράσεις από τη λειτουργία τους, αλλά επεκτείνονται σε γενικότερα οφέλη για τις τοπικές επιχειρήσεις, τους εθνικούς οργανισμούς και τους καταναλωτές, που προκύπτουν από την πρόσβασή τους στις κατά κανόνα υψηλού επιπέδου πολυποίκιλες υπηρεσίες και τα προϊόντα που αναπτύσσονται στα αεροδρόμια. Τα σύγχρονα διεθνή αεροδρόμια παρέχουν υποδομές υψηλού επιπέδου, ενώ σταδιακά υιοθετούν το μοντέλο πολυεμπορευματικών δραστηριοτήτων arport cty concept), που στηρίζει την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Παράλληλα, όντας αυτόνομες οικονομικές μονάδες, δημιουργούν σημαντικές αποδόσεις και υλοποιούν επενδύσεις προς όφελος τόσο των μετόχων τους όσο και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Προοδευτικά το ένα μετά το άλλο, τα μεγάλα διεθνή αεροδρόμια μελετούν και αποτιμούν τις πολυποίκιλες επιπτώσεις τους σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Μέχρι σήμερα, δεν έχει εκπονηθεί μελέτη που να αποτιμά τις επιπτώσεις του ΔΑΑ στην ελληνική και τοπική κοινωνία. Η Διοίκηση του ΔΑΑ, προκειμένου να αποτιμήσει με τρόπο εμπεριστατωμένο τις επιπτώσεις αυτές, ανέθεσε στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήριο Διοικητικής Επιστήμης) τη σχετική μελέτη και αποτίμηση. Η ομάδα έργου, αποτελούμενη από τον Καθηγητή Γρηγόρη Πραστάκο, ως επικεφαλής του έργου, τον Καθηγητή Νικόλαο Βονόρτα, τον Δρα Κωνσταντίνο Κωστόπουλο και τον Δρα Νικόλαο Στρόμπλο και με εξωτερικό επιστημονικό συνεργάτη τον Καθηγητή του ΜΙΤ, Amedeo Odon, χρησιμοποίησε πηγές και στοιχεία από τον ΔΑΑ, την ΕΣΥΕ, την Τράπεζα της Ελλάδος, το Ινστιτούτο Τουριστικών Μελετών, άλλα δημοσιευμένα στοιχεία και ισολογισμούς, έγκυρες μελέτες ξένων αεροδρομίων καθώς και συνεντεύξεις. Εκ μέρους του ΔΑΑ συμμετείχαν ο Διευθυντής Εταιρικού Σχεδιασμού, Γ. Καλλιμασιάς, ο Προϊστάμενος Εταιρικού Σχεδιασμού, Μ. Ριτσάκης, ο Ειδικός Σύμβουλος Διοίκησης, Α. Αραβανής, η Τομεάρχης Εταιρικής Πληροφόρησης & Μελέτης Αγοράς, Κ. Ζαλαβρά και η Διευθύντρια Χρηματοοικονομικών, Ν. Ξηρογιάννη, για την παροχή στοιχείων και πηγών πληροφόρησης αναγκαίων για τη μελέτη. 8

1. Εισαγωγή Η παρούσα έκθεση παρουσιάζει τη μεθοδολογία και τα αποτελέσματα της μελέτης. Ακολουθώντας τις βέλτιστες διεθνείς μεθοδολογίες και πρακτικές αξιολόγησης αεροδρομίων, η μελέτη αυτή μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο μέτρησης της αποτελεσματικότητας και της γενικότερης απόδοσης του αεροδρομίου, τόσο για τη διοίκηση του ΔΑΑ όσο και για κάθε ενδιαφερόμενο φορέα. Η μελέτη έχει δύο βασικούς στόχους: α) τον προσδιορισμό των διαφορετικών τύπων οικονομικών επιπτώσεων του ΔΑΑ για τις ανάγκες της παρούσας μελέτης, ο όρος ΔΑΑ έχει ευρύτερη έννοια από την εταιρεία Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Α.Ε. και συμπεριλαμβάνει όλο το οικονομικό σύστημα του αεροδρομίου «Ελευθέριος Βενιζέλος») και β) την αξιολόγηση και μέτρηση αυτών των επιπτώσεων με τη χρήση ενός αξιόπιστου και διεθνώς παραδεκτού οικονομετρικού μοντέλου. Η υλοποίηση των παραπάνω στόχων θα καλύψει ένα σημαντικό σημερινό κενό, δίνοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα στον ΔΑΑ να συγκαταλέγεται μεταξύ των κορυφαίων αεροδρομίων διεθνώς που έχουν πραγματοποιήσει ανάλογες μελέτες ενταγμένες στον στρατηγικό τους σχεδιασμό. Για τον προσδιορισμό και την αξιολόγηση των οικονομικών επιπτώσεων του ΔΑΑ, σχεδιάστηκε και χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος ανάλυσης εισροών-εκροών, βασισμένη στους επίσημους πινάκες εισροών-εκροών που δημοσιεύονται από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΕΣΥΕ). Το μοντέλο εισροών-εκροών της μελέτης εκτίμησε τρεις ξεχωριστές, αλλά συνδεόμενες μεταξύ τους κατηγορίες επιπτώσεων mpacts): άμεσες drect mpacts), έμμεσες ndrect mpacts) και πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις nduced/multpler mpacts). Επίσης, η μελέτη επιχειρεί μια καταρχήν εκτίμηση των καταλυτικών επιπτώσεων catalytc mpacts) από τη λειτουργία του ΔΑΑ. Η έκθεση αποτελείται από πέντε κύρια κεφάλαια. Το κεφάλαιο 1 περιλαμβάνει την παρούσα σύντομη εισαγωγή. Στο κεφάλαιο 2 εμφανίζεται συνοπτικά η επισκόπηση των δραστηριοτήτων του ΔΑΑ, τα βασικά μεγέθη του, οι κατηγορίες δραστηριοποιούμενων στην αεροδρομιακή κοινότητα, καθώς και εν συντομία οι μελλοντικές διαφαινόμενες προοπτικές. Στο κεφάλαιο 3 παρουσιάζονται περιληπτικά οι διάφορες μέθοδοι αξιολόγησης αεροδρομίων και αναφέρονται συγκεκριμένες βέλτιστες αναλογίες μεγεθών π.χ. αναλογία εργαζομένων βάσει επιβατικής κίνησης), όπως προκύπτουν από τη διεθνή εμπειρία. Το κεφάλαιο 4 αναφέρεται στη μεθοδολογία εκτίμησης των οικονομικών επιπτώσεων του ΔΑΑ, παρουσιάζει αναλυτικά το μοντέλο εισροών-εκροών, τις μεταβλητές και τους βασικούς οικονομετρικούς πίνακες που το συνέθεσαν. Το κεφάλαιο 5 παρουσιάζει λεπτομερώς τα αποτελέσματα του μοντέλου στις τρεις βασικές κατηγορίες επιπτώσεων άμεσες, έμμεσες, πολλαπλασιαστικές), αναφέρεται στις συνολικές επιπτώσεις του ΔΑΑ και συγκεκριμένα: στη συνολική παραγωγή, στη συνολική προστιθέμενη αξία και στην απασχόληση, τόσο σε απόλυτους αριθμούς όσο και σε αναλογία ως προς τα εθνικά μεγέθη και τα αντίστοιχα μεγέθη της Αττικής. Ταυτόχρονα, αναλύονται οι κατηγορίες καταλυτικών επιπτώσεων του ΔΑΑ. Τέλος, το κεφάλαιο 6 περιέχει τα συμπεράσματα της μελέτης. Η μελέτη ολοκληρώνεται με 3 Παραρτήματα: το Παράρτημα 1 παρουσιάζει τη μεθοδολογία, το Παράρτημα 2 παρουσιάζει τη λίστα των αεροδρομίων που ελήφθησαν υπόψη στη μελέτη της York Avaton Consultng, από την οποία και έχουν εξαχθεί ευρωπαϊκές νόρμες απόδοσης, και στο Παράρτημα 3 γίνεται μια σύντομη παρουσίαση του Εργαστηρίου Διοικητικής Επιστήμης του ΟΠΑ. 9

ΑΝΑΛΥΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΑΑ 2. Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΑΣ ΑΘΗΝΩΝ: Eπισκόπηση και Παρουσίαση Δραστηριοτήτων Με βάση διεθνείς αξιολογήσεις και την επίσημη κατάταξή του 1, ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος» αποτελεί ένα σύγχρονο, λειτουργικό και ασφαλές αεροδρόμιο με προδιαγραφές αντίστοιχες, ή και σε αρκετές περιπτώσεις ανώτερες, αεροδρομίων του εξωτερικού. Χάρη στη γεωγραφική του θέση, τη σύγχρονη τεχνολογική υποδομή και το υψηλό επίπεδο υπηρεσιών του, έχει κερδίσει την παγκόσμια αναγνώριση, αλλά και την εμπιστοσύνη του επιβατικού κοινού. Αποτελεί ένα σημαντικό κέντρο αερομεταφορών στη νοτιοανατολική Ευρώπη, αλλά και έναν ισχυρό πόλο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης για το λεκανοπέδιο της Αττικής, την περιοχή των Μεσογείων ειδικότερα και για την Ελλάδα συνολικά. 2.1. Ιστορική Αναδρομή Στα μέσα της δεκαετίας του 70 ήταν ήδη φανερό ότι το αεροδρόμιο του Ελληνικού δεν διέθετε επαρκή χώρο για ανάπτυξη και επέκταση των δραστηριοτήτων του, ώστε να ανταποκριθεί στις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες της κεντρικής πύλης αερομεταφορών της Ελλάδας και της Αττικής ειδικότερα. Έκτοτε πλήθος μελετών εκπονήθηκαν για την καταλληλότερη τοποθεσία του νέου αεροδρομίου, με μια έκταση 16 τετραγωνικών χιλιομέτρων στην περιοχή των Σπάτων 33 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης των Αθηνών) να αποτελεί την τελική επιλογή για τον χώρο κατασκευής του νέου αεροδρομίου. Το 1978 ιδρύθηκε η δημόσια επιχείρηση «Αερολιμένας Αθηνών», η οποία και ανέλαβε την ευθύνη ανάπτυξης και διαχείρισης του κατασκευαστικού έργου του νέου ΔΑΑ. Το έργο κατασκευής εισήλθε σε τροχιά ανάπτυξης το 1991, έτος κατά το οποίο η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε την προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού για την επιλογή στρατηγικού επενδυτή με τη μέθοδο ΒΟΟΤ Buld, Own, Operate and Transfer Κατασκευή, Ιδιοκτησία, Λειτουργία και Μεταβίβαση). 1 Ο ΔΑΑ συγκαταλέγεται μεταξύ των ταχύτερα αναπτυσσόμενων ευρωπαϊκών αεροδρομίων, κατατασσόμενος στην 7 η θέση για το 2007 με ρυθμούς ανάπτυξης δραστηριοτήτων άνω του 5,6% μέση ποσοστιαία ανάπτυξη ευρωπαϊκών αεροδρομίων ΔΑΑ, Ετήσιος Απολογισμός, 2007). 10

2. O Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Ιδιωτική κοινοπραξία υπό τη γερμανική εταιρεία Hochtef Aktengesellschaft επελέγη ως ανάδοχος του έργου κατασκευής του αεροδρομίου, γεγονός που επικυρώθηκε το 1994, ενώ την 31 η Ιουλίου 1995 η ελληνική κυβέρνηση και η επιλεγείσα ιδιωτική κοινοπραξία υπέγραψαν τη σχετική συμφωνία κατασκευής, με κοινό στόχο την ανάπτυξη ενός νέου διεθνούς αερολιμένα στα Σπάτα Αττικής υπό τη μορφή Σύμπραξης Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα ΣΔΙΤ). Η συμφωνία έγινε νόμος του Ελληνικού Κράτους 2338/95) που προβλέπει μια περίοδο 30 ετών κατά την οποία εκχωρείται στην Εταιρεία Αεροδρομίου το αποκλειστικό δικαίωμα του σχεδιασμού, της χρηματοδότησης, της κατασκευής, της εκμετάλλευσης, της συντήρησης, της λειτουργίας, της διαχείρισης και της περαιτέρω ανάπτυξης του αεροδρομίου. Η περίοδος αποκλειστικής χρήσης ξεκίνησε το 1996 με την ίδρυση του νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου «Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Α.Ε.», το οποίο και λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Το εταιρικό αυτό σχήμα, που ανέλαβε την ανάπτυξη, τη διαχείριση και τη λειτουργία του ΔΑΑ για 30 χρόνια, αποτελεί πρωτοποριακή συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και την πρώτη διεθνώς τέτοια επιχειρηματική προσπάθεια με αντικείμενο μεγάλο αεροδρόμιο. Το Ελληνικό Δημόσιο κατέχει το 55% της ΔΑΑ Α.Ε., ενώ τα συμφέροντά του εκπροσωπούν από κοινού τα Υπουργεία Οικονομίας, Μεταφορών & Επικοινωνιών, και Περιβάλλοντος, Χωροταξίας & Δημοσίων Έργων. Οι ιδιώτες μέτοχοι κατέχουν το υπόλοιπο 45% της ΔΑΑ Α.Ε. Συγκεκριμένα: η Hochtef ArPort GmbH κατέχει το 26,667% των μετοχών, η Hochtef Arport Captal GmbH το 13,333%, ο Κοπελούζος Δημήτριος το 2%, η Κοπελούζου Κυριακή το 1%, ο Κοπελούζος Χρήστος το 1% και η Κοπελούζου Ελένη-Ασημίνα το υπόλοιπο 1%. Η σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα πέτυχε αφενός την αναγκαία χρηματοδότηση για την κατασκευή του έργου, αφετέρου τη δημιουργία ενός οργανισμού ικανού να διαχειριστεί ένα τόσο μεγάλο και πολύπλοκο έργο. Έχοντας διασφαλίσει τη χρηματοδότηση του έργου, ο ΔΑΑ αντιμετώπισε με επιτυχία τρεις βασικές προκλήσεις: Την ολοκλήρωση της κατασκευής του αεροδρομίου εντός των χρονοδιαγραμμάτων και του προϋπολογισμού, Τη δημιουργία μιας νέας Εταιρείας Διαχείρισης του αεροδρομίου, και Την επίτευξη υψηλής ανταγωνιστικότητας παρά τα μεγάλα χρηματοοικονομικά βάρη. Το έργο ολοκληρώθηκε με επιτυχία και εντός του προϋπολογισμού σε 51 μήνες, 5 μήνες νωρίτερα από τον σχετικό προγραμματισμό. Η ΔΑA Α.Ε. εκχώρησε σε τρίτους με τη μέθοδο ΒΟΟΤ μια σειρά επενδύσεων υποδομής π.χ. σύστημα αποθήκευσης και διανομής καυσίμων, μέρος των υποδομών υπηρεσιών εστίασης εν πτήσει, ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, σταθμούς ανεφοδιασμού καυσίμων, τεχνικές βάσεις επισκευής και συντήρησης αεροσκαφών και εφοδίων εδάφους), αποφεύγοντας έτσι περαιτέρω χρηματοοικονομική επιβάρυνση. Ο ΔΑΑ υιοθέτησε συνεκτική και ευέλικτη οργανωτική δομή, στη διοίκηση και διαχείριση του αερολιμένα, προσανατολισμένη στους πελάτες, στην επίτευξη υψηλής ανταγωνιστικότητας και στον αποτελεσματικό έλεγχο όλων των κύριων δραστηριοτήτων. Έτσι σήμερα η ΔΑΑ Α.Ε. απασχολεί περίπου 760 εργαζομένους, αριθμός που αντιπροσωπεύει περίπου το 5% του συνόλου των 15.296) εργαζομένων στο αεροδρόμιο. Η οργανωτική δομή της εταιρείας αεροδρομίου περιλαμβάνει κύριες επιχειρηματικές μονάδες αεροπορικών υπηρεσιών, εμπορικών δραστηριοτήτων, διαχείρισης ακίνητης περιουσίας και 11

ΑΝΑΛΥΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΑΑ πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, ενώ την υποστήριξή τους έχουν αναλάβει οι ειδικές μονάδες εταιρικών υποστηρικτικών υπηρεσιών, οικονομικών και χρηματοοικονομικής διαχείρισης, διαχείρισης ανθρώπινων πόρων, ασφάλειας και προστασίας, προώθησης πωλήσεων και επικοινωνίας. Η ΔΑΑ Α.Ε. προχώρησε σε μια σειρά υπεργολαβιών με την ανάθεση της παροχής υπηρεσιών πυρόσβεσης, συντήρησης, καθαρισμού, στάθμευσης αυτοκινήτων, ιατρικών υπηρεσιών, καθώς και μέρους των υπηρεσιών ελέγχων ασφαλείας και φύλαξης) σε ένα δίκτυο 18 φορέων και οργανισμών, οι οποίοι απασχολούν περίπου το 8% του συνόλου των εργαζομένων στο αεροδρόμιο. Επιπρόσθετα, η εταιρεία αεροδρομίου με μακροχρόνιες συμβάσεις ορισμένου χρόνου εκχώρησε μετά από διαγωνιστικές διαδικασίες σε πεπειραμένους φορείς την παροχή αεροπορικών υπηρεσιών π.χ. διαχείριση επιβατών, φορτίου ταχυδρομείου και αποσκευών), εμπορικών υπηρεσιών εντός του αεροδρομίου π.χ. λιανεμπόριο, εστίαση) και δικαιώματα ανάπτυξης και διαχείρισης ακίνητης περιουσίας π.χ. ξενοδοχειακές υπηρεσίες αεροδρομίου). Στους παραπάνω φορείς απασχολείται το 43% του συνολικού εργατικού δυναμικού του αεροδρομίου. Η ΔΑΑ Α.Ε. διατήρησε τον βασικό ρόλο του φορέα συντονισμού και ελέγχου όλων των φορέων και οργανισμών που δραστηριοποιούνται στο αεροδρόμιο, εκτός βεβαίως από τους ελέγχους που εμπίπτουν στις αρμοδιότητες κρατικών αρχών, με τις οποίες και παραμένει ο κύριος συνδετικός κρίκος π.χ. ΥΠΑ, τελωνειακός έλεγχος) για κάθε δραστηριοποιούμενο στον ΔΑΑ. Την 28 η Μαρτίου 2001, η πτήση 424 της Ολυμπιακής Αεροπορίας από το Μόντρεαλ του Καναδά εγκαινίασε την επίσημη λειτουργία του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος». Το αεροδρόμιο τέθηκε σε πλήρη λειτουργία από την επόμενη μέρα, σηματοδοτώντας ταυτόχρονα το τέλος όλων των δραστηριοτήτων του αεροδρομίου του Ελληνικού. 2.2. Ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Σήμερα Μετά από οχτώ χρόνια λειτουργίας, αβίαστα μπορεί να διαπιστωθεί ότι ο ΔΑΑ «Ελευθέριος Βενιζέλος» είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεσματικής συνεργασίας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και, όπως θα διαφανεί στη συνέχεια, αποτελεί υπολογίσιμο παραγωγικό κεφάλαιο για την ελληνική οικονομία. Ο ΔΑΑ, ως βασική πύλη εισόδου στην Ελλάδα, αναγνωρίζεται πλέον διεθνώς ως ένα από τα ταχύτερα αναπτυσσόμενα ευρωπαϊκά αεροδρόμια 7 η θέση το 2007 στην κατηγορία του), με ετήσια ανάπτυξη σημαντικά πάνω από τον μέσο όρο των μεγάλων ευρωπαϊκών αεροδρομίων. Σε όλη την εξεταζόμενη περίοδο, ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών παρουσιάζει προοδευτική αύξηση σε όλα τα βασικά στοιχεία κίνησης αριθμός επιβατών, αριθμός πτήσεων, όγκος εισαγόμενων εξαγόμενων φορτίων), ενώ επιχειρηματικά η εταιρεία εμφανίζει σημαντικές αντοχές σε κρίσιμα και απρόβλεπτα οικονομικά γεγονότα. Η κρίση της 11 ης Σεπτεμβρίου 2001 που έπληξε ολόκληρο τον κλάδο των αερομεταφορών αντιμετωπίσθηκε σχετικά γρήγορα και αποτελεσματικά. Το 2007, με 16,5 εκατομμύρια επιβάτες συνολικά, ο ΔΑΑ σημείωσε άνοδο της τάξης του 10% συγκριτικά με το 2006 15,1 εκατ. επιβάτες). Αναλυτικότερα, η εγχώρια αγορά ανήλθε στο επίπεδο των 6 εκατ. επιβατών, ενώ η διεθνής επιβατική κίνηση σημείωσε αύξηση 10% σε σύγκριση με το 2006, ξεπερνώντας τους 10 εκατ. επιβάτες και επιδεικνύοντας υψηλά επίπεδα ανάπτυξης σε όλες τις διεθνείς αγορές. Ο αριθμός πτήσεων το 2007 παρουσίασε επίσης άνοδο κατά 8% σε σχέση με το 2006, υπερβαίνοντας για πρώτη φορά το όριο των 200.000 πτήσεων 205.295 πτήσεις το 2007 έναντι 190.872 το 2006). Αντίθετα, η εμπορευματική 12

2. O Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών κίνηση εμφάνισε μικρή κάμψη της τάξεως του 1% συγκριτικά με το 2006, φτάνοντας στον συνολικό όγκο των 119.000 τόνων. Τα αντίστοιχα μεγέθη κίνησης για το 2008 παρουσίασαν ελαφρότατη κάμψη, χωρίς ωστόσο να επηρεάσουν τη συνολική απόδοση της εταιρείας. Ειδικότερα, ο αριθμός των επιβατών έκλεισε με συνολική μείωση περίπου 71.900 επιβατών σε σχέση με το 2007, γεγονός που σημαίνει μείωση της τάξεως του 0,4%, ιδιαίτερα χαμηλή αν ληφθεί υπόψη η διεθνής οικονομική κρίση. Ο αριθμός πτήσεων το 2008 παρουσίασε επίσης μικρή κάμψη κατά 2,9% σε σχέση με το 2007, ενώ αντίθετα, η εμπορευματική κίνηση εμφάνισε άνοδο της τάξεως του 2,7% συγκριτικά με το 2007, φτάνοντας στον συνολικό όγκο των 122.000 τόνων. Τα στατιστικά στοιχεία κίνησης για την περίοδο 2002-2008 φαίνονται στον Πίνακα 2.1. Αναφορικά με την οικονομική του απόδοση, ο ΔΑΑ παρουσιάζει καθ όλα τα έτη λειτουργίας του ικανοποιητικά οικονομικά αποτελέσματα, βασιζόμενος τόσο στην αεροναυτιλιακή κίνηση όσο και στην ανάπτυξη των εμπορικών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανόμενης της ακίνητης περιουσίας του και της αξιοποίησης επιχειρηματικών ευκαιριών στον τομέα της παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών. Ως αποτέλεσμα, η βάση εσόδων της εταιρείας διευρύνεται και αναδιαμορφώνεται σε συνεχή βάση. Το 2007 ο ΔΑΑ παρουσίασε θετικά οικονομικά αποτελέσματα Πίνακας 2.2), που αντικατοπτρίζουν την αύξηση τόσο της κίνησης όσο και όλων των κατηγοριών εσόδων, καθώς και τη λελογισμένη διαχείριση των δαπανών. Τα κέρδη προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων EBITDA) ανήλθαν από 166,4 εκατ. το 2006 σε 193,6 εκατ. το 2007, ενώ η ρευστότητα ταμειακά διαθέσιμα) κυμάνθηκε στα 176,8 εκατ. Τα κέρδη προ φόρων ανήλθαν από 94,6 εκατ. το 2006 σε 125,7 εκατ. το 2007. Για το έτος 2008 τα οικονομικά αποτελέσματα εμφανίζονται περισσότερο βελτιωμένα σε σχέση με το 2007), με τα κέρδη προ φόρων να ανέρχονται στο ποσό των 149,4 εκατ., τα κέρδη προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων EBITDA) να αυξάνονται κατά 11,5% σε 215,9 εκατ., ενώ η ρευστότητα ταμειακά διαθέσιμα) κυμάνθηκε στα 163,7 εκατομμύρια. Πίνακας 2.1. Στατιστικά Στοιχεία Κίνησης 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Επιβατική Κίνηση 11.827.448 12.252.317 13.662.332 14.281.020 15.079.708 16.538.403 16.466.491 Αριθμός Επιβατών Εσωτερικού 4.142.353 4.365.258 5.109.136 5.169.049 5.468.613 5.955.339 5.826.840 Αριθμός Επιβατών Εξωτερικού 7.685.095 7.887.059 8.553.196 9.111.971 9.611.095 10.583.064 10.639.651 Κινήσεις Αεροσκαφών 159.467 170.129 190.998 180.936 190.872 205.295 199.418 Αριθμός Πτήσεων Εσωτερικού 79.858 83.572 92.449 88.031 92.326 96.781 92.911 Αριθμός Πτήσεων Εξωτερικού 79.609 86.557 98.549 92.905 98.546 108.514 106.507 Εμπορευματική Κίνηση 1 106.813 109.742 119.000 115.943 120.174 118.972 122.195 Συνολικός Όγκος Εισαγωγών 55.459 60.251 64.608 63.159 64.741 63.235 65.203 Συνολικός Όγκος Εξαγωγών 51.354 49.491 54.392 52.784 55.433 55.737 56.992 1 Σε τόνους Πηγή: Εταιρεία Αεροδρομίου 13

ΑΝΑΛΥΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΑΑ Πίνακας 2.2. Οικονομικά Στοιχεία 2008 εκατ. ) 2007 εκατ. ) 2006 εκατ. ) Μεταβολή 2008-2007) %) Κύκλος Εργασιών & Έσοδα από το Τέλος Ανάπτυξης 420,7 399,5 357,5 5,3 Αεροδρομίου ΤΑΑ) Έσοδα από Αεροπορικές Χρεώσεις και ΤΑΑ 252,4 243,7 214,3 3,6 Κύκλος Εργασιών & Έσοδα από ΤΑΑ ανά επιβάτη 25,5 24,2 23,7 5,4 Λειτουργικά Έξοδα 148,8 141,5 124,9 5,1 Αποσβέσεις 72,2 72,6 73,3-0,5 Χρηματοοικονομικά Έξοδα 50,2 59,6 64,7-15,8 Επιχορηγήσεις σχετιζόμενες με μη λειτουργικά έξοδα 56,0 64,4 66,2-13 EBITDA 215,9 193,6 166,4 11,5 Κέρδη προ Φόρων 149,4 125,7 94,6 18,9 Καθαρά Κέρδη μετά Φόρων 117,3 94,0 64,8 24,8 Ταμειακά Διαθέσιμα 163,7 176,8 124,8-7,4 Γενικό Σύνολο Ενεργητικού 1.481,5 1.575,1 1.601,1-5,9 Προστιθέμενη Αξία επί των Παγίων AVA) 1 75,3 56,6 28,1 33 1 Προστιθέμενη Αξία επί των Παγίων AVA) = Καθαρά Λειτουργικά Κέρδη μετά Φόρων Κόστος Κεφαλαίου x Καθαρή Αξία Παγίων Πηγή: Εταιρεία Αεροδρομίου Από τα παραπάνω, καθώς και από τα δημοσιευμένα στοιχεία κίνησης και οικονομικής απόδοσης, προκύπτει ότι ο ΔΑΑ αποτελεί πόλο οικονομικής και επιχειρηματικής ανάπτυξης, προσφέροντας απευθείας συνδέσεις με 116 προορισμούς σε 50 χώρες που εξυπηρετούνται από 70 αεροπορικές εταιρείες στοιχεία 2007). Παράλληλα, ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο 700 και πλέον επιχειρήσεων που συνδέονται άμεσα και έμμεσα με τη λειτουργία του αεροδρομίου. Περίπου 30% αυτών των επιχειρήσεων ελέγχεται από ξένους επενδυτές, ενώ το υπόλοιπο 70% ελέγχεται κατά πλειοψηφία από Έλληνες μετόχους. Οι περισσότερες από τις συνδεδεμένες επιχειρήσεις είναι εντελώς νέες εταιρείες ή αποτελούν νεοσύστατες θυγατρικές και υποκαταστήματα υπαρχουσών εταιρειών. Περισσότερα από 15.000 άτομα εργάζονται στο συγκρότημα του αεροδρομίου, ενώ περίπου 2.400 16%) προέρχονται ή και διαμένουν στην περιοχή των Μεσογείων, μετατρέποντας έτσι τον ΔΑΑ σε έναν από τους μεγαλύτερους τροφοδότες απασχόλησης της χώρας, αλλά και της εγγύς περιοχής των Μεσογείων. Για τη ΔΑΑ Α.Ε. το ποσοστό των εργαζομένων που διαμένουν στην περιοχή των Μεσογείων ανέρχεται στο 28%. Σημαντικός είναι ο ρόλος της ΔΑΑ Α.Ε. για την προώθηση της απασχόλησης από τις τοπικές Κοινότητες μέσω καταγραφής των αναγκών σε συνεργασία με τις εταιρείες της αεροδρομιακής κοινότητας και επικοινωνίας αυτών στους τοπικούς Δήμους και Κοινότητες. Παράλληλα, δεν πρέπει να αγνοηθεί το ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός ότι η κατασκευή του αεροδρομίου συνέβαλε στην αναβάθμιση της ευρύτερης περιοχής με τη δημιουργία μεγάλων έργων υποδομής, όπως η Αττική Οδός και ο προαστιακός σιδηρόδρομος, την ανάπτυξη νέων εμπορικών ζωνών και τη συνολική αύξηση των τιμών της ακίνητης περιουσίας. Ένα σημαντικό μέρος του προγράμματος χορηγιών της ΔΑΑ Α.Ε. διοχετεύεται στην ανάπτυξη υποδομών στις τοπικές Κοινότητες και κυρίως στη συντήρηση / ανακατασκευή του τοπικού οδικού δικτύου. 14

2. O Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών 2.3. Η Aεροδρομιακή Kοινότητα Ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών αποτελεί ένα οικονομικό σύστημα που περιλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος φορέων και εταιρειών που δραστηριοποιούνται στις εγκαταστάσεις του. Οι οργανισμοί αυτοί συνθέτουν την αεροπορική κοινότητα και ομαδοποιούνται σε επτά βασικές κατηγορίες Σχήμα 2.1): Εταιρεία διαχείρισης αεροδρομίου Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Α.Ε. ΔΑΑ Α.Ε.), Αεροπορικές εταιρείες Arlnes π.χ. Ολυμπιακές Αερογραμμές, Aegean, Lufthansa, Altala, Swssar, Ar France, Brtsh Arways, KLM), Υπηρεσίες επίγειας εξυπηρέτησης - Χρήστες π.χ. Goldar, OAS, Swssport, European Ar Transport, SAFCO, OIC), Εμπορικό κέντρο αεροσταθμού Ανάδοχοι/Concessonares - π.χ. Duty Free & Travel Value, καταστήματα εστίασης, λιανεμπόριο, διαφήμιση και υπηρεσίες), Εξωτερικοί πάροχοι υπηρεσιών Outsourcers - π.χ. επιχειρήσεις παροχής καυσίμων, υπηρεσίες στάθμευσης, υπηρεσίες συμπληρωματικής ασφάλειας, υπηρεσίες καθαριότητας, υπηρεσίες συντήρησης), Εμπορικό πάρκο Commercal park - π.χ. Κωτσόβολος, IKEA, Factory Outlet) και Δημόσιες υπηρεσίες υποστήριξης αεροδρομίου State enttes π.χ. υπηρεσίες που προσφέρονται σε συνεργασία ή εξολοκλήρου από δημόσιους φορείς: ΥΠΑ, τελωνειακός έλεγχος, υγειονομικός έλεγχος, υπηρεσίες ταχυδρομείου, υπηρεσίες πυρόσβεσης-πυρασφάλειας, υπηρεσίες ΕΚΑΒ, υπηρεσίες αστυνόμευσης). Στα πλαίσια της αεροπορικής κοινότητας σημαντικός είναι ο ρόλος των εταιρειών χρήστες/users) επίγειας εξυπηρέτησης ground handlng companes), οι οποίες προσφέρουν υπηρεσίες είτε για τις αντίστοιχες μητρικές εταιρείες π.χ. Aegean Arlnes, Interjet, European Ar Transport, Altala, KLM, TUI Hellas, Epslon Avaton, Brtsh Arways, Euroar, Star Ar, Swss Techncs) είτε προς τρίτους π.χ. Olympc Arways, Goldar Handlng, Swssport Hellas, Sgnature Flght Support, Euroavaton, Interjet, Interservce, Pandar). Σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο, οι εταιρείες αυτές προσφέρουν υπηρεσίες σε καθεστώς ελεύθερης πρόσβασης απεριόριστος αριθμός προμηθευτών) και περιορισμένης πρόσβασης συγκεκριμένος αριθμός προμηθευτών). Για τις ανοικτού τύπου υπηρεσίες συντάσσονται νομικές συμβάσεις αορίστου χρόνου, ενώ για τις αντίστοιχες περιορισμένης πρόσβασης οι σχετικές συμβάσεις έχουν ισχύ για επτά συνεχή έτη. Οι υπηρεσίες περιορισμένης πρόσβασης περιλαμβάνουν τη διαχείριση αποσκευών, την επιβίβαση/ αποβίβαση υπηρεσίες πίστας), τη διαχείριση εμπορευμάτων και ταχυδρομείου και τη διαχείριση καυσίμων. Οι υπηρεσίες ελεύθερης πρόσβασης περιλαμβάνουν τις διοικητικές υπηρεσίες εδάφους και εποπτείας, την εξυπηρέτηση των επιβατών, τη συντήρηση των αεροσκαφών, τις πληροφορίες πτήσεων και τη διαχείριση των πληρωμάτων, τις μεταφορές εδάφους και τις υπηρεσίες τροφοδοσίας caterng) εντός των αεροσκαφών. Μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων της αεροπορικής κοινότητας είναι εμπορικού χαρακτήρα. Συγκεκριμένα, το εμπορικό κέντρο εντός του αεροσταθμού termnal) του ΔΑΑ περιλαμβάνει πάνω από 50 καταστήματα λιανικής πώλησης π.χ. καλλυντικών, ρούχων και αξεσουάρ, ηλεκτρονικών προϊόντων και μουσικής, βιβλίων, έντυπου τύπου, ειδών δώρου), 15 εστιατόρια και καφετέριες, καθώς και πλήθος υπηρεσιών, όπως τράπεζες, ταχυδρομείο, φαρμακεία, ενοικίαση αυτοκινήτων, ταξιδιωτικούς πράκτορες, αποθήκευση αποσκευών κλπ. Το εμπορικό κέντρο του αεροσταθμού εκτείνεται σε περίπου 9.000 τ.μ., ενώ περιλαμβάνει συνολικά 43 αναδόχους concessonares) με πάνω από 110 σημεία πώλησης. 15

ΑΝΑΛΥΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΑΑ Επιπρόσθετα, αντίστοιχου χαρακτήρα υπηρεσίες προσφέρουν και οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο εμπορικό πάρκο του αεροδρομίου. Το εμπορικό πάρκο καταλαμβάνει έκταση περίπου 130.000 τ.μ. καθαρός εμπορικός χώρος 54.000 τ.μ.) και αποτελείται από τέσσερα μεγάλα πολυκαταστήματα: IKEA, Κωτσόβολο, Factory Outlet και Leroy Merln. Το μεγάλο εύρος προϊόντων που προσφέρουν αυτά τα καταστήματα π.χ. έπιπλα, οικιακές συσκευές, εργαλεία, είδη σπιτιού, ρουχισμό) σε συνδυασμό με την ευκολία πρόσβασης και στάθμευσης, αλλά και τις συμπληρωματικές υπηρεσίες εστίασης Olympus Plaza Food Court) και ανεφοδιασμού καυσίμων Shell), καθιστούν το εμπορικό πάρκο του ΔΑΑ έναν δημοφιλή εμπορικό προορισμό για την περιοχή της Αττικής με πάνω από 3,5 εκατ. επισκέπτες το 2008. Σχήμα 2.1. Αεροδρομιακή Κοινότητα ΔΑΑ 757 εργαζόμενοι Eμπορικό Κέντρο Αεροσταθμού 2.289 εργαζόμενοι Eξωτερικοί Πάροχοι Υπηρεσιών 1.893 εργαζόμενοι Υπ. Eπίγειας Εξυπηρέτησης 4.366 εργαζόμενοι Aεροδρομιακή Κοινότητα Σύνολο: 15.296 εργαζόμενοι Δημόσιες Υπ. Υποστήριξης Αεροδρομίου 1.345 εργαζόμενοι Aεροπορικές Εταιρείες 3.027 εργαζόμενοι Eμπορικό Πάρκο 1.619 εργαζόμενοι 2.4. Προοπτικές Ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών, στα οκτώ πρώτα χρόνια λειτουργίας του, παρουσιάζει ικανοποιητικά επίπεδα αεροναυτιλιακής κίνησης, ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών και αποτελεσματικής εξυπηρέτησης επιβατών και αεροσκαφών. Η οικονομική του απόδοση, σε συνδυασμό και με την ταχεία ανάπτυξη των εμπορικών μηαεροναυτιλιακών) του υπηρεσιών, κατατάσσει τον ΔΑΑ μεταξύ των πλέον αποδοτικών ευρωπαϊκών αεροδρομίων στην κατηγορία του. Η συνέχιση αυτής της πορείας εξαρτάται από την αποτελεσματικότητα του στρατηγικού σχεδιασμού του ΔΑΑ και την ταχύτητα προσαρμογής του στις διαμορφούμενες ανάγκες της αερομεταφορικής αγοράς της ευρύτερης περιοχής σε συνδυασμό με τον ρόλο που διαδραματίζει η Ελλάδα ως κύριος «παίχτης» στις αναπτυσσόμενες αγορές της Ανατολικής Ευρώπης, των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής. Ο ΔΑΑ πρέπει να επωφεληθεί από τις μεγάλες επενδύσεις του σε υποδομές και την επάρκειά του σε χωρητικότητα υποδοχής και εξυπηρέτησης πτήσεων και επιβατών, αλλά και τις αντίστοιχες μεγάλες δυνατότητές του για την εξυπηρέτηση φορτίου και ταχυδρομείου. 16

2. O Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Ωστόσο, για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του μέλλοντος, αλλά και για την ανταπόκριση στην προοδευτική αύξηση της κίνησης, ο ΔΑΑ έχει καταρτίσει επενδυτικό πλάνο προσαρμογής των υποδομών του και ανάπτυξης του αεροδρομίου καθ όλη τη διάρκεια της περιόδου διαχείρισης 1996-2026), έτσι ώστε να διατηρεί κάθε στιγμή τη βέλτιστη χωρητικότητα διαθέσιμη για τους αναπτυσσόμενους και τους νέους πελάτες. Το επενδυτικό πρόγραμμα υποδομών της περιόδου 2008-2025 εκτιμάται ότι θα ανέλθει σε περίπου 1,9 δισεκατομμύρια. Στις μη-αεροναυτιλιακές υπηρεσίες, οι βασικές στρατηγικές προτεραιότητες, όπως ο εμπλουτισμός των εμπορικών υπηρεσιών με νέα προϊόντα και προμηθευτές, η περαιτέρω ανάπτυξη της ακίνητης περιουσίας και των συμβουλευτικών υπηρεσιών του ΔΑΑ προς άλλους φορείς και αεροδρόμια, είναι απολύτως συμβατές με ένα σύγχρονο μοντέλο ανάπτυξης. Προς αυτήν την κατεύθυνση αναμένεται να συμβάλει αποφασιστικά η λειτουργία του νέου εκθεσιακού και συνεδριακού κέντρου ήδη από τον Ιανουάριο 2009), ενός από τα ελάχιστα που διαθέτει η χώρα 50.000 τ.μ. εκθεσιακοί χώροι και αίθουσες συνεδρίων 700 ατόμων), καθώς και η πώληση υπηρεσιών στον τομέα της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, που θα κεφαλαιοποιήσει την τεχνογνωσία που αποκτήθηκε στη διάρκεια των ετών. Σημαντικό δείγμα προσαρμογής της εταιρείας στις πλέον σύγχρονες αντιλήψεις εταιρικής διακυβέρνησης και καινοτόμων δράσεων είναι και τα προγράμματα δράσεων που σχετίζονται με την Εταιρική Υπευθυνότητα. Τα ειδικά προγράμματα δράσεων για την Κλιματική Αλλαγή περιλαμβάνουν σειρά ενεργειών που αποσκοπούν στη μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου μέσω της μείωσης της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας στα κτίρια και στις υποδομές, της σταδιακής μετατροπής του στόλου επιχειρησιακών οχημάτων από βενζινοκίνητα σε τεχνολογίας φυσικού αερίου ή «υβριδικά», του προγράμματος ανακύκλωσης απορριμμάτων 4.846 τόνοι ανακυκλώθηκαν το 2007 34% του συνόλου), του προγράμματος εξοικονόμησης ενέργειας και άλλων δράσεων. Οι σχετικές πρωτοβουλίες της Εταιρείας Αεροδρομίου αναγνωρίζονται από την ελληνική και διεθνή αγορά, ενώ ενδεικτικές είναι οι βραβεύσεις Greenlght και Greenbuldng που έλαβε ο ΔΑΑ για τη συνεπή και υπεύθυνη στάση του στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Για τις τοπικές Κοινότητες εφαρμόζεται ειδικό πρόγραμμα δράσεων, που εδράζεται στην καλλιέργεια σχέσεων εμπιστοσύνης και αρμονικής συνύπαρξης. Με δράσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση των υποδομών σε δρόμους, σχολεία, κέντρα υγείας κλπ., καθώς και με προωθητικές ενέργειες για την ενίσχυση της απασχόλησης και του τοπικού Πολιτισμού, η Εταιρεία Αεροδρομίου αποβλέπει σε δυναμική παρουσία στην περιοχή και συμμετοχή Εταιρικού Πολίτη στην αναβάθμιση και την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής των Μεσογείων. Η έννοια του Εταιρικού Πολίτη για την Εταιρεία Αεροδρομίου καθορίζεται επίσης από τις δράσεις για την προώθηση του Ελληνικού Πολιτισμού μέσα στους χώρους του Αεροδρομίου, όπως τις εκθέσεις εικαστικών τεχνών και τη λειτουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου. Τέλος, η στρατηγική Εταιρικής Υπευθυνότητας προβλέπει την ενίσχυση της διαφάνειας στη μέτρηση και επικοινωνία της επίδρασης της Εταιρείας Αεροδρομίου, μέσω της εφαρμογής διεθνώς αναγνωρισμένων προτύπων όπως οι οδηγίες του Global eportng Intatve) και η ανάληψη σχετικών πρωτοβουλιών όπως η συμμετοχή στο πρόγραμμα Global Compact των Ηνωμένων Εθνών). Η διακριτή θέση της Εταιρείας Αεροδρομίου στον τομέα της Εταιρικής Υπευθυνότητας αναγνωρίζεται με την κατάταξή της στην 4 η θέση ανάμεσα στις 100 μεγαλύτερες εταιρείες της Ελλάδας από την έρευνα Accountablty atng. 17

ΑΝΑΛΥΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΑΑ 3. EΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΩΝ: Ανάλυση και Μέτρηση Οικονομικών Επιπτώσεων Αεροδρομίων Η μελέτη των οικονομικών επιπτώσεων αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο στη διάθεση των διάφορων φορέων και οργανισμών διαχείρισης και παρακολούθησης της λειτουργίας των αεροδρομίων. Αποτελεί μέσο αξιολόγησης και διακρίβωσης της αξίας που ένα αεροδρόμιο συνεισφέρει στην τοπική, περιφερειακή, αλλά και εθνική οικονομία. 3.1. Μεθοδολογίες Ανάλυσης Οικονομικών Επιπτώσεων Οι μεθοδολογίες για την αποτίμηση των οικονομικών επιπτώσεων αεροδρομίων, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, συνοψίζονται ως εξής: 1. Μοντέλα εισροών-εκροών nput-output models). Μετρούν τρεις ξεχωριστές, αλλά συνδεόμενες μεταξύ τους κατηγορίες: άμεσες drect mpacts), έμμεσες ndrect mpacts) και πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις nduced/multpler mpacts). Οι άμεσες επιπτώσεις περιλαμβάνουν την απασχόληση αριθμό εργαζομένων) καθώς και το συνολικό αποτέλεσμα που παράγεται από και στο αεροδρόμιο π.χ. ετήσιες πωλήσεις). Οι έμμεσες επιπτώσεις αναφέρονται στην απασχόληση και στο συνολικό οικονομικό αποτέλεσμα που παράγεται από τις επιχειρήσεις εκτός αεροδρομίου, το οποίο όμως συνδέεται με δραστηριότητες που σχετίζονται και πραγματοποιούνται αποκλειστικά για το αεροδρόμιο. Οι πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις αντιπροσωπεύουν αποτελέσματα στην περιφερειακή ή/και εθνική οικονομία που προέρχονται από διαδοχικούς γύρους δαπανών ως συνέπεια των άμεσων και έμμεσων επιπτώσεων. Το συνολικό οικονομικό αποτέλεσμα ενός αεροδρομίου αποτελεί το άθροισμα των τριών παραπάνω κατηγοριών. Στοιχεία για τη μέτρηση των τριών αυτών κατηγοριών μπορούμε να συλλέξουμε είτε μέσω της εκάστοτε αρχής/εταιρείας διαχείρισης του αεροδρομίου είτε μέσω της διενέργειας σχετικής έρευνας πεδίου π.χ. ερωτηματολόγια) ή και με τον συνδυασμό των δύο. 2. Συλλογή πληροφοριών για πιθανά οφέλη collecton of benefts method). Ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια μέτρησης των ωφελειών και του κόστους ενός αεροδρομίου συμπεριλαμβανομένων: εξοικονόμηση χρόνου, οφέλη από τη χρήση αεροπορικών υπηρεσιών, ενθάρρυνση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, τουριστικά και κοινωνικά οφέλη. Η μέτρηση αυτή γίνεται συνήθως με τη χρήση 18