Μεταλλευτική Οικονομία

Μεταλλευτική Οικονομία Ενότητα 1: Εισαγωγή Δ. Καλιαμπάκος - Δ. Δαμίγος

Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Cretive Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.

Οικονομική 3 Η οικονομική επιστήμη εξετάζει τη συμπεριφορά των ανθρώπινων όντων αναφορικά με την παραγωγή, κατανομή και κατανάλωση υλικών αγαθών και υπηρεσιών σε έναν κόσμο με πεπερασμένη διαθεσιμότητα πόρων.

Τα οικονομικά προβλήματα 4 Τι θα παραχθεί; Πώς θα παραχθεί; Για ποιον θα παραχθεί; Τα προβλήματα δημιουργούνται από: Τις «ακόρεστες» ανάγκες Τη «στενότητα» των πόρων

Ανάγκες και αγαθά 5 Η ανάγκη δηλώνει το αίσθημα κάποιας έλλειψης, το οποίο εκφράζεται με την επιθυμία ικανοποίησης της και διακρίνονται σε: Ανάγκες ύπαρξης Ανάγκες «πολιτισμού» Τα μέσα που ικανοποιούν τις ανάγκες αυτές ονομάζονται αγαθά.

Μέσα παραγωγής 6 Φυσικοί πόροι (γη, ορυκτοί πόροι, κλπ.) Εργασία Κεφάλαιο (παραγωγικά μέσα) Όλα τα μέσα παραγωγής χαρακτηρίζονται από την ιδιότητα της «στενότητας» (ή σπανιότητας). Το γεγονός αυτό εγείρει ένα «Ζήτημα Επιλογής».

Παραγωγικές δυνατότητες 7 Αγροτικά προϊόντα Καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων Ym Yo A Y1 B o 1 m Βιομηχανικά προϊόντα Σχ. 1.1: Καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων

Κόστος ευκαιρίας 8 Όλα τα μέσα παραγωγής χαρακτηρίζονται από την ιδιότητα της «στενότητας» (ή σπανιότητας). Το γεγονός αυτό εγείρει ένα «Ζήτημα Επιλογής». Η ποσότητα (ή αξία) ενός αγαθού (ή υπηρεσίας) που θυσιάζεται προκειμένου να παραχθεί (ή να καταναλωθεί) ένα άλλο αγαθό καλείται «Κόστος ευκαιρίας».

Βασικά συμπεράσματα 9 Το «τι θα παραχθεί» καθορίζεται κυρίως από τη διαθεσιμότητα (επομένως και τη στενότητα) των παραγωγικών συντελεστών. Το «πώς θα παραχθεί» εξαρτάται από το βέλτιστο συνδυασμό των παραγωγικών συντελεστών, ή εναλλακτικά από το συνδυασμό που εξασφαλίζει το χαμηλότερο κόστος ευκαιρίας. Το «για ποιον θα παραχθεί» ένα αγαθό αναφέρεται στην κατανομή της παραγωγής μεταξύ των μελών της κοινωνίας. Αυτή μπορεί να γίνει με βάση την προσφορά στην παραγωγή, τις ανάγκες ή ένα συνδυασμό των δύο.

Μεταλλευτική οικονομική 10 Η επιστήμη, η οποία έχει ως αντικείμενο τη μελέτη των οικονομικών προβλημάτων που σχετίζονται με τους ορυκτούς πόρους και πιο συγκεκριμένα: την ανάλυση της αγοράς των ορυκτών πρώτων υλών (ΟΠΥ) και του διεθνούς εμπορίου των μεταλλευτικών /μεταλλουργικών προϊόντων τη μελέτη των προβλημάτων που σχετίζονται με τη σημερινή και μελλοντική επάρκεια των ΟΠΥ την οικονομική αξιολόγηση μεταλλευτικών επενδύσεων

Μεταλλευτική οικονομική 11 Με τη στενότερη έννοια του όρου, δεν περιλαμβάνεται το αντικείμενο της οικονομικής αξιολόγησης των μεταλλευτικών επενδύσεων, αλλά μια σειρά θεμάτων όπως: Οι παράγοντες που επιδρούν στην προσφορά και στη ζήτηση ΟΠΥ Οι διάφορες μορφές και δομές αγοράς ΟΠΥ Το ειδικό φορολογικό καθεστώς των μεταλλευτικών επιχειρήσεων Η άριστη χρήση των ΟΠΥ ως μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων, κ.ά.

Μεταλλευτική οικονομική 12 Ένας διακριτός κλάδος των οικονομικών για τις ΟΠΥ είναι σημαντικός λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της μεταλλευτικής δραστηριότητας και των ΟΠΥ: Οι ΟΠΥ αποτελούν ένα «κληροδότημα μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων που χρήζει βέλτιστης εκμετάλλευσης. Οι ΟΠΥ αποτελούν κυρίως συντελεστή εισροής στην παραγωγική διαδικασία και όχι τελικά προϊόντα. Τα κοιτάσματα είναι κατανεμημένα ανομοιόμορφα στον πλανήτη, συχνά σε απομονωμένες περιοχές, μακριά από τα κέντρα κατανάλωσης. Επιπρόσθετα..

Μεταλλευτική οικονομική 13 Η ανάπτυξη ενός κοιτάσματος είναι επένδυση έντασης κεφαλαίου. Από την ανακάλυψη ενός κοιτάσματος μέχρι την παραγωγή προϊόντος μεσολαβεί ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, κατά το οποίο μπορεί να έχουν αλλάξει δραματικά οι συνθήκες της αγοράς (προσφορά, ζήτηση, τεχνολογία, κλπ.). Οι ιδιαιτερότητες των κοιτασμάτων δημιουργούν συνθήκες εμφάνισης οικονομικής προσόδου. Η μεταλλευτική βιομηχανία μπορεί να έχει σημαντικές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε τοπικό, περιφερειακό ή και εθνικό επίπεδο. Η αγορά των ΟΠΥ υπόκειται σε μια σειρά από στρεβλώσεις, λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα και της σημασίας τους.

Ελληνική εξορυκτική βιομηχανία

Ελληνική εξορυκτική βιομηχανία 15 ΠΡΟΪΟΝ 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 1. Αλουμίνα ένυδρη 786 782 780 789 807,5 796 785 809,7 784 811,6 2. Αλουμίνιο 166 165 164,5 168 162,3 129 137 165,15 165 169,48 3. Ανθρακικό ασβέστιο-τάλκης- Δολομίτης κατ. 181 200 250 350 500 600 450 400 380 345* 4. Ασβεστολιθικά αδρανή - 90.000 100.000 90.000 85.000 70.000 21.000 15.100 13.368 15.286 5. Άστριοι (Τελικά προϊόντα) 79 99 56 38 35,7 27,12 23,05 10,2 - - 6. Ατταπουλγίτης 4 7 7 7 25 28 30 34 19 20 7. Βωξίτης 2.444 2.495 2.194 2.128 2.174 1.935 1.902 2.324 1.816 1.844 8. Γύψος 912 915 900 940 900 580 574 587 700 760 9. Δίπυρος μαγνησία 46 67 51 42 46,7 22,37 63,9 39 22,79 24,77 10. Καολίνης 44 44 40 40 - - - - - 11. Καυστική μαγνησία 86 73 69 72 70,5 57,5 67 58 54,5 61,12 12. Κίσσηρις 835 852 801 838 828 381 469 386 420 13. Λευκόλιθος 413 410 373 340 396,5 326,3 400 392 281 337,6 14. Λιγνίτης 71.900 69.064 64.100 66.100 65.000 64.000 58.400 62.368 54.000 15. Μάρμαρα προϊόντα από εξόρυξη 1.738 1.500 1.790 1.690 1.500* 950* 1.280 1.408 1.500* 1.560* 16. Μάρμαρα όγκοι 362 398 420 440 430 300* 470 500* 520* 17. Μικτά θειούχα μεταλλεύματα - - 180 214 272 231 236 220 233 230 18. Μικτά θειούχα συμπυκνώματα - - 69 144 82 60 58 50 60 19. Μπεντονίτης (ορυκτός) 1.100 1.125 1.166 1.342 1.580 750 1.250 1.250 1.300 1.200 20. Μπεντονίτης ενεργοποιημένος 856 880 962 1.113 1.262,80 850 900 730 730 21. Νικέλιο (περιεχ. σε κράμα) 18 19 18 18,67 16,6 8,3 13,96 18,53 18,63 16,89 22. Νικελιούχα σιδ/μεταλλεύματα 2.485 2.776 2.320 2.367 2.262 1.398 2.236 2.306 2.220 23. Ολιβίνης 35 40 40 33,3 32 29 30 24. Περλίτης (ορυκτός) 1.067 1.075 1.049 1.100 1.000 700 720 680 600 25. Περλίτης κατεργασμένος 630 600 700 650 600 450 420 400 430 26. Ποζολάνη 1.268 1.459 1.525 1.520 1.059 830 300 285 266 27. Πυρίμαχες μάζες 24 26 30 31 22,6 31,6 36,3 45 44,13 42,3 28. Πυριτικό 93 113 110 52 52,5 38 1,7 7 10 29. Χαλαζίας χαλαζιακά προϊόντα 16 15 14 15 16,2 14,3 8,2 - - 30. Χουντίτης Υδρομαγνησίτης 13 9 25,7 15 19,6 10 23,8 24,2 15,2 Πηγή: ΣΜΕ, 2013 *τάξη μεγέθους Πίνακας 1.1: Παραγωγή μεταλλευμάτων, βιομηχανικών ορυκτών, προϊόντων μηχανικής κατεργασίας - εμπλουτισμού - μεταλλουργίας και μαρμάρων (σε χιλ. τόνους) για τα έτη 2004-2013

Ελληνική εξορυκτική βιομηχανία 16 Η Ελλάδα σύμφωνα με τα στοιχεία της US Geologicl Survey προκύπτει ότι το 2014 ήταν: 1 η στον κόσμο σε παραγωγή περλίτη (40% της παγκόσμιας παραγωγής). 1 η στην ΕΕ και 3 η στον κόσμο σε παραγωγή μπεντονίτη (9% της παγκόσμιας παραγωγής). 1 η στην ΕΕ και 11 η στον κόσμο σε παραγωγή βωξίτη. 2 η στην ΕΕ (μετά την Γερμανία) και μέσα στους 10 μεγαλύτερους παραγωγούς λιγνίτη του κόσμου. 1 η στην παραγωγή νικελίου στην ΕΕ (40% της παραγωγής της ΕΕ).

Ελληνική εξορυκτική βιομηχανία 17 3 η στις εξαγωγές μαρμάρου στην ΕΕ (μετά από Ιταλία, Ισπανία) και ανάμεσα στις 6 πρώτες χώρες του κόσμου. 4 η στην παραγωγή μαγνησίτη στην ΕΕ και ανάμεσα στις 10 μεγαλύτερες παραγωγούς στον κόσμο. Επιπλέον: Το 75% των πωλήσεων της ελληνικής εξορυκτικής βιομηχανίας μεταλλευμάτων και ορυκτών αφορά σε εξαγωγές. Ο κλάδος απασχολεί άμεσα 20.000 εργαζομένους.

Οι έμμεσες οικονομικές επιδράσεις του κλάδου

Έμμεσες επιδράσεις 19 Η οικονομική διασύνδεση ενός μεταλλευτικού έργου αφορά σε: «προς τα πίσω διασύνδεση» (bckwrd linkge), π.χ. αγορά τροφίμων, ηλεκτρικής ενέργειας, υπηρεσιών, κ.λπ. «προς τα εμπρός διασύνδεση» (forwrd linkge) στην επεξεργασία του τελικού προϊόντος, π.χ. μεταλλουργίες, μονάδες μεταποιητικού κλάδου. «διασύνδεση τελικής ζήτησης» (finl demnd linkge) σε σχέση με την αύξηση των δαπανών σε αγαθά και υπηρεσίες από τα νοικοκυριά των εργαζομένων στο έργο. «δημοσιονομική διασύνδεση» (fiscl linkge), π.χ. φόροι, μεταλλευτικά δικαιώματα, κ.ά. τα οποία αξιοποιούνται στη δημιουργία άλλων κοινωνικών υποδομών.

Έμμεσες επιδράσεις 20 Οι διασυνδέσεις αυτές μετρώνται με τη βοήθεια ειδικών οικονομικών μεγεθών, τα οποία καλούνται πολλαπλασιαστές (multipliers). Πολ/στής Πολ/στής Απασχόλησης Αποτελέσματος Δυτική Αυστραλία Μεταλλικά ορυκτά 2,1 4,1 Ενεργειακά ορυκτά 1,8 3,6 Επεξεργασία βασικών μετάλλων 2,3 4,7 Επεξεργασία ενεργειακών υλών 1,9 4,3 Μέσες τιμές για όλη την Αυστραλία 2,2 2,6 Βόρεια Χιλή Γεωργία 2,3 1,13 Αλιεία 2,08 1,25 Μεταλλευτική 1,8 2,04-6,71 Κατασκευές 2,2 1,57 Μεταποίηση 1,79 1,57 Υπηρεσίες κοινής ωφέλειας 1,92 6,29 (Πηγή: Eggert, 2001) Πίνακας 1.2: Πολλαπλασιαστές εκροής (output multipliers) και απασχόλησης (employment multipliers) για περιοχές της Αυστραλίας και της Χιλής για τη μεταλλευτική και άλλους κλάδους

Το υπόδειγμα εισροών-εκροών

Πίνακας εισροών-εκροών 22 Ο υπολογισμός των πολλαπλασιαστών πραγματοποιείται με τη χρήση υποδειγμάτων εισροών εκροών, που προτάθηκαν για πρώτη φορά από τον οικονομολόγο W. Leontief στη δεκαετία του 1930. Η οικονομία της χώρας διαιρείται σε ορισμένο αριθμό τομέων δραστηριότητας, οι οποίοι αποτελούνται από επιχειρήσεις που παράγουν ομοειδή προϊόντα. Τα προϊόντα ενός τομέα χρησιμοποιούνται από κάποιο άλλο τομέα, που αντίστοιχα τα προϊόντα του είναι αναγκαία για τις παραγωγικές διαδικασίες πολλών άλλων τομέων. Δημιουργείται λοιπόν ένα σύστημα παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, με χρήση και ανταλλαγή προϊόντων και ένα σύστημα δημιουργίας προστιθέμενης αξίας.

Πίνακας εισροών-εκροών 23 Σε έναν πίνακα εισροών - εκροών η οικονομία διαιρείται σε τομείς, κλάδους και υποκλάδους και καταγράφονται οι μεταξύ τους συναλλαγές, δηλαδή οι ροές των αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ όλων των τομέων - κλάδων, για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Ο πίνακας παρέχει πληροφορίες για την ενδιάμεση ανάλωση, την απασχόληση, τις εισαγωγές/εξαγωγές, την τελική κατανάλωση, κ.λπ. Οι συναλλαγές αυτές καταγράφονται συνήθως σε χρηματικές μονάδες, εντούτοις υπάρχουν και πίνακες εισροών - εκροών σε φυσικές μονάδες.

Πίνακας εισροών-εκροών 24 Ένας τυπικός πίνακας εισροών - εκροών υποδιαιρείται σε 3 βασικά τμήματα: τον πίνακα ενδιάμεσης ανάλωσης (CI), τον πίνακα τελικής ζήτησης (FD) και τον πίνακα αρχικών εισροών (PI). Εισροές Εκροές Πρωτογενής τομέας Δευτερογενής τομέας Τριτογενής τομέας Ιδιωτική- Δημόσια κατανάλωση Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου Εξαγωγές Σύνολο ζήτησης Πρωτογενής τομέας Δευτερογενής Πίνακας Ενδιάμεσης Ανάλωσης Πίνακας Τελικής Ζήτησης τομέας Τριτογενής τομέας CI=(z ij ), n x n FD, n x d Αμοιβές εργαζομένων Φόροι-επιδοτήσεις Πίνακας Αρχικών Εισροών Ανάλωση κεφαλαίου PI, p x n Εισαγωγές Σύνολο παραγωγής Πίνακας 1.3: Πίνακας εισροών - εκροών

Πίνακας εισροών-εκροών 25 Ο πίνακας ενδιάμεσης ανάλωσης (CI) περιγράφει τις ροές συναλλαγών μεταξύ των τομέων οικονομικής δραστηριότητας. Τα στοιχεία του πίνακα CI, z ij, δείχνουν τις αγορές που κάνει ο j τομέας της οικονομίας από τους υπόλοιπους τομείς i της οικονομίας (στήλες του πίνακα CI), καθώς και τις πωλήσεις του τομέα i προς τους λοιπούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας j (γραμμές του πίνακα CI). Ο πίνακας τελικής ζήτησης (FD) περιγράφει την τελική ζήτηση προϊόντων από κάθε κλάδο της οικονομίας για κατανάλωση, επενδύσεις και εξαγωγές. Ο πίνακας αρχικών εισροών (PI) περιγράφει τις απαιτούμενες πρωτογενείς εισροές κάθε τομέα οικονομικής δραστηριότητας σε εργασία, κεφάλαιο και εισαγωγές.

Πίνακας εισροών-εκροών 26 Για κάθε τομέα οικονομικής δραστηριότητας i, τα στοιχεία της αντίστοιχης σειράς των πινάκων CI και FD δείχνουν την ενδιάμεση και τελική ζήτηση των παραγόμενων προϊόντων του τομέα και για κάθε τομέα οικονομικής δραστηριότητας j, τα στοιχεία της αντίστοιχης στήλης των πινάκων CI και PI δείχνουν την ενδιάμεση και πρωτογενή ζήτηση πόρων, αντίστοιχα. Η συνολική εκροή (παραγωγή) Χ i του κλάδου i, υπολογίζεται μέσω της εξίσωσης: i z z... z... i1 i2 ii z in Y Οι όροι z στο δεύτερο μέρος της εξίσωσης αντιπροσωπεύουν τις διακλαδικές πωλήσεις του i κλάδου στους υπόλοιπους κλάδους που δραστηριοποιούνται στην εξεταζόμενη οικονομία, και Υ i η συνολική τελική ζήτηση για το προϊόν i. i

Πίνακας εισροών-εκροών 27... Αν η οικονομία αποτελείται από n κλάδους οικονομικής δραστηριότητας και οι χρηματικές ροές μεταξύ των κλάδων αυτών είναι γνωστές, τότε κάθε ένας από τους κλάδους αυτούς μπορεί να περιγραφεί με εξισώσεις, ως ακολούθως: 1 z11 z12 z1 i... 2 z21 z22 z2i... i n i1 i2... z Y 1n... z Y z z... z... z z... z... n1 n2 ii ni z in z 2n Y nn i 1 Y 2 n

Πίνακας εισροών-εκροών 28... Οι διακλαδικές ροές από τον κλάδο i στον κλάδο j στη διάρκεια μιας ορισμένης περιόδου (συνήθως έτους), εξαρτώνται στο σύνολό τους και αποκλειστικά από τη συνολική εκροή του κλάδου j στην ίδια περίοδο. Το z ij, το οποίο έχει οριστεί ως η εισροή από τον κλάδο i στον κλάδο j, μπορεί να εκφρασθεί ως συνάρτηση της συνολικής εκροής του κλάδου j που χρησιμοποιεί αυτό το μέγεθος. Έτσι διαμορφώνεται ο λόγος της εισροής προς την εκροή z ij / j, ο οποίος συμβολίζεται με τον σταθερό παράγοντα ij ο οποίος καλείται «τεχνολογικός συντελεστής» και υποδηλώνει το ύψος της απαιτούμενης παραγωγής από τον κλάδο i προκειμένου να παραχθεί 1 μονάδα προϊόντος από τον κλάδο j. ij z ij j

Με την παραδοχή των σταθερών συντελεστών και με την αντικατάσταση των όρων z ij, το σύστημα των εξισώσεων μπορεί να ξαναγραφεί ως ακολούθως: Πίνακας εισροών-εκροών 29... 1 1 1 2 12 1 11 1...... Y n n i i 2 2 2 2 22 1 21 2...... Y n n i i i n in i ii i i i Y...... 2 2 1 1 n n nn i ni n n n Y...... 2 2 1 1

Πίνακας εισροών-εκροών 30... Τα Υ 1, Υ 2,., Υ n είναι γνωστά, όπως επίσης και οι συντελεστές ij, ενώ άγνωστα είναι τα Χ 1, Χ 2,., Χ n. Για την επίλυση του συστήματος κάθε εξίσωση γράφεται με την ακόλουθη μορφή: i...... i1 1 i2 2 ii i in n Y i Τελικά το σύστημα μπορεί να γραφεί με την ακόλουθη σχέση πινάκων: I A Y Όπου: Ι είναι ο μοναδιαίος πίνακας nxn, A είναι o πίνακας (nxn) των τεχνολογικών συντελεστών του οικονομικού συστήματος και Χ είναι ο πίνακας (nx1) της συνολικής παραγωγής των κλάδων του οικονομικού συστήματος.

Πίνακας εισροών-εκροών 31... Η λύση δίνεται από την εξίσωση: ( I A) 1 Y με:... 1 2 n A... n 11 21 1 12 22... n2............ 1n 2n... nn Y Y1 Y2... Y n Η μήτρα Α είναι γνωστή ως μήτρα των τεχνικών συντελεστών εισροών εκροών ή ως μήτρα των άμεσων συντελεστών εισροών. Η μήτρα (Ι-Α) -1 αναφέρεται ως η αντίστροφη μήτρα Leontief.

Αντίστροφη μήτρα Leontief 32... Η αντίστροφη μήτρα Leontief περιγράφει την πλήρη αλυσίδα των αλληλεπιδράσεων σε όλους τους κλάδους της οικονομίας από μια εξωγενή αύξηση της τελικής ζήτησης. Κάθε στοιχείο της αντίστροφης μήτρας Leontief αντιπροσωπεύει την ποσότητα προϊόντος του κλάδου i που χρειάζεται συνολικά το οικονομικό σύστημα για να μπορέσει να παράσχει μία μονάδα προϊόντος στον κλάδο j στην τελική ζήτηση. Έτσι, οι συντελεστές της αντίστροφης μήτρας αντανακλούν τα άμεσα και έμμεσα αποτελέσματα που προέρχονται από τις μεταβολές της τελικής ζήτησης κατά μία μονάδα.

Ανοιχτό-κλειστό υπόδειγμα 33... Η τελική ζήτηση λειτουργεί ως εξωγενής κλάδος σε σχέση με τους υπόλοιπους παραγωγικούς κλάδους του υποδείγματος. Το υπόδειγμα αυτό είναι γνωστό και ως ανοιχτό υπόδειγμα εισροών εκροών. Η τοποθέτηση της ζήτησης των νοικοκυριών στην τελική ζήτηση (ως δηλ. εξωγενούς κλάδου), είναι πολύ περιοριστική για την οικονομική θεωρία, αφού μια αύξηση σε εισροή εργασίας λόγω αύξησης της εκροής ενός κλάδου θα οδηγήσει σε μια αύξηση των δαπανών των νοικοκυριών. Ο κλάδος της τελικής κατανάλωσης των νοικοκυριών μπορεί να μετακινηθεί από την τελική ζήτηση και να τοποθετηθεί μαζί με τους τεχνολογικά αλληλεξαρτώμενους κλάδους, μετατρεπόμενος σε «ενδογενή» κλάδο. Αυτή η μετατροπή είναι γνωστή ως «κλείσιμο του υποδείγματος σε σχέση με τα νοικοκυριά» (κλειστό υπόδειγμα εισροών - εκροών).

Εκτίμηση των επιδράσεων 34... Αν η τελική ζήτηση για το προϊόν του κλάδου j αυξηθεί κατά μία χρηματική μονάδα και ταυτόχρονα η τελική ζήτηση για τα προϊόντα των άλλων κλάδων παραμείνει αμετάβλητη, τότε ο κλάδος j θα αυξήσει το επίπεδο παραγωγής του κατά μία μονάδα. Η μεταβολή αυτή θα επιφέρει μεταβολές στις αρχικές εισροές του κλάδου (άμεσες μεταβολές) και αντιπροσωπεύονται από τους συντελεστές των αρχικών εισροών στη μήτρα των τεχνολογικών συντελεστών. Επίσης, θα προκύψουν και έμμεσες επιδράσεις στην παραγωγή των κλάδων που έχουν σχέση με τον κλάδο j.

Εκτίμηση των επιδράσεων 35... Οι άμεσες κι έμμεσες αυτές επιδράσεις υπολογίζονται από τη μήτρα των συντελεστών αλληλεξάρτησης (της αντιστρόφου μήτρας Leontief) και αντιστοιχούν στη συγκεκριμένη στήλη της μήτρας συντελεστών αλληλεξάρτησης για τον κλάδο j. Η μεταβολή της τελικής ζήτησης του κλάδου θα έχει και επιπτώσεις στο εισόδημα και στις υπόλοιπες πρωτογενείς εισροές. Η αύξηση του εισοδήματος θα προκαλέσει επιπλέον αυξήσεις στην κατανάλωση, οι οποίες με τη σειρά τους θα προκαλέσουν αυξήσεις στην παραγωγή, στο εισόδημα, κ.ο.κ. Οι επιδράσεις αυτές καλούνται «συνεπαγόμενες» και μπορούν να υπολογιστούν χρησιμοποιώντας τη μήτρα των συντελεστών αλληλεξάρτησης (της αντιστρόφου μήτρας Leontief) του «κλειστού» υποδείγματος εισροών εκροών.

Οι πολλαπλασιαστές 36... Οι τρεις πιο συχνά χρησιμοποιούμενοι τύποι πολλαπλασιαστών για τον υπολογισμό της επίδρασης των εξωγενών αλλαγών είναι: ο πολλαπλασιαστής εκροής ο πολλαπλασιαστής εισοδήματος και ο πολλαπλασιαστής απασχόλησης.

Ο πολλαπλασιαστής εκροής 37... Η συνολική αξία της παραγωγής σε όλους τους κλάδους της οικονομίας, που είναι απαραίτητη για να ικανοποιήσει την αύξηση της αξίας της τελικής ζήτησης του κλάδου j κατά 1 οικονομική μονάδα, ορίζεται ως πολλαπλασιαστής εκροής του κλάδου j. Η παραγωγή που προκαλείται από την άμεση κι έμμεση επίδραση της αύξησης της τελικής ζήτησης του κλάδου j, σε ένα «ανοιχτό» υπόδειγμα εισροών εκροών ορίζεται ως απλός πολλαπλασιαστής εκροής του κλάδου j και υπολογίζεται αθροίζοντας όλα τα στοιχεία της αντίστοιχης στήλης της αντίστροφης μήτρας Leontief για τον κλάδο j. Αντίστοιχα, μπορεί να υπολογιστεί ο πολλαπλασιαστής της συνολικής εκροής του κλάδου j, ο οποίος συμπεριλαμβάνει τις προκαλούμενες επιδράσεις, με τον ίδιο τρόπο, με βάση το «κλειστό» υπόδειγμα εισροών εκροών.

Οι πολλαπλασιαστές εισοδήματος 38... Οι πολλαπλασιαστές εισοδήματος μετατρέπουν τις επιπτώσεις που προκαλούνται από της αλλαγές στις δαπάνες της τελικής ζήτησης σε αλλαγές στο εισόδημα που αποκτάται από τα νοικοκυριά. Οι πολλαπλασιαστές εισοδήματος διακρίνονται σε: απλούς συνολικούς και Τύπου Ι Τύπο ΙΙ. Οι απλοί συνολικοί πολλαπλασιαστές εισοδήματος υπολογίζονται μετατρέποντας κάθε στοιχείο μιας στήλης της αντίστροφης μήτρας Leontief για τον κλάδο j σε εισόδημα των νοικοκυριών μέσω των συντελεστών εισροής για τα νοικοκυριά. Βάσει του «ανοιχτού» υποδείγματος, υπολογίζονται απλοί πολλαπλασιαστές εισοδήματος για τις άμεσες κι έμμεσες επιδράσεις. Βάσει του «κλειστού» υποδείγματος υπολογίζονται οι συνολικοί πολλαπλασιαστές εισοδήματος, για τις άμεσες, έμμεσες και προκαλούμενες επιδράσεις.

Οι πολλαπλασιαστές εισοδήματος 39... Απλός πολλαπλασιαστής «ανοιχτού» υποδείγματος: H j n i1 όπου: n+1 είναι οι συντελεστές εισροής των νοικοκυριών που συμπληρώνουν τη n+1 γραμμή για τα νοικοκυριά (η οποία χρησιμοποιείται για το «κλείσιμο» του υποδείγματος) και α ij είναι τεχνολογικοί συντελεστές της μήτρας Leontief του «ανοιχτού» υποδείγματος Αντίστοιχα υπολογίζεται ο απλός πολλαπλασιαστής «κλειστού» υποδείγματος, με την αντίστοιχη μήτρα Leontief. n1,i iz

Οι πολλαπλασιαστές εισοδήματος 40... Οι Πολλαπλασιαστές Εισοδήματος Τύπου Ι και ΙΙ δείχνουν πόσο πολύ μεγεθύνονται οι αρχικές επιδράσεις του εισοδήματος, λαμβάνοντας υπόψη τις άμεσες κι έμμεσες και τις συνολικές επιδράσεις, αντίστοιχα. Ο Πολλαπλασιαστής Εισοδήματος Τύπου Ι έχει ως αριθμητή την άμεση κι έμμεση επίδραση εισοδήματος (δηλ. τον απλό πολλαπλασιαστή εισοδήματος των νοικοκυριών) και ως παρανομαστή την αρχική επίδραση εισοδήματος της εργασίας ( n+1,j ) και όχι την αρχική αξία εκροής σε ευρώ: Y j n n1 ij H i1 n1, j n1, j j

Οι πολλαπλασιαστές εισοδήματος 41... Αντίστοιχα, μπορούν να υπολογιστούν οι συνολικές επιδράσεις εισοδήματος (άμεσες, έμμεσες και προκαλούμενες), οι οποίες εκφράζονται από τον Πολλαπλασιαστή Εισοδήματος Τύπου ΙΙ, με τη βοήθεια του «κλειστού» υποδείγματος.

Οι πολλαπλασιαστές απασχόλησης 42... Όταν μπορεί να καθοριστεί μια σχέση μεταξύ της αξίας παραγωγής ενός κλάδου και των εργαζομένων σε αυτόν (σε φυσικούς όρους και χρηματικές αξίες), τότε μπορεί να υπολογιστούν οι πολλαπλασιαστές απασχόλησης. Οι φυσικοί συντελεστές εισροής εργασίας υπολογίζονται ως εξής: w n 1, i όπου: e j είναι οι απασχολούμενοι στον κλάδο και Χ i είναι οι συνολικές εκροές του κλάδου (σε ευρώ) e i i

Οι πολλαπλασιαστές απασχόλησης 43... Οι πολλαπλασιαστές απασχόλησης υπολογίζονται κατ αναλογία με τους πολλαπλασιαστές εισοδήματος των νοικοκυριών, δηλ. υπάρχουν απλοί συνολικοί και Τύπου Ι Τύπο ΙΙ. Στους πρώτους χρησιμοποιούνται οι φυσικοί συντελεστές εισροής εργασίας (w n+1,j ), ενώ στους δεύτερους χρησιμοποιούνται οι νομισματικοί συντελεστές εισροής εργασίας ( n+1,j ).

Οι πολλαπλασιαστές απασχόλησης 44... Ο απλός πολλαπλασιαστής απασχόλησης των νοικοκυριών υπολογίζεται από τη σχέση: E j n i1 w n1,i όπου: w n+1 είναι οι φυσικοί συντελεστές εισροής εργασίας και α ij είναι τεχνολογικοί συντελεστές της μήτρας Leontief του «ανοιχτού» υποδείγματος Ο συνολικός πολλαπλασιαστής απασχόλησης των νοικοκυριών υπολογίζεται χρησιμοποιώντας τους τεχνολογικούς συντελεστές της μήτρας Leontief του «κλειστού» υποδείγματος iz

Οι πολλαπλασιαστές απασχόλησης 45... Η απλή και συνολική επίδραση της απασχόλησης με μια αρχική αλλαγή στις άμεσες θέσεις εργασίας μπορεί να υπολογιστεί με τη βοήθεια των Πολλαπλασιαστών Απασχόλησης Τύπου Ι και ΙΙ, αντίστοιχα. Αν, για παράδειγμα, μια επένδυση σε ένα κλάδο j της οικονομίας δημιουργεί 100 άμεσες νέες θέσεις εργασίας τότε με τον πολλαπλασιαστή απασχόλησης τύπου Ι υπολογίζεται το σύνολο των άμεσων και έμμεσων νέων θέσεων εργασίας σε όλους τους κλάδους της οικονομίας και με τον πολλαπλασιαστή απασχόλησης τύπου ΙΙ υπολογίζονται επιπροσθέτως και η απασχόληση που δημιουργείται στους διαφόρους κλάδους από τις συνεπαγόμενες επιδράσεις.

Οι πολλαπλασιαστές απασχόλησης 46... Ο Πολλαπλασιαστής Απασχόλησης Τύπου Ι χρησιμοποιεί ως παρανομαστή τον απλό πολλαπλασιαστή απασχόλησης Εj και ως παρανομαστή το φυσικό συντελεστή εισροής εργασίας w n+1,j, ως ακολούθως: n wn 1, iij E j W j w w i1 n1, j n1, j όπου: w n+1 είναι οι φυσικοί συντελεστές εισροής εργασίας και α ij είναι τεχνολογικοί συντελεστές της μήτρας Leontief του «ανοιχτού» υποδείγματος Ο Πολλαπλασιαστής Απασχόλησης Τύπου ΙΙ υπολογίζεται χρησιμοποιώντας τους τεχνολογικούς συντελεστές της μήτρας Leontief του «κλειστού» υποδείγματος.

Πολλαπλασιαστές ελληνικού εξορυκτικού κλάδου

Ελληνικοί πολλαπλασιαστές 48... Ενεργειακά ορυκτά Μεταλλικά ορυκτά Μη-μεταλλικά ορυκτά Πολ/στής εκροής 1,420 1,399 1,474 Απλός πολ/στής εισοδήματος 0,401 0,258 0,254 Πολ/στής εισοδήματος Τύπου Ι 1,175 1,350 1,398 Απλός πολ/στής απασχόλησης 0,014 0,035 0,020 Πολ/στής απασχόλησηςτύπου Ι 1,405 1,181 1,375 Πίνακας 1.4: Άμεσες κι έμμεσες επιδράσεις (Πηγή: Menegki & Dmigos, 2012). Ενεργειακά ορυκτά Μεταλλικά ορυκτά Μη-μεταλλικά ορυκτά Πολ/στής εκροής 2,428 2,047 2,112 Συνολικός πολ/στής εισοδήματος 0,481 0,310 0,305 Πολ/στής εισοδήματος Τύπου ΙΙ 1,421 1,632 1,690 Συνολικός πολ/στής απασχόλησης 0,041 0,052 0,037 Πολ/στής απασχόλησηςτύπου ΙΙ 4,179 1,770 2,563 Πίνακας 1.5: Συνολικές επιδράσεις, άμεσες, έμμεσες συνεπαγόμενες (Πηγή: Menegki & Dmigos, 2012).

Ελληνικοί πολλαπλασιαστές 49... Παράδειγμα χρήσης του υποδείγματος εισροών εκροών για τον ελληνικό εξορυκτικό κλάδο: Ακαθάριστη αξία παραγωγής (2011): 2,123 δισ. Αριθμός απασχολουμένων (2011): 9.729 Αποζημίωση απασχολουμένων: 25,08% της ακαθάριστης αξίας παραγωγής, δηλ. 532.4 εκατ.

Ελληνικοί πολλαπλασιαστές 50... Συμβολή κάθε κλάδου στην ΑΠΑ: Ενεργειακά ορυκτά: 49,9% Μεταλλικά ορυκτά: 9,9% Μη-μεταλλικά ορυκτά: 40,2% Συμβολή κάθε κλάδου στην απασχόληση: Ενεργειακά ορυκτά: 49,1% Μεταλλικά ορυκτά : 6,5% Μη-μεταλλικά ορυκτά: 44,4% Συμβολή κάθε κλάδου στην αποζημίωση εργαζομένων: Ενεργειακά ορυκτά : 64,7% Μεταλλικά ορυκτά : 7,7% Μη-μεταλλικά ορυκτά: 27,6%

Ελληνικοί πολλαπλασιαστές 51... Εκροή (εκατ. ) Απασχόληση (θέσεις εργασίας) Εισόδημα (εκατ. ) Ενεργειακά ορυκτά 2572,2 19963 489,5 Μεταλλικά ορυκτά 430,2 1119 66,9 Μη-μεταλλικά ορυκτά 1802,5 11071 248,3 Σύνολο κλάδου 4804,9 32153 804,7 Εκ των οποίων Άμεσες επιδράσεις 2123 9729 532,4 Έμμεσες επιδράσεις 933,3 3669 133,1 Συνεπαγόμενες επιδράσεις 1748,6 18755 139,2 Πίνακας 1.6: Συγκεντρωτικά στοιχεία (για το 2011).

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.