ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΝΗΛΙΚΟΥ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Α ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ: 2012-2013 ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ της Αγγελικής Βασιλείου Παπαντωνάκη ΑΜ: 1216 ΠΜΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΝΗΛΙΚΟΥ Επιβλέπoντες Κωνσταντίνος Χριστοδούλου Διονυσία Καλλινίκου Χριστίνα Σταμπέλου Αθήνα, 2014

Copyright, Αγγελική Παπαντωνάκη,2014 Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved. Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανομή της παρούσας εργασίας, εξ ολοκλήρου ή τμήματος αυτής, για εμπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για σκοπό μη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσης, υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης και να διατηρείται το παρόν μήνυμα. Οι απόψεις και θέσεις που περιέχονται σε αυτήν την εργασία εκφράζουν τον συγγραφέα και δεν πρέπει να ερμηνευθεί ότι αντιπροσωπεύουν τις επίσημες θέσεις του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. 2

ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΝΗΛΙΚΟΥ 3

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ I. Εισαγωγή....6 II. III. Το υποκείμενο των δεδομένων του ανηλίκου...8 Δικαιώματα επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων ανηλίκου...10 1) Ενεργητική νομιμοποίηση. 10 1.1) Η γονική μέριμνα ως δικαίωμα επεξεργασίας......10 1.2) Η επιμέλεια ως αποκλειστικό δικαίωμα επεξεργασίας- Δικαίωμα του άλλου γονέα σε όλα τα δεδομένα της επιμέλειας;...18 1.3) Επεξεργασία δεδομένων ανηλίκου για ενέργειες ιδίω ονόματι......22 1.4) Προσωπικά δεδομένα ανηλίκου έξω από τη γονική μέριμνα;... 25 1.4.1) Σκληρός πυρήνας......... 25 1.4.2) Εργασία.....26 2) Άμυνα- Δικαίωμα αντίρρησης και πρόσβασης ανηλίκου..... 46 IV. Η συγκατάθεση στην επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων του ανηλίκου....53 V. Προσωπικά δεδομένα ανηλίκου και σχολείο.....66 1. Δημόσιο σχολείο......68 2. Ιδιωτικό σχολείο....71 VI. VII. VIII. IX. Ανήλικοι και Διαδίκτυο- Το παράδειγμα του Facebook...80 Επίλογος....94 Βιβλιογραφία. 96 Νομολογία....100 4

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ ΑΠ ΑΠΔΠΧ Αρμ ΑΡΧΝ Βλ. ΔΕΕ ΔiΜΕΕ ΕλΔνη επ. ΕπισκΕΔ ΕφΑΔ ΕφημΔΔ ό.π. π.δ. π.χ. ΠοινΧρ σελ. ΦΟΡΕΠΙΘ Αστικός Κώδικας Άρειος Πάγος Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα Αρμενόπουλος (νομικό περιοδικό) Αρχείο Νομολογίας (περιοδικό) Βλέπε Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιρειών (περιοδικό) Δίκαιο Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνίας (περιοδικό) Ελληνική Δικαιοσύνη (περιοδικό) επόμενα Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) Εφαρμογές Αστικού Δικαίου (περιοδικό) Εφημερίδα Διοικητικού Δικαίου (περιοδικό) όπως παραπάνω Προεδρικό Διάταγμα παραδείγματος χάριν Ποινικά Χρονικά (περιοδικό) σελίδα Φορολογική Επιθεώρηση (περιοδικό) 5

I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα ερευνητική εργασία θα καταβληθεί προσπάθεια συστηματικής προσέγγισης του ζητήματος της προστασίας των προσωπικών δεδομένων του ανήλικου προσώπου. Έναυσμα για την εργασία υπήρξε η συνειδητοποίηση της απουσίας ρυθμίσεων για τα προσωπικά δεδομένα του ανηλίκου. Πράγματι, υπάρχουν νομοθετικές ρυθμίσεις για την προστασία των προσωπικών δεδομένων τόσο σε εθνικό επίπεδο, με τον νόμο 2472/1997 και το άρθρο 57 ΑΚ για την προστασία της προσωπικότητας, έκφανση της οποίας αποτελεί το δικαίωμα προστασίας των προσωπικών δεδομένων, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο με την Οδηγία 95/46/ΕΚ και τον Κανονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών. Σε νομοθετικό επίπεδο όμως δεν υπάρχει μία συστηματική και σαφής ρύθμιση για την προστασία των προσωπικών δεδομένων των ανηλίκων. Μόνο ο Κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου περιέχει κάποιες ρυθμίσεις για τους ανηλίκους, οι οποίες όμως είναι ασαφείς και καταλείπουν πεδίο αμφιβολιών. Βοήθεια προσφέρουν οι γνωμοδοτήσεις της Ομάδας Εργασίας του άρθρου 29, οι οποίες πάντοτε λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες της κατάστασης των ανηλίκων και προτείνουν λύσεις, οι οποίες μπορούν να ληφθούν υπόψη σε μεταγενέστερες νομοθετικές ρυθμίσεις. Μέχρι λοιπόν να ρυθμιστεί η προστασία των προσωπικών δεδομένων των ανηλίκων με νομοθετικές ρυθμίσεις του ευρωπαϊκού και του εθνικού νομοθέτη, οι οποίες θα λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες της κατάστασης του ανηλίκου, θα γίνει με την παρούσα εργασία μία προσπάθεια παρουσίασης των βασικών τομέων δραστηριότητας του ανηλίκου, στους οποίους είναι απαραίτητη η επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων και των ρυθμίσεων για την προστασία τους. Ως ανήλικος θεωρείται από τον Αστικό Κώδικα το πρόσωπο το οποίο δεν έχει συμπληρώσει τα δεκαοκτώ έτη 1. Καταρχήν ο ανήλικος δεν είναι ικανός να καταρτίσει δικαιοπραξίες. Βέβαια, ο Αστικός Κώδικας προβλέπει διαβαθμίσεις στη δικαιοπρακτική ικανότητα του ανηλίκου. Όσο μεγαλώνει ο ανήλικος και πλησιάζει το έτος ενηλικίωσης, τόσο αυξάνεται και η δικαιοπρακτική του ικανότητα ή άλλως μειώνεται η δικαιοπρακτική του 1 Βλ. ΑΚ 127 6

ανικανότητα. Ο νομοθέτης του Αστικού Κώδικα έλαβε ορθώς υπόψη τη βαθμιαία ωριμότητα του ανηλίκου και την ανάγκη για πιο ενεργή συμμετοχή στις συναλλαγές. Ωστόσο, δεν παρατηρείται αντίστοιχη αντιμετώπιση από τον νομοθέτη του νόμου 2472/1997 για την προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Ο νομοθέτης φαίνεται να αγνοεί την ιδιαιτερότητα της θέσης του ανηλίκου και την μεγαλύτερη ανάγκη προστασίας των προσωπικών του δεδομένων. Πράγματι, ο ανήλικος ως πρόσωπο υπό ανάπτυξη είναι πιο ευάλωτος στην επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων. Και η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων του ανηλίκου εμφανίζεται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του, όπως είναι το σχολείο, η εργασία, η χρήση του διαδικτύου και η συμμετοχή σε υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Facebook). Στις περιπτώσεις επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων του ανηλίκου ανακύπτουν ερωτήματα σχετικά με το ποιος και για ποιο σκοπό μπορεί να επεξεργαστεί αυτά τα προσωπικά δεδομένα, ποιος πρέπει να δώσει τη συγκατάθεσή του και ποιος δικαιούται να ασκήσει τα δικαιώματα του ανηλίκου- υποκειμένου των δεδομένων. Με την παρούσα εργασία θα γίνει προσπάθεια να δοθούν απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα. 7

II. ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΑΝΗΛΙΚΟΥ Ως προσωπικό δεδομένο ή δεδομένο προσωπικού χαρακτήρα, κατά την έννοια του νόμου 2472/1997, νοείται κάθε πληροφορία που αναφέρεται στο υποκείμενο του δεδομένου. Δεν λογίζονται ως δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα τα στατιστικής φύσεως συγκεντρωτικά στοιχεία, από τα οποία δεν μπορούν πλέον να προσδιορισθούν τα υποκείμενα των δεδομένων 2. Τα προσωπικά δεδομένα διακρίνονται σε απλά και ευαίσθητα. Ως ευαίσθητα δεδομένα νοούνται τα δεδομένα που αφορούν στη φυλετική ή εθνική προέλευση, στα πολιτικά φρονήματα, στις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, στη συμμετοχή σε συνδικαλιστική οργάνωση, στην υγεία, στην κοινωνική πρόνοια και στην ερωτική ζωή, στα σχετικά με ποινικές διώξεις ή καταδίκες, καθώς και στη συμμετοχή σε συναφείς με τα ανωτέρω ενώσεις προσώπων 3. Ο νομοθέτης προστατεύει ιδιαίτερα τα ευαίσθητα δεδομένα, γιατί αφορούν τον πυρήνα της ιδιωτικής ζωής και της προσωπικότητας του ατόμου 4. Τα υπόλοιπα δεδομένα θεωρούνται απλά δεδομένα. Ο νόμος 2472/1997 ορίζει το υποκείμενο των δεδομένων ως το φυσικό πρόσωπο στο οποίο αναφέρονται τα δεδομένα και του οποίου η ταυτότητα είναι γνωστή ή μπορεί να εξακριβωθεί, δηλαδή μπορεί να προσδιορισθεί αμέσως ή εμμέσως, ιδίως βάσει αριθμού ταυτότητας ή βάσει ενός η περισσότερων συγκεκριμένων στοιχείων που χαρακτηρίζουν την υπόστασή του από άποψη φυσική, βιολογική, ψυχική, οικονομική, πολιτιστική, πολιτική ή κοινωνική 5. Επομένως, όταν τα προσωπικά δεδομένα αναφέρονται σε έναν ανήλικο, αυτός είναι το υποκείμενο των δεδομένων. Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις στις οποίες ένα δεδομένο σχετίζεται με περισσότερα πρόσωπα. Για παράδειγμα, δεδομένα του ανηλίκου σχετικά με την υγεία του μπορεί να υποδεικνύουν κάποια κληρονομικότητα και επομένως να αφορούν και τους γονείς του. Επίσης, δεδομένα σχετικά με τη θρησκεία του ανηλίκου αναφέρονται και στη θρησκεία των γονέων του, δεδομένα σχετικά με την περιουσία του αναφέρονται ενδεχομένως και στην οικονομική κατάσταση των γονέων του, δεδομένα σχετικά με την εικόνα του ανηλίκου (π.χ. φωτογραφία) σχετίζονται και με την εικόνα του γονέα. Τέλος, δεδομένα σχετικά με ποινικές διώξεις ή 2 Βλ. άρθρο 2 στοιχ. α ν. 2472/1997 3 Βλ. άρθρο 2 στοιχ. β ν. 2472/1997 4 Βλ. άρθρο 7 ν. 2472/1997 5 Βλ. άρθρο 2 στοιχ. γ ν. 2472/1997 8

καταδίκες του τέκνου χαρακτηρίζουν και σπιλώνουν και τον πατέρα 6. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα ποιος είναι το υποκείμενο των δεδομένων. Ο ανήλικος μόνο ή και ο γονέας; Έναντι τρίτων φαίνεται ότι απολαμβάνουν προστασίας όλοι. Έναντι αλλήλων όμως θα πρέπει να προηγηθεί ο εγγύτερα συνδεόμενος προς την πληροφορία 7. Επομένως για τα δεδομένα που αφορούν τον ανήλικο και ταυτοχρόνως και τους γονείς του πρέπει να προηγηθεί εκείνος που συνδέεται εγγύτερα προς το δεδομένα, δηλαδή εν προκειμένω ο ανήλικος. 6 Βλ. Χριστοδούλου, Δίκαιο Προσωπικών Δεδομένων, σελ. 19 7 Βλ. Χριστοδούλου, ό.π., σελ. 19 9

III. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΝΗΛΙΚΟΥ 1) Ενεργητική νομιμοποίηση 1.1) Η γονική μέριμνα ως δικαίωμα επεξεργασίας Η γονική μέριμνα αποτελεί το σπουδαιότερο λειτουργικό δικαίωμα 8, το οποίο πηγάζει από τη σχέση του παιδιού με τους γονείς του. Αυτό συμβαίνει γιατί με τη γονική μέριμνα μπορεί να επιτελέσει η οικογένεια την κοινωνική αποστολή της, η οποία συνίσταται στη σωματική, πνευματική και ψυχική ανάπτυξη των παιδιών μέχρι την ενηλικίωσή τους. Η γονική μέριμνα ορίζεται στο άρθρο 1510 1 του ΑΚ 9. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, η γονική μέριμνα αποτελεί και δικαίωμα και καθήκον των γονέων. Ο λειτουργικός χαρακτήρας της γονικής μέριμνας έχει ως αποτέλεσμα ότι το δικαίωμα αυτό είναι υποχρεωτικό και προσωποπαγές 10. Δεν είναι επομένως δυνατή ούτε παραίτηση από το δικαίωμα της γονικής μέριμνας ούτε μεταβίβασή του σε άλλον και υποκατάσταση του φορέα της 11. Επίσης, η γονική μέριμνα, απ τη στιγμή που αναφέρεται στη σχέση γονέων και τέκνων, είναι διαρκές δικαίωμα και υπάρχει όσο υπάρχει και η οικογενειακή σχέση από την οποία πηγάζει 12. Για να υπάρξει η οικογενειακή σχέση είναι απαραίτητη η ύπαρξη οικογένειας 13. Οι φορείς της γονικής μέριμνας είναι τα υποκείμενα του λειτουργικού δικαιώματος, ανεξαρτήτως του εάν ασκούν τις απορρέουσες δραστηριότητες ή όχι. Διακρίνονται οι εξής περιπτώσεις φορέων της γονικής μέριμνας: Σε περίπτωση τέκνου γεννημένου σε γάμο, φορείς της γονικής μέριμνας είναι οι παντρεμένοι μεταξύ τους γονείς. Σε περίπτωση ακύρωσης του γάμου των γονέων, 8 Λειτουργικό είναι το δικαίωμα που έχει το χαρακτήρα λειτουργήματος και αποβλέπει στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων όχι του δικαιούχου του αλλά άλλων προσώπων ή του γενικού συνόλου. Επομένως, στον δικαιούχο του δικαιώματος δεν παρέχεται μόνο εξουσία αλλά ταυτόχρονα επιβάλλεται και υποχρέωση να το ασκεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να εξυπηρετεί το σκοπό του. Βλ. Γεωργιάδη, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, σελ. 238 9 ΑΚ 1510 1: Γονική μέριμνα. Η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι οποίοι την ασκούν από κοινού. Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου, τη διοίκηση της περιουσίας και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπο ή την περιουσία του. 10 Βλ. Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, σελ. 275 11 Βλ. ΑΠ (ΟΛΟΜ) 9/2002 NOMOS, ΜΠρΘεσσαλ 13769/2007 NOMOS 12 Βλ. Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, ό.π., σελ. 276 13 Ως οικογένεια μπορεί να θεωρηθεί και η μη άρτια ή ατελής οικογένεια, όπως η μονογονεϊκή οικογένεια. 10

διακοπής της συμβίωσής τους ή διαζυγίου, φορείς της γονικής μέριμνας εξακολουθούν να είναι και οι δύο γονείς. Σε περίπτωση τέκνου γεννημένου εκτός γάμου, η γονική μέριμνα ανήκει στη μητέρα (ΑΚ 1515). Μετά την εκούσια ή δικαστική αναγνώριση του τέκνου, φορέας της γονικής μέριμνας γίνεται αυτοδικαίως και ο πατέρας. Αν μετά την αναγνώριση του τέκνου ακολουθήσει γάμος των γονέων του, τότε μέχρι την τέλεση του γάμου εφαρμόζεται το άρθρο 1515 ΑΚ και μετά την τέλεση εφαρμόζεται το άρθρο 1510 ΑΚ 14. Σε περίπτωση υιοθεσίας ανήλικου τέκνου φορέας της γονικής μέριμνας καθίσταται ο θετός γονέας. Αν λυθεί η υιοθεσία οι φυσικοί γονείς δεν ανακτούν τη γονική μέριμνα, εκτός αν υιοθετήθηκε από τον ένα σύζυγο τέκνο του άλλου συζύγου 15. Πλέον με το νόμο 3719/2008 η γονική μέριμνα τέκνου που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια συμφώνου συμβίωσης ή μέσα σε τριακόσιες μέρες από τη λύση ή την αναγνώριση της ακυρότητάς του ανήκει στους δυο γονείς και ασκείται από κοινού 16. Αν το σύμφωνο λυθεί για τους λόγους που αναφέρονται στα άρθρα 2 και 4 του νόμου 17 τότε για την άσκηση της γονικής μέριμνας εφαρμόζεται αναλόγως το άρθρο 1513 ΑΚ, δηλαδή η άσκηση της γονικής μέριμνας ρυθμίζεται από το δικαστήριο. 14 ΑΚ 1473 εδ.1 15 Βλ. Σπυριδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, σελ. 586. Αντίθετος ο Παπαχρίστου, Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, σελ. 327 ο οποίος υποστηρίζει ότι αν λυθεί κατά τη διάρκεια της ανηλικότητας η υιοθεσία η γονική μέριμνα επανέρχεται στους φυσικούς γονείς. Το δικαστήριο μπορεί όμως μετά τη λύση της υιοθεσίας να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας σε τρίτον, αν τούτο επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου. 16 Άρθρο 10 ν. 3719/2008: «1. Η γονική μέριμνα τέκνου που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια συμφώνου συμβίωσης ή μέσα σε τριακόσιες ημέρες από τη λύση ή την αναγνώριση της ακυρότητάς του ανήκει στους δύο γονείς και ασκείται από κοινού. Οι διατάξεις του ΑΚ για τη γονική μέριμνα των τέκνων που κατάγονται από γάμο εφαρμόζονται αναλόγως και στην περίπτωση αυτή. 2. Αν το σύμφωνο συμβίωσης λυθεί, για τους λόγους που αναφέρονται στα άρθρα 2 και 4 του παρόντος, για την άσκηση της γονικής μέριμνας εφαρμόζεται αναλόγως το άρθρο 1513 του ΑΚ». 17 Άρθρο 2: «1. Για τη σύναψη συμφώνου συμβίωσης απαιτείται πλήρης δικαιοπρακτική ικανότητα. 2. Δεν επιτρέπεται η σύναψη συμφώνου συμβίωσης: α) αν υπάρχει γάμος ή σύμφωνο συμβίωσης των ενδιαφερόμενων προσώπων ή του ενός από αυτά, β) μεταξύ συγγενών εξ αίματος σε ευθεία γραμμή απεριορίστως και εκ πλαγίου μέχρι και τον τέταρτο βαθμό, καθώς και μεταξύ συγγενών εξ αγχιστείας σε ευθεία γραμμή απεριορίστως και γ) μεταξύ εκείνου που υιοθέτησε και αυτού που υιοθετήθηκε. 3. Η παράβαση των διατάξεων του παρόντος άρθρου συνεπάγεται την ακυρότητα του συμφώνου συμβίωσης» και άρθρο 4: «1. Το σύμφωνο συμβίωσης λύεται: α) με συμφωνία των συμβληθέντων, που γίνεται αυτοπροσώπως με συμβολαιογραφικό έγγραφο, β) με μονομερή συμβολαιογραφική δήλωση, αφότου αυτή κοινοποιηθεί με δικαστικό επιμελητή στον άλλον και γ) αυτοδικαίως, αν συναφθεί γάμος είτε μεταξύ των συμβληθέντων είτε μεταξύ ενός από αυτούς και τρίτου. 2. Η λύση του συμφώνου συμβίωσης ισχύει από την κατάθεση του συμβολαιογραφικού εγγράφου ή της μονομερούς δήλωσης στον ληξίαρχο, όπου έχει καταχωρηθεί και η σύσταση αυτού». 11

Η γονική μέριμνα ως λειτούργημα διακρίνεται από την άσκηση της γονικής μέριμνας. Δηλαδή είναι διαφορετικό να είναι ο γονέας απλός φορέας της γονικής μέριμνας και να ασκεί τη γονική μέριμνα στην πράξη, με τα καθήκοντα και τα δικαιώματα που αυτή συνεπάγεται. Αυτό προκύπτει από τις διατάξεις των άρθρων 1510 έως 1541 ΑΚ. Κατ αρχήν τη γονική μέριμνα ασκούν από κοινού και οι δύο γονείς (ΑΚ 1510 1 εδ.1) 18. Εκείνοι αποφασίζουν για ζητήματα του παιδιού τους και εκτελούν τις αποφάσεις τους. Ο νόμος ωστόσο προβλέπει παρέκκλιση από τον κανόνα της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας και προβλέπει την άσκησή της μόνο από τον ένα γονέα στις ακόλουθες περιπτώσεις: 1) Όταν υπάρχει μόνο ένας φορέας της γονικής μέριμνας, δηλαδή ο άλλος γονέας έχει πεθάνει, έχει κηρυχτεί σε αφάνεια ή έχει εκπέσει από τη γονική μέριμνα (ΑΚ 1510 2). Στην περίπτωση αυτή ο γονέας που πεθαίνει, κηρύσσεται σε αφάνεια ή εκπίπτει από τη γονική μέριμνα, αποσυνδέεται από το λειτούργημα της γονικής μέριμνας και γι αυτό σταματά να την ασκεί. 2) Όταν ο άλλος γονέας αδυνατεί να ασκήσει τη γονική μέριμνα για πραγματικούς ή νομικούς λόγους (ΑΚ 1510 3). 3) Όταν πρόκειται για την επιχείρηση των πράξεων που αναφέρονται στο άρθρο 1516 1 ΑΚ. Οι πράξεις αυτές αφορούν τις συνήθεις πράξεις επιμέλειας του προσώπου του παιδιού, τις πράξεις που αφορούν την τρέχουσα διαχείριση της περιουσίας του, τις πράξεις με επείγοντα χαρακτήρα και τις λήψεις δηλώσεων βούλησης απευθυντέων προς το παιδί. Στις περιπτώσεις αυτές, δεν είναι απαραίτητη για την εκτέλεση των πράξεων ούτε καν η συμφωνία των γονέων. Ο γονέας που ενεργεί μονομερώς δεν χρειάζεται τη συναίνεση του άλλου πριν από την πράξη, αλλά ούτε και την έγκρισή του εκ των υστέρων. 18 Ο κανόνας της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας είναι αναγκαστικού δικαίου. Αυτό σημαίνει ότι οι γονείς δεν μπορούν, όσο συμβιώνουν ομαλά, να παραιτηθούν με συμφωνία τους ο ένας υπέρ του άλλου από την άσκηση της γονικής μέριμνας. 12

4) Όταν το αποφασίζει το δικαστήριο, όπως σε περίπτωση διαζυγίου, ακύρωσης του γάμου, διάστασης των γονέων 19, κακής άσκησης της γονικής μέριμνας 20 ή όταν πρόκειται για παιδί γεννημένο εκτός γάμου των γονέων του 21. Ο κανόνας της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας δημιουργεί το ερώτημα τι συμβαίνει σε περίπτωση που οι γονείς διαφωνούν και δεν μπορούν να πάρουν απόφαση σχετικά με κάποιο θέμα του παιδιού τους. Το άρθρο 1512 ΑΚ 22 προβλέπει ότι σε περίπτωση διαφωνίας των γονέων και εφόσον το επιβάλλει το συμφέρον του τέκνου αποφασίζει το δικαστήριο. Το συμφέρον του τέκνου αποτελεί αποφασιστικό κριτήριο για δύο θέματα: πρώτον για το αν θα εκδοθεί απόφαση του δικαστηρίου και δεύτερον για το ποιο θα είναι το περιεχόμενο της απόφασης αυτής, ενόψει μάλιστα και του άρθρου 1511 ΑΚ. Ως προς το πρώτο θέμα, φαίνεται ότι ο νομοθέτης δίνει μάλλον μία κατευθυντήρια οδηγία, σύμφωνα με την οποία οι γονείς οφείλουν πρώτα να προσπαθούν να λύνουν τις διαφορές τους και να φτάνουν σε λύση από κοινού. Η προσφυγή στο δικαστήριο πρέπει να αποτελεί την έσχατη λύση για τους γονείς 23 και να γίνεται σπάνια. Είναι αυτονόητο βέβαια ότι η όποια δικαστική απόφαση ισχύει όσο διαρκεί η διαφωνία των γονέων. Έτσι, αν οι γονείς μετά την έκδοση της απόφασης συμφωνήσουν σε ρύθμιση διαφορετική από αυτή του δικαστηρίου, θα ακολουθηθεί αυτή η ρύθμιση και η δικαστική απόφαση θα είναι περιττή 24. Σε κάθε περίπτωση, το αποφασιστικότερο κριτήριο για κάθε απόφαση που αφορά την άσκηση της γονικής μέριμνας είναι το συμφέρον του τέκνου, όπως ορίζεται στο άρθρο 1511 ΑΚ 25. Ως συμφέρον του τέκνου εννοείται το σωματικό, το υλικό, το πνευματικό, το ηθικό και 19 ΑΚ 1513, 1514 20 ΑΚ 1532 21 ΑΚ 1515 22 Η διάταξη του άρθρου 1512 ΑΚ εφαρμόζεται κυρίως σε περιπτώσεις διαφωνίας ως προς το όνομα του τέκνου. 23 Βλ. Εισηγητική Έκθεση του Ν. 1329/1983 και Παπαχρίστου, ό.π., σελ. 335. Άλλωστε σε περίπτωση διαφωνίας των συζύγων για θέματα του συζυγικού βίου, δεν προβλέπεται καν προσφυγή στο δικαστήριο. 24 Βλ. Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, ό.π., σελ. 293 25 ΑΚ 1511: «Κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον του τέκνου. Στο συμφέρον του τέκνου πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν, κατά τις διατάξεις του νόμου, το δικαστήριο αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο της άσκησής της. Η απόφαση του δικαστηρίου πρέπει επίσης να σέβεται την ισότητα μεταξύ των γονέων και να μην κάνει διακρίσεις εξαιτίας του φύλου, της φυλής, της γλώσσας, της θρησκείας, των πολιτικών ή όποιων άλλων πεποιθήσεων, της ιθαγένειας, της εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης ή της περιουσίας. Ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου πρέπει να ζητείται και να συνεκτιμάται η γνώμη του πριν από κάθε απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα, εφόσον η απόφαση αφορά τα συμφέροντά του». 13

γενικότερα το κάθε είδους συμφέρον. Πρόκειται για αόριστη νομική έννοια, που εξειδικεύεται από το δικαστή και η κρίση του υπόκειται στον έλεγχο του Αρείου Πάγου 26. 26 Βλ. Φίλιο, Οικογενειακό Δίκαιο, σελ. 334, ΑΠ 104/2012, NOMOS: Σύμφωνα μ αυτήν το Δικαστήριο «για να αποφασίσει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή επιμέλειας ανηλίκου τέκνου σε έναν από τους γονείς του, πρέπει να έχει ως αποκλειστικό οδηγό της δικαιοδοτικής του κρίσης το γενικό συμφέρον και μόνον του ανήλικου τέκνου, σωματικό, υλικό πνευματικό, ψυχικό και ηθικό, χωρίς να επιδρά αυτοτελώς στη λήψη της απόφασής του κανένας από τους διαφορετικούς παράγοντες, που συνοδεύουν το πρόσωπο κάθε γονέα, όπως είναι το φύλο, η φυλή, η γλώσσα, η θρησκεία, η κοινωνική προέλευση, η περιουσιακή κατάσταση κλπ. Για τη λήψη της απόφασης το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη και τους με ανεπηρέαστη επιλογή αναπτυχθέντες μέχρι τότε δεσμούς του διαθέτοντος ικανότητα διακρίσεως τέκνου με τους γονείς του (και τους αδελφούς του), τις τυχόν συμφωνίες των γονέων σχετικά με την επιμέλεια και την περιουσία του, καθώς και τη γνώμη του, εφόσον αυτό, κατά την ανέλεγκτη κρίση του δικαστηρίου, εν όψει της ηλικίας του και της πνευματικής του ανάπτυξης, είναι ικανό να αντιληφθεί το πραγματικό του συμφέρον. Οι ικανότητες των γονέων, το περιβάλλον, το επάγγελμα, η πνευματική τους ανάπτυξη και η δράση τους στο κοινωνικό σύνολο, η ικανότητα προσαρμογής τους στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας μέσα στα πλαίσια της ορθολογικής αντιμετώπισης των θεμάτων των νέων, η σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου χωρίς εναλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης, περιλαμβάνονται στα κριτήρια προσδιορισμού του συμφέροντος του τέκνου. Αυτό δε ισχύει ανεξάρτητα από την υπαιτιότητα των γονέων ως προς το διαζύγιο ή τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης, εκτός εάν η συμπεριφορά του υπαιτίου έχει επιδράσει και στην άσκηση της γονικής μέριμνας-επιμέλειας, ώστε να ανακύπτει αντίθεση στο συμφέρον του τέκνου, λόγω της έκτασης και της βαρύτητας της συμπεριφοράς του αυτής, δηλωτικής της δομής του χαρακτήρα του και της εν γένει προσωπικότητάς του, έτσι ώστε και έναντι του τέκνου να αναμένεται από αυτόν η τήρηση της ίδιας συμπεριφοράς. Η μικρή ηλικία του τέκνου και το φύλο του δεν αποτελούν κυρίαρχο, κατά νόμο, στοιχείο για τον προσδιορισμό του συμφέροντος του τέκνου προς ανάθεση της γονικής μέριμνάς του σε έναν από τους γονείς του μετά τη νηπιακή ηλικία του, οπότε παύει η σαφής βιοκοινωνική υπεροχή της μητέρας από άποψη καταλληλότητας για τη γονική μέριμνα του τέκνου, ενώ συνεκτιμάται αυτή κατά τη νηπιακή ηλικία του τέκνου με τους υπόλοιπους παράγοντες που εξασφαλίζουν την ομαλή σωματική και ψυχοπνευματική του ανάπτυξη. Δηλαδή το συμφέρον του τέκνου λαμβάνεται υπό ευρεία έννοια και προς διαπίστωσή του αξιολογούνται όλα τα επωφελή για το ανήλικο στοιχεία και περιστάσεις, χωρίς η εκφρασθείσα γνώμη του τέκνου να αποτελεί, χωρίς άλλο, αποφασιστικό παράγοντα με ιδιαίτερη βαρύτητα, διότι πολλές φορές η θέληση του ανηλίκου είναι αποτέλεσμα επηρεασμού και πρόσκαιρη και δεν σημαίνει ότι εξυπηρετεί πράγματι το συμφέρον του. Το συμφέρον του τέκνου αποτελεί αόριστη νομική έννοια με αξιολογικό περιεχόμενο, το οποίο εξειδικεύεται από το δικαστήριο της ουσίας. Για την εξειδίκευση της έννοιας αυτής σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, εκτιμώνται από το δικαστήριο τα περιστατικά που αποδείχθηκαν, με βάση αξιολογικά κριτήρια, τα οποία αντλεί το δικαστήριο από τους κανόνες της λογικής και κοινής πείρας, λαμβάνοντας υπόψη, σχετικά με το πρόσωπο του ανηλίκου και τα πορίσματα της ψυχολογίας, πρέπει δε να αιτιολογείται ειδικώς και εμπεριστατωμένως. Επίσης, ΑΠ 121/2011, NOMOS: «Ως κατευθυντήρια γραμμή για την άσκηση της γονικής μέριμνας, στην περίπτωση διαφωνίας των γονέων των τέκνων και της προσφυγής τους στο δικαστήριο, αλλά και πυρήνας για τον προσδιορισμό της ασκήσεως της γονικής μέριμνας του ανηλίκου είναι το αληθινό συμφέρον του τέκνου, που αποσκοπεί στην ανάπτυξη του ανηλίκου σε μία ανεξάρτητη και υπεύθυνη προσωπικότητα. Για την εξειδίκευση της αόριστης αυτής νομικής έννοιας δεν παρέχονται από τον νομοθέτη εκ των προτέρων σταθερά προσδιοριστικά στοιχεία πέραν από το επιβαλλόμενο στον δικαστή καθήκον να σεβασθεί την ισότητα μεταξύ των γονέων και να μην κάνει διακρίσεις εξαιτίας του φύλου, της κοινωνικής προέλευσης ή της περιουσιακής - οικονομικής κατάστασής τους. Η μικρή ηλικία του ανηλίκου τέκνου και το φύλο του δεν αποτελούν κυρίαρχο κατά νόμο στοιχείο για το προσδιορισμό του συμφέροντος του ανηλίκου αναφορικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας στον ένα ή τον άλλο από τους γονείς του, γιατί η άποψη ότι η γονική μέριμνα των μικρής ηλικίας τέκνων πρέπει να ανατίθεται στη μητέρα τους λόγω του ότι έχουν ανάγκη της μητρικής στοργής και ιδιαίτερων περιποιήσεων, εξακολουθεί να ισχύει, κατά τις νεώτερες ιατρικές παιδαγωγικές και ψυχολογικές έρευνες, μόνο για την νηπιακή ηλικία, για την οποία αναγνωρίζεται σαφής βιοκοινωνική υπεροχή στη μητέρα, ενώ για το μεταγενέστερο χρόνο αναγνωρίζεται ο σοβαρός ρόλος του πατέρα στην όλη διαμόρφωση των διαπροσωπικών σχέσεων του τέκνου. Στην δικαστική συνεπώς κρίση καταλείπεται ευρύ πεδίο ώστε, αφού ληφθούν υπόψη, όλες οι σχέσεις και οι 14

Σημαντικότατο κριτήριο για την εξειδίκευση του συμφέροντος του ανηλίκου αποτελεί η προσωπική του γνώμη, όπως προκύπτει από την παράγραφο 3 του άρθρου 1511 ΑΚ, σύμφωνα με την οποία πρέπει να ζητείται και να συνεκτιμάται η γνώμη του παιδιού ανάλογα με την ωριμότητά του 27. Η αναζήτηση και η συνεκτίμηση της γνώμης του παιδιού είναι υποχρεωτική για τους γονείς και το δικαστήριο 28. Στην περίπτωση των γονέων μάλιστα, τυχόν παράλειψή τους να ακούσουν το παιδί τους μπορεί να συνιστά κακή άσκηση της γονικής μέριμνας 29. Απ την άλλη οι γονείς και το δικαστήριο είναι υποχρεωμένοι να ακούσουν απλώς το παιδί και να συνεκτιμήσουν την άποψή του και όχι να τη δεχτούν. Επομένως η γνώμη του παιδιού δεν είναι δεσμευτική 30. Για να είναι υποχρεωτική η αναζήτηση της γνώμης του ανηλίκου είναι απαραίτητο να συντρέχουν δύο όροι. Πρώτον ο ανήλικος θα πρέπει να είναι ώριμος και δεύτερον η απόφαση θα πρέπει να αφορά τα συμφέροντά του. Ως προς τον πρώτο όρο, κατά τη νομολογία του Αρείου Πάγου η ωριμότητα του παιδιού είναι η «ικανότητα του τέκνου να αντιληφθεί το συμφέρον του» 31. Στη θεωρία από την άλλη υποστηρίζεται ότι ένα τέκνο είναι ώριμο όταν είναι σε θέση να έχει μία άποψη λογική, ολοκληρωμένη και σταθερή για τα θέματα που το αφορούν και να περιστάσεις, να καταλήξει σε ρύθμιση τέτοια, που να εξυπηρετείται καλύτερα το συμφέρον του ανηλίκου τέκνου. Κρίσιμα προς τούτο στοιχεία είναι, μεταξύ άλλων, η καταλληλότητα του ή των γονέων για την ανάληψη του έργου της διαπαιδαγωγήσεως και της περιθάλψεως του ανηλίκου τέκνου, και οι έως τότε δεσμοί του τέκνου με τους γονείς και αδελφούς του. Για το σκοπό τούτο λαμβάνεται υπόψη η προσωπικότητα και η παιδαγωγική καταλληλότητα του κάθε γονέα και συνεκτιμώνται οι συνθήκες κατοικίας και η οικονομική κατάσταση τούτων. Βλ. και ΑΠ 537/2012 NOMOS, ΑΠ 255/2011 NOMOS για την απόφαση σχετικά με το δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με το ανήλικο τέκνο, ΑΠ 1316/2009 NOMOS, ΑΠ 1976/2008 NOMOS, ΑΠ 2130/2007 NOMOS, ΑΠ 1736/2007 NOMOS, ΑΠ 952/2007 NOMOS, ΑΠ 1218/2006 NOMOS, ΑΠ 1910/2005 NOMOS, ΑΠ 180/1986 NOMOS, ΕφΔωδ 10/2011 NOMOS, ΕφΑθ 2459/2013 NOMOS, ΕφΑΘ 2586/2005 NOMOS, ΕφΘεσ 564/2008 NOMOS, ΕφΘρακ 146/2011 NOMOS, ΕφΙωανν 104/2011 NOMOS, ΜΠρΑθ 4033/2012 NOMOS, ΜΠρΘεσσαλ 13769/2007 NOMOS, ΜΠρΣάμου 159/2012 NOMOS 27 Η υποχρεωτική συνεκτίμηση της γνώμης του ανηλίκου ανάλογα με την ωριμότητά του, προβλέφθηκε για πρώτη φορά με το ν. 1329/1983 και αποτελεί έκφραση των σύγχρονων παιδαγωγικών μεθόδων, οι οποίες αντιμετωπίζουν τον ανήλικο ως μία ανεξάρτητη προσωπικότητα και σέβονται την αξία του ως ατόμου. Ο ανήλικος πρέπει συνεπώς να συμμετέχει ενεργά στις αποφάσεις που αφορούν τη ζωή του και να συμβάλλει και ο ίδιος στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, όπως ακριβώς επιτάσσει και το Σύνταγμα στα άρθρα 2 1 και 5 1. Επίσης, προβλέπεται από το άρθρο 12 της Διεθνούς Σύμβασης του ΟΗΕ του 1989 για τα Δικαιώματα του Παιδιού και από το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την άσκηση των δικαιωμάτων των παιδιών (ν. 2502/1997). 28 «πρέπει να ζητείται και να συνεκτιμάται η γνώμη του» 29 Και κατ επέκταση δυνατότητα εφαρμογής του άρθρου 1532 ΑΚ. 30 Κατά συνέπεια, δεν χρειάζεται ειδική αιτιολόγηση σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με τη γνώμη αυτή. Βλ. σχετικά ΑΠ 283/1986 NOMOS, ΕφΘεσσαλ 329/2000 NOMOS, ΕφΙωανν 104/2011 NOMOS 31 Βλ. ΑΠ 1027/2010 NOMOS: «Για τη λήψη της απόφασης το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη και τη γνώμη του, εφόσον αυτό, κατά την ανέλεγκτη κρίση του δικαστηρίου, εν όψει της ηλικίας του και της πνευματικής του ανάπτυξης, είναι ικανό να αντιληφθεί το πραγματικό του συμφέρον», ΑΠ 180/1986 NOMOS, ΑΠ 283/1986 NOMOS. Βέβαια, αυτός ο ορισμός έχει επικριθεί διότι χρησιμοποιεί την έννοια «συμφέρον του τέκνου», ενώ αυτή η έννοια αποτελεί και το ζητούμενο. Βλ. σχετικά Παπαχρίστου, ό.π., σελ. 352 15

μπορεί να την εκφράσει με συνέπεια 32. Σίγουρα ώριμο είναι ένα παιδί όταν, λόγω βιολογικών (όπως ο βαθμός ευφυΐας) και κοινωνικών παραγόντων (όπως τα βιώματα και οι εμπειρίες) μπορεί να έχει λογική και ολοκληρωμένη άποψη για ορισμένο θέμα και να συμπεριφέρεται αναλόγως 33. Η ηλικία δεν αποτελεί το μοναδικό κριτήριο για την κρίση σχετικά με την ωριμότητα του ανηλίκου, με την έννοια ότι δεν πρέπει να θεωρείται πάντα ανώριμο ένα παιδί όταν δεν έχει υπερβεί μία ηλικία και πάντα ώριμο όταν έχει υπερβεί κάποια ηλικία. Ωστόσο, η ηλικία και η ωριμότητα πορεύονται παράλληλα. Η μεγαλύτερη ηλικία συνηγορεί υπέρ της ωριμότητας του ανηλίκου. Εξάλλου η ωριμότητα του ανηλίκου κρίνεται κατά περίπτωση, σε σχέση με το ζήτημα για το οποίο πρέπει να ληφθεί απόφαση. Ως προς τη δεύτερη προϋπόθεση, δηλαδή το να αφορά η απόφαση τα συμφέροντα του ανηλίκου, αυτή δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία. Κάθε απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα θα αφορά τα συμφέροντα του τέκνου. Επομένως, στο σημείο αυτό ο νομοθέτης περιττολογεί 34. Εφόσον λοιπόν το παιδί είναι ώριμο, η γνώμη του πρέπει να ζητείται οπωσδήποτε 35. Ως προς το ζήτημα των προσωπικών δεδομένων του ανηλίκου οι γονείς, ως ασκούντες τη γονική μέριμνα του τέκνου τους και έχοντας το καθήκον αλλά και το δικαίωμα να φροντίζουν για όλες του τις υποθέσεις, μπορούν να επεξεργάζονται τα προσωπικά δεδομένα του. Ο κανόνας της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας φαίνεται να συνηγορεί υπέρ της απαίτησης της από κοινού επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων του ανήλικου τέκνου. Εξάλλου, ο νομοθέτης προβλέπει περιοριστικά τις περιπτώσεις που ορισμένες πράξεις της γονικής μέριμνας μπορούν να ασκηθούν και μόνο από τον ένα γονέα. Όταν για μία υπόθεση του ανηλίκου οι γονείς οφείλουν να επεξεργαστούν τα προσωπικά δεδομένα του τέκνου τους, με όλες τις μορφές που μπορεί να προσλάβει η επεξεργασία 36, τότε πρέπει καταρχήν να το πράξουν από κοινού. Επομένως και όταν πρέπει να διαθέσουν τα προσωπικά δεδομένα του τέκνου τους σε κάποιον 32 Βλ. Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, ό.π., σελ. 302 33 Βλ. Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, ό.π., σελ. 302 34 Βλ. Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, ό.π., σελ. 304 35 Σε περίπτωση που ο δικαστής δεν καλέσει τον ανήλικο για να ακούσει τη γνώμη του, παρόλο που αυτός είναι ώριμος, τότε η απόφαση μπορεί να προσβληθεί με έφεση. 36 Στο άρθρο 2 στοιχ. δ του ν. 2472/1997 ορίζεται η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ως «κάθε εργασία ή σειρά εργασιών που πραγματοποιείται, από το Δημόσιο ή από νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου ή ιδιωτικού δικαίου ή ένωση προσώπων ή φυσικό πρόσωπο με ή χωρίς τη βοήθεια αυτοματοποιημένων μεθόδων και εφαρμόζονται σε δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, όπως η συλλογή, η καταχώριση, η οργάνωση, η διατήρηση ή αποθήκευση, η τροποποίηση, η εξαγωγή, η χρήση, η διαβίβαση, η διάδοση ή κάθε άλλης μορφής διάθεση, η συσχέτιση ή ο συνδυασμός, η διασύνδεση, η δέσμευση (κλείδωμα), η διαγραφή, η καταστροφή». 16

άλλο για να εξυπηρετήσουν μία υπόθεσή του 37, πρέπει να το πράξουν από κοινού. Ακόμη και η συγκατάθεσή τους, όταν αυτή απαιτείται για την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων του ανηλίκου, πρέπει να παρέχεται από κοινού. Αλλά και τα δικαιώματα του ανηλίκου σε σχέση με την επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων πρέπει να ασκούνται από κοινού από τους γονείς, όταν έχουν και οι δύο την άσκηση της γονικής μέριμνας. Είναι αυτονόητο ότι όταν τη γονική μέριμνα ασκεί μόνο ο ένας γονέας στις περιπτώσεις που αναφέρονται στο άρθρο 1516 1 ΑΚ, τότε αυτός θα δικαιούται να επεξεργάζεται και μόνος τα προσωπικά δεδομένα του τέκνου του και να ασκεί τα δικαιώματα του τέκνου. Επομένως, όταν τη γονική μέριμνα του ανηλίκου ασκούν και οι δύο γονείς τότε θα πρέπει να αποφασίζουν από κοινού για κάθε υπόθεση που αφορά τον ανήλικο. Ο νομοθέτης φαίνεται να επιλέγει τον κανόνα της από κοινού άσκησης για να διαφυλάξει την ενότητα της οικογένειας και την προσπάθεια επικοινωνίας και συμφωνίας των γονέων. Οι σύζυγοι πρέπει να προσπαθούν να λύνουν τις διαφορές τους και να βρίσκουν λύσεις, οι οποίες είναι προς το συμφέρον του τέκνου τους. Πράγματι, εάν ο κάθε γονέας μπορούσε και μόνος του να αποφασίζει για τις υποθέσεις του ανηλίκου χωρίς να ενημερώνει ή να λαμβάνει τη σύμφωνη γνώμη του συζύγου του, τότε θα δημιουργούνταν συγκρούσεις μεταξύ τους ακόμη και για την πιο απλή υπόθεση, δεδομένου ότι πολλές φορές οι γονείς αντιμετωπίζουν από διαφορετική οπτική τα πράγματα. Έτσι, και σε περίπτωση επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων του ανηλίκου και οι δύο γονείς πρέπει να προβούν στην επεξεργασία ή να δώσουν τη συγκατάθεσή τους για την επεξεργασία αυτή από κάποιον τρίτο. Η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων του ανηλίκου έχει μεγάλη σημασία για την ανάπτυξή του σε αυτόνομη προσωπικότητα, καθώς σχετίζεται άμεσα με την ιδιωτική του ζωή και την αξιοπρέπειά του. Από τη στιγμή λοιπόν που οι γονείς του ανηλίκου συμβιώνουν ομαλά και ασκούν από κοινού τη γονική του μέριμνα, από κοινού πρέπει να τον προστατεύουν από την επέμβαση στην ιδιωτική του ζωή με το «ελέγχουν» την επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων. Από την άλλη η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, με σωρεία αποφάσεών της, επιτρέπει και στον ένα γονέα να ασκεί μόνος το δικαίωμα πρόσβασης στα 37 Π.χ. όταν διαθέτουν προσωπικά δεδομένα του ανηλίκου σχετικά με την υγεία του σε ένα γιατρό ή στο ιατρικό προσωπικό ενός νοσοκομείου για την εξέταση του ανηλίκου ή τη διενέργεια μιας εγχείρησης. 17

προσωπικά δεδομένα του ανήλικου τέκνου του ακόμη και όταν τη γονική μέριμνα ασκούν και οι δύο γονείς από κοινού. Το σημαντικό σε αυτές τις αποφάσεις είναι ότι οι γονείς έχουν από κοινού την άσκηση της γονικής μέριμνας του ανηλίκου ενώ βρίσκονται σε διάσταση ή ο γάμος τους έχει λυθεί 38. 1.2) Η επιμέλεια ως αποκλειστικό δικαίωμα επεξεργασίας Η επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου είναι η σπουδαιότερη από τις λειτουργίες της γονικής μέριμνας 39. Σκοπός της άσκησης της επιμέλειας είναι η ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Σύμφωνα με το άρθρο 1518 ΑΚ η επιμέλεια περιλαμβάνει την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση, την εκπαίδευση και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του ανηλίκου. Συνεπώς στην έννοια της επιμέλειας περιλαμβάνεται κάθε φροντίδα ή μέτρο σχετικό με την ανάπτυξη του ανηλίκου 40. Η επιμέλεια, ως επιμέρους περιεχόμενο της γονικής μέριμνας, ασκείται και από τους δύο γονείς από κοινού. Ο κανόνας αυτός είναι αναγκαστικού δικαίου, με την έννοια ότι δεν μπορεί να παραιτηθεί ο ένας γονέας ολοκληρωτικά από την επιμέλεια με συμφωνία του με τον άλλο γονέα. Μπορεί να υπάρξει όμως συμφωνία των γονέων ότι μεμονωμένες πράξεις επιμέλειας θα ασκούνται μόνο από τον ένα γονέα. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες πράξεις επιμέλειας, οι οποίες είναι τόσο κρίσιμες και καθοριστικές για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανηλίκου, ώστε ανήκουν στον «πυρήνα» της γονικής μέριμνας και πρέπει να αποφασίζονται και από τους δύο γονείς, έστω και αν μόνο ο ένας ασκεί την επιμέλεια 41. Υπάρχει βέβαια και η αντίθετη 38 Βλ. ενδεικτικά απόφαση 130/2013 ΑΠΔΠΧ, απόφαση 131/2011 ΑΠΔΠΧ, απόφαση 89/2011 ΑΠΔΠΧ, απόφαση 53/2010 ΑΠΔΠΧ, απόφαση 22/2010 ΑΠΔΠΧ, απόφαση 21/2010 ΑΠΔΠΧ, απόφαση 71/2005 ΑΠΔΠΧ 39 Βλ. Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, ό.π., σελ. 319 40 Βλ. Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, ό.π., σελ. 319: «Στην έννοια της επιμέλειας υπάγονται και η μέριμνα για την τροφή, το ντύσιμο, την υγεία του παιδιού, η ονοματοδοσία και η θρησκευτική του διαπαιδαγώγηση, η λήψη σωφρονιστικών μέτρων και ο προσδιορισμός του τόπου της διαμονής του, δηλαδή του σπιτιού όπου θεωρείται σκοπιμότερο να μένει το παιδί». 41 Βλ. Παπαχρίστου, ό.π., σελ. 327. Στον «πυρήνα» της γονικής μέριμνας περιλαμβάνονται οι αποφάσεις για την επιλογή ονόματος του τέκνου, για την επιλογή θρησκεύματος και για τις σοβαρές ιατρικές επεμβάσεις, ΕφΑθ 1151/2008 NOMOS: «Είναι όμως φανερό, εν όψει του όλου περιεχομένου των πιο πάνω διατάξεων και του επιδιωκομένου σκοπού, που συνίσταται στο να ασκείται η γονική μέριμνα κατά κανόνα από τους δύο γονείς από κοινού, ότι, αν η άσκησή της έχει κατανεμηθεί ανάμεσα στους γονείς, λόγω διάστασης τους, κατ άρθρο 1514 ΑΚ και η επιμέλεια του ανηλίκου έχει ανατεθεί με δικαστική απόφαση στον ένα από τους γονείς, λ.χ. την μητέρα, τότε αυτή έχει αρμοδιότητα να αποφασίζει για τα τρέχοντα και καθημερινά μόνο θέματα, τα σχετιζόμενα με την επιμέλεια του τέκνου και όχι για τα λοιπά (σοβαρά) θέματα, επί των οποίων η λήψη αποφάσεων εξακολουθεί να παραμένει στον πυρήνα της γονικής μέριμνας, γι αυτό και είναι απαραίτητο, εφόσον η γονική μέριμνα ανήκει και στους δύο γονείς, να αποφασίσουν αυτοί από κοινού για τέτοια θέματα και αν διαφωνούν, θα αποφασίσει, κατ άρθρο 1512 ΑΚ το δικαστήριο», ΜΠρΣάμου 159/2012 NOMOS 18

άποψη, σύμφωνα με την οποία όταν το δικαστήριο έχει αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας σε έναν από τους δύο γονείς, συνήθως το πράττει επειδή δεν υπάρχει έδαφος συνεννόησης ανάμεσά τους. Έτσι, το πιο πιθανό είναι ότι οι διαζευγμένοι γονείς δεν θα μπορέσουν να συμφωνήσουν ούτε στα θέματα του «πυρήνα» της γονικής μέριμνας. Από το να απευθυνθούν για τη διαφωνία τους αυτή και πάλι στο δικαστήριο και να αναμένουν την έκδοση απόφασης, είναι πιο πρακτικό να αποφασίσει και για τα θέματα αυτά ο ασκών την επιμέλεια του ανηλίκου 42. Κατά τη γνώμη μου, εάν η απόφαση για τόσο σημαντικά θέματα ληφθεί μόνο από τον γονέα ο οποίος ασκεί την επιμέλεια του ανηλίκου, τότε θα είναι μεγαλύτερη η ρήξη ανάμεσα στους δύο γονείς και αυτό θα έχει αρνητικές συνέπειες στην ψυχολογία του παιδιού. Ενώ η προσπάθεια για κοινή απόφαση θα συμβάλει στην ανάγκη για ομαλή συνέχιση της ζωής του ανηλίκου και μετά το διαζύγιο ή τη διάσταση των γονέων του. Για παράδειγμα, η φροντίδα για την υγεία του παιδιού, τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική, αποτελεί περιεχόμενο της επιμέλειας και απαιτεί να φροντίζουν οι γονείς για την ιατρική παρακολούθηση του ανηλίκου και να χορηγούν τη συναίνεσή τους για τη διενέργεια των απαιτούμενων ιατρικών πράξεων 43. Τη συναίνεση πρέπει να δώσουν οι ασκούντες τη γονική μέριμνα του ανηλίκου και ειδικότερα όποιος έχει την επιμέλειά του 44. Όταν και οι δύο γονείς έχουν την επιμέλεια του ανηλίκου αποφασίζουν από κοινού. Την απόφαση αυτή μπορεί να την δηλώσει προς το γιατρό και ο ένας μόνο γονέας, ο οποίος θεωρείται ότι εκπροσωπεί και τον άλλο 45. Σε περιπτώσεις που οι ιατρικές πράξεις αφορούν συνήθεις πράξεις επιμέλειας του ανηλίκου 46 ή πράξεις με επείγοντα χαρακτήρα 47, τότε τη συναίνεση μπορεί να δώσει και ο ένας μόνο γονέας 48 εφόσον ο άλλος αδυνατεί να συμμετάσχει. Όταν όμως οι ιατρικές επεμβάσεις εγκυμονούν κινδύνους για τον ανήλικο ή μπορεί να είναι καθοριστικές για την υγεία του, τότες αυτές ανήκουν στον «πυρήνα» της γονικής μέριμνας και οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται και από τους δύο γονείς, έστω και εάν μόνο ο ένας έχει την επιμέλεια του τέκνου 49. 42 Βλ. Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, Το πρόβλημα της ονοματοδοσίας του ανηλίκου μετά το διαζύγιο ή τη διάσταση των γονέων του, 376επ. 43 Βλ. και άρθρο 12 2 β, αα Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας 44 Βλ. Λασκαρίδη, Ερμηνεία Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (Ν. 3418/2005), σελ. 142 45 Βλ. Λασκαρίδη, ό.π., σελ. 143 46 Π.χ. οι τακτικοί εμβολιασμοί, η επίσκεψη για την αντιμετώπιση μίας γρίπης κλπ. 47 Π.χ. οξύ ιατρικό περιστατικό, το οποίο χρήζει άμεσης ιατρικής παρέμβασης 48 Βλ. 1516 ΑΚ 49 Βλ. Παπαχρίστου, ό.π., σελ. 329 και άρθρο 12 2 β, αα εδ. γ Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας, το οποίο προβλέπει ότι όταν η ιατρική πράξη είναι μία από αυτές της παρ. 3 του άρθρου 11, δηλαδή μεταμόσχευση, μέθοδος ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, επέμβαση αλλαγής ή αποκαταστάσεως φύλου, αισθητική ή 19

Ωστόσο, το άρθρο 12 παρ. 3γ του νέου Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας 50 ορίζει ότι δεν απαιτείται η συναίνεση των γονέων όταν αρνούνται να συναινέσουν και υπάρχει ανάγκη άμεσης παρέμβασης του γιατρού προκειμένου να αποτραπεί κίνδυνος για τη ζωή ή την υγεία του ανηλίκου. Σε περιπτώσεις, επομένως, που διαπιστώνεται κίνδυνος για τον ανήλικο και ανάγκη άμεσης παρέμβασης, ο γιατρός μπορεί να αποφασίσει μόνος του τη διενέργεια της απαιτούμενης ιατρικής πράξης χωρίς τη συναίνεση ή ακόμη και παρά την άρνηση των γονέων. Απ την άλλη αν ο ανήλικος θεωρείται ώριμος από τον γιατρό, τότε θα πρέπει για τη διενέργεια μίας ιατρικής πράξης να λαμβάνεται υπόψη και η γνώμη του 51. Εννοείται ότι όσο βαρύτερη είναι η κατάσταση της υγείας του ανηλίκου και όσο περισσότερο βαρύνουσες συνέπειες μπορεί να έχει μία ιατρική επέμβαση, τόσο αυστηρότητες πρέπει να είναι οι προϋποθέσεις ως προς το βαθμό της απαιτούμενης ωριμότητας 52. Για τη διενέργεια των πράξεων επιμέλειας του ανηλίκου τις περισσότερες φορές είναι απαραίτητη η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων του συνήθως με τη διάθεση των δεδομένων αυτών σε τρίτους 53. Όταν την επιμέλεια του ανηλίκου ασκεί μόνο ο ένας γονέας 54, τότε για τις υποθέσεις που σχετίζονται με την επιμέλεια του ανηλίκου αποφασίζει αυτός. Μόνο στην περίπτωση που πρέπει να ληφθεί απόφαση για υπόθεση, η οποία εμπίπτει στον «πυρήνα» της γονικής μέριμνας πρέπει να αποφασίσουν και οι δύο γονείς από κοινού. Έτσι και στην περίπτωση της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων του ανηλίκου, που σχετίζονται με την άσκηση της επιμέλειας του προσώπου του, στην επεξεργασία μπορεί να προβαίνει ο γονέας ο οποίος ασκεί την επιμέλεια. Δεν φαίνεται να προκύπτει πρόβλημα όταν πρόκειται για απλά δεδομένα του ανηλίκου. Αλλά και τα ευαίσθητα προσωπικά του δεδομένα μπορούν να τύχουν επεξεργασίας από τον ασκούντα την επιμέλεια όταν αφορούν συνήθεις πράξεις της επιμέλειας. Μόνη εξαίρεση φαίνεται να προβλέπεται όταν μία υπόθεση εμπίπτει στον «σκληρό πυρήνα» της γονικής μέριμνας. Σε μία τέτοια περίπτωση οι γονείς πρέπει να κοσμητική επέμβαση, τότε απαιτείται πάντοτε η συναίνεση των προσώπων που ασκούν τη γονική μέριμνα του ανηλίκου. 50 Νόμος 3418/2005 51 Βλ. άρθρο 12 2β, αα, εδ. β του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας: «Λαμβάνεται, όμως, υπόψη και η γνώμη του, εφόσον ο ανήλικος, κατά την κρίση του ιατρού, έχει την ηλικιακή, πνευματική και συναισθηματική ωριμότητα να κατανοήσει την κατάσταση της υγείας του, το περιεχόμενο της ιατρικής πράξης και τις συνέπειες ή τα αποτελέσματα ή τους κινδύνους της πράξης αυτής». 52 Βλ. Λασκαρίδη, ό.π., σελ. 142 53 Π.χ. στη διεύθυνση του σχολείου στο οποίο πρόκειται να εγγραφεί ο ανήλικος, σε μία αθλητική ομάδα κλπ. 54 Ύστερα από απόφαση του δικαστηρίου σε περίπτωση διαζυγίου ή διάστασης των γονέων συνήθως. 20

επεξεργάζονται τα προσωπικά δεδομένα από κοινού, έστω και αν η άσκηση της γονικής μέριμνας έχει ανατεθεί σε έναν από τους δύο. Σε κάθε περίπτωση, ο γονέας ο οποίος είναι φορέας αλλά δεν ασκεί τη γονική μέριμνα έχει δικαίωμα να ζητήσει πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα τα οποία επεξεργάζεται είτε ο ασκών την επιμέλεια γονέας είτε τρίτος. Όταν τα δεδομένα επεξεργάζεται ο γονέας που ασκεί τη γονική μέριμνα, ο άλλος γονέας έχει το δικαίωμα να πληροφορηθεί για τα προσωπικά δεδομένα του τέκνου του. Το γεγονός ότι δεν ασκεί τη γονική μέριμνα δε σημαίνει ότι έχει αποξενωθεί από το παιδί του. Και αυτός συμβάλλει στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανηλίκου. Έχει δικαίωμα να γνωρίζει ό,τι αφορά το τέκνο του, τόσο για να μπορεί να επικοινωνεί καλύτερα μαζί του όσο και για να «ελέγχει» τον άλλο γονέα, που ασκεί τη γονική μέριμνα. Πράγματι, εάν ο άλλος γονέας βρίσκεται σε άγνοια δεν θα μπορεί να διεκδικήσει την επιμέλεια όταν ο ασκών αυτή δεν είναι ικανός. Κάτι τέτοιο όμως έρχεται σε αντίθεση με την αρχή του μείζονος συμφέροντος του παιδιού, τη βασικότερη αρχή του οικογενειακού δικαίου. Από την άλλη όταν ο γονέας, ο οποίος δεν ασκεί τη γονική μέριμνα, επεμβαίνει συνεχώς στις πράξεις επιμέλειας του ανηλίκου με σκοπό να δημιουργήσει προβλήματα στον πρώην ή εν διαστάσει σύζυγό του, τότε πρέπει να αντιμετωπίζεται αυστηρότερα το αίτημά του για πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα του ανηλίκου, γιατί και πάλι θίγεται το μείζον συμφέρον του παιδιού, το οποίο επιτάσσει την όσο το δυνατό ομαλή και ταχεία διεκπεραίωση των υποθέσεών του. Όταν τα προσωπικά δεδομένα του ανηλίκου επεξεργάζεται τρίτος, δικαίωμα πρόσβασης στα δεδομένα αυτά έχουν και οι δύο γονείς. Το ερώτημα είναι εάν το δικαίωμα αυτό πρέπει να το ασκήσουν από κοινού ή μπορεί να το ασκήσει και ο καθένας χωριστά. Όταν οι γονείς συμβιώνουν ομαλά, δεν φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα. Είτε θα ασκήσουν από κοινού το δικαίωμα αυτό είτε θα θεωρείται ότι αυτός που το ασκεί αντιπροσωπεύει και τον άλλο. Όταν οι γονείς βρίσκονται σε διάσταση ή έχουν διαζευχθεί και η επιμέλεια έχει ανατεθεί σε έναν από αυτούς, τότε αυτός που ασκεί την επιμέλεια μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα πρόσβασης κατά του τρίτου- υπεύθυνου της επεξεργασίας. Αλλά και ο γονέας ο οποίος είναι απλός φορέας της γονικής μέριμνας μπορεί να ζητήσει την πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα του ανήλικου τέκνου του, μέσα στα όρια όμως του νόμου 2472/1997 55. Η συνηθέστερη περίπτωση στην οποία 55 Βλ. Αρμαμέντο, Χορήγηση προσωπικών δεδομένων ανηλίκων από την Εισαγγελία Ανηλίκων, 662επ., 663: «Όταν την αίτηση χορήγησης αντιγράφων των εγγράφων που περιλαμβάνουν ευαίσθητα δεδομένα των ανηλίκων υποβάλλει ο ασκών την γονική μέριμνα, ασκώντας το δικαίωμα αυτό για δικό του λογαριασμό καθώς και στις 21

επιτρέπεται η πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα του ανηλίκου αφορά την άσκηση αγωγής για τη διεκδίκηση της επιμέλειας του προσώπου του παιδιού. 1.3) Επεξεργασία δεδομένων ανηλίκου για ενέργειες ιδίω ονόματι Οι γονείς ως ασκούντες τη γονική μέριμνα του ανηλίκου, έχουν δικαίωμα να επεξεργάζονται τα προσωπικά του δεδομένα και να ασκούν αυτοί στο όνομα του ανηλίκου τα δικαιώματά του. Τίθεται συνεπώς το ερώτημα εάν ο γονέας μπορεί να ασκεί μόνος του τα δικαιώματα του ανηλίκου στο όνομα αυτού. Για παράδειγμα μπορεί να ασκήσει ο ένας μόνο γονέας έγκληση στο όνομα του τέκνου του; Σχετικά έχουν υποστηριχθεί δύο απόψεις. Από μερίδα της επιστήμης και της νομολογίας έχει υποστηριχθεί ότι η υποβολή της έγκλησης είναι σοβαρή πράξη επιμέλειας του ανηλίκου και γι αυτό πρέπει να γίνεται πάντα και από τους δύο γονείς από κοινού. Αναμφίβολα η έγκληση είναι σοβαρή πράξη, αλλά λόγω της μικρής προθεσμίας για την υποβολή της 56 μία τυχόν διαφωνία των γονέων έρχεται σε αντίθεση με το συμφέρον του παιδιού να υποβληθεί η έγκληση εντός της προθεσμίας αυτής. Επομένως φαίνεται ορθότερη η άποψη, κατά την οποία η έγκληση είναι πράξη με επείγοντα χαρακτήρα και μπορεί να υποβληθεί και από τον ένα μόνο γονέα σύμφωνα με το άρθρο 1516 1 αρ. 1 ΑΚ 57. Έτσι και η νομολογία καταλήγει ότι ο κάθε γονέας δικαιούται να ασκεί και μόνος του έγκληση στο όνομα του ανηλίκου για αποπλάνησή του από τον άλλο γονέα 58. Ο κάθε γονέας περιπτώσεις που την αίτηση υποβάλλει τρίτο πρόσωπο που δεν ασκεί τη γονική μέριμνα, πρέπει να διερευνηθεί κατά πόσον η χορήγηση αυτή θα παραβίαζε την ιδιωτική ή οικογενειακή ζωή τρίτου. Εφόσον ο αιτών είναι γονέας πρέπει να θεωρηθεί ότι τα δεδομένα του ανήλικου τέκνου του δεν αφορούν την οικογενειακή ζωή τρίτου αλλά του ίδιου του αιτούντος. Η αφαίρεση της γονικής μέριμνας δεν επηρεάζει το συνταγματικό δικαίωμα του απαραβίαστου της οικογενειακής ζωής, αναφορικά με το δικαίωμα του γονέα να λαμβάνει πληροφορίες για το τέκνο του, που βρίσκονται στη διάθεση των δικαστικών αρχών». 56 Γενικά η προθεσμία αυτή είναι τρίμηνη. Βλ. 117 1 ΠΚ 57 Βλ. Κουνουγέρη- Μανωλεδάκη, ό.π., σελ. 288 σχετικά με τις διάφορες απόψεις για την υποβολή της έγκλησης. Ανάλογα με την έγκληση ισχύουν και για την άσκηση αγωγής, που ναι μεν είναι σοβαρή πράξη ώστε να απαιτείται συναπόφαση και κοινή ενέργεια των γονέων αλλά μπορεί, αν κινδυνεύει να παραγραφεί η σχετική αξίωση εξαιτίας διαφωνίας των γονέων ως προς την άσκησή της, να θεωρηθεί πράξη με επείγοντα χαρακτήρα και να γίνει και από τον ένα μόνο γονέα. 58 Βλ. ενδεικτικά την απόφαση ΑΠ 894/2009 και ΑΠ 1535/2007, NOMOS: «Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει, εκτός άλλων, και την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου τέκνου, της οποίας περιεχόμενο αποτελεί και το δικαίωμα της εγκλήσεως. Έτσι, σε περίπτωση εγκλήματος, το οποίο στρέφεται κατά ανηλίκου που δεν έχει συμπληρώσει το 12ο έτος της ηλικίας του, το δικαίωμα υποβολής της απαιτούμενης για την κίνηση της ποινικής διώξεως εγκλήσεως επιφυλάσσεται από το νόμο στους γονείς του ανηλίκου, οι οποίοι πρέπει, καταρχήν, να υποβάλουν την έγκληση αυτή από κοινού, αφού σταθμίσουν αν το αληθές συμφέρον του τέκνου είναι να διωχθεί ο δράστης ή, δια της άπρακτης παρόδου της τρίμηνης προθεσμίας, να μείνει ατιμώρητος. Όμως, στις περιπτώσεις που αναφέρονται στο άρθρο 1516 ΑΚ, μεταξύ των οποίων και εκείνη που αφορά σε πράξεις με επείγοντα χαρακτήρα, 22

ενεργώντας στο πλαίσιο της γονικής μέριμνας, ως νόμιμος αντιπρόσωπος του ανηλίκου δικαιούται και υποχρεούται να εγκαλέσει και να περισώσει μόνος του τα αναγκαία αποδεικτικά μέσα για την ποινική προστασία του ανηλίκου απέναντι στον άλλο γονέα 59. Αυτή τη δυνατότητα έχει ο γονέας επειδή ο άλλος βρίσκεται σε νομική αδυναμία να αντιπροσωπεύσει τον ανήλικο στην ποινική δίκη 60 λόγω της αντιδικίας μεταξύ τους και τη σύγκρουσης συμφερόντων τους. Πράγματι, ο ύποπτος γονέας ευρίσκεται σε νομική αδυναμία να ασκήσει τα καθήκοντά του, όπως προβλέπονται από τη γονική μέριμνα. Ο άλλος γονέας έχει δικαίωμα και υποχρέωση να ασκήσει μόνος τη γονική μέριμνα του τέκνου του. Επιπλέον, η σύγκρουση συμφερόντων αφορά μόνο τον ύποπτο γονέα. Η σύγκρουση των συμφερόντων του τέκνου με τον ένα γονέα δε σημαίνει άνευ όρων και σύγκρουση προς τον άλλο γονέα και ανάγκη διορισμού ειδικού επιτρόπου και ως προς τους δύο 61. Εφόσον ο γάμος των γονέων έχει λυθεί και ο άλλος γονέας μπορεί να ασκήσει τη γονική μέριμνα, δεν είναι αναγκαίος ο διορισμός ειδικού επιτρόπου επειδή συγκρούονται τα συμφέροντα του τέκνου με τον ένα γονέα. Η νομολογία, με τις ως άνω αναφερθείσες αποφάσεις έχει επεκτείνει την εξαίρεση από την εφαρμογή του άρθρου 1517ΑΚ 62, καθένας από τους γονείς επιχειρεί και μόνος του πράξεις αναγόμενες στην άσκηση της γονικής μέριμνας. Επομένως, προκειμένου για αξιόποινη πράξη σε βάρος ανηλίκου κάτω των 12 ετών, την έγκληση, ως αποτελούσα πράξη επιμέλειας του προσώπου του με επείγοντα χαρακτήρα, που δικαιολογείται από την ως άνω τρίμηνη προθεσμία για υποβολή της, μπορεί να υποβάλει εγκύρως και ο ένας μόνο γονέας. Το αυτό ισχύει και όταν δράστης κατ` έγκληση διωκομένου εγκλήματος σε βάρος ανηλίκου είναι ο ένας γονέας του ανηλίκου, ο οποίος βρίσκεται σε διάσταση με τον άλλο γονέα. Και στην περίπτωση αυτή, δηλαδή, εγκύρως υποβάλλεται η έγκληση από τον άλλο (αμέτοχο) γονέα και δεν έχει εφαρμογή το άρθρο 1517 ΑΚ, που ορίζει ότι αν τα συμφέροντα του τέκνου συγκρούονται με τα συμφέροντα του πατέρα του ή της μητέρας του, που ασκούν τη γονική μέριμνα, καθώς και των συζύγων ή των συγγενών τους εξ αίματος ή εξ αγχιστείας σε ευθεία γραμμή διορίζεται ειδικός επίτροπος, διότι κατά την αληθή έννοια της διατάξεως αυτής, όταν έχει επέλθει διάσπαση της έγγαμης συμβιώσεως των γονέων του ανηλίκου, ο μη διαπράξας την κατά του ανηλίκου αξιόποινη πράξη γονέας του δεν βρίσκεται προ διλήμματος, να αποσιωπήσει την σε βάρος του τέκνου του τελεσθείσα από τον άλλο γονέα αξιόποινη πράξη ή να καταμηνύσει το δράστη γονέα και σύζυγό του, και δεν συντρέχει εντεύθεν ο δικαιολογητικός λόγος, για τον οποίο θεσπίστηκε η διάταξη του άρθρου 1517 ΑΚ, της συγκρούσεως συμφερόντων. Τέλος, κατά το άρθρο 344 ΠΚ, όπως ίσχυε κατά το χρόνο τελέσεως της κατωτέρω πράξεως, πριν την αντικατάστασή του με το άρθρο 4 του Ν. 3064/2002, και έχει εν προκειμένω εφαρμογή ως ευμενέστερο για τον κατηγορούμενο (άρθρο 2 παρ. 1 ΠΚ), για να ασκηθεί ποινική δίωξη για αποπλάνηση παιδιού (άρθρο 339 ΠΚ), απαιτείται έγκληση». 59 Βλ. Χριστοδούλου, Ηχογράφηση από τον ένα γονέα παραπόνων του τέκνου για ανήθικες πράξεις του άλλου, ΕφΑΔ 2012, 666επ. για την αναλυτική γνωμοδότηση επί του ζητήματος της άσκησης έγκλησης από τον μη έχοντα την επιμέλεια γονέα. 60 Βλ. άρθρο 1510 παρ.3 ΑΚ. Η νομική αδυναμία νοείται ως αδυναμία για νομικούς λόγους και όχι μόνο ως πλήρη ή περιορισμένη δικαιοπρακτική ανικανότητα. Βλ. σχετικά Παπαχρίστου, ό.π., σελ. 318 61 Βλ. Παπαχρίστου, ό.π., σελ. 337 62 Άρθρο 1517 ΑΚ: «Σύγκρουση συμφερόντων. Αν τα συμφέροντα του τέκνου συγκρούονται με τα συμφέροντα του πατέρα του ή της μητέρας του, που ασκούν τη γονική μέριμνα, καθώς και των συζύγων ή των συγγενών τους εξ αίματος ή εξ αγχιστείας σε ευθεία γραμμή, διορίζεται ειδικός επίτροπος». 23