ΣΤ.11 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΘΥΜΗΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ. ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΣΕ ΧΩΡΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1

ΣΤ.11 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΘΥΜΗΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ. ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΣΕ ΧΩΡΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1 ΣΤ.11.1 ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ - ΕΠΙΘΥΜΗΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ Η περιφέρεια Αθήνας- Αττικής κατέχει πρωτεύουσα θέση στη χώρα ως προς τους πόρους τουριστικής έλξης. Συγκρινόµενη όµως µε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και ιδιαίτερα µε ορισµένους ανταγωνιστικούς προορισµούς της, όπως π.χ. η Ρώµη και η Κωνσταντινούπολη, παρουσιάζει µια σχετική φτωχή τουριστική εικόνα και χαρακτηρίζεται από µια σταθερή µεσοχρόνια κάµψη των τουριστικών ροών. Ως βασικές αιτίες παραµένουν : Οι καθυστερήσεις στον εµπλουτισµό του τουριστικού προϊόντος Αθήνας Αττικής µε τις απαραίτητες ειδικές υποδοµές, οι οποίες αφορούν σε ειδικές µορφές αστικού τουρισµού ο οποίος προσιδιάζει στον χαρακτήρα της πρωτεύουσας (π.χ. συνεδριακός, εκθεσιακού χώρου, µουσεία, κατάλληλα διαµορφωµένοι αρχαιολογικοί χώροι κ.α.). Οι καθυστερήσεις στη βελτίωση της ποιότητας των παρεχοµένων υπηρεσιών και προσφοράς στην πατρική περιοχή, στις δυτικές και ανατολικές ακτές της Αττικής. Η πραγµατοποίηση των Ολυµπιακών Αγώνων το καλοκαίρι του 2004 και η προετοιµασία των αναγκαίων έργων και υποδοµών γι αυτούς, καθώς και η υιοθέτηση µιας αυτόνοµης τουριστικής πολιτικής που θα βασίζεται σε µια ολοκληρωµένη πολιτική υποστήριξης της ανωδοµής και υποδοµής, στις παρεµβάσεις που θα επιτρέψουν µια κατανοητική διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, στην υψηλού επιπέδου παροχή τουριστικών εξυπηρετήσεων και πληροφοριών δηµιουργούν ενθαρρυντικές προοπτικές ανάκαµψης του Αθηναϊκού τουρισµού Στο πλαισιο αυτο το επιθυµητό σενάριο προβλέπει ενίσχυση του τουρισµού διακοπών και αύξηση του εσωτερικού τουρισµού στην Ελλάδα, όπως και στους γειτονικούς προορισµούς, καθώς αναµένεται επίσης βελτίωση των οικογενειακών εισοδηµάτων. Αυξάνεται η απασχόληση στον τουρισµό καθώς και η συµµετοχή του στο ΑΕΠ. Η εθνική πολιτική τουριστικής ανάπτυξης εκσυγχρονίζεται. Εντάσσεται στα πλαίσια της βιώσιµης ανάπτυξης και προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, όπως προτείνονται από το Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου. Ο εθνικός στόχος βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας προωθείται µέσα από αναγκαίους εκσυγχρονισµούς και εµπλουτισµό του τουριστικού προϊόντος µε τους πολιτιστικούς πόρους της χώρας. Η µεσοπρόθεσµη προοπτική των Ολυµπιακών Αγώνων διασυνδέεται µε την εθνική τουριστική πολιτική, παρά το γεγονός ότι δεν έχει πλήρως εναρµονιστεί µε το σχεδιασµό του χώρου. Οι χωρικές επεµβάσεις για την υλοποίηση µιας συντονισµένης τουριστικής πολιτικής µπορούν να εξειδικευτούν και να διαφοροποιηθούν κατά περιοχές ως εξής : Μητροπολιτικές κεντρικές περιοχές του ΠΣΠ Αστική περιβάλλουσα περιοχή του Π.Σ.Π. Παράκτιες ζώνες Κύριες ζώνες της ενδοχώρας Κύριοι άξονες και κέντρα τουριστικής προσπέλασης Μια βασική διάκριση της τουριστικής προσφοράς στην περιφέρεια Αττικής θα πρέπει να γίνει ως προς τις : Ζώνες αστικού τουρισµού ή τουρισµού παραδοσιακών µορφών Ζώνες εναλλακτικών µορφών ή ήπιου τουρισµού. ΣΤ.11.2 ΧΩΡΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ Η τουριστική έλξη της Αττικής οφείλεται στην ύπαρξη αξιόλογων φυσικών, αλλά κυρίως πολιτιστικών πόρων παγκόσµιας σηµασίας, (χάρτες 8.1, Γ.8.3 και 9). Ο πολιτιστικός πλούτος της Αττικής και πιο συγκεκριµένα της Αθήνας παραµένει βασικό συγκριτικό πλεονέκτηµα, το οποίο χαρακτηρίζει την τουριστική εικόνα. Παρά το γεγονός όµως αυτής της µεγάλης σηµασίας πολιτιστικής κληρονοµιάς της περιφέρειας, η Αθήνα συγκριτικά µε άλλες µεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις και πρωτεύουσες παρουσιάζει µία τουριστική εικόνα συγκριτικά φτωχή. 1 Το παρόν Κεφάλαιο έχει συνταχθεί από την αναπλ. Καθ. κα. Σοφία Αυγερινού. 354

Ένας βασικός λόγος είναι ότι η περιφέρεια υστερεί ακόµη σε µία ποικιλία πόρων ενδιαφέροντος αστικού τουρισµού, όπως συνεδριακή υποδοµή, πολιτιστικές δραστηριότητες και µεγάλα γεγονότα, αγορές, εκθέσεις κ.ά. Παράλληλα, τα προβλήµατα ποιότητας του φυσικού και αστικού περιβάλλοντος καθώς και οι δυσλειτουργίες του αθηναϊκού πολεοδοµικού συγκροτήµατος επιβαρύνουν την τουριστική εικόνα της περιφέρειας. Στη βάση των κριτηρίων αυτών επισηµάνθηκαν οι χωρικές ενότητες για τον τουρισµό (χάρτης Ε.2.5.1), οι οποίες έχουν ως εξής: α. Μητροπολιτικές Κεντρικές Περιοχές Συγκροτήµατος Πρωτευούσης, η οποία συµπίπτει στην ουσία µε το ευρύτερο ιστορικό κέντρο της αθηναϊκής περιοχής, το οποίο συγκεντρώνει σηµαντικούς διεθνούς εµβέλειας πολιτιστικούς πόρους τουριστικής έλξης (διαφόρων ιστορικών περιόδων µνηµεία, σύνολο, τοποθεσίες και µουσεία). Στην περιοχή αυτή απαντώνται και άλλοι πόροι τουριστικής έλξης, διεθνείς και όχι όπως: εµπορικές περιοχές, χώροι πολιτιστικής δηµιουργίας-αναψυχής, συνεδριακοί ή εκθεσιακοί χώροι, χώροι µεγάλων γεγονότων (φεστιβάλ, άλλες πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις). Τα µεγάλα έργα και τα έργα αναπλάσεων στην κεντρική περιοχή του πολεοδοµικού συγκροτήµατος (π.χ αναπλάσεις των πυλών της Αθήνας, αναπλάσεις πλατειών του Ιστορικού Κέντρου Αθήνας, Λ. Αλεξάνδρας, Ο. Ακαδηµίας, Ο. Πατησίων, Λ. Πανεπιστηµίου, ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων Αθήνας, ανάπλαση Ιστορικού Κέντρου Πειραιώς, πεζοδροµήσεις κ.ά) αποτελούν ειδικές υποδοµές για τον τουρισµό της περιοχής, οι οποίες την εξοπλίζουν και την ενισχύουν ώστε να ανταποκρίνεται στη ζήτηση πολιτιστικού τουρισµού. Πρέπει ωστόσο να σηµειωθεί ότι παρά τις πρόσφατες ενισχύσεις των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων στα πλαίσια της µερικής άρσης του κορεσµού από τον ΕΟΤ (2000-2001) η υφιστάµενη ανωδοµή (ξενοδοχεία και άλλα καταλύµατα) εξακολουθεί να παρουσιάζει ανάγκες επιλεκτικών επεκτάσεων και εκσυγχρονισµών. β. Αστική Περιβάλλουσα περιοχή του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος Πρωτευούσης, όπου ήδη κατασκευάζεται σηµαντικός αριθµός Ολυµπιακών και άλλων έργων, τα οποία θα ενισχύσουν τις ήδη υφιστάµενες ή θα δηµιουργήσουν και νέες δυνατότητες δραστηριοτήτων αθλητισµού (Καλογρέζα, Φάληρο, Μεσόγεια κ.ά), ναυταθλητισµού (Αγ. Κοσµάς, Μαραθώνας κ.ά) και υπαίθριας αναψυχής. Στην περιοχή αυτή συγκεντρώνονται επίσης χώροι συνεδριακών-εκθεσιακών δραστηριοτήτων (π.χ Ελληνικό). Λειτουργούν ακόµη αγορές διεθνούς ενδιαφέροντος (Γλυφάδα, Κηφισιά) οι οποίες χαρακτηρίζονται από υπολογίσιµο δυναµισµό. Η υφιστάµενη ανωδοµή (ξενοδοχειακά καταλύµατα) εξακολουθεί να έχει ανάγκες επιλεκτικών επεκτάσεων και εκσυγχρονισµού. γ. Οι παράκτιες ζώνες της Αττικής εντάσσονται σε τρεις υποπεριοχές ανάλογα µε τους υφιστάµενους πόρους τουριστικής έλξης, τα µεγάλα περιβαλλοντικά-χωροταξικά προβλήµατα και τα πραγµατοποιούµενα σ αυτές µεγάλα έργα. Από τη σύνθεση των παραπάνω προκύπτει η ακόλουθη αξιολόγηση των δυνατοτήτων περαιτέρω τουριστικής ανάπτυξης: Η παραλία Σαρωνικού (από Γλυφάδα ως Σούνιο), που χαρακτηρίζεται από καλής ποιότητας ακτές, σηµαντικούς πολιτιστικούς πόρους διεθνούς έλξης και συγκριτικά ικανοποιητική ποιότητα περιβάλλοντος παραθεριστικής κατοικίας. Εδώ παρατηρούνται ανάγκες εκσυγχρονισµού της υφιστάµενης ανωδοµής, ενώ εντοπίζονται δυνατότητες επιλεκτικών επεκτάσεων. Οι παραλίες Ευβοϊκού και Κορινθιακού, χαρακτηρίζονται από σηµαντικούς πολιτιστικούς πόρους που χρήζουν ανάδειξης, ακτές καλής ποιότητας, αλλά και σηµαντικά προβλήµατα ποιότητας περιβάλλοντος που προέρχονται από την κατάσταση της παραθεριστικής κατοικίας, που απαιτούν ρύθµιση. Εντοπίζονται ορισµένες δυνατότητες αύξησης τουριστικής ανωδοµής, ενώ η υφιστάµενη έχει ανάγκες εκσυγχρονισµού. Οι παραλίες Ελευσίνας-Μεγάρων και Νότιας Σαλαµίνας, όπου υπάρχουν σηµαντικοί πολιτιστικοί πόροι που χρήζουν έργων ανάδειξης. Εδώ οι ακτές παρουσιάζουν συνολικά µικρότερο ενδιαφέρον από τις προηγούµενες. Υπάρχουν επίσης αρκετά προβλήµατα από την παραθεριστική κατοικία που απαιτούν ρύθµιση. Υπάρχουν περιθώρια αύξησης της τουριστικής ανωδοµής, αλλά η υφιστάµενη θα πρέπει να εκσυγχρονιστεί. δ. Οι Κύριες ζώνες της ενδοχώρας, συνεκτιµώντας τα γεωγραφικά δεδοµένα, τους πόρους τουριστικού ενδιαφέροντος και τις προοπτικές στο πλαίσιο των µεγάλων έργων και παρεµβάσεων εντάσσονται σε δύο υποενότητες: Οι ορεινές περιοχές (Πάρνηθα, Πεντέλη, Υµηττός, Πατέρας, Γεράνεια) που χαρακτηρίζονται από έναν συνδυασµό αξιόλογων φυσικών και πολιτιστικών πόρων, δεν διαθέτουν όµως τουριστική ανωδοµή και τους κατάλ- 355

ληλους εξοπλισµούς που απαντούν στη ζήτηση ειδικών µορφών τουρισµού (φυσιολατρικοί, οικολογικοί, πολιτιστικοί) οι οποίες µπορούν να φιλοξενηθούν εδώ. Τα Μεσόγεια, που εντάσσονται άµεσα στο πλαίσιο των µεγάλων έργων µε την λειτουργία του αεροδροµίου των Σπάτων, της Αττικής Οδού κ.ά. Εδώ διαφαίνονται τάσεις δυναµικής ανάπτυξης εµπορικών και επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων, που συνδέονται µε τη λειτουργία του αεροδροµίου και το διεθνές τουριστικό ενδιαφέρον. ε. Η νησιωτική Αττική και η Τροιζηνία συνδυάζουν ενδιαφέροντα φυσικά τοπία και ακτές, µε παραδοσιακούς οικισµούς και ποικίλους πολιτιστικούς πόρους τουριστικής έλξης (µουσεία, µνηµεία, σύνολα, τοποθεσίες). Η παραθεριστική κατοικία είναι εδώ διαδεδοµένη και παρουσιάζει αντίστοιχα προβλήµατα µε αυτά της ηπειρωτικής Αττικής, αλλά σε µικρότερο βαθµό. Η υφιστάµενη τουριστική ανωδοµή έχει ανάγκες εκσυγχρονισµού. υνατότητες επιλεκτικής επέκτασής της υπάρχουν µε την προϋπόθεση ότι ελέγχεται το µέγεθος των µονάδων, ώστε να µην επιβαρύνεται ο εύθραυστος χαρακτήρας του νησιωτικού τοπίου. στ. Οι κύριοι άξονες τουριστικής προσπέλασης, η διακίνηση και τα δίκτυα περιήγησης. Κύριοι οδικοί άξονες, σιδηροδροµικοί άξονες, αεροδρόµια και λιµάνια (Πειραιάς, Λαύριο, Ραφήνα) συγκροτούν την τελευταία χωρική ενότητα για τον τουρισµό της Αττικής. ΣΤ.11.3 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΑΝΑ ΧΩΡΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ Η τουριστική αγορά ενισχύεται και αναπτύσσεται, στο µέτρο που εµπλουτίζεται και διαφοροποιείται ώστε να προσελκύονται νέα στρώµατα ηµεδαπών και αλλοδαπών τουριστών. Στη βάση της υπόθεσης αυτής αξιολογούνται στη συνέχεια οι δυνατότητες κάθε χωρικής ενότητας τουρισµού στην περιφέρεια Αττικής και οι προοπτικές εξέλιξής της στα πλαίσια του διορθωτικού των τάσεων σεναρίου: α. Η κεντρική περιοχή πολεοδοµικού συγκροτήµατος Αθήνας όπου οι υφιστάµενοι πόροι τουριστικού ενδιαφέροντος αλλά και οι προοπτικές που δηµιουργούνται από τις µεγάλες παρεµβάσεις ευνοούν την ανάπτυξη δραστηριοτήτων αστικού τουρισµού και ειδικότερα: περιηγήσεις πολιτιστικού ενδιαφέροντος (µουσεία, σύνολα,µνηµεία, τοποθεσίες), συµµετοχή σε πολιτιστικά γεγονότα, συνέδρια, εκθέσεις αναψυχή, υπαίθρια αναψυχή-αθλητισµό, αγορές. Οι δραστηριότητες αυτές εκτιµάται ότι ευνοούν µια ανάκαµψη της τουριστικής αγοράς ηµεδαπών και αλλοδαπών προς την κεντρική περιοχή του πολεοδοµικού συγκροτήµατος και την επιµήκυνσή της, η οποία µπορεί να επεκταθεί σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. β. Η περιβάλλουσα προαστειακή της κεντρικής περιοχής του πολεοδοµικού συγκροτήµατος, όπου υφιστάµενες αλλά κυρίως οι προγραµµατιζόµενες κατασκευές των µεγάλων έργων υποδοµής στο πλαίσιο της ΟΑ 2004, αναµένεται ότι θα ενθαρρύνουν δραστηριότητες αστικού τουρισµού, όπως συµµετοχή σε πολιτιστικά και µεγάλα αθλητικά γεγονότα, υπαίθρια αναψυχή, συνεδριακή δραστηριότητα, αγορές. Οι δραστηριότητες αυτές θεωρείται ότι ευνοούν µια διαφοροποίηση και στη συνέχεια ανάκαµψη της αγοράς ηµεδαπών και αλλοδαπών τουριστών, ή και επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. γ. Οι παράκτιες περιοχές της Αττικής, όπου τα µεγάλα Ολυµπιακά Έργα θα ενισχύσουν την υπαίθρια αναψυχή-ναυταθλητισµό και το θαλάσσιο τουρισµό (Σαρωνικός-Ευβοϊκός). Εδώ, οι υφιστάµενοι τουριστικοί πόροι ευνοούν παράλληλα την ανάπτυξη περιηγητικού-πολιτιστικού και θαλάσσιου τουρισµού (Σαρωνικός Ευβοϊκός). Η υφιστάµενη παραθεριστική δραστηριότητα αναβαθµίζεται επίσης µε τις απαραίτητες συνοδευτικές δραστηριότητες αναψυχής (Σαρωνικός, Ευβοϊκός, Κορινθιακός, Μέγαρα, Ελευσίνα, Σαλαµίνα). Στο πλαίσιο αυτό αναµένεται ότι θα αυξηθούν οι τουρίστες περιηγητικού τύπου στο Σαρωνικό και Ευβοϊκό, ενώ η παραθεριστική κατοικία δεν θα πρέπει να αναπτυχθεί παραπέρα και οι παραθεριστές να µην υπερβούν τα όρια χωρητικότητας των περιοχών. δ. Η ενδοχώρα, όπου τα µέτρα, τα έργα περιβαλλοντικής προστασίας και αναβάθµισης των ορεινών όγκων (Πάρνηθα, Πεντέλη, Υµηττός κ.λ.π) αναµένεται ότι θα ενισχύσουν δραστηριότητες περιηγητικού και φυσιολατρικού µε πολιτιστικό περιεχόµενο τουρισµού και θα συµβάλλουν στη µεγέθυνση της τουριστικής αγοράς µε ειδικές µορφές, όπως ο φυσιολατρικός και πολιτιστικός τουρισµός, για όλη τη διάρκεια του χρόνου. Όσον αφορά στα 356

Μεσόγεια θα πρέπει έγκαιρα να προταθούν µέτρα και ρυθµίσεις για την υποστήριξη µελλοντικών δυνατοτήτων, για την ανάπτυξη κυρίως συνεδριακού και τουρισµού αγορών. ε. Ο νησιωτικός χώρος και η Τροιζηνία ευνοούν την ανάπτυξη περιηγητικού, θαλάσσιου-πολιτιστικού τουρισµού, που συµπληρώνει σε αρκετές περιπτώσεις τον τουρισµό διακοπών και την παραθεριστική δραστηριότητα, ενώ επιτρέπει την επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου µε ειδικές µορφές τουρισµού, όπως ο πολιτιστικός και φυσιολατρικός. Από την άποψη της αξιολόγησης της τουριστικής αγοράς ανά χωρική ενότητα τουρισµού αναγνωρίζεται η ανάγκη να προβλεφθούν άµεσα δύο τύποι ζωνών σχεδιασµού για τον τουρισµό, σύµφωνα µε τις οποίες θα κατευθύνεται µεσοπρόθεσµα (2006) και µακροπρόθεσµα (2015) η εξέλιξή του στην Αττική. - Ζώνες αστικού τουρισµού ή τουρισµού παραδοσιακών µορφών (περιοχές αναβάθµισης και εκσυγχρονισµού της υφιστάµενης ανωδοµής και καταλυµάτων-περιοχές οργανωµένης και συνδυασµένης επέκτασης της νέας ανωδοµής και υποδοµής). - Ζώνες εναλλακτικών µορφών ή ήπιου τουρισµού (περιοχής περιβαλλοντικού ή οικολογικού τουρισµού, ή ζώνες προστασίας µε ελάχιστες ανωδοµές καταλυµάτων, προσαρµοσµένες στο περιβάλλον, περιοχές υπαίθριας αναψυχής και αθλητισµού). ΣΤ.11.4. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ. (βλ. χάρτη 7) 11.4.1. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΠΡΩΤΟ (Α) ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΟΧΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ: A. Ο τουρισµός της περιφέρειας πρέπει να αναδειχθεί σε παράµετρο οικονοµικής ανάπτυξης της Αθήνας-Αττικής ώστε να συµβάλλει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και του ρόλου της πρωτεύουσας σε περιφερειακό εθνικό διευρωπαϊκό επίπεδο αφενός και αφετέρου ανάδειξης της ιδιαίτερης πολιτιστικής ταυτότητας και φυσιογνωµίας της πρωτεύουσας. Η διαδικασία εκσυγχρονισµού και αναβάθµισης της ανταγωνιστικότητας πρέπει να θεωρηθεί ότι περιλαµβάνει το σύνολο των αλλαγών, που θα πραγµατοποιηθούν α) στο τουριστικό προϊόν, β) στην τουριστική αγορά και γ) στα συστήµατα επιχειρησιακής λειτουργίας της τουριστικής βιοµηχανίας, όπως είναι το management και το marketing, τόσο στο επίπεδο της περιφέρειας Αθήνα-Αττική, όσο και στις επιµέρους χωροταξικές ενότητες τουρισµού και ζώνες τουρισµού, που αναγνωρίστηκαν από την προηγηθείσα ανάλυση. ΕΙ ΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ Α.1 Το Τουριστικό Προϊόν Αθήνα-Αττική θα πρέπει, να ενταχθεί σε µια διαδικασία επέκτασης, αναδιάρθρωσης-διαφοροποίησης και εκσυγχρονισµού σύµφωνα µε τις δυνατότητες των υφισταµένων πόρων. Ο στόχος αποβλέπει στην αναβάθµιση της ποιότητας όλων των υπηρεσιών που συνθέτουν το τουριστικό προϊόν µέσα από τον εκσυγχρονισµό της υφιστάµενης τουριστικής ανωδοµής και υποδοµής καθώς και τον εµπλουτισµό της, ώστε η τουριστική προσφορά της περιφέρειας να είναι υψηλής στάθµης. Συνακόλουθα διαµορφώνονται κατευθύνσεις, µέτρα, προγράµµατα ως εξής: ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Α.1.1 Ανάπτυξη, βελτίωση και αναβάθµιση των καταλυµάτων και της συνοδευτικής υποδοµής υπηρεσιών στην περιφέρεια Αττικής (αναφορικά µε το πρώτο τµήµα του τουριστικού προϊόντος Αττική). Εποµένως οι προτάσεις µέτρων και προγραµµάτων που ακολουθούν επιδιώκεται να ενταχθούν σε ένα σαφές από την άποψη χωρικής πολιτικής θεσµικό πλαίσιο που θα εντάσσεται στον στρατηγικό, χωροταξικό και πολεοδοµικό σχεδιασµό της περιφέρειας Αττικής (ένταξη ή µη στο καθεστώς κορεσµού, εφαρµογή ή µη στο καθεστώς των αναπτυξιακών νόµων, θεσµοθέτηση ειδικών περιοχών τουριστικής δραστηριότητας κ.ά). ΜΕΤΡΑ Α.1.1.1 Εκσυγχρονισµός και αναβάθµιση των τουριστικών καταλυµάτων, των προσφεροµένων υπηρεσιών και των υποστηρικτικών υποδοµών τους. 357

Α.1.1.2 Ενίσχυση µέσω εξειδικευµένων χρηµατοοικονοµικών και πολεοδοµικών κινήτρων µιας επιλεκτικής µετατροπής παραδοσιακών και διατηρητέων κτιρίων, σε καταλύµατα τουριστικής φιλοξενίας και των υποστηρικτικών υποδοµών της. Α.1.1.3 Ενίσχυση του τουρισµού διακοπών και αναψυχής στις παραλιακές περιοχές µε την κατάλληλη υποδοµή. Α.1.1.4 Βελτίωση και εκσυγχρονισµός υφισταµένων καταλυµάτων, υποδοµών και εγκαταστάσεων και σχετικών υποστηρικτικών υποδοµών, που απευθύνονται στο νεανικό τουρισµό (π.χ ξενώνες στις κεντρικές περιοχές, κάµπινγκ στις παραλιακές και ορεινές περιοχές). Α.1.1.5 Ρύθµιση των προβληµάτων από τη δυναµική ανάπτυξη του παραθερισµού στις παραλιακές κυρίως περιοχές. Τα µέτρα αυτά είναι άµεσα πραγµατοποιήσιµα (χρονικός ορίζοντας 2006). Θα πρέπει όµως να ενταχθούν ταυτόχρονα σε µία µεσοπρόθεσµη (2006) και σε µία µακροπρόθεσµη προοπτική σχεδιασµού της περιφέρειας (2015), προκειµένου να αποδώσει η εφαρµογή τους ουσιαστικά θετικές επιπτώσεις στην αναβάθµιση του τουριστικού προϊόντος Αττική. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Προκειµένου να υλοποιηθούν οι προηγούµενες προτάσεις διαµορφώνονται εξειδικευµένα χωρικά προγράµµατα, όπου στη βάση του ισχύοντος χρηµατοοικονοµικού πλαισίου, εντάσσεται ο εκσυγχρονισµός και η αναβάθµιση των υφισταµένων τουριστικών καταλυµάτων καθώς και η επιλεκτική δηµιουργία νέων. Τα προτεινόµενα προγράµµατα επιδιώκεται να ενισχύσουν άµεσα και µεσοπρόθεσµα (χρονικός ορίζοντας 2006) επιµέρους προϊόντα και τουριστικές δραστηριότητες στην περιφέρεια Αττικής: α. πολιτιστικού, συνεδριακού, εκθεσιακού, επιχειρηµατικού τουρισµού β. υπαίθριας αναψυχής και αθλητισµού γ. θαλάσσιου και περιηγητικού τουρισµού Α.1.1.1.1 Εκσυγχρονισµός των υφιστάµενων καταλυµάτων τουριστικής φιλοξενίας, στην κεντρική και προαστιακή περιοχή πολεοδοµικού συγκροτήµατος Αθήνας στις παράκτιες περιοχές Σαρωνικού και Ευβοϊκού στη νησιωτική Αττική και Τροιζηνία, Α.1.1.1.2 Ενίσχυση µετατροπής παραδοσιακών και διατηρητέων κτισµάτων σε καταλύµατα τουριστικής φιλοξενίας στην κεντρική και προαστιακή περιοχή πολεοδοµικού συγκροτήµατος Αθήνας, νησιωτικής Αττικής και Τροιζηνίας, Α.1.1.1.3 Εκσυγχρονισµός των καταλυµάτων, κατασκευή και λειτουργία νέων υποδοµών σε επιλεγµένες παραλιακές περιοχές για την ενίσχυση τουρισµού διακοπών και αναψυχής. Ταυτόχρονα θα πρέπει να αντιµετωπίζονται ελλείψεις όπως αυτές των υπηρεσιών υποστήριξης, animation, χώρων άθλησης κ.ά. Α.1.1.1.4 Περιορισµένη και επιλεκτική κατά παρέκκλιση ανάπτυξη νέων καταλυµάτων τουριστικής φιλοξενίας στα πλαίσια χωροταξικών ρυθµίσεων που θα θεσπιστούν στις παραλιακές περιοχές Σαρωνικού και Ευβοϊκού, Α.1.1.1.5 Περιορισµένη και επιλεκτική κατά παρέκκλιση ανάπτυξη ορισµένων τύπων µικρής κλίµακας µονάδων τουριστικών καταλυµάτων όπως: ξενώνες, ενοικιαζόµενα δωµάτια εντός οικισµών και συγκροτήµατα παραθερισµού στη νησιωτική Αττική και Τροιζηνία, Α.1.1.1.6 Ρύθµιση των προβληµάτων παραθεριστικής κατοικίας στις παράκτιες ζώνες, στη νησιωτική Αττική και Τροιζηνία. Α.1.1.1.7 Προγράµµατα και έργα για τον εκσυγχρονισµό υφισταµένων συνεδριακών κέντρων και εκθεσιακών χώρων στην κεντρική και προαστιακή περιοχή του πολεοδοµικού συγκροτήµατος Αθήνας. Α.1.1.1.8 Πρόγραµµα δηµιουργίας συνεδριακού-πολιτιστικού κέντρου µητροπολιτικής εµβέλειας στο πολεοδοµικό συγκρότηµα Αθήνας, στο Ελληνικό. Α.1.1.1.9 Προγράµµατα και έργα προστασίας, ανάδειξης, εκσυγχρονισµού και εξοπλισµού των οργανωµένων παραλιών από τον ΕΟΤ στο Σαρωνικό (Άλιµος, Γλυφάδα-Βούλα, Βουλιαγµένη, Βάρκιζα) για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών µε σκοπό την αναψυχή. Α.1.1.1.10 Πρόγραµµα και έργα για τη δηµιουργία ιεραρχηµένου δικτύου µαρινών για την ανάπτυξη θαλάσσιου τουρισµού και ναυταθλητισµού. Α.1.1.1.11 Προγράµµατα και έργα προστασίας, αναβάθµισης και εξυπηρέτησης των επισκεπτών ελευθέρων ακτών Σαρωνικού και Ευβοϊκού µε σκοπό την αναψυχή (Βουλιαγµένη, Ανάβυσσος, Σούνιο, ακτές Ευβοϊκού). ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Α.1.2 Ανάπτυξη, βελτίωση και αναβάθµιση υπηρεσιών των ειδικών µορφών τουρισµού. Εδώ περιλαµβάνονται οι υπηρεσίες των ειδικών µορφών τουρισµού που µπορούν να αναπτυχθούν στην περιφέρεια Αττικής είτε µε κυρίως πολιτιστικά κίνητρα (πολιτιστικός τουρισµός, θρησκευτικός τουρισµός, εκπαιδευτικός τουρισµός, εξειδικευµένος αστικός τουρισµός), ή φυσιολατρικά κίνητρα. Περιλαµβάνονται επίσης οι υπηρεσίες του ειδικού τουρισµού επαγγελµατικών κινήτρων, που εντοπίζονται κυρίως στην κεντρική περιοχή της Αθήνας. 358

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Α.1.3 Ορθολογική χωρική ένταξη και λειτουργική δικτύωση των υπηρεσιών πρακτόρευσης διακοπών, ειδικών µορφών, επαγγελµατικού τουρισµού, ώστε να προβάλλεται η τουριστική (πολιτιστική) εικόνα της Αθήνας. ΜΕΤΡΟ Α.1.3.1 Προώθηση οικονοµικών και πολεοδοµικών κινήτρων για την προσέλκυση των υπηρεσιών τουρισµού στις περιοχές τουριστικής έλξης που χαρακτηρίζουν την τουριστική εικόνα της Αττικής όπως οι κεντρικές περιοχές Αθήνα, Πειραιά, περιοχή Ελληνικού, περιοχή Μεσογείων. ΕΙ ΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ Α.2 Ορθολογική χωρική και χρονική κατανοµή της ζήτησης. Επέκταση και αναδιάρθρωση της σύνθεσης της υφισταµένης ζήτησης. Με το στόχο αυτό επιδιώκεται η προσέλκυση επιθυµητών τµηµάτων της τουριστικής αγοράς (παλαιοί και νέοι τύποι τουριστών που ενδιαφέρονται για τον προορισµό Αττική) και η ορθολογική κατανοµή της ζήτησης στο χώρο και στο χρόνο, ώστε να αποφεύγονται άσκοπες πιέσεις και δυσλειτουργίες. Τα προγράµµατα που προτείνονται στη συνέχεια µπορούν να αρχίσουν να υλοποιούνται άµεσα και µεσοπρόθεσµα (χρονικός ορίζοντας 2006). Θα πρέπει όµως µακροπρόθεσµα (2015) να συνεχίσουν να επικαιροποιούνται και να εµπλουτίζονται. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Α.2.1 ιαµόρφωση µιας κατάλληλης πολιτικής διαφήµισης και marketing, ώστε µέσω της πληροφόρησης και διαφήµισης να προσελκύονται νέα, επιθυµητά τµήµατα της τουριστικής πελατείας ενδιαφερόµενα για τα νέα τουριστικά προϊόντα της περιφέρειας Αττικής. Α.2.2 Οργάνωση δραστηριοτήτων αστικού τουρισµού στο πολεοδοµικό συγκρότηµα µε έµφαση στις κεντρικές περιοχές (Αθήνα, Πειραιάς) και περιεχόµενα τον πολιτισµό, την αγορά (shopping), αναψυχή, συνέδρια, µεγάλα καλλιτεχνικά και αθλητικά γεγονότα κ.ά. Α.2.3 Οργάνωση δραστηριοτήτων τουρισµού ήπιων και ειδικών µορφών στην περιφέρεια Αττικής µε έµφαση στην ενδοχώρα, στις παράκτιες περιοχές και τη νησιωτική Αττική µε περιεχόµενα πολιτιστικά, φυσιολατρικά-οικολογικά, αναψυχή, αθλητισµό-ναυταθλητισµό. Από τις προηγούµενες κατευθύνσεις προκύπτουν: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ (2006) ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΜΕΝΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΤΟ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟ ΠΟΛΥΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΙΑ ΡΟΜΩΝ Κάθε τουριστική διαδροµή αποτελεί κατ αρχήν µία γεωγραφική χάραξη, η οποία διατυπώνει στο χώρο το «θέµα», που επιλέγεται να αναδειχθεί ως τουριστικό προϊόν. Οι σχεδιασµένες τουριστικές διαδροµές διαφέρουν από τις συνήθεις περιηγήσεις, επειδή η υλοποίησή τους πραγµατοποιείται µέσα από αλληλένδετες παράλληλες δραστηριότητες. Για το λόγο αυτό απαιτούνται: α) ειδικές µελέτες για την τεκµηρίωση της χάραξής τους στη βάση των πόρων τουριστικής έλξης. β) κατασκευή ειδικών υποδοµών και έργων, τα οποία είναι απαραίτητα για την πραγµατοποίησή τους. Οι τουριστικές διαδροµές στην περιφέρεια Αττικής µπορούν να ενταχθούν σε δύο κατηγορίες: α. Πολυθεµατικές διαδροµές αστικού τουρισµού, οι οποίες µπορούν να οργανωθούν στις κεντρικές περιοχές του πολεοδοµικού συγκροτήµατος. β. Τουριστικές διαδροµές στην ενδοχώρα και τις παράκτιες περιοχές της Αττικής µε περιεχόµενα την αναψυχή, αθλητισµό-ναυταθλητισµό, πολιτιστικό-οικολογικό-φυσιολατρικό ενδιαφέρον. ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΑ (2015) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΙ ΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ - Πρόγραµµα δηµιουργίας κέντρου χειροτεχνίας (παραδοσιακών τεχνογνωσιών) στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας. - Πρόγραµµα δηµιουργίας Βοτανικού Κήπου υψηλών προδιαγραφών διεθνούς επιπέδου. - Προγράµµατα δηµιουργίας κλειστών χώρων τουριστικού ενδιαφέροντος. - Πρόγραµµα ειδικού θεµατικού πάρκου µε θέµα το κρασί (κτήµα Καµπά) - Πρόγραµµα δηµιουργίας κλειστού χώρου τουριστικού ενδιαφέροντος στην περιοχή του Τύµβου Μαραθώνος µε θέµα την ιστορική Μάχη. 359

ΕΙ ΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ Α.3 Να ελεγχθούν οι ανασταλτικοί παράγοντες για την ανάπτυξη της τουριστικής βιοµηχανίας. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ Α.3.1 Έλεγχοι του οργανωτικού περιβάλλοντος των τουριστικών επιχειρήσεων και του τοµέα διαφήµισης-πληροφόρησης. Α.3.2 Έλεγχοι τουτ ραπεζικού συστήµατος, της υλικοτεχνικής υποδοµής για τις ποικίλες υπηρεσίες ή τους φορείς υποστήριξης των τουριστικών επιχειρήσεων. 11.4.2. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΕΥΤΕΡΟ (Β) ΣΤΟΧΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Β. Ο τουρισµός της περιφέρειας Αθήνα-Αττική πρέπει να αναδειχθεί σε παράµετρο βελτίωσης της ποιότητας ζωής, προστασίας και ανάδειξης του φυσικού και δοµηµένου, αρχαιολογικού και ιστορικού εν γένει περιβάλλοντος. ΕΙ ΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ Β.1 Χωρική ένταξη και ρύθµιση ολόκληρου του πλέγµατος των τουριστικών δραστηριοτήτων στα πλαίσια του Στρατηγικού, Χωροταξικού και Πολεοδοµικού Σχεδιασµού στην Αττική στη βάση των υφιστάµενων πόρων (αστικοί, πολιτιστικοί και φυσικοί) τουριστικής έλξης και των ειδικών υποδοµών οι οποίες εν δυνάµει θα διαµορφωθούν µε την ολοκλήρωση των µεγάλων έργων και παρεµβάσεων (Κοινοτικά Πλαίσια, Ολυµπιακά Έργα κ.α) ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Β.1.1 Να θεσµοθετηθούν στα πλαίσια του Στρατηγικού, Χωροταξικού και Πολεοδοµικού Σχεδιασµού οι κατάλληλοι τύποι ζωνών για τις τουριστικές χρήσεις της Αττικής. ΜΕΤΡΟ Β.1.1.1 Η κατεύθυνση εξειδικεύεται µε τη θεσµοθέτηση στα πλαίσια του Στρατηγικού, Χωροταξικού και Πολεοδοµικού Σχεδιασµού της Αττικής δύο τύπων χωροταξικών ζωνών Τουρισµού: - Ζώνες αστικού τουρισµού ή τουρισµού παραδοσιακών µορφών. - Ζώνες εναλλακτικών µορφών ή ήπιου τουρισµού. 11.4.3. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΙΤΟ (Γ)ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΟΧΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Γ. Ο τουρισµός Αθήνας-Αττικής ως παράµετρος κοινωνικής ανάπτυξης και δηµιουργίας απασχόλησης εµπίπτει στο πνεύµα του Γ ΚΠΣ. ΕΙ ΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Γ.1. ηµιουργία εµπορικών δραστηριοτήτων και υπηρεσιών συµπληρωµατικού χαρακτήρα για τον τουρισµό της περιφέρειας. Γ.2. Εκσυγχρονισµός και ανάπτυξη της τουριστικής εκπαίδευσης και κατάρτισης 11.4.4. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΤΕΤΑΡΤΟ ( ) ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΟΧΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ. Η τουριστική δραστηριότητα στην Αθήνα-Αττική θα πρέπει να ενταχθεί στον ενιαίο Στρατηγικό Σχεδιασµό της Περιφέρειας Αττικής και να υπαχθεί στις αρµοδιότητες της µητροπολιτικής διακυβέρνησης της πρωτεύουσας, ώστε να αρθεί η πολυδιάσπαση στα επίπεδα διαχείρισης και marketing του αθηναϊκού τουρισµού. ΕΙ ΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ.1. Να δηµιουργηθεί αρµόδιος φορέας για τον τουρισµό στα πλαίσια της µητροπολιτικής διακυβέρνησης της Αττικής. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα προτεινόµενα προγράµµατα αυτά ανά χωρική ενότητα Τουρισµού. 360

ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Α. Ο τουρισµός να αναδειχθεί σε παράµετρο οικονοµικής ανάπτυξης. Γ Ε Ν Ι Κ Ο Ι Σ Τ Ο Χ Ο Ι Β. Ο τουρισµός να αναδειχθεί σε παράµετρο βελτίωσης της ποιότητας ζωής και ανάδειξης του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Γ. Ο τουρισµός ως παράµετρος κοινωνικής ανάπτυξης και δηµιουργίας απασχόλησης. Α1. Το τουριστικό προϊόν να διαφοροποιηθεί και να εκσυγχρονιστεί Α.1.1 Ανάπτυξη-Βελτίωση και αναβάθµιση καταλυµάτων και της συνοδευτικής υποδοµής υπηρεσιών Α.1.2 Ανάπτυξη-Βελτίωση υπηρεσιών ειδικών µορφών τουρισµού Α.1.3 Ορθολογική χωρική ένταξη και λειτουργική δικτύωση των ειδικών υπηρεσιών τουρισµού Α2. Ορθολογική, χωρική και χρονική κατανοµή της ζήτησης. Αναδιάρθρωση της σύνθεσης της ζήτησης. Ε Ι Ι Κ Ο Ι Σ ΤΟ Χ Ο Ι - ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ Β1. Χωρική ένταξη και ρύθµιση του πλέγµατος των τουριστικών δραστηριοτήτων στα πλαίσια του σχεδιασµού της περιφέρειας (στρατηγικού, χωροταξικού, πολεοδοµικού). Β.1.1 Θέσπιση κατάλληλων τύπων ζωνών για τις τουριστικές χρήσεις της Αττικής Γ1. ηµιουργία εµπορικών δραστηριοτήτων και υπηρεσιών συµπληρωµατικού χαρακτήρα για τον τουρισµό της περιφέρειας. Γ2. Εκσυγχρονισµός και ανάπτυξη της τουριστικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Α.2.1 ιαµόρφωση κατάλληλης πολιτικής διαφήµισης και marketing Α.2.2 Οργάνωση δραστηριοτήτων αστικού τουρισµού (διαδροµές). Α.2.3 Οργάνωση δραστηριοτήτων ειδικών (ήπιων) µορφών τουρισµού (διαδροµές). Α3. Έλεγχος ανασταλτικών παραγόντων για την τουριστική βιοµηχανία. Α.3.1 Έλεγχοι οργανωτικού περιβάλλοντος τουριστικών επιχειρήσεων και τοµέα διαφήµισης-πληροφόρησης. Α.3.2 Έλεγχοι τραπεζικού συστήµατος, υλικοτεχνικής υποδοµής για τις τουριστικές επιχειρήσεις ή ποικίλες υπηρεσίες. 361. Η τουριστική δραστηριότητα να ενταχθεί στον ενιαίο Στρατηγικό σχεδιασµό της Περιφέρειας Αττικής και να υπαχθεί στις αρµοδιότητες της µητροπολιτικής διακυβέρνησης. 1. Να προβλεφθεί αρµόδιος φορέας στα πλαίσια της µητροπολιτικής διακυβέρνησης.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΣΕ ΧΩΡΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ (βλ.θεματικο ΧΑΡΤΗ 7) ΧΩΡΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗΣ ΑΝΩ ΟΜΩΝ (ΧΡΟΝΙΚΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ 2006,2015) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΙ ΙΚΩΝ ΥΠΟ ΟΜΩΝ (ΧΡΟΝΙΚΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ 2006,2015) 1.ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΑΘΗΝΑΣ: ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ (ΑΘΗΝΑ ΠΕΙΡΑΙΑΣ) 2. ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΑΘΗΝΑΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΥΣΑ ΠΡΟ- ΑΣΤΕΙΑΚΗ ΖΩΝΗ ΚΑΙ ΒΟΡΕΙΑ ΣΑΛΑΜΙΝΑ ραστηριότητες αστικού τουρισµού: - περιηγήσεις σε µουσεία, µνηµεία,σύνολα, τοποθεσίες - αγορά (shopping) - συµµετοχή σε πολιτιστικά αθλητικά γεγονότα - συνέδρια - αναψυχή κ.ά ραστηριότητες αστικού τουρισµού: συνέδρια, αγορά (shopping), αναψυχή, πολιτιστικά γεγονότα Υπαίθρια αναψυχή - αθλητισµός Εκσυγχρονισµός υφιστάµενων ξενοδοχειακών καταλυµάτων Ενίσχυση µετατροπής παραδοσιακών και διατηρητέων κτισµάτων σε ξενοδοχειακές µονάδες Εκσυγχρονισµός υφιστάµενων ξενοδοχειακών καταλυµάτων Ενίσχυση µετατροπής παραδοσιακών και διατηρητέων κτισµάτων σε ξενοδοχειακές µονάδες Ειδικές υποδοµές αστικού τουρισµού: - πολεοδοµικές παρεµβάσεις ή αναπλάσεις (ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων αναβάθµιση κεντρικών περιοχών, ανάπλαση Ελαιώνα κ.α. - συνεδριακά κέντρα, εκθεσιακοί χώροι Κυκλοφοριακές ρυθµίσεις και συγκοινωνιακά έργα Έργα ΟΑ 2004 Έργα περιβαλλοντικής αναβάθµισης Ειδικές υποδοµές αστικού τουρισµού - πολεοδοµικές παρεµβάσεις ή αναπλάσεις - συνεδριακοί και εκθεσιακοί χώροι παρεµβάσεις ποιοτικής αναβάθµισης φυσικού περιβάλλοντος ειδικές υποδοµές υπαίθριας αναψυχής-αθλητισµού και προπονητικά κέντρα 362 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΙΑ ΡΟΜΩΝ (ΧΡΟΝΙΚΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ 2015) Προγράµµατα αστικών τουριστικών διαδροµών Προγράµµατα αστικών τουριστικών διαδροµών

3. ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ 3α. ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ (Λαγονήσι, παραλία Αναβύσσου, Λεγρενά, Βουλιαγµένη, Φαληρικός όρµος) 3β. ΕΥΒΟΙΚΟΥ (Ωρωπός, Ν.Μάκρη, Π.Ράφτη, Λαύριο) 3γ. ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΟΥ (Αλεποχώρι-Βίλια) 3δ. ΜΕΓΑΡΩΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ Ν. ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ 4. ΚΥΡΙΕΣ ΖΩΝΕΣ ΕΝ ΟΧΩΡΑΣ 4α. ΟΡΕΙΝΕΣ ΒΟΥΝΑ (Πεντέλη, Πάρνηθα) 4β. ΠΕ ΙΝΕΣ: ΜΕΣΟΓΕΙΑ (Μαρκόπουλο, Σπάτα, Παλήνη κ.ά) Περιηγητικός πολιτιστικός και θαλάσσιος τουρισµός Υπαίθρια αναψυχή ναυταθλητισµός Παραθερισµός µε συνοδευτικές δραστηριότητες αναψυχής Παραθερισµός µε συνοδευτικές δραστηριότητες αναψυχής ραστηριότητες περιηγητικού µε φυσιολατρικό-πολιτιστικό περιεχόµενο τουρισµό ραστηριότητες ειδικών µορφών τουρισµού (συνεδριακός, επιχειρησιακός, εκθεσιακός) Ρύθµιση προβληµάτων παραθεριστικής κατοικίας Εκσυγχρονισµός υφιστάµενων ξενοδοχειακών καταλυµάτων Περιορισµένη και επιλεκτική ανάπτυξη νέων ξενοδοχειακών µονάδων στα πλαίσια χωροταξικών ρυθµίσεων Ρύθµιση προβληµάτων παραθεριστικής κατοικίας Εκσυγχρονισµός τυχόν υφιστάµενων camping, επιλεκτική δηµιουργία νέων ηµιουργία ανωδοµών ειδικών µορφών τουρισµού Ανωδοµές ειδικών µορφών τουρισµού 363 Ειδικές υποδοµές θαλάσσιου τουρισµού και ναυταθλητισµού υπαίθριας αναψυχής Μαρίνες (Σκάλα Ωρωπού, Αγ.Απόστολοι, Ραφήνα, Π.Ράφτη, Λαύριο, Π.Φώκαια, Βουλιαγµένη, Γλυφάδα, Ελληνικό, Άλιµος, Φλοίσβος) Ειδικές υποδοµές σε κόµβους - κέντρα τουριστικής δραστηριότητας Ειδικές υποδοµές πολιτιστικού τουρισµού Ειδικές υποδοµές παραθεριστικής κατοικίας Ειδικές υποδοµές παραθεριστικής κατοικίας Μαρίνες Ειδικές υποδοµές φυσιολατρικού και πολιτιστικού τουρισµού Ενίσχυση υποδοµών ειδικών µορφών τουρισµού Ειδικές υποδοµές σε κόµβους κέντρα τουριστικής δραστηριότητας Προγράµµατα διαδροµών φυσιολατρικού και πολιτιστικού τουρισµού Προγράµµατα διαδροµών φυσιολατρικού-οικολογικού και πολιτιστικού τουρισµού

5. ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΙΖΗΝΙΑ (Αίγινα, Ύδρα, Σπέτσες, Μέθανα- Τροιζήνα) 6. ΚΥΡΙΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΗΣ 6α. ΚΎΡΙΟΙ Ο ΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ 6β. ΑΕΡΟ ΡΟΜΙΟ ΣΠΑΤΩΝ 6γ. ΛΙΜΑΝΙΑ Περιηγητικός θαλάσσιος πολιτιστικός τουρισµός Παραθερισµός µε συνοδευτικές δραστηριότητες πολιτιστικού και περιηγητικού θαλάσσιου τουρισµού Ρύθµιση προβληµάτων παραθεριστικής κατοικίας Εκσυγχρονισµός υφιστάµενων ξενοδοχειακών καταλυµάτων Περιορισµένη και επιλεκτική ανάπτυξη ορισµένων τύπων ανωδοµής: ξενώνες, ενοικιαζόµενα δωµάτια εντός των οικισµών και συγκροτήµατα παραθερισµού σε µικρές µονάδες 364 Ειδικές υποδοµές θαλάσσιας αναψυχής, περιβαλλοντικού και πολιτιστικού τουρισµού Μαρίνες (Σπέτσες, Κύθηρα, Σαλαµίνα, Αίγινα, Πόρος, Μέθανα) Κυκλοφοριακές ρυθµίσεις Ειδικές υποδοµές σε κοµβικά κέντρα τουριστικής διακίνησης Προγράµµατα θαλάσσιου τουρισµού, φυσιολατρικού και πολιτιστικού

ΣΤ.12. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΣΤ.12.1. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΘΥΜΗΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ 1. 12.1.1 ΧΩΡΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΥΠΟ ΟΜΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ Είναι γεγονός όµως ότι ο µοναδικής αξίας σε εθνικό και παγκόσµιο επίπεδο πολιτιστικός πλούτος της περιφέρειας δεν έχει ακόµη αξιολογηθεί και αναδειχθεί ως αναπτυξιακός πόρος. ηλαδή ως πόρος κοινωνικής και πολιτιστικής ανάπτυξης εθνικής και διεθνούς εµβέλειας αφενός και αφετέρου ως πόρος τουριστικής έλξης. Στο µέτρο που το αίτηµα αυτό αντιµετωπίζεται από το «επιθυµητό σενάριο» αναµένεται η αναβάθµιση και ανάδειξη της πολιτιστικής ταυτότητας της περιφέρειας Αττικής. Οι προτάσεις, που ακολουθούν εξειδικεύονται χωρικά ανάλογα µε την υφισταµένη κατανοµή των πολιτιστικών πόρων της Αττικής, την υλοποίηση των µεγάλων προγραµµάτων δηµοσίων έργων, αυτών της Ολυµπιάδας τα µέτρα προστασίας, διευθέτησης και ανάδειξης του φυσικού περιβάλλοντος και τη χωρική διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος της περιφέρειας Αττικής (χάρτες 7,10). Προϋποθέσεις για την αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς στην περιφέρεια Αττικής είναι: α) η εξασφάλιση των αναγκαίων χρηµατοδοτήσεων για την ανάπτυξη του τοµέα πολιτισµού και την κάλυψη των σηµερινών αναγκών, β) η αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογικών µέσων όχι µόνον για τη µαζική πρόσβαση, αλλά και για τη χρήση των σύγχρονων συστηµατικών µεθόδων έρευνας και της συντήρηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς γ) η εξασφάλιση επάρκειας εξειδικευµένων ανθρωπίνων πόρων ΧΩΡΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ α. Η κεντρική περιοχή του πολεοδοµικού συγκροτήµατος Αθήνας-Πειραιά, η οποία απαρτίζεται από την ευρύτερη ιστορική περιοχή, που ορίζεται από τα ιστορικά κέντρα Αθήνα και Πειραιά. Η περιοχή αυτή συγκεντρώνει πολιτιστικά αγαθά εθνικής, αλλά κυρίως διεθνούς σηµασίας και ακτινοβολίας (µνηµεία, αρχαιολογικές και άλλες ιστορικές τοποθεσίες, διάφορα µουσεία, ιστορικές συνοικίες κ.ά, βλέπε Χάρτες Γ.8.3 και Γ.8.4). Αυτή η κληρονοµιά έχει γενικά αναγνωριστεί και καταγραφεί ωστόσο διαπιστώνονται καθυστερήσεις στα έργα προστασίας και ανάδειξης των µνηµείων, των τοποθεσιών, στις αναπλάσεις των ιστορικών συνοικιών. Επίσης τα µουσεία, που στην πλειοψηφία τους συγκεντρώνονται εδώ, έχουν ανάγκη έργων εκσυγχρονισµού και ανάδειξης. Αντίστοιχα, χρειάζεται να ενισχυθεί η υποδοµή που αφορά στο σύγχρονο ελληνικό πολιτισµό και η οποία παρουσιάζει µεγάλη συγκέντρωση στην κεντρική περιοχή Αθήνας-Πειραιά (θέατρα, κινηµατογράφος, χώροι εικαστικών εκθέσεων κ.λ.π). Ειδικότερα θα πρέπει να ενισχυθεί η υποδοµή παραστατικών και µουσικών τεχνών, συνεδριακών υποδοµών, τα µουσεία σύγχρονου πολιτισµού. Με τις επιλογές αυτές ενισχύεται επιπλέον η ειδική τουριστική υποδοµή της κεντρικής περιοχής του πολεοδοµικού συγκροτήµατος. Τονίζεται ο πολιτιστικός χαρακτήρας του αστικού τουρισµού για τις κεντρικές περιοχές του και εµπλουτίζονται τα προϊόντα του (χάρτης 7). β. Η προαστειακή περιοχή του πολεοδοµικού συγκροτήµατος Εδώ κατασκευάζονται σηµαντικά Ολυµπιακά Έργα, τα οποία συνδυάζονται µε ήδη υφιστάµενες υποδοµές αθλητισµού (Καλογρέζα, Φάληρο, Μεσόγεια κ.ά), υπαίθρια αναψυχή και ναυταθλητισµό (Αγ. Κοσµάς, Μαραθώνας). Εντοπίζονται επίσης αγορές διεθνούς ενδιαφέροντος (Κηφισιά, Γλυφάδα). Προβλέπεται τέλος η ανάπτυξη διεθνούς συνεδριακού κέντρου στο Ελληνικό. Στην περιοχή αυτή θα πρέπει κατά προτεραιότητα να ενισχυθούν οι υποδοµές του σύγχρονου ελληνικού πολιτισµού και συγκεκριµένα οι συνεδριακές υποδοµές, οι υποδοµές παραστατικών και µουσικών τεχνών, τα θεµατικά µουσεία. Με την επιλογή αυτή ενισχύεται 1 H ενότητα 12.1 συντάχθηκε από την κα. Σοφία Αυγερινού 365

επίσης η ειδική τουριστική υποδοµή στην περιοχή αυτή και εµπλουτίζονται οι δραστηριότητες αστικού τουρισµού στους πόλους Κηφισιά και Ελληνικό (χάρτες 7 και 10). γ. Οι παράκτιες περιοχές της Αττικής διαθέτουν σηµαντικά πολιτιστικά αγαθά, µνηµεία, ιστορικές και φυσικές τοποθεσίες. Εδώ η υλική πολιτιστική κληρονοµιά υφίσταται σηµαντικές πιέσεις από τη διάχυση της αστικοποίησης και τη διάδοση της παραθεριστικής κατοικίας. Έχει δε ανάγκη έργων προστασίας, αναβάθµισης και ανάδειξης. Ανάλογα µε τα χωροταξικά περιβαλλοντικά προβλήµατα διακρίνονται οι ακόλουθες υποενότητες κατ αντιστοιχία µε τις χωρικές ενότητες του τουρισµού (βλέπε κεφ.β.8. και χάρτες 7 και 10 της παρούσας φάσης). Η παραλία Σαρωνικού (από Γλυφάδα ως Σούνιο), όπου θα πρέπει να προωθηθούν έργα προστασίας, αναβάθµισης και ανάδειξης των αρχαιολογικών χώρων στο Σούνιο και στο Λαύριο. Η παραλία του Ευβοϊκού, όπου θα πρέπει να ενισχυθεί ένας σηµαντικός πολιτιστικός πόλος, ο οποίος συγκροτείται από τους αρχαιολογικούς χώρους Μαραθώνα, Ραµνούντας, Αµφιαραείου, Βραυρώνος. Πρόκειται για µνηµεία και ιστορικές τοποθεσίες ιδιαίτερης αρχαιολογικής αξίας, εθνικής και διεθνούς σηµασίας, όπου θα πρέπει να προωθηθούν οι έρευνες, τα έργα προστασίας, αναβάθµισης και ανάδειξης. Στην παραλία του Κορινθιακού ο αρχαιολογικός χώρος των Αιγοσθενών, των Μεγάρων και το Κάστρο Φυλής θα πρέπει να αναβαθµιστούν και να αναδειχθούν. Στις παραλίες Ελευσίνας, Μεγάρων και Ν.Σαλαµίνας οι υφιστάµενοι αρχαιολογικοί χώροι και τα µνηµεία υφίσταται πιέσεις από τη βιοµηχανική ανάπτυξη και έχουν άµεση ανάγκη προστασίας, αναβάθµισης και ανάδειξης. Τα έργα προστασίας ανάδειξης και αναβάθµισης της πολιτιστικής κληρονοµιάς στις παραλιακές περιοχές της Αττικής, ενισχύουν την ειδική τουριστική υποδοµή και εµπλουτίζουν το τουριστικό προϊόν όπου υπάρχουν δυνατότητες περαιτέρω τουριστικής δραστηριότητας (Σαρωνικός, Ευβοϊκός) συµβάλλοντας γενικότερα στην κοινωνική ανάπτυξη και στη βελτίωση του φυσικού και αστικού περιβάλλοντος. δ. Στις περιοχές της ενδοχώρας (ορεινές περιοχές και Μεσόγεια) θα πρέπει να προωθηθούν έργα προστασίας, αναβάθµισης και προστασίας της πολιτιστικής κληρονοµιάς τα οποία ενισχύουν την ειδική υποδοµή των εναλλακτικών µορφών τουρισµού στις ορεινές περιοχές και του τουρισµού κινήτρων που προδιαγράφεται για την περιοχή των Μεσογείων. ε. Στη νησιωτική Αττική απαντάται µεγάλη ποικιλία πολιτιστικών πόρων κάθε τύπου και όλων των ιστορικών περιόδων (παραδοσιακοί οικισµοί, µουσεία, µνηµεία, σύνολα και τοποθεσίες), που θα πρέπει να προστατευθούν, αναβαθµιστούν και αναδειχθούν. Αντίστοιχα θα πρέπει να ενισχυθούν οι υποδοµές για την ανάδειξη του σύγχρονου ελληνικού πολιτισµού µε την ενίσχυση των παραστατικών και µουσικών τεχνών. Πέρα από την τοπική και κοινωνική ανάπτυξη, οι προτάσεις αυτές εµπλουτίζουν το τουριστικό προϊόν της νησιωτικής Αττικής, συµβάλλοντας ουσιαστικά στην αναβάθµιση και προώθησή του. 12.1.2 ΣΤΟΧΟΙ, ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ, ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ: Ο τοµέας του πολιτισµού καλείται να συµβάλλει στην αναβάθµιση και στην ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής ταυτότητας της Αθήνας και της περιφέρειας Αττικής ενισχύοντας παράλληλα και διευρύνοντας τον διεθνή ρόλο της πρωτεύουσας (βλ. και χάρτη 10). ΠΡΩΤΟΣ ΕΙ ΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ Α. Ενίσχυση της προσφοράς των αγαθών της πολιτιστικής κληρονοµιάς µε την ενίσχυση της πολιτιστικής υποδοµής και την ποιοτική αναβάθµιση των παρεχοµένων υπηρεσιών. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ Α1. Προστασία και ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων και των µνηµείων. Σήµανση και ένταξή τους σε πολιτιστικές διαδροµές. Ένταξή τους στο µέτρο του δυνατού, στη σύγχρονη πολιτιστική ζωή. 366

Α2. Αναβάθµιση της κτιριακής και τεχνολογικής υποδοµής των µουσείων. Ανανέωση και ε- µπλουτισµός των εκθέσεών τους. Ανάδειξη της εκπαιδευτικής τους διάστασης. Ένταξή τους στη σύγχρονη πολιτιστική ζωή µε τη βοήθεια µιας σύγχρονης επικοινωνιακής πολιτικής. ΕΥΤΕΡΟΣ ΕΙ ΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ Β. Ενίσχυση της προσφοράς των αγαθών του σύγχρονου ελληνικού πολιτισµού µε την ενίσχυση της πολιτιστικής υποδοµής και την ποιοτική αναβάθµιση των παρεχοµένων υπηρεσιών. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ Β1. Ενίσχυση των υποδοµών του σύγχρονου ελληνικού πολιτισµού και συγκεκριµένα την υποδοµή παραστατικών και µουσικών τεχνών, των συνεδριακών υποδοµών, τα µουσεία σύγχρονου πολιτισµού, τα θεµατικά µουσεία. Β2. Ενίσχυση των παλιών και δηµιουργία νέων θεσµών µεγάλων πολιτιστικών γεγονότων (φεστιβάλ, εκθέσεις, αθλητικά γεγονότα κ.ά) ώστε να ενισχυθεί η πολιτιστική πολυµορφία και ένταξή τους σε ευρωπαϊκά και διεθνή δίκτυα. ΜΕΤΡΑ Α.1.1 Ανάδειξη και ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων Αθήνας και Πειραιώς, Α.1.2 Προστασία και ανάδειξη µνηµείων, συνόλων και αρχαιολογικών χώρων, Α.1.3 Προστασία και ανάδειξη των αξιόλογων και αντιπροσωπευτικών έργων της νεώτερης αρχιτεκτονικής, Α.1.4 Προστασία και ανάδειξη των ιστορικών κέντρων Αθήνας, Πειραιά, Κηφισιάς, Λαυρίου, Αίγινας, καθώς και των πυρήνων ιστορικών οικισµών της περιφέρειας ιδιαίτερα στη νησιωτική της περιοχή (Ύδρα, Σπέτσες, Πόρος), Α.2.1 Αναβάθµιση της υφισταµένης και η δηµιουργία νέας υποδοµής Μουσείων στην περιφέρεια σε συνδυασµό µε τη βελτίωση των προσφεροµένων υπηρεσιών, Β.1.1 Ενίσχυση και δηµιουργία νέων υποδοµών, οι οποίες απαιτούνται για µεγάλα πολιτιστικά και επικοινωνιακά γεγονότα. ηµιουργία νέων υποδοµών για µεγάλα συνεδριακά-πολιτιστικά κέντρα. 12.1.3. ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ 12.1.3.1. ΜΕΣΟΠΡΟΘΕΣΜΑ (2006), ΑΜΕΣΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΙΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.1.1 ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΑΘΗΝΑΣ-ΠΕΙΡΑΙΑ Α.1.1.1 Η ολοκλήρωση των έργων προστασίας και ανάδειξης των µνηµείων και τοποθεσιών τα οποία συµπεριλαµβάνονται στο σχέδιο ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων Αθήνας και πιο συγκεκριµένα των αρχαιολογικών χώρων: Ολυµπιείο, Φιλοπάππου, Κεραµεικός, Αρχαία Αγορά, Ρωµαϊκή Αγορά, Βόρεια και Νότια Κλιτύς της Ακρόπολης. ηµιουργία επίσης ελκυστικών χώρων πληροφόρησης και εξυπηρέτησης του κοινού. Α.1.1.2 Η ολοκλήρωση των έργων προστασίας και ανάδειξης µνηµείων και τοποθεσιών, τα οποία συµπεριλαµβάνονται στο δηµιουργούµενο αρχαιολογικό πάρκο Πειραιά και στον περίπατο των Θεµιστοκλείων τειχών της Πειραϊκής. ηµιουργία χώρων εξυπηρέτησης του κοινού. Α.1.2 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ Α.1.2.1 Η ολοκλήρωση των έργων προστασίας και ανάδειξης µνηµείων και τοποθεσιών, τα οποία εφάπτονται της Ιεράς Οδού και της λίµνης Κουµουνδούρου (π.χ Ιερό Αφροδίτης, το ίχνος της αρχαίας Ιεράς Οδού κ.ά). Α.1.2.2 Η ολοκλήρωση των έργων προστασίας, ανάδειξης και διαµόρφωσης του περιβάλλοντος του αρχαιολογικού πάρκου Ελευσίνας. ηµιουργία χώρων πληροφόρησης και εξυπηρέτησης του κοινού. Α.1.2.3 Η ολοκλήρωση της αντιµετώπισης των επιπτώσεων από το σεισµό 1999, προστασία και ανάδειξη της Ιεράς Μονής αφνίου, η οποία άλλωστε αποτελεί αγαθό του καταλόγου της Παγκόσµιας Πολιτιστικής Κληρονοµιάς/UNESCO. Α.1.2.4 Έργα προστασίας και ανάδειξης των αρχαιολογικών χώρων των παραλιακών περιοχών Σαρωνικού-Ευβοϊκού (Σούνιο-Ιερό Ποσειδώνος και Αθηνάς-, Θορικό, Βραυρών, Αµφιαράειο, Ραµνούς, Μαραθώνας), της παραλίας Ελευσίνας-Μεγάρων και Κορινθιακού 367

(Αιγόσθενα, Μέγαρα, Κάστρο Φυλής), Νησιωτικής Αττικής (Ιερό Ποσειδώνος Πόρου, Κολώνα και Αφαία Αίγινας, Παλαιόπολη Αίγινας, Τροιζήνα). Α.1.2.5 ιαµόρφωση και ανάδειξη αρχαίου λιµένος Αµπελακίων Σαλαµίνας και Τύµβου Σαλαµίνας. Α.1.2.6 ιαµόρφωση και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου του Λυκείου Αριστοτέλη. Α.1.2.7 ιαµόρφωση και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου του ηµοσίου Σήµατος και της Ακαδηµίας Πλάτωνος. ιαµόρφωση του περιβάλλοντος χώρου και διασύνδεσή του µέσω δικτύου πεζοδρόµων µε την περιοχή Κεραµεικού. Α.1.2.8 ηµιουργία Πολιτιστικού Πάρκου Κεραµεικού µε σκοπό την αναβάθµιση της ευρύτερης περιοχής και τη διαµόρφωση των προϋποθέσεων για την εγκατάσταση µεγάλης κλίµακας πολιτιστικών γεγονότων. Α.1.3 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ-ΑΝΑΠΛΑΣΕΙΣ ΠΛΑΤΕΙΩΝ-Ο ΩΝ Α.1.3.1 Ανάπλαση πλατειών της κεντρικής περιοχής Αθήνας (πλ.οµόνοιας, Κουµουνδούρου, Αβησσυνίας, Συντάγµατος, Μοναστηρακίου)-πεζοδρόµηση Λ.Βασιλίσσης Όλγας. Α.1.3.2 Αναπλάσεις οδού Πειραιώς, Λ.Αλεξάνδρας, οδού Πατησίων, Λ.Πανεπιστηµίου, οδού Αθηνάς, Αιόλου, Μητροπόλεως, Κολοκοτρώνη. Α.1.3.3 Αναπλάσεις και διαµορφώσεις για την Μαραθώνια ιαδροµή, συµπεριλαµβανοµένης της Αφετηρίας. Α.1.4 ΑΝΑΠΛΑΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ (ΑΘΗΝΑ, ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΚΗΦΙΣΙΑ, ΑΙΓΙΝΑΣ, ΛΑΥΡΙΟΥ, ΚΕΝΤΡΑ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ, ΝΗΣΙΩΝ) Α.1.4.1 ιατήρηση, επισκευή, συντήρηση, αναστήλωση και αποκατάσταση όψεων κτισµάτων ιστορικού χαρακτήρα (παραδοσιακά, νεοκλασσικά, αντιπροσωπευτικά κτίρια της αρχιτεκτονικής του 20 ου αιώνα). Α.1.4.2 Απελευθέρωση χώρων από απαξιωµένα κτίσµατα µε σκοπό να πραγµατοποιηθούν παρεµβάσεις για τη δηµιουργία ελεύθερων χώρων, πλατειών και πρασίνου στις υποβαθµισµένες κεντρικές περιοχές. Α.1.4.3. ιαµόρφωση µιας εξειδικευµένης πολιτικής κατοικίας και των αναγκαίων λειτουργιών για την εξυπηρέτησή της ώστε να µην ερηµώνονται οι ιστορικές κεντρικές περιοχές κατά τις νυχτερινές ώρες. Α.1.4.4 ιαµόρφωση µιας εξειδικευµένης πολιτικής µε χαµηλούς Σ και όρους δόµησης για την αναδόµηση ελεύθερων οικοπέδων στα ιστορικά κέντρα. Α.2.1 ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ-ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ Α.2.1.1 Ολοκλήρωση του εκσυγχρονισµού και αναβάθµισης της υποδοµής του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθήνας. Βελτίωση της διαµόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου. Α.2.1.2 Αναβάθµιση της υφιστάµενης και δηµιουργίας νέας υποδοµής του Βυζαντινού Μουσείου Αθήνας. ιαµόρφωση του περιβάλλοντος χώρου. Α.2.1.3 Βελτίωση της υποδοµής, διαµόρφωση του περιβάλλοντος χώρου και εξοπλισµός του µουσείου Σύγχρονης Τέχνης κτίριο Φιξ. Α.2.1.4 Κατασκευή νέου Μουσείου Ακρόπολης. Α.2.1.5 Βελτίωση της υποδοµής του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών Β.1.1 ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΑΙΑΣ ΥΠΟ ΟΜΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Β.1.1.1 Κατασκευή του Συνεδριακού και Πολιτιστικού Κέντρου Αθήνας. Στον επόµενο πίνακα παρουσιάζονται τα µεσοπρόθεσµα προγράµµατα ανά χωρική ενότητα. 12.1.3.2 ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΑ (ΕΤΟΣ ΣΤΟΧΟΣ 2015) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Προγράµµατα έργων προστασίας και ανάδειξης των µνηµείων και των αρχαιολογικών χώρων της Αττικής. ιαµορφώσεις ευρύτερου περιβάλλοντος. ηµιουργία ελκυστικών χώρων πληροφόρησης και εξυπηρέτησης των επισκεπτών. ιαµόρφωση δικτύων µεταξύ των αρχαιολογικών χώρων της Αττικής ανά χωρική ενότητα, τα οποία θα ενισχύσουν την ανάπτυξη της επισκεψιµότητάς τους. 368

Προγράµµατα για την αναβάθµιση και τον εκσυγχρονισµό των Μουσείων Αθήνας-Αττικής σε συνδυασµό µε τη βελτίωση των παρεχοµένων υπηρεσιών πληροφόρησης και εξυπηρέτησης του κοινού. Προγράµµατα για την προστασία και διατήρηση-ανάδειξη των ιστορικών κέντρων Αθήνας, Πειραιά, Κηφισιάς, Αίγινας, Λαυρίου και ιστορικών οικισµών, σε συνδυασµό µε τη διαµόρφωση µιας κατάλληλα εξειδικευµένης πολιτικής γης και ορίων δόµησης. Προγράµµατα µεγάλων έργων για την υποδοχή µεγάλων επικοινωνιακών γεγονότων σύγχρονου πολιτισµού, όπως συνεδριακά κέντρα, χώροι µουσικών και θεατρικών παραστάσεων κ.ά ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙ ΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ- ΑΝΑΠΛΑΣΕΙΣ ΑΝΑΠΛΑΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ ΑΘΗΝΑΣ- ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙ- ΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΣΥΝΕ ΡΙΑΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΑΘΗΝΑΣ-ΠΕΙΡΑΙΑ ΠΡΟΑΣΤΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ Εν.Αρχ.Χ ώρων Αθήνας Αρχαιολο γικό Πάρκο Πειραιά Λύκειο Αριστοτέλη ηµόσιο Σήµα Ακαδηµίας Πλάτωνος Πολιτιστικό Πάρκο Κεραµεικού αφνί Ιερά Οδός Αρχαίος λιµήν Αµπελακίων Σαλαµίνας Αναπλάσεις κεντρικής Αθήνας Αναπλάσεις οδών Αναπλάσεις Μαραθώνιας ιαδροµής Αναπλάσεις Μαραθώνιας ιαδροµής ιατήρηση, επισκευή, αναστήλωση, αποκαταστάσεις όψεων κτιρίων 20 ου αι. Απελευθέρωση χώρων από απαξιωµένα κτίσµατα Εξειδικευµένη πολιτική κατοικία Εξειδικευµένη πολιτική γης (Σ, κ.λ.π) Ιστορικό Κέντρο Κηφισιάς Αρχαιολογικό Αθήνας Βυζαντινό Σύγχρονης Τέχνης Μουσείο Πόλεως Αθηνών Κατασκευή νέου Μουσείου Ακρόπολης Συνεδριακό κέντρο Ελληνικού ΠΑΡΑΛΙΑ ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ- ΕΥΒΟΪΚΟΥ Σούνιο, Ιερό Ποσειδώνος- Αθηνάς Λαύριο-Θορικό Μαραθώνας- Μαραθώνια ιαδροµή Ραµνούς Αµφιαράειιο Βραυρών Λαύριο ΠΑΡΑΛΙΑ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ- ΜΕΓΑΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΟΥ Αρχαιολογικό Πάρκο Ελευσίνας Μέγαρα Αιγόσθενα Κάστρο Φυλής ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗ Ιερό Ποσειδώνος Πόρου Κολώνα και Αφαία Αίγινας Παλαιοχώρα Αίγινας Τροιζήνα 369

ΣΤ.12.2. Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟ - ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 2 12.2.1. ΣΤΡΕΒΛΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΒΑΣΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Στη δεκαετία του 60, τρεις εκδόσεις για την ιστορία της Αθήνας σφράγισαν τις γνώσεις µας για την πολεοδοµική εξέλιξη µιας πόλης, που αρκετοί, ακόµη, θεωρούν ότι έχει µια ιστορία µόλις ενάµιση αιώνα, λαµβάνοντες ως αφετηρία το σχέδιο Κλεάνθους-Schaubert του 1833: πρόκειται για τα βιβλία, Πολεοδοµική Εξέλιξις των Αθηνών, του Ι.Τραυλού (Αθήναι, 1960), Athenes et ses Monuments, των L. et R.Matton (Institut Francais d Athenes, 1963), και Αι Αθήναι από του 19 ου εις τον 20 ον αιώνα, του Κ.Μπίρη (Αθήναι 1966). Η τοµή, ωστόσο, της ιστορικής διερεύνησης της Αθηναϊκής µεγαλούπολης έγινε το 1985, µε την ευκαιρία της ανακήρυξης της Αθήνας ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης και τη συνακόλουθη έκδοση καταλόγων, από το Υπουργείο Πολιτισµού και τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων, των εκθέσεων σχεδίων που πραγµατοποιήθηκαν τότε. Την ίδια, περίπου, εποχή, στα µέσα της δεκαετίας του 80, στην άνοιξη της Αθηναϊκής ιστοριογραφίας προστέθηκε η έκδοση µιας λιγότερο γνωστής ερευνητικής εργασίας, µε τίτλο Από την Ακρόπολη της Αθήνας στο Λιµάνι του Πειραιά, προϊόν µιας σύντοµης αλλά γόνιµης συνεργασίας του Τµήµατος Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ µε την Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου του Μιλάνου. Οι ιστορικές αναζητήσεις όµως για την Αθήνα, (και τον Πειραιά) δεν σταµάτησαν. Ακολούθησαν, το Πόλεις της Σιωπής, µε υπότιτλο Εργατικός εποικισµός της Αθήνας και του Πειραιά, 1909-1940, της Λ.Λεοντίδου (έκδοση Πολιτιστικού Τεχνολογικού Ιδρύµατος της ΕΤΒΑ, 1989), και το βιβλίο της Ελένης Μπαστέα, (καθηγήτριας στο Πανεπιστήµιο της Washington), µε τίτλο The Creation of Modern Athens Planning the Myth (Cambridge University Press, 2000). Και ενώ σε όλη την παραπάνω περίοδο, από τον Ι.Τραυλό ως την Ελ Μπαστεά, η Αθηναϊκή ιστοριογραφία καλά κρατεί, µια άλλη ιστορία, εκείνη που πλαισιώνει τον πολεοδοµικό και χωροταξικό σχεδιασµό, µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο βρίσκεται διαρκώς στην επικαιρότητα. Tο Ρυθµιστικόν Σχέδιον Αθηνών του 1965, (Υπουργείον ηµοσίων Έργων), από τους πρώτους κιόλας πίνακές του προσφέρει άφθονο εικονογραφικό ιστορικό υλικό Πρόκειται, όµως, για µια ιστορία η οποία, εν πολλοίς, µένει ασύνδετη από τις προτάσεις σχεδιασµού που διατυπώνονται στη συνέχεια. Μοιάζει να πρόκειται για µια ιστορική αναφορά που γίνεται σαν από υποχρέωση ή σαν από σεβασµό σε κάποια ακαθόριστη ιστορική µνήµη που ενσωµατώνει αυτή η πόλη Βρισκόµαστε, ωστόσο, σε µια εποχή εξαιρετικά κρίσιµη για την τύχη του ιστορικού παρελθόντος της ελληνικής πρωτεύουσας. Στις δύο πρώτες δεκαετίες µετά το τέλος του εµφυλίου πολέµου, οι ρυθµοί αστικοποίησης ήσαν εξαιρετικά γρήγοροι, ο καθαγιασµός της οικοδοµικής δραστηριότητας απόλυτος και τα περιθώρια για στοχασµό πάνω στο τι διατηρείται και τι αντικαθίσταται πολύ περιορισµένα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον η αγωνία για την τύχη του παραδοσιακού/ιστορικού κελύφους της Αθήνας, που διατύπωνε ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων στο Ε Συνέδριό του στο Ζάππειο, το 1965/1966, έµοιαζε να είναι ήδη αρκετά αργά εκφρασµένη. Η συνέχεια, βέβαια, είναι γνωστή και χιλιοειπωµένη. Τα πρότυπα πολεοδοµικής εξέλιξης που ακολουθήθηκαν στην περίοδο της δικτατορίας αποµάκρυναν οριστικά την Αθήνα, τον Πειραιά και τα µεγάλα αστικά κέντρα από τη ευκαιρία να παρακολουθήσουν πρακτικές αναγνώρισης της αρχιτεκτονικής και πολεοδοµικής φυσιογνωµίας που ήδη εφάρµοζαν µε επιτυχία αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις. Οι κοινωνικές και πολιτιστικές µεταλλαγές που εκδηλώθηκαν στην Αθήνα στα πρώτα µεταπολιτευτικά χρόνια, έδειξαν µια επικίνδυνη στρέβλωση της έννοιας της παράδοσης (και, έµµεσα, της ιστορίας), τουλάχιστον ως προς τον τρόπο µε τον οποίον αυτή εκφράζεται στον κτισµένο χώρο. 2 Το παρόν κεφάλαιοέχει συνταχθεί από τον καθηγητή κ. ηµ.καρύδη. 370

Κατά τη δική µας γνώµη, το µεγαλύτερο πρόβληµα που απορρέει από αυτές τις στρεβλώσεις εντοπίζεται στο ότι η ιστορική διάσταση του κτισµένου χώρου, µέχρι αυτήν την περίοδο, µένει, κατά κανόνα, αυστηρά εγκλωβισµένη στο µεµονωµένο κτίριο ( παραδοσιακό, διατηρητέο ) η ευρύτερη δυνατή γεωγραφική της αναφορά περιορίζεται στην ανάδειξη του περιβάλλοντος χώρου και των ιστορικών µνηµείων. εν έχει, δηλαδή, ακόµη προωθηθεί η αντίληψη ότι την ιστορία συµπυκνώνουν όχι µόνον συγκεκριµένα κτίρια αλλά και το ίδιο το σχέδιο σε µια πόλη, νοούµενο ως σύνολο δρόµων, πλατειών, κτιρίων, φυσικών ορίων, κλπ Είναι, βέβαια, γνωστό ότι η παρουσία δύο χαρισµατικών υπουργών, της Μελίνας Μερκούρη και του Αντώνη Τρίτση, στα πολιτιστικά και τα πολεοδοµικά πράγµατα του τόπου στη διάρκεια της δεκαετίας του 80, ήταν καθοριστική για τη διαµόρφωση µιας νέας πολιτικής προστασίας, εκείνου που ευρύτερα αποκαλείται πολιτιστικό περιβάλλον. Μια σειρά πολεοδοµικών µελετών, ξεκινώντας από την κλίµακα του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου, που ετοιµάστηκαν για την Αθήνα και δεκάδες ελληνικές πόλεις, έδωσαν γρήγορα την πεποίθηση ότι η ελληνική πρωτεύουσα και τα άλλα αστικά κέντρα θα µπορούσαν σύντοµα να ανακτήσουν το χαµένο έδαφος, όσον αφορά την ανάδειξη και προστασία του ιστορικού χαρακτήρα στο κτισµένο περιβάλλον. Eπρόκειτο για µια ευτυχή συγκυρία, γιατί, στην ίδια περίοδο, πρακτικές προστασίας αξιόλογων αρχιτεκτονικά/πολεοδοµικά ενοτήτων, ιδίως σε µικρούς νησιωτικούς και ορεινούς οικισµούς, είχαν ήδη δώσει καρπούς, αποδεικνύοντας ότι οι ίδιες αυτές πρακτικές ήσαν συµβατές µε τα οικονοµικά µεγέθη των αναπτυξιακών διαδικασιών. Στο τεύχος «Ρυθµιστικό 83 προτάσεις για την ανασυγκρότηση της Πρωτεύσας» δύο νέες βασικές θέσεις κάνουν την εµφάνισή τους: η πρώτη, σχετίζεται µε τη διευρυµένη, γεωγραφικά, θεώρηση της ελληνικής πρωτεύουσας (Πειραιάς και ευρύτερο φυσικό περιβάλλον) και, η δεύτερη, σχετίζεται µε την ένταξη του φυσικού τοπίου στην πολιτιστική διάσταση, βασική συνισταµένη της οποίας, φυσικά, παραµένει η ιστορικότητα. Η θεσµοθέτηση του νέου Ρυθµιστικού Σχεδίου της Αθήνας, δύο χρόνια αργότερα, έδινε τις εγγυήσεις εφαρµογής της νέας αυτής πολιτικής. Το Υπουργείο Πολιτισµού, συντάσσει και θέτει σε κυκλοφορία, το 1989, τον Ιστορικό Χάρτη της Αθήνας, µε τον εύγλωττο υπότιτλο Ακρόπολη-Πλάκα-Ιστορικό Κέντρο. Η περίοδος 1980-1990 ήταν καθοριστική για µια ανανέωση του ενδιαφέροντος για την ιστορία της Αθήνας, και ήταν τόσο περισσότερο καθοριστική όσο η ιστορική διάσταση στον σχεδιασµό που καθιερώθηκε τότε κληροδοτήθηκε στην επόµενη δεκαετία, 1990-2000, ως παγιωµένη πλέον έννοια, ικανή µάλιστα να συµπεριληφθεί σε θεσµοθετηµένα εργαλεία πολεοδοµικού σχεδιασµού. Αξίζει, ωστόσο, να προσέξουµε περισσότερο ορισµένες εκφάνσεις αυτής της ίδιας ιστορικής διάστασης. Εν πρώτοις, η έννοια Ιστορικό Κέντρο ταυτίζεται µε µια συγκεκριµένη γεωγραφική περιοχή. Η οριοθέτηση του Ιστορικού Κέντρου της Αθήνας ορίζεται ως µια κλειστή έκταση. Υπάρχουν, ωστόσο, αντιρρήσεις. εν είναι δύσκολο να διακρίνει κάποιος την ιστορική φόρτιση που αποκτούν οι εντός του ιστορικού κέντρου περιοχές, αλλά και την ταυτόχρονη ιστορική αποφόρτιση που, αυτοµάτως, περιβάλλονται οι εκτός αυτού του κέντρου περιοχές. Τί θα µας εµπόδιζε, στην τρέχουσα αντίληψη ενός ορίου-κλειστής γραµµής, που αποµονώνει κάποια περιοχή και ζωνοποιεί την πόλη, να αντιτάξουµε ένα σύστηµα ορίων, που συσχετίζει γραµµικά στοιχεία και επιφάνειες, καταλήγοντας σε ένα πιο ανοικτό σχήµα, που περιλαµβάνει και επιφάνειες, και γραµµικά στοιχεία και συγκεκριµένα σηµεία. Μια άλλη οµάδα κριτικών παρατηρήσεών µας, όσον αφορά την ιστορική διάσταση στον σύγχρονο πολεοδοµικό σχεδιασµό, και, ειδικότερα, εκείνον της Αθήνας, αφορά στη µονοδιάστατη έµφαση που δίνεται σε κτίρια και µόνο, ή, έστω, σε µικρά κτιριακά σύνολα: διατηρητέα κτίρια, παραδοσιακά κτίρια, κλπ.- σε κάθε περίπτωση απουσιάζει η ρητή αναφορά ότι την ιστορική διάσταση ενσωµατώνει και το ίδιο το σχέδιο µιας περιοχής, τα ίχνη στο χώρο χαράξεων που συσχετίζουν δρόµους, πλατείες, πλατώµατα, µορφές και τύπους οικοδοµικών τετραγώνων, κατηγορίες κτιρίων και περιαστικά πάρκα Προκύπτουν τρία βασικά συµπεράσµατα: α. υπάρχει ένα γενικότερο ζήτηµα στρέβλωσης της έννοιας της παράδοσης (και, κατ επέκταση, της έννοιας του παραδοσιακού κελύφους ), που εντοπίζεται στην Ελλάδα µε 371

αφετηρία τα πρώτα µεταπολεµικά χρόνια, µε ιδιαίτερη έξαρση στα χρόνια µετά τη µεταπολίτευση. β. η ιστορική διάσταση του κτισµένου χώρου παραµένει εγκλωβισµένη στα όρια του µεµονωµένου κτίσµατος, ή τη µικρής οµάδας κτισµάτων γ. η θεσµοθέτηση µιας έννοιας Ιστορικού Κέντρου έχει οδηγήσει σε έναν επικίνδυνο γεωγραφικό/χωρικό περιορισµό εκείνου του κτισµένου κελύφους που υποτίθεται ότι καλύπτεται από κάποιο ιστορικό φάσµα, σε µια επικίνδυνη συρρίκνωση του ίδιου του ιστορικού φάσµατος. 12.2.2 Η ΣΗΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Η διασφάλιση της ιστορικής της µνήµης νοείται ως µια σύνθετη διαδικασία, µιας κατ αρχήν αναγνώρισης του ιστορικού φάσµατος που ορίζει αυτήν την ιστορική µνήµη, και, στη συνέχεια, µιας προσπάθειας διάχυσης αυτής της πληροφορίας σε όσο το δυνατόν ευρύτερα τµήµατα του πληθυσµού της πόλης. Στον ελληνικό κτισµένο χώρο, και σε αντίθεση µε ό,τι συµβαίνει σε πολλές άλλες χώρες (της Ευρωπαϊκής Ένωσης για παράδειγµα), έχουµε µηδαµινή εµπειρία από ο,τιδήποτε σχετίζεται µε σήµανση της ιστορίας στον αστικό χώρο. Ενδεικτικά παραδείγµατα αυτής της απουσίας σήµανσης δίνουν οι ακόλουθες τρεις περιπτώσεις. 1. εν σηµαίνονται οι διαδροµές εισόδου στην Αθήνα, από την αρχαιότητα ως τα όψιµα µεταβυζαντινά χρόνια, όπως δεν σηµαίνονται και οι αρχαίες πύλες εισόδου στον Πειραιά. Αγνοούνται, για παράδειγµα, οι συνδέσεις της πόλης µε θέσεις του γεωγραφικού της περίγυρου (όπως είναι. η Ιερά Οδός, η Αχαρνική Οδός, ο δρόµος της Κηφισιάς, ο δρόµος προς τα Μεσόγεια, ο δρόµος του Φαλήρου, η Ηετιώνια Πύλη του Πειραιά). Οι σηµάνσεις αυτών των διαδροµών, οσοδήποτε και αν έχουν αυτές οι διαδροµές αλλάξει χαρακτήρα, θα βοηθούσαν να κατανοήσει ο σηµερινός κάτοικος αυτής της πόλης ή ο επισκέπτης της τη σηµασία του φυσικού περίγυρου της πόλης στα πλαίσια µιας ιστορικής διάστασης, και να αποκτήσει την απαραίτητη ευαισθητοποίηση για τη δική του συµµετοχή στην προστασία αυτού του περιβάλλοντος. Παράλληλο ζήτηµα απουσίας σήµανσης υπάρχει και για οδούς στο κέντρο της πόλης 2. Αγνοούνται τα ποικίλα τοπωνύµια, µε τα οποία, κατά καιρούς, σχετίστηκε η πολεοδοµική εξέλιξη: το Κυνόσαργες, ο Λυκαβηττός, το Χασάνι, στο αεροδρόµιο του Ελληνικού, οι Τζιτζιφιές στη Φαληρική Ακτή, τα Λεµονάδικα του Πειραιά, τα Σεπόλια, ο Λόφος του Στρέφη, η Καλογρέζα, κ.ο.κ. 3. Μένουν α-σήµαντες χαρακτηριστικές περιοχές κατοικίας στο λεκανοπέδιο, οι οποίες αποτέλεσαν, κάποια στιγµή στο πρόσφατο παρελθόν, ενότητες, µε ξεχωριστά χαρακτηριστικά και ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς την αφετηρία σχηµατισµού τους. Ενδεικτικά και πάλι θα µπορούσαµε να εντάξουµε σε αυτήν την κατηγορία του αστικού χώρου που απαιτεί κάποιου είδους σήµανση, περιοχές όπως της ραπετσώνας, του Παγκρατίου και της Νέας Σµύρνης. Οι παρατηρήσεις που αφορούν στην ανάγκη σήµανσης περιοχών κατοικίας µέσω της ανάδειξης (κυρίως) του σχεδίου τους, σχετίζονται µε ό,τι σηµειώσαµε προηγουµένως, σχετικά µε την ανάγκη αλλαγής αντίληψης ως προς τον εγκλωβισµό της ιστορικής διάστασης στα όρια ενός κτιρίου ή οµάδων κτιρίων και όχι ανάπτυξης αυτής της διάστασης στο ίδιο το σχέδιο µιας ευρύτερης περιοχής. 12.2.3. ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Οι προτάσεις που µπορούµε να προωθήσουµε συνοψίζονται στα εξής σηµεία: 1. Αθήνα και Πειραιάς συνεξετάζονται, από την άποψη της αναζήτησης της ιστορικής διάστασης της πολεοδοµικής εξέλιξης. Από το λιµάνι του Πειραιά και το Φαληρικό Όρµο στα νότια έως τα βόρεια προάστια, και από τη Γλυφάδα και την Ηλιούπολη ανατολικά έως την οικιστική ανάπτυξη στις υπώρειες του όρους Αιγάλεω δυτικά, δεν υπάρχει λύση συνέχειας του αστικού 372

ιστού. Το συνολικό αυτό continuum δέχεται φυσικά όρια και µόνον: τις οροσειρές Αιγάλεω, Πάρνηθας, Πεντέλης και Υµηττού. και του Φαληρικού Ορµου/Σαρωνικού Κόλπου. Η ακτογραµµή κατά µήκος του Φαληρικού Όρµου και του Σαρωνικού Κόλπου δεν πρέπει να εκληφθεί ως όριο που εµποδίζει το περιεχόµενο του αντίστοιχου θαλάσσιου χώρου να µετάσχει στον προσδιορισµό της ιστορικής µνήµης της Αθήνας: Σαλαµίνα, Αίγινα, Σούνιο έχουν συµβάλλει καθοριστικά στη διαµόρφωση αυτής της ιστορικής µνήµης και οι θαλάσσιοι δίαυλοι που συνδέουν την Αθήνα µε αυτές τις θέσεις οφείλουν και αυτοί να αναδειχθούν. 2. Αν τελικά υπάρξουν οι προϋποθέσεις οι οποίες διασφαλίζουν την απαραίτητη ελευθερία κίνησης στο χώρο και στο χρόνο για τον καθορισµό του ιστορικού φάσµατος της πολεοδοµικής εξέλιξης, αξίζει να επιχειρηθεί η ανάλυση του ιστορικού φάσµατος, κατά τα γεωµετρικά χαρακτηριστικά του χώρου που υποδέχεται, ή υποστηρίζει αυτό το φάσµα, και, στη συνέχεια, να γίνει η συσχέτιση αυτών των γεωµετρικών/τοπογραφικών χαρακτηριστικών (γραµ- µή/σηµείο/επιφάνεια) µε τα ευρύτερα πολεοδοµικά δεδοµένα. - Έτσι, για παράδειγµα, τα γεωµετρικά χαρακτηριστικά µιας επιφάνειας ταιριάζουν: α. για την οριοθέτηση του ιστορικού τριγώνου της Αθήνας, µε βάση το πρώτο σχέδιο Κλεάνθους/Schaubert β. για την οριοθέτηση µιας περιοχής όπως το Παγκράτι, (σύµφωνα µε τα όρια του σχεδίου, αυτής της περιοχής, του 1886) γ. για µια σύγχρονη περιοχή κατοικίας µε πυκνή δόµηση, όπως εκείνη που βρίσκεται µεταξύ των οδών Αχαρνών, Ι. ροσοπούλου, Αγίου Μελετίου, και Σκιάθου. δ. για µια θαλάσσια έκταση στο Σαρωνικό Κόλπο, που ορίζεται από τη δυτική ακτογραµµή της Αττικής, την Αίγινα και τη Σαλαµίνα.. - Τα γεωµετρικά/τοπογραφικά χαρακτηριστικά µιας γραµµικής διάταξης, και πάλι ενδεικτικά, ταιριάζουν για τη διαδροµή της Ιεράς Οδού ή της Οδού Πειραιώς, ταιριάζουν για τµήµατα της ακτογραµµής στο Σαρωνικό Κόλπο, ταιριάζουν για τµήµα της διαδροµής της οδού Καλλιρρόης, που είναι ίχνος της διαδροµής του Ιλισού ποταµού, στις όχθες του οποίου ο Πλάτωνας τοποθέτησε έναν από τους σπουδαιότερους διαλόγους του τον Φαίδρο. - Τέλος, τα γεωµετρικά/τοπογραφικά χαρακτηριστικά µιας σηµειακής έκφρασης ταιριάζουν για την περίπτωση µιας πλατείας (όπως της πλατείας ουρούτη στην Αθήνα, που αναφέραµε, µε το παλαιό κτίριο του Μεταξουργείου, ή της πλατείας Ροντήρη στον Πειραιά, όπου βρίσκεται το αρχαιολογικό πάρκο µε τα ερείπια της ρωµαϊκής περιόδου), όπως, επίσης, ταιριάζουν για την περίπτωση ενός τοπόσηµου του αστικού ιστού που διαθέτει ισχυρή ιστορική ακτινοβολία (όπως είναι, για παράδειγµα, το Σκοπευτήριο της Καισαριανής, το Καπνεργοστάσιο της οδού Λένορµαν, το Χατζηκυριάκειο στον Πειραιά, ή, ακόµα, το σηµείο ελλιµενισµού του Θωρηκτού Αβέρωφ σε προβλήτα της µαρίνας του Φλοίσβου στο Παλαιό Φάληρο). 3. Ως προς το νόηµα των ορίων στον αστικό ιστό στα πλαίσια µιας πολεοδοµικής-ιστορικής διερεύνησης (µέρος της οποίας αποτελεί η έννοια Ιστορικό Κέντρο): α. όσον αφορά την πόλη γενικότερα, η οριοθέτηση ιστορικών ενοτήτων σε αυτήν δεν µπορεί να γίνει µε αυθαίρετες επιλογές ως προς το εύρος του ιστορικού φάσµατος που (υποτίθεται ότι) θα αναδειχθεί, ούτε µε αυθαίρετες επιλογές ως προς τη χωρική διάσταση η οποία (θεωρείται ότι) µετέχει µιας ορισµένης ιστορικής εξέλιξης. β. η απόπειρα καθορισµού ενός Κέντρου Μητροπολιτικών ραστηριοτήτων για την Αθήνα, στα πλαίσια αυτού του ερευνητικού προγράµµατος, όπως και οι συγγενείς προτάσεις ορισµού ενός Επιχειρησιακού Κέντρου (κατά τα πρότυπα του γνωστού Central Business District CBD), θα όφειλαν να εντάξουν στις παραµέτρους που εισάγουν προς διερεύνηση και την ι- στορική διάσταση, µε την οπτική που η τελευταία αναλύθηκε σε αυτήν τη θέση. Έτσι, θα πλησιάζαµε στον ορισµό ενός κέντρου πόλης που θα ήταν όχι µόνον λειτουργικά/επιχειρησιακά αλλά και ιστορικά/πολιτιστικά εµπλουτισµένο, ενός κέντρου το οποίο θα ανταποκρινόταν αποτελεσµατικά σε ό,τι µπορεί να περικλείει ο όρος κεντρικότητα στην πολεοδοµική εξέλιξη. Ταυτόχρονα, θα έπαυε η αµήχανη αναφορά, εναλλάξ, σε βασικό κέντρο, σε παραδοσιακό κέντρο, σε εµπορικό κέντρο, σε ιστορικό κέντρο, σε επιχειρησιακό κέντρο (οριζόµενο ως κέντρο λήψης αποφάσεων), κ.ο.κ. Η έρευνα για το Κέντρο Μητροπολιτικών ραστηριοτήτων που προαναφέρθηκε, παρακολουθεί, και αυτή, µοιραία, αυτήν την πολυγλωσσία. γ. οι συγκεκριµένες συνθήκες κάτω από τις οποίες αναπτύχθηκε µια πόλη, και οι ιστορικές συγκυρίες που άρθρωσαν την πολεοδοµική της εξέλιξη, είναι εκείνες που θα καθορίσουν το ιστορικό φάσµα επάνω στο οποίο θα απλωθεί η ιστορική της µνήµη. εδοµένης της µοναδικότητας κάθε πολεοδοµικού σχηµατισµού, ως προς την παραπάνω παράµετρο των ιστορικών συγκυριών, συνάγεται ότι κανένα πρότυπο (µε την έννοια της τυποποιηµένης έκφρασης) δεν είναι a priori δεκτό για αυτόν το σκοπό. Αντίθετα, απαιτείται σχολαστική και λεπτοµερής ιστορική ανάλυση για να βρεθούν οι ιστορικά προσδιορισµένες, µε ασφάλεια, χωρικές ενότη- 373