Τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστήμιο Πειραιώς Γιάννης Παραβάντης Αναπληρωτής Καθηγητής (υπό διορισμό) Απρίλιος 2016
2
Πόσο σημαντικός ήταν ο Σοφοκλής; 3
4
5
Πόσο καλά θυμόμαστε την πλοκή της τραγωδίας; VIDEO\OMERTA THEATRE - Αντιγόνη του Σοφοκλή.mp4 VIDEO\Antigone in 3 Minutes and 47 Seconds.mp4 Οι ανθρωπολόγοι λέγε ότι οι διαφορετικές κουλτούρες (πολιτισμοί), δείχνουν τη βασική τους στάση προς τη ζωή από το πώς εορτάζουν/τιμούν τη γέννηση, το γάμο και το θάνατο. 6
Πλοκή της Αντιγόνης Ξημέρωμα μετά τη λύση της πολιορκίας της. Ο Κρέοντας δίνει εντολή να ταφεί ο Ετεοκλής με τιμές, αλλά να μην ταφεί ο Πολυνείκης, ως προδότης. Η Αντιγόνη ανακοινώνει στην αδελφή της Ισμήνη, την απόφασή της να θάψει τον Πολυνείκη, υπακούοντας στους θεϊκούς νόμους. Η Ισμήνη αρνείται να συνεργαστεί, φοβούμενη τη δύναμη του Κρέοντα και υπακούοντας στη γυναικεία της φύση. Φύλακας του άταφου πτώματος, ανακοινώνει ότι έγινε συμβολική ταφή του νεκρού, με λεπτή στρώση χώματος. Ο Κρέοντας διατάζει να βρεθεί ο παραβάτης, που είναι η Αντιγόνη, που συνελήφθη επιχειρώντας εκ νέου ταφή. Αντιπαρατίθενται Αντιγόνη, Ισμήνη, και Κρέοντας. Ο Αίμονας, γιος του Κρέοντα και αρραβωνιαστικός της Αντιγόνης, αποτυγχάνει να μεταπείσει τον πατέρα του, και φεύγει 7
προειδοποιώντας πως δεν θα τον ξαναδεί. Ο Κρέοντας αλλάζει την τιμωρία της Αντιγόνης, σε φυλάκιση σε σπήλαιο, χωρίς τροφή και νερό. Η Αντιγόνη θρηνεί αλλά ο Κρέοντας παραμένει ανένδοτος. Ο μάντης Τειρεσίας προειδοποιεί τον Κρέοντα ότι οι θεοί είναι οργισμένοι για την ασέβεια απέναντι στο νεκρό, ο Κρέοντας αρχικά τον διαβάλει, αλλά τελικά μεταπείθεται. Αναγγέλλεται, ότι ο Αίμονας αυτοκτόνησε μόλις είδε την Αντιγόνη απαγχονισμένη στον τάφο-φυλακή της. Ο Κρέοντας είχε πάει για να αποφυλακίσει την Αντιγόνη, έχοντας καθυστερήσει θάβοντας το νεκρό ο Αίμονας, αγνοώντας την αλλαγή της ποινής της Αντιγόνης, του επιτέθηκε, αστόχησε, και απελπισμένος αυτοκτόνησε. Αναγγέλλεται η αυτοκτονία της Ευρυδίκης. Ο Κρέοντας θρηνεί, παραδέχεται αφροσύνη και αυτοεξορίζεται. 8
9
Τι πίστευαν οι Αρχαίοι Έλληνες για το θάνατο; Σύμφωνα με την Ελληνική εσχατολογία όλοι οι νεκροί (καλοί και κακοί άνθρωποι) πηγαίνουν στην Άδη Ηλύσια Πεδία & Τάρταρα πίνουν από τον ποταμό Λήθη και ξεχνάν την προηγούμενη ζωή τους οι ψυχές μετενσαρκώνονται χωρίς κανονική ταφή, οι ψυχές αποκλείονται από τον Άδη και επομένως και από μια επόμενη ζωή! 10
Αντιγόνη και πολιτική φιλοσοφία Η φιλοσοφία διατυπώνει προαιώνια, βαρυσήμαντα ερωτήματα. Ο ρόλος της φιλοσοφίας δεν είναι να τα απαντάει αλλά να τα θέτει! Η Αντιγόνη του Σοφοκλή θέτει ερωτήματα που εντάσσονται στο γνωστικό αντικείμενο της Πολιτικής Φιλοσοφίας (Political Philosophy). 11
Βασικές έννοιες της Θεωρίας Παιγνίων παίκτες (players) κινήσεις (moves) & στρατηγικές (strategies) ανταμοιβές (payoffs) & ορθολογικότητα (rationality) κυρίαρχες στρατηγικές (dominant strategies) ισορροπίες (equilibriums) από την Θεωρία Παιγνίων (Game Theory) στην Θεωρία Πολυπλοκότητας (complexity theory) two is a company, three is a crowd. 12
Υπακοή στον νόμο του Θεού ή των ανθρώπων; Οι ανταμοιβές (payoffs) της ευσεβούς Αντιγόνης σε παίγνιο με τη «Φύση»: ΑΝΤΙΓΟΝΗ Υπακούει στους νόμους των Θεού Υπακούει στους νόμους των ανθρώπων ΦΥΣΗ Υπάρχει Θεός Δεν υπάρχει Θεός 10 5-10 0 Για την ευσεβή Αντιγόνη, η υπακοή στους νόμους των Θεών αποτελεί κυρίαρχη στρατηγική. Παρεμβαίνει η αγάπη προς το νεκρό αδελφό! 13
14
Παίγνιο της πραγματίστριας Ισμήνης με την Αντιγόνη:,,,, Για την πραγματίστρια Ισμήνη, κυρίαρχη στρατηγική είναι η μη συνεργασία. Για την ευσεβή Αντιγόνη, κυρίαρχη στρατηγική είναι η υποταγή στη βούληση των Θεών. Η Ισμήνη παίζει ταυτόχρονα παίγνια με τον Κρέοντα & τους Θεούς! 15
16
Πόσο σκληρός πρέπει να είναι ένας ηγεμόνας; Παίγνιο του ισχυρογνώμονα Κρέοντα με το ήπιο λαό των Θηβών:,,,, Για τον ισχυρογνώμονα Κρέοντα αποτελεί κυρίαρχη στρατηγική να είναι σκληρός προς τους υποτακτικούς του. Η σημασία της αρμονίας στην κοινωνία τονίζεται και από τον Πλάτωνα στην Πολιτεία. Δεν φαντάζεται όμως την αντίδραση του γιού του 17
Οι άνθρωποι πάντα σε εκπλήσσουν Αναπάντεχες εξελίξεις στο χαοτικό κοινωνικό σύστημα: ο Κρέοντας μαθαίνει από τον Αίμωνα (το γιό του) ότι η αγάπη υπερνικά τα πάντα VIDEO\Σοφοκλής Αντιγόνη, Έρως ανίκατε μάχαν (English Subtitles).mp4 Η αυτοκτονία ήταν ορθολογική συμπεριφορά για τον Αίμωνα; 18
Ορθολογικότητα (rationality) Με πόση ακρίβεια μπορούμε να ξέρουμε τις δικές μας ανταμοιβές (payoffs); Πόσο εύκολο είναι να υπακούσουμε στις ανταμοιβές μας; Ποιοι αυτοματισμοί, μηχανισμοί πειθούς (influence science) επιρροές προπαγάνδας επηρεάζουν τη σκέψη μας; Δεν τείνουμε να απορρίπτουμε εκείνες τις πληροφορίες που έρχονται σε αντίθεση με γνωσιακά πλαίσια, που είναι εδραιωμένα στο μυαλό μας; γνωσιακή ασυνέχεια (cognitive dissonance). 19
Αντιγόνη; Τι θα κάνατε εσείς στη θέση τους; Θα ήσασταν τόσο περήφανη (ή θα αγαπούσατε τόσο την αδελφή σας) ώστε να διαψεύσετε την (ψευδή) ομολογία της Ισμήνης στον Κρέοντα; Η ποινή για την παραβίαση των νόμων ήταν εκτέλεση με λιθοβολισμό Ισμήνη; Συμφωνείτε μαζί της όσον αφορά τη θέση των γυναικών στην κοινωνία; Κρέοντας; Μήπως θα έπρεπε να είχατε σκεφτεί τι μπορεί να συμβεί και μην είχατε απαγορεύσει την ταφή του Πολυνείκη; 20
Θα ήσασταν πρόθυμοι να συγχωρήσετε την Αντιγόνη για την ταφή του Πολυνείκη; Τι θα σήμαινε αυτό για το μέλλον; Αίμονας; Θα υποκύπτατε στις απειλές του πατέρα σας ή θα προστατεύατε την κοπέλα σας; Στην ίδια θέση βρέθηκε και η Ιουλιέτα (στο Romeo and Juliet του Shakespeare)! Στο τέλος, πεθαίνει το ζευγάρι των αγαπημένων. Όπως στο έργο του Shakespeare Πόσο κοντά στον θάνατο μπορεί να φέρει έναν άνθρωπο η θλίψη; Πόσο ανορθολογικός μπορεί να γίνει; Πιστεύετε ότι ο Κρέοντας αυτοκτονεί μετά το τέλος του έργου; 21
22
23
Τέλος, ποια είναι η γνώμη σας για τον Τειρεσία; Είναι τυφλός αλλά μπορεί να δει το μέλλον. Θυμάται προηγούμενες ζωές του και ως άνδρας και ως γυναίκα! Μετενσαρκώθηκε στην μοντέρνα Ελλάδα ως μια διατραπεζική υπηρεσία, που διαχειρίζεται πληροφορίες για την οικονομική συμπεριφορά επιχειρήσεων και ιδιωτών! 24
Η τέχνη του Σοφοκλή Με τη ζωή ζωγραφισμένη σε χρώματα γεμάτα πόνο και τραγωδία, είναι κατανοητό το ότι ένας μαθητής δεν μπορεί να μπει στη θέση του Σοφοκλή, που μας δείχνει πως είναι η πραγματική ζωή. Τελικά ο Κρέοντας είναι αυτός που θάβει τον Πολυνείκη! Αρκετά σημαντικά γεγονότα, τα μαθαίνουμε από διήγηση τρίτων. όπως κάνει ο James Cameron στην ταινία Aliens (1986)! 25
26
VIDEO\_Aliens_ Sentry Guns Scenes.mp4 27
Ευρύτερα νοήματα στην Αντιγόνη του Σοφοκλή Τελικά, το έργο μιλάει για τη σχέση των νέων με τους «μεγάλους», το ηλικιακό χάσμα (generation gap) τις αντιθέσεις με τους δασκάλους σας αλλά και τη σχέση σας με τους μαθητές μικρότερων τάξεων την σχέση/μάχη ανάμεσα στα δυο φύλα, άνδρες και γυναίκες τις διαφωνίες με τους γονείς σας την επιβολή κανόνων από την κοινωνία! Το έργο αγγίζει επίσης σπουδαίες έννοιες της πολιτικής επιστήμης & φιλοσοφίας: ειρήνη διαπραγματεύσεις (negotiations) σύγκρουση (conflict) πόλεμος. 28
Διδασκαλία της Αντιγόνης με σύγχρονες τεχνολογίες 29
30
31
32
But what is government itself but the greatest of all reflections on human nature? If men were angels, no government would be necessary., Αμερικανός Πρόεδρος & εξέχων πολιτικός επιστήμονας 33
Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, ΠΑΠΕΙ & Skype: 34