OPERATIONAL PROGRAMME UNDER THE 'INVESTMENT FOR GROWTH AND JOBS' GOAL CCI 2014GR16M2OP010 Title Βόρειο Αιγαίο Version 1.0 First year 2014 Last year 2020 Eligible from 1 Ιαν 2014 Eligible until 31 Δεκ 2023 EC decision number EC decision date MS amending decision number MS amending decision date MS amending decision entry into force date NUTS regions covered by the operational programme EL41 - Βόρειο Αιγαίο (Voreio Aigaio) EL411 - Λέσβος (Lesvos) EL412 - Σάμος (Samos) EL413 - Χίος (Chios) EL EL
1. STRATEGY FOR THE OPERATIONAL PROGRAMME'S CONTRIBUTION TO THE UNION STRATEGY FOR SMART, SUSTAINABLE AND INCLUSIVE GROWTH AND THE ACHIEVEMENT OF ECONOMIC, SOCIAL AND TERRITORIAL COHESION 1.1 Strategy for the operational programme's contribution to the Union strategy for smart, sustainable and inclusive growth and to the achievement of economic, social and territorial cohesion 1.1.1 Description of the programme s strategy for contributing to the delivery of the Union strategy for smart, sustainable and inclusive growth and for achieving economic, social and territorial cohesion. 1.Αναπτυξιακά Χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Ο νησιωτικός χαρακτήρας της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και η γεωγραφική θέση των 10 νησιών από τα οποία απαρτίζεται, με διαφορετικό κοινωνικοοικονομικό χαρακτήρα καθ ένα από αυτά,προσδιορίζουν κατά κύριο λόγο τη θέση,το αναπτυξιακό προφίλ και τη σχέση της σε επίπεδο Χώρας και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου εμφανίζει γεωγραφικά και γεωφυσικά χαρακτηριστικά,όπως μικρά και μεγάλα νησιά,μεγάλη απόσταση από την ηπειρωτική χώρα,μεγάλη απόσταση μεταξύ των νησιών,ορεινά εδάφη μέσα στα νησιά,κλπ.αυτά τα χαρακτηριστικά επιδρούν διαχρονικά στο κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι των νησιών,ενώ προσδιορίζουν,εν πολλοίς,τη «διπλή περιφερειακότητά» της,η οποία εκφράζει τη διττή ιδιότητα της Περιφέρειας,ως ακριτικής στα σύνορα της Ελλάδας και ως απομακρυσμένης περιφερειακής περιοχής στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.Η διπλή αυτή περιφερειακότητα αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα φυσικής απομόνωσης με δυσκολίες ένταξης στα δίκτυα επικοινωνίας και ανταλλαγών και παράγοντα χαμηλής ανάπτυξης με αρνητικές επιπτώσεις για την πραγματική σύγκλισή της με τις αναπτυγμένες Περιφέρειες της Ευρώπης. Διαχρονικά η Περιφέρεια παραμένει εκτός των κυρίων αξόνων διαπεριφερειακού χαρακτήρα και τα νησιά της συνδέονται δύσκολα με την Αττική αλλά και με την Κεντρική Μακεδονία ενώ υπάρχουν σημαντικά προβλήματα παραγωγικής-λειτουργικής και μεταφορικής διασύνδεσης μεταξύ τους. Κατά τις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους υλοποιήθηκαν παρεμβάσεις κυρίως στους τομείς των μεταφορικών,περιβαλλοντικών και κοινωνικών υποδομών,που συνέβαλλαν στην άμβλυνση σημαντικών προβλημάτων και στην κάλυψη ενός μέρους σημαντικών αναπτυξιακών αναγκών. Έτσι η Περιφέρεια πέτυχε,έστω και σε μικρή κλίμακα,μεγαλύτερο ποσοστό αύξησης του κατά κεφαλή ΑΕΠ,σε σχέση με το σύνολο της χώρας (20% έναντι 18%) κατά την περίοδο 2005-2009.Διαχρονικά,δηλαδή η θέση της,όσον αφορά στο ύψος του κατά κεφαλή ΑΕΠ,σημείωσε σχετική βελτίωση,έναντι άλλων Περιφερειών,αφού από την 9η θέση που κατείχε το 2005, κατέλαβε την 7η θέση το 2009 στο σύνολο των 13 EL 1 EL
Περιφερειών της Χώρας,παραμένοντας όμως σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα,τόσο από το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Χώρας,όσο και από τις αναπτυγμένες Περιφέρειες της Ελλάδας. Παράλληλα συνεχίζει να παρουσιάζει έντονα διαρθρωτικά προβλήματα,εκφραζόμενα στην επί μέρους παραγωγική της δομή,στον κοινωνικο-οικονομικό της ιστό και στις υποδομές της.αυτά τα διαρθρωτικά προβλήματα συνέβαλλαν στις εντονότερες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη Περιφέρεια,μετά το 2008,οι οποίες απεικονίζονται στους δείκτες της αγοράς εργασίας και ιδιαίτερα στα μεγέθη της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ) και στο κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Προϊόν. Όσον αφορά στην αγορά εργασίας η ανεργία,το διάστημα 2011-2013 αυξήθηκε δραματικά σε 22,0%,ενώ οι μεγαλύτερες ποσοστιαίες μεταβολές σημειώθηκαν μεταξύ 2010 και 2012.Αναφορικά με την ΑΠΑ,σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ,παρατηρείται σημαντική μείωσή της στο διάστημα 2009-2011,σε σχέση με την αντίστοιχη μείωση σε επίπεδο Χώρας.Παράλληλα,το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στο Βόρειο Αιγαίο,ενώ μέχρι και το 2008 αυξανόταν,όπως και της Χώρας,το 2009 μειώνεται κατά 4,7% έναντι αντίστοιχης μείωσης αυτού της Χώρας κατά 4,3% και το 2010 μειώνεται κατά 6%,έναντι αντίστοιχης μείωσης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Χώρας κατά 3,2% Από τα παραπάνω στοιχεία φαίνεται ότι η οικονομική κρίση είναι περισσότερο έντονη στο Βόρειο Αιγαίο απ ότι στο σύνολο της Χώρας,με σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο παραγόμενο προϊόν και κατά συνέπεια στα εισοδήματα των νοικοκυριών,με δυσμενή πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα σ ολόκληρο τον κοινωνικοοικονομικό ιστό της. Σήμερα η Περιφέρεια συνεχίζει να καταλαμβάνει χαμηλή θέση στο σύνολο των Περιφερειών της ΕΕ,παρά το γεγονός ότι σύμφωνα με το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της τριετίας 2007 2009 (δηλαδή πριν να την πλήξει η οικονομική κρίση και ύφεση) το Βόρείο Αιγαίο έχει καταταχθεί,για τη προγραμματική περίοδο 2014 2020,στη κατηγορία των Περιφερειών σε Μετάβαση. Τα προαναφερόμενα αρνητικά αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας τεκμηριώνουν την ανάγκη επικαιροποίησης της αναπτυξιακής στρατηγικής,στο πλαίσιο όμως των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και των βασικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων της.στόχος αυτής της στρατηγικής είναι η είσοδος σε τροχιά ανάπτυξης,η οποία θα συμβάλλει στη μεγέθυνση του συνόλου της οικονομίας και στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της,έτσι ώστε να οδηγηθεί στην πραγματική σύγκλιση με τις ανεπτυγμένες περιφέρειες της Χώρας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η προσπάθεια αυτή θα πρέπει να καθοδηγείται από το αναπτυξιακό δυναμικό σε τομείς και δράσεις που μπορεί η Περιφέρεια να αξιοποιήσει και κυρίως να μετατρέψει το μέχρι σήμερα συγκριτικό μειονέκτημα,που είναι ο νησιωτικός χαρακτήρας της,σε συγκριτικό πλεονέκτημα,στηριζόμενη παράλληλα στα αντικειμενικά συγκριτικά πλεονεκτήματά της,όπως: Το πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό υπόβαθρο και οι πόροι οι οποίοι δεν έχουν πληγεί από τις μέχρι σήμερα ανθρωπογενείς παρεμβάσεις,δημιουργούν προϋποθέσεις για διεύρυνση,εμπλουτισμό και διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος,αλλά και αύξηση της ανταγωνιστικότητας της Περιφέρειας. EL 2 EL
Την υψηλή ποιότητα των παραγόμενων αγροτικών προϊόντων με την κατάλληλη διαδικασία μεταποίησης και εμπορίας που δημιουργεί σημαντικές προοπτικές βελτιστοποίησης της παραγωγικότητας των αγροτικών δραστηριοτήτων και τη διασύνδεση των κλάδων,έτσι ώστε να αυξηθεί η προστιθέμενη αξία όλων των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Τον πληθυσμό παραγωγικής ηλικίας ο οποίος με τη βελτίωση των δεξιοτήτων του δημιουργεί σημαντικές θετικές προοπτικές ανάληψης παραγωγικών επιχειρηματικών και κοινωνικών πρωτοβουλιών για αυτοτροφοδοτούμενη αειφόρο ανάπτυξη. Την ύπαρξη του Πανεπιστημίου Αιγαίου με υψηλό βαθμό ενσωμάτωσής του στον κοινωνικό και δημόσιο ιστό της Περιφέρειας,πλεονέκτημα που δημιουργεί ευκαιρίες και προοπτικές σύνδεσης του με τον παραγωγικό/ επιχειρηματικό ιστό της Περιφέρειας για τη μεταφορά τεχνογνωσίας και την εφαρμογή καινοτομιών στην παραγωγική και διοικητική λειτουργία των επιχειρήσεων,με την παράλληλη ανάπτυξη έρευνας και τεχνολογίας που θα υποστηρίζει την παραγωγική διαδικασία και τις κοινωνικές ανάγκες. Την ομοιογένεια του πληθυσμού και τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά του που βασίζονται σε κοινές ιστορικοπολιτισμικές αναφορές. 2.Κυριότερες αναπτυξιακές ανάγκες της Περιφέρειας κατά τη περίοδο 2014 2020 Λαμβάνοντας υπόψη τα βασικά αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου σε συνδυασμό με τη θέση της στο Εθνικό και Ευρωπαϊκό περιβάλλον,στο πλαίσιο της στρατηγικής Ε2020,οι κυριότερες αναπτυξιακές ανάγκες ανά βασικό αναπτυξιακό τομέα είναι οι εξής : Παραγωγική Δομή / Επιχειρηματικότητα / Ανταγωνιστικότητα Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ,ο τριτογενής τομέας κυριαρχεί στην οικονομία της Περιφέρειας,απασχολώντας το 71% των εργαζόμενων και παράγοντας το 85% της συνολικής ΑΠΑ.Αντίστοιχα,ο δευτερογενής τομέας συμμετέχει κατά 16,4% στη συνολική απασχόληση και ο πρωτογενής κατά 13,3%,με πολύ μικρότερα ποσοστά συμμετοχής στη συνολική ΑΠΑ της Περιφέρειας.Από αυτά τα στοιχεία προκύπτει ότι ένα από τα προβλήματα-μειονεκτήματα της παραγωγικής-επιχειρηματικής βάσης της Περιφέρειας είναι η σχετικά χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας στον δευτερογενή και στον τριτογενή τομέα (χαμηλότερη από την αντίστοιχη στη Χώρα με συνεχή τάση αύξησης της διαφοράς). Στον τριτογενή τομέα η επιχειρηματικότητα,μέσω της οποίας παράγεται το 50% της συνολικής ΑΠΑ της Περιφέρειας και απασχολείται το 40% των εργαζομένων,εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά από τρεις κλάδους οικονομικής δραστηριότητας,το εμπόριο,τη διαχείριση ακίνητης περιουσίας και την τουριστική EL 3 EL
δραστηριότητα.το υπόλοιπο του τριτογενή τομέα αναφέρεται κυρίως στη δημόσια διοίκηση,η οποία παρουσιάζει αυξημένα ποσοστά συμμετοχής στην απασχόληση της Περιφέρειας.Όλες οι οικονομικές δραστηριότητες του τομέα κατά τη περίοδο της κρίσης έχουν υποστεί δραματική μείωση κυρίως όσον αφορά στη παραγωγή ΑΠΑ,αλλά και στην απασχόληση. Όσον αφορά στον δευτερογενή τομέα,ο οποίος,σχεδόν στο σύνολό του,εκπροσωπείται από ιδιωτικές επιχειρήσεις που παράγουν το 8,0% της συνολικής ΑΠΑ της Περιφέρειας και απασχολούν το 16% του συνόλου των εργαζομένων,βασικός οικονομικός κλάδος είναι ο κατασκευαστικός,ο οποίος φθίνει δραματικά τα τελευταία χρόνια,με δεύτερη τη μεταποίηση,η οποία επίσης παρουσιάζει πτώση. Οι παράγοντες που διαμορφώνουν την υφιστάμενη κατάσταση στη μεταποίηση,αλλά και τις μελλοντικές προοπτικές του τομέα,σχετίζονται κυρίως με το νησιωτικό χαρακτήρα και τη θέση της Περιφέρειας,τη σύνδεσή της με τον αγροτικό τομέα,το μικρό μέγεθος των μονάδων,καθώς και με την ανάπτυξη της τουριστικής δραστηριότητας. Τέλος,όσον αφορά στον πρωτογενή τομέα,ο οποίος στο σύνολό του εκπροσωπείται από μικρές ιδιωτικές γεωργικές,κτηνοτροφικές και μικτές εκμεταλλεύσεις,καθώς και από μικρού μεγέθους ιδιωτικά αλιευτικά σκάφη,με εμφάνιση,όμως,σημαντικών μονάδων υδατοκαλλιέργειας,παράγει μόνο το 4,6% της συνολικής ΑΠΑ της Περιφέρειας και απασχολεί το 13% των εργαζομένων,με έντονη εποχικότητα και υποαπασχόληση.η διαχρονική αποδυνάμωσή του,οφείλεται σε παράγοντες που αφορούν τη διάρθρωση του τομέα,τα προβλήματα διάθεσης των προϊόντων και τη διαχρονική μείωση της στήριξης των τιμών τους από την Ευρωπαϊκή Ένωση,το αυξημένο κόστος παραγωγής,την έλλειψη υποστηρικτικών μηχανισμών,τον χαμηλό δείκτη άρδευσης και το μεγάλο ποσοστό αγραναπαύσεων.εν τούτοις,είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι τελευταία,λόγω κυρίως της οικονομικής κρίσης,παρατηρείται μια ενίσχυση της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα,υποκρύπτοντας όμως μεγάλα ποσοστά υποαπασχόλησης. Παράλληλα προς τα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά της παραγωγικής δομής της Περιφέρειας,συνυπάρχουν εξωστρεφείς παραγωγικές δραστηριότητες όπως η ελαιοκαλλιέργεια, η αμπελοκαλλιέργεια, η μαστιχοκαλλιέργεια και η ιχθυοκαλλιέργεια, κλάδοι στους οποίους απασχολείται ο τοπικός πληθυσμός με παραδοσιακά συστήματα καλλιέργειας,με αποτέλεσμα η γεωργία στο Βόρειο Αιγαίο να χαρακτηρίζεται μη εντατική. Από τα παραπάνω στοιχεία και σε σχέση με τα αντίστοιχα της Χώρας διαφαίνονται μεγάλοι κίνδυνοι περαιτέρω αποδυνάμωσης του παραγωγικού ιστού της Περιφέρειας και άμβλυνσης της συνοχής του κοινωνικοοικονομικού ιστού της αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για την ενίσχυση-ενδυνάμωση και διαφοροποίηση της εσωτερικής διάρθρωσης κάθε τομέα της Περιφέρειας. Η άμεση ανάσχεση της συρρίκνωσης της παραγωγικής-επιχειρηματικής δραστηριότητας,η περαιτέρω ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και η ενδυνάμωση της εξωστρέφειάς τους,με παράλληλη έμφαση στην καινοτομική αξιοποίηση των διαθέσιμων τοπικών πόρων,είναι απαραίτητη επιλογή στρατηγικής για την αντιμετώπιση των προαναφερόμενων δομικών προβλημάτων.η ενσωμάτωση της έρευνας στην παραγωγική διαδικασία,η αξιοποίηση της στρατηγικής της έξυπνης εξειδίκευσης σε περιφερειακό πεδίο και η καινοτομική διασύνδεση διαφορετικών κλάδων παραγωγικής δραστηριότητας των νησιών του Βορείου Αιγαίου αποτελεί την αναγκαία,αλλά ικανή συνθήκη για ουσιαστική EL 4 EL
αξιοποίηση των αλυσίδων αξίας που υπάρχουν ή και που μπορούν να αναπτυχθούν σε επιμέρους κλάδους και τομείς. Οι προσπάθειες που πραγματοποιήθηκαν κατά τις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους και κατά την τρέχουσα για ενίσχυση των επιχειρήσεων τόσο από τα Περιφερειακά όσο και από τα Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα,αμβλύνουν σε ένα βαθμό τα προβλήματα «επιβίωσης» τουλάχιστον 600 τουριστικών ή / και μεταποιητικών επιχειρήσεων, χωρίς όμως να τις καταστήσουν ανταγωνιστικές και εξωστρεφείς.ο κυριότερος λόγος ήταν η μη εστιασμένη προσέγγιση στις εξειδικευμένες ανάγκες και στις δυνατότητες των επιχειρήσεων,με δεδομένο τον μάλλον οριζόντιο χαρακτήρα των παρεμβάσεων. Συνοψίζοντας και λαμβάνοντας υπόψη τη Περιφερειακή Στρατηγική έξυπνης εξειδίκευσης,οι ανάγκες του τομέα της επιχειρηματικότητας στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου,που θα πρέπει να καλυφθούν με την αξιοποίηση των ΕΔΕΤ κατά τη νέα προγραμματική περίοδο είναι οι εξής: Αύξηση της παραγωγικότητας και αποδοτικότητας όλων των οικονομικών δραστηριοτήτων,με τον εκσυγχρονισμό και τη χρήση καινοτομιών στην παραγωγική και εμπορική διαδικασία. Διεύρυνση της παραγωγικής και επιχειρηματικής βάσης κάθε νησιού της Περιφέρειας με τον εκσυγχρονισμό και διασύνδεση των παραγωγικών και λειτουργικών διαδικασιών των τομέων και κλάδων οικονομικής δραστηριότητας,καθώς και με την διασύνδεση των παραγωγικών και εμπορικών δραστηριοτήτων μεταξύ των νησιών της Περιφέρειας. Προσανατολισμός της επιχειρηματικής / παραγωγικής βάσης της Περιφέρειας στις αγορές του εξωτερικού. Δημιουργία νέων καινοτόμων επιχειρήσεων με αντικείμενο την αξιοποίηση τοπικών προϊόντων και φυσικών και πολιτιστικών πόρων των νησιών της Περιφέρειας. Κατάρτιση εργαζομένων και επιχειρηματιών και υποστήριξη των επιχειρήσεων για αξιοποίηση καινοτομιών και των αποτελεσμάτων της έρευνας και τεχνολογίας,στις παραγωγικές και εμπορικές λειτουργίες τους. Επίλυση ή άμβλυνση του χρηματοπιστωτικού προβλήματος και του αυξημένου κόστους μεταφοράς προϊόντων / αγαθών και ανθρώπων. Έρευνα / Καινοτομία / Σύνδεση έρευνας με παραγωγή Στο Βόρειο Αιγαίο διαπιστώνεται έλλειψη ερευνητικών ιδρυμάτων προσανατολισμένων στην παραγωγική και κοινωνική δομή και τις ανάγκες της Περιφέρειας.Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου,ο μοναδικός μέχρι σήμερα φορέας στον τομέα της έρευνας και τεχνολογίας στη Περιφέρεια,παρά τη σημαντική ερευνητική του δραστηριότητα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο δεν έχει αναπτύξει επαρκώς ερευνητικές δραστηριότητες,οι οποίες συνδέονται με τις παραγωγικές και επιχειρηματικές εξειδικεύσεις της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. EL 5 EL
Με δεδομένη δε,την ουσιαστική ανυπαρξία άλλων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων και ερευνητικών φορέων,η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου κατέχει την 11η θέση μεταξύ των 13 Περιφερειών της Χώρας,στο σύνθετο δείκτη καινοτομίας με τιμή δείκτη 0,04,όταν ο μέσος όρος της τιμής του δείκτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 0,55.Έτσι η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου κατέχει την 202η θέση μεταξύ των 207 Ευρωπαϊκών Περιφερειών. Η εικόνα υστέρησης της Περιφέρειας στους δείκτες Ε & Α και Καινοτομίας συνδέεται με την έλλειψη επαρκούς ερευνητικού ανθρώπινου δυναμικού και γενικότερα εξειδικευμένου επιστημονικού δυναμικού για την προαγωγή της έρευνας και τεχνολογίας-καινοτομίας.η υστέρηση αυτή σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων του Βορείου Αιγαίου οι οποίες σχεδόν στο σύνολό τους είναι πολύ μικρές ή μικρές,με παραδοσιακές οργανωτικές δομές και με προσωπικό σχετικά χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου,συμβάλλει σημαντικά στον μικρό βαθμό ενσωμάτωσης και χρήσης προϊόντων και αποτελεσμάτων έρευνας,τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας από τις επιχειρήσεις της Περιφέρειας,παρά τις ευκαιρίες που υπήρξαν κατά τις προηγούμενες και την τρέχουσα προγραμματική περίοδο. Έτσι ο βαθμός διασύνδεσης των ερευνητικών ιδρυμάτων της χώρας με τις επιχειρήσεις της Περιφέρειας είναι μικρός και επίσης υπάρχουν εγγενείς δυσκολίες διασύνδεσης των επιχειρήσεων και των ερευνητικών ιδρυμάτων,ιδιαίτερα σε αυτή την περίοδο οικονομικής κρίσης και ύφεσης,που η αναγκαιότητα της διασύνδεσης είναι απαραίτητη προκειμένου να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.παράλληλα όμως η δημιουργία υποστηρικτικών δομών και μέσων ανάπτυξης της καινοτομίας και προώθησης της έρευνας και της τεχνολογίας,καθώς και της χρήσης των αποτελεσμάτων τους στην παραγωγική / επιχειρηματική δραστηριότητα,καθώς και η σύνδεση ερευνητικού ιστού και επιχειρηματικού κόσμου αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση της συγκεκριμένης κατάστασης. Πιο συγκεκριμένα και σύμφωνα με την Περιφερειακή Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης οι ανάγκες που πρέπει να καλυφθούν κατά την προγραμματική περίοδο 2014-2020,για τον συγκεκριμένο τομέα είναι οι εξής: Ανάπτυξη υποδομών έρευνας,τεχνολογίας και καινοτομίας συνδεόμενη η ερευνητική δραστηριότητα αυτών των υποδομών,με την παραγωγική δομή και ανάγκες της Περιφέρειας και εξειδικευόμενη η έρευνα και τα αποτελέσματά της στις ιδιαιτερότητες της παραγωγικής διαδικασίας των νησιών της Περιφέρειας. Αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και της τεχνολογικής ανάπτυξης και της μη τεχνολογικής καινοτομίας στην παραγωγική διαδικασία και επιχειρηματική δραστηριότητα της Περιφέρειας. Παραμονή-συγκράτηση,αλλά και προσέλκυση ερευνητικού ανθρώπινου δυναμικού στην Περιφέρεια και ενασχόλησή του με την σύνδεση της έρευνας,τεχνολογίας και των αποτελεσμάτων της,καθώς και της καινοτομίας,με την παραγωγική και επιχειρηματική βάση της Περιφέρειας. EL 6 EL
Δημιουργία και λειτουργία μηχανισμών ενημέρωσης και υποστήριξης των επιχειρήσεων της Περιφέρειας,για αξιοποίηση των αποτελεσμάτων έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης,αλλά και μη τεχνολογικών καινοτομιών. Ανάπτυξη δεξιοτήτων και κουλτούρας σε επιχειρηματίες και εργαζόμενους για ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων έρευνας και τεχνολογίας και της καινοτομίας στην παραγωγική και λειτουργική τους διαδικασία. Συνεργασία επιχειρήσεων και ερευνητικών ιδρυμάτων και δημιουργία δικτύου συνεργαζόμενων επιχειρήσεων με ερευνητικά ιδρύματα. Ευρυζωνικά δίκτυα / Προϊόντα και υπηρεσίες ΤΠΕ Ο έντονος νησιωτικός χαρακτήρας της Περιφέρειας με τον κατακερματισμό του χώρου σε πλήθος απομακρυσμένων τόσο μεταξύ τους όσο και από την ηπειρωτική χώρα νησιών έχει συντελέσει σημαντικά στον χαμηλό βαθμό κάλυψης της Περιφέρειας σε ευρυζωνικές υπηρεσίες και σε δίκτυα υψηλών ταχυτήτων. Παράλληλα,η ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες ΤΠΕ (τεχνολογίες πληροφορικής & επικοινωνιών) στην Περιφέρεια είναι χαμηλή,οφειλόμενη κυρίως στο χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο του πληθυσμού,στην απομόνωση των νησιών από τα κέντρα γνώσης και πληροφόρησης και από την χαμηλή επιχειρηματική κουλτούρα της παραγωγικής βάσης της Περιφέρειας. Χαρακτηριστικό της ανεπάρκειας ανάπτυξης υποδομών και χρήσης ΤΠΕ στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου είναι ο αργός ρυθμός και το μικρό εύρος υλοποίησης των προβλεπόμενων στις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους,αλλά και στην τρέχουσα,αντίστοιχες δράσεις-έργα ΤΠΕ.Την ίδια στιγμή είναι έντονη η ανάγκη ανάπτυξης υποδομών και υπηρεσιών ευρυζωνικών δικτύων και γενικότερα ΤΠΕ,λόγω της απομόνωσης των νησιών,με δυσκολίες φυσικής προσπελασιμότητας προς τα διοικητικά,εμπορικά και παραγωγικά κέντρα,αφ ενός των μεγάλων νησιών της Περιφέρειας,αφ ετέρου της ηπειρωτικής Χώρας. Πιο συγκεκριμένα και συνοπτικά,οι ανάγκες της Περιφέρειας που πρέπει να καλυφθούν ως προς αυτόν τον τομέα είναι οι εξής: Συμπλήρωση / ολοκλήρωση των υποδομών σε ευρυζωνικά δίκτυα υψηλών ταχυτήτων σε όλα τα νησιά της Περιφέρειας Προμήθεια και εγκατάσταση εξοπλισμού ΤΠΕ στις δημόσιες υπηρεσίες των μεγάλων και μικρών νησιών,με το κέντρο βάρους στα μικρά νησιά τις υπηρεσίες του Δήμου Εξοικείωση του συνόλου του πληθυσμού και των επιχειρήσεων,καθώς και των στελεχών προσωπικού των δημόσιων υπηρεσιών στην χρήση ΤΠΕ Αξιοποίηση της χρήσης των ΤΠΕ από τις τοπικές ΜΜΕ και την Περιφερειακή και Τοπική Δημόσια Διοίκηση,ως Key Enabling Technology (ΚΕΤ) EL 7 EL
Διεύρυνση της χρήσης των ΤΠΕ από τους κατοίκους και τις επιχειρήσεις της Περιφέρειας,για εύκολη και άμεση πρόσβασή τους στις διοικητικές,κοινωνικές και επιχειρηματικές υπηρεσίες για άμβλυνση του προβλήματος φυσικής πρόσβασης στις αντίστοιχες υπηρεσίες Ενέργεια Η νησιωτικότητα της Περιφέρειας,ο κατακερματισμός του χώρου και η μεγάλη απόσταση από την ηπειρωτική Χώρα συμβάλλουν στη δημιουργία ενεργειακού ελλείμματος στο σύνολο της Περιφέρειας,με παράλληλες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις στην ατμόσφαιρα των νησιών λόγω της χρήσης πετρελαίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας,ανά νησί.η ενεργειακή ανεπάρκεια και οι περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις των νησιών έχουν ως αποτέλεσμα,πέραν της υποβάθμισης της ποιότητας ζωής των κατοίκων,την μείωση της ελκυστικότητας της Περιφέρειας για παραγωγικές επενδύσεις και ανάπτυξη. Παρ όλα αυτά,το Βόρειο Αιγαίο σε όλα τα νησιά του έχει να επιδείξει ιδιαίτερο πλούτο σε ΑΠΕ,όπως,αέρας και ήλιος,ενώ εκτιμάται ότι η περιοχή διαθέτει αξιόλογο γεωθερμικό δυναμικό,το οποίο όμως δεν έχει μέχρι σήμερα ερευνηθεί συστηματικά.το τελευταίο διάστημα διαπιστώνεται κινητικότητα για διεξαγωγή μετρήσεων,με στόχο την αξιοποίηση της γεωθερμίας για την παραγωγή πράσινης ενέργειας. Εκτός από τα προβλήματα της χρήσης συμβατικής ενέργειας παραγόμενης από πετρέλαιο,τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής της ενέργειας είναι παλαιάς τεχνολογίας και με προβλήματα φθοράς,έτσι ώστε να μην ικανοποιούν τις ανάγκες παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ.Διαπιστώνεται δε ότι κατά τις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους δεν έχουν πραγματοποιηθεί ουσιαστικές δράσεις στην Περιφέρεια για επίλυση των προβλημάτων ενέργειας που αντιμετωπίζουν τα νησιά της. Άρα οι ανάγκες της Περιφέρειας στο τομέα της ενέργειας προσδιορίζονται από διττή απαίτηση.πρώτον από την απαίτηση αύξησης της ελκυστικότητας των νησιών της Περιφέρειας για προώθηση επενδύσεων και ανάπτυξη αποδοτικών παραγωγικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων,χωρίς προβλήματα ενεργειακών ελλείψεων,αλλά και για καλύτερη ποιότητα ζωής.δεύτερον από την απαίτηση συμβολής της Περιφέρειας στην επίτευξη των στόχων του Εθνικού Προγράμματος Μεταρρυθμίσεων στο πλαίσιο της στρατηγικής Ευρώπη 2020,για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.πιο συγκεκριμένα,οι ανάγκες που πρέπει να καλυφθούν στον τομέα της ενέργειας αναφέρονται στα εξής: Κάλυψη της ζήτησης σε ενέργεια,τόσο με την αύξηση της προσφοράς ενέργειας και την αποτελεσματική διανομή της,όσο και με την μείωση της κατανάλωσης μέσω της εξοικονόμησης,με την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων και των συστημάτων θέρμανσης και ψύξης Ενεργειακή επάρκεια και σταθερότητα προσφοράς,καθ όλη τη διάρκεια του έτους σε προσιτές τιμές για ανάπτυξη αποδοτικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τουρισμό,στη μεταποίηση και στον αγροτικό τομέα EL 8 EL
Προώθηση της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ όλων των ειδών Βελτίωση / εκσυγχρονισμό των δικτύων μεταφοράς και διανομής Συμμετοχή όλων των φορέων και των πολιτών στη προσπάθεια μετάβασης προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα Περιβάλλον Φυσικό περιβάλλον - Πολιτισμός Λύματα,απορρίμματα,νερά,αστικό περιβάλλον Όσον αφορά στη προστασία του περιβάλλοντος,στα νησιά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου,κυρίαρχο πρόβλημα είναι η έλλειψη ολοκληρωμένης διαχείρισης των στερεών αποβλήτων με κύριες συνιστώσες,τη δυσκολία αντιμετώπισης της διαχείρισης σε επίπεδο νησιού,την καθυστέρηση ολοκλήρωσης του θεσμικού πλαισίου περί θαλάσσιας μεταφοράς των απορριμμάτων και την έλλειψη υποδομών ολοκληρωμένης διαχείρισης στα μεγάλα νησιά της Περιφέρειας.Παράλληλα,η ελλιπής οργάνωση των Φορέων διαχείρισης απορριμμάτων,κυρίως λόγω πρόσφατων αλλαγών στο θεσμικό τους πλαίσιο,αλλά και λόγω της αυστηρής δημοσιονομικής προσαρμογής της Χώρας και της αναποτελεσματικής λειτουργίας των φορέων ανακύκλωσης,επιδεινώνει και διαιωνίζει τα προβλήματα διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Κατά τις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους σχεδιάσθηκαν και υλοποιήθηκαν απαραίτητες υποδομές πρώτου σταδίου (ΧΥΤΑ, ΣΜΑ, αποκατάσταση ΧΑΔΑ) για την διαχείριση ΑΣΑ σχεδόν σε όλα τα νησιά, οι οποίες όμως για τεχνικούς λόγους βρίσκονται ακόμα στο στάδιο υλοποίησης. Κυρίαρχη παρέμβαση ήταν η απενεργοποίηση και αποκατάσταση ανενεργών ΧΑΔΑ, λαμβάνοντας υπόψη και τις δυσκολίες που αφορύν στον νησιωτικό χώρο. Αναφορικά με την προστασία και την αποδοτική χρήση των φυσικών πόρων στο Βόρειο Αιγαίο,το βασικότερο πρόβλημα και αναπτυξιακό μειονέκτημα των νησιών,είναι η μεγάλη έλλειψη νερού τόσο για άρδευση,όσο και για ύδρευση.παράλληλα,διαπιστώνονται απώλειες νερού κατά τη μεταφορά του και διανομή του και την εν γένει διαχείρισή του,λόγω προβληματικών δικτύων ή / και αντλιοστασίων άρδευσης και ύδρευσης,αλλά και ενδεχομένως λόγω πιθανής σπατάλης. Όσον αφορά στις αστικές συγκεντρώσεις,στα νησιά του Βορείου Αιγαίου,αυτές παρά τη μικρή ένταση τους,υπό την έννοια του πληθυσμιακού μεγέθους,διαδραματίζουν ιδιαίτερο ρόλο στο οικονομικό και κοινωνικό αναπτυξιακό γίγνεσθαι κάθε νησιού και της Περιφέρειας συνολικά.οι αστικές συγκεντρώσεις στα νησιά ανάλογα με το μέγεθος τους φιλοξενούν μεγάλο μέρος των διοικητικών και οικονομικών δραστηριοτήτων του,με πρόσθετες επισκέψεις από τα υπόλοιπα νησιά της Περιφερειακής Ενότητας,όταν το συγκεκριμένο αστικό κέντρο αποτελεί «έδρα» συγκεκριμένης Περιφερειακής Ενότητας. Στην έδρα της Περιφέρειας (Μυτιλήνη) συγκεντρώνονται πρόσθετες διοικητικές, κοινωνικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες με αντίστοιχες και ανάλογες περιβαλλοντικές, συγκοινωνιακές-κυκλοφοριακές και κοινωνικές επιβαρύνσεις. EL 9 EL
Ως προς τη διαχείριση λυμάτων,τα προβλήματα που επιζητούν λύση είναι η έλλειψη διαχείρισης σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές ή / και σε τουριστικές περιοχές με μικρούς οικισμούς,ενώ ενδέχεται να δημιουργηθεί πρόβλημα τήρησης του ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού κεκτημένου με δεδομένο ότι υπάρχει κίνδυνος μη έγκαιρης ολοκλήρωσης έργων που έχουν ενταχθεί στο ΕΠΠΕΡΑΑ και αφορούν σε κατασκευή ΕΕΛ και δίκτυα αποχέτευσης,σε οικισμούς Γ κατηγορίας. Κατά τις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους υλοποιήθηκαν έργα ύδρευσης και άρδευσης τα οποία όμως ήταν μικρής κλίμακας και δεν κάλυψαν τις ιδιαίτερα αυξημένες ανάγκες.κατά την τρέχουσα προγραμματική περίοδο υλοποιήθηκαν και υλοποιούνται έργα διαχείρισης πόσιμου νερού που καλύπτουν ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού των νησιών της Περιφέρειας.Με την ολοκλήρωση όμως των Σχεδίων Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής του Αιγαίου προδιαγράφονται πρόσθετες ανάγκες για την ορθολογική διαχείριση του νερού,βασική παράμετρος της οποίας είναι η μείωση των απωλειών κατά την «επεξεργασία» και διανομή του. Επομένως συνολικά για την προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων οι ανάγκες οι οποίες πρέπει να καλυφθούν με την χρηματοδοτική υποστήριξη των ΕΔΕΤ κατά την περίοδο 2014 2020 επιγραμματικά είναι οι εξής: Σχεδιασμός και εφαρμογή ολοκληρωμένης διαχείρισης απορριμμάτων,με μείωση του όγκου στη πηγή,με διαλογή για ανακύκλωση και στη συνέχεια με την μεταφορά των υπολοίπων σε μονάδες διαχείρισης ή / και σε ΧΥΤΥ. Συμπλήρωση / λειτουργική ολοκλήρωση της υποδομής διαχείρισης υγρών απόβλητων σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές ή / και σε τουριστικές περιοχές και σε κάθε περίπτωση η πλήρης κάλυψη της διαχείρισης λυμάτων σε οικισμούς Γ κατηγορίας για ικανοποίηση των απαιτήσεων του Ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού κεκτημένου. Αποτελεσματική και αποδοτική διαχείριση των σε ανεπάρκεια ευρισκόμενων υδάτινων πόρων κάθε νησιού της Περιφέρειας,για εξασφάλιση επάρκειας νερού σε ποσότητα και ποιότητα. Βελτίωση / αναβάθμιση του περιβάλλοντος,της λειτουργικότητας και κινητικότητας του διοικητικού κέντρου κάθε νησιού,το οποίο παρουσιάζει πληθυσμιακές,επιχειρηματικές / οικονομικές και διοικητικές συγκεντρώσεις και λειτουργεί ως αστικό κέντρο κάθε νησιού. Φυσικό περιβάλλον Τα νησιά του Βορείου Αιγαίου χαρακτηρίζονται από εξαίρετο φυσικό πλούτο,ο οποίος περιλαμβάνει σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας,σημαντικούς υγροβιότοπους και άλλους τύπους οικοτόπων και φυσικών ενδιαιτημάτων (χερσαίων και θαλάσσιων),ιστορικά τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους,μνημεία της φύσης και οικοσυστήματα ειδικού ενδιαφέροντος.περιλαμβάνει ακόμα προστατευόμενες περιοχές που έχουν ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο NATURA 2000 και κατατάσσονται στις κατηγορίες «Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (SCI)» και «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (SPA)». EL 10 EL
Σε όλα τα νησιά της Περιφέρειας συναντώνται χερσαίοι και θαλάσσιοι οικότοποι,πλούσιοι σε ενδημικά και σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας.επίσης έχουν αναγνωριστεί αρκετές περιοχές της περιφέρειας ως «τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους» ενώ σε διάφορα ειδικά καθεστώτα προστασίας έχουν ενταχθεί αρκετοί υγρότοποι.ιδιαίτερης σημασίας είναι οι γεωλογικοί πόροι του Βορείου Αιγαίου,στους οποίους περιλαμβάνονται μνημεία ευρύτερου γεωλογικού ενδιαφέροντος (ηφαίστεια,γεωλογικές διαμορφώσεις),αλλά και μνημεία παλαιο-αρχαιολογικού και ιστορικού ενδιαφέροντος,απολιθώματα φυτών και ζώων,λατομεία διαφόρων ιστορικών εποχών και πετρωμάτων.ξεχωρίζει το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου,το πλέον γνωστό και αξιοποιημένο γεωλογικό μνημείο και ακολουθούν το απολιθωμένο δάσος της Λήμνου,οι ηφαιστειακές δομές,οι θερμές πηγές,τα σπήλαια και τα αρχαία μεταλλεία και οι στοές της Λέσβου,τα απολιθώματα της Χίου,τα ρήγματα της Σάμου,το αρχαίο μεταλλείο και οι ιαματικές πηγές της Ικαρίας κλπ Ωστόσο το μικρό τους μέγεθος και ο νησιωτικός χαρακτήρας της Περιφέρειας τα καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτα στην ανθρώπινη δραστηριότητα γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στην αλλοίωση τους ή στην εξαφάνιση ειδών.όλα τα παραπάνω στοιχεία αποτελούν ιδιαίτερους πόρους ανάπτυξης της Περιφέρειας και ως εκ τούτου χρήζουν προστασίας και ήπιας αξιοποίησης. Πολιτισμός Η Περιφέρεια παρουσιάζει πλούσια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά,με πλήθος μνημείων όλων των περιόδων (αρχαία,βυζαντινά,μεσαιωνικά και νεώτερα),μουσείων και συλλογών,ιερών ναών και μοναστηριών,κάστρων,φρουρίων,μνημείων βιομηχανικής κληρονομιάς κλπ αλλά και πολλών στοιχείων που συνθέτουν την άυλη πολιτιστική κληρονομιά της.σημαντικός είναι και ο αριθμός των παραδοσιακών οικισμών του Βορείου Αιγαίου που έχουν ενταχθεί σε ειδικό καθεστώς προστασίας.. Στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά η περιοχή έχει σημαντικό πλούτο στοιχείων λαϊκού πολιτισμού που σχετίζονται με τα ήθη,τα έθιμα και παραδόσεις,τις τέχνες και τα γράμματα,τη μουσική και το χορό,τη γαστρονομία,τα παραδοσιακά επαγγέλματα που συνδέονταν με τη βιομηχανία του ελαιολάδου,του σαπουνιού και του πυρηνέλαιου,την επεξεργασία δερμάτων,τη μαστιχοκαλλιέργεια,την αλιεία,τη χειροτεχνεία,την αγγειοπλαστική,τη ναυπηγική κ.α.βασικό μέσο προβολής τους είναι τα διάφορα λαογραφικά και θεματικά μουσεία που έχουν ιδρυθεί σε πολλά νησιά,οι πολιτιστικές εκδηλώσεις,οι γιορτές και τα παραδοσιακά πανηγύρια. Όλα τα πολιτιστικά στοιχεία των νησιών του Βορείου Αιγαίου αποτελούν πόλους τουριστικής δραστηριότητας-επισκεψιμότητας δεν έχουν όμως τύχει ανάλογης προστασίας και ανάδειξης,λειτουργούν μεμονωμένα και δεν έχουν ενταχθεί σ ένα δίκτυο οργανωμένης ανάδειξής τους.έτσι απειλούνται με αλλοίωση εξαιτίας κυρίως των ανθρώπινων δραστηριοτήτων γεγονός που καθιστά αναγκαίες τις δράσεις συντήρησης και ανάδειξης τους,ως στοχευμένη συνέχεια των αντίστοιχων παρεμβάσεων που πραγματοποιήθηκαν σε προηγούμενες προγραμματικές περιόδους για την σύνδεσή τους με την ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων στα νησιά της Περιφέρειας. EL 11 EL
Υποδομές Μεταφορών Η βελτίωση της συνδεσιμότητας των νησιών του Βορείου Αιγαίου με την ηπειρωτική Χώρα συνεχίζει να είναι επιτακτική,καθώς μέσω αυτής θα αξιοποιηθεί περισσότερο η στρατηγική τους θέση ως τμήμα των θαλάσσιων διευρωπαϊκών δικτύων μεταφορών,θα προωθηθεί η δημιουργία νέων κόμβων διεθνούς εμβέλειας και θα δημιουργηθεί η δυνατότητα ενίσχυσης της τοπικής οικονομίας,μέσα από την αύξηση της επιχειρηματικότητας και του τουρισμού. Προκειμένου να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος,όσον αφορά τις πύλες εισόδου και εξόδου των νησιών (αεροδρόμια και λιμάνια),σε πολλές περιπτώσεις είναι απαραίτητη,είτε η επέκταση/βελτίωση των υφιστάμενων υποδομών,είτε η μετεγκατάστασή τους,προκειμένου να ανταποκριθούν στις νέες συνθήκες (νέοι τύποι πλοίων,νέα ζήτηση,κλπ.).παράλληλα,είναι απαραίτητη και η αναθεώρηση/πύκνωση των υφιστάμενων συνδέσεων (ακτοπλοϊκών και αεροπορικών) έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των κατοίκων,των επιχειρηματιών και των τουριστών-επισκεπτών των νησιών. Εξίσου σημαντική είναι η βελτίωση της διασύνδεσης των νησιών μεταξύ τους ενώ και το μεταφορικό κόστος είναι υψηλό.είναι δε σημαντική έλλειψη η απουσία συνδυασμένων μεταφορών τόσο στις επιβατικές όσο και στις εμπορευματικές μετακινήσεις.η ανεπάρκεια των συνδέσεων εντείνεται κατά τους χειμερινούς μήνες και έχει ως αποτέλεσμα την απομόνωση των μικρότερων σε μέγεθος και πληθυσμό νησιών και την αδυναμία εκμετάλλευσης των ευκαιριών λόγω της χωρικής τους θέσης (διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών). Είναι γεγονός ότι κατά τις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους έγιναν προσπάθειες κάλυψης αυτών των αναγκών,με δημιουργία λιμενικών ή / και συνδετήριων οδικών αξόνων,οι οποίες όμως σε κάθε περίοδο ήταν μικρής κλίμακας και κάλυπταν άμεσες ανάγκες,σύμφωνα με τις εκάστοτε μεταφορικές συνθήκες.πολλές δε,από αυτές τις παρεμβάσεις,ιδιαίτερα της τρέχουσας περιόδου,δεν έχουν ολοκληρωθεί,ή / και δεν έχει γίνει η έναρξη υλοποίησης αυτών που έχουν ήδη σχεδιασθεί. Ως εκ τούτου είναι επιτακτική ανάγκη η ολοκλήρωση ενός μεταφορικού συστήματος για τη βελτιστοποίηση της συνδεσιμότητας των νησιών του Αιγαίου με την ενδοχώρα και των νησιών μεταξύ τους σε συνδυασμό με την βελτίωση των πυλών εισόδου/εξόδου (λιμάνια και αεροδρόμια).επίσης ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας για την ευημερία των κατοίκων και για την ανάπτυξή της οικονομίας των νησιών (προσέλκυση πληθυσμού,επιχειρήσεων,τουριστική ανάπτυξη) είναι η προώθηση των συνδυασμένων μεταφορών,η βελτίωση της προσπελασιμότητας και η μείωση της επικινδυνότητας του οδικού δικτύου που συνδέει παραγωγικούς και τουριστικούς-πολιτιστικούς πόρους με πύλες εισόδου εξόδου των νησιών καθώς και με διοικητικά,επιχειρηματικά κέντρα και δημόσιες υποδομές υγείας. Ανθρώπινο δυναμικό Δημογραφικά στοιχεία EL 12 EL
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ,επί της απογραφής του 2011,ο πραγματικός πληθυσμός της Περιφέρειας,σημειώνει μείωση της τάξης του 3%,σε σχέση με την προηγούμενη απογραφή και αντιπροσωπεύει το 1,84% του αντίστοιχου πληθυσμού της Χώρας,ο οποίος παρουσιάζει αύξηση κατά 3,5%. Σε σχέση με την ηλικιακή διάρθρωση του πληθυσμού της Περιφέρειας είναι εμφανή τα ιδιαίτερα δυσμενή δημογραφικά χαρακτηριστικά του Βορείου Αιγαίου σε σχέση με τα αντίστοιχα της Χώρας.Πιο αναλυτικά,ο δείκτης γήρανσης στην Περιφέρεια αγγίζει το 1,59 έναντι 1,34 του συνόλου της Χώρας.Ο δείκτης αναπλήρωσης στο Βόρειο Αιγαίο είναι 0,75 έναντι 0,83 της Χώρας,ενώ ο δείκτης εξάρτησης των ηλικιωμένων (0,59) στην Περιφέρεια εμφανίζεται υψηλότερος από τον αντίστοιχο στο σύνολο της Χώρας (0,52). Εκπαιδευτικό επίπεδο Ο πληθυσμός της Περιφέρειας εμφανίζει στοιχεία χαμηλότερου εκπαιδευτικούμορφωτικού επιπέδου από τα αντίστοιχα στοιχεία για το σύνολο της Χώρας.Συγκεκριμένα,οι απόφοιτοι υποχρεωτικής Α βάθμιας Εκπαίδευσης στην Περιφέρεια υπερτερούν κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες έναντι του συνόλου της Χώρας.Αντίθετα,οι απόφοιτοι τόσο της λυκειακής και μεταλυκειακής εκπαίδευσης,όσο και της Γ βάθμιας εκπαίδευσης,είναι λιγότεροι κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες έναντι των αντίστοιχων της Χώρας. Αγορά Εργασίας Σύμφωνα με τα στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού της ΕΛΣΤΑΤ,οι δείκτες επιδεινώνονται σημαντικά στην Περιφέρεια κάποιοι με εντονότερους ρυθμούς από εκείνους της Χώρας. Το ποσοστό συμμετοχής στην αγορά εργασίας παραμένει σημαντικά χαμηλότερο από το αντίστοιχο της Χώρας.Η απασχόληση,μέχρι και το 2010 στην Περιφέρεια εξελίσσεται θετικά,με αποτέλεσμα το ποσοστό απασχόλησης να αυξάνεται παραμένοντας όμως πολύ χαμηλότερο της Χώρας.Το 2011 το ποσοστό απασχόλησης μειώνεται σημαντικά συνεχίζοντας να παραμένει μικρότερο από το αντίστοιχο της Χώρας. Το ποσοστό απασχόλησης των νέων 15-24 ετών στο Βόρειο Αιγαίο εμφανίζεται διαχρονικά μεγαλύτερο από το αντίστοιχο της Χώρας,παρουσιάζοντας όμως σημαντική μείωση από το 2008 και ιδιαίτερα από το 2011.Οι μεγάλες ετήσιες διακυμάνσεις του ποσοστού απασχόλησης των νέων στο Βόρειο Αιγαίο δείχνουν περιστασιακή απασχόληση αυτής της ηλικιακής ομάδας σε σχέση και με την παραγωγική-οικονομική διάρθρωση της Περιφέρειας.Σε γενικές γραμμές μεταξύ 2008 και 2013,το επίπεδο απασχόλησης μειώθηκε κατά 10,5%.Το 90% των απωλειών θέσεων εργασίας αφορά στις ηλικίες 25 35 ετών.παράλληλα,το 95% των συνολικών απωλειών θέσεων εργασίας προέρχεται από τη μισθωτή εργασία. Η απασχόληση στο Βόρειο Αιγαίο στηρίζεται στις δημόσιες υπηρεσίες,ήτοι το 30% των απασχολούμενων εργάζονται σ αυτές,καθώς κατά κύριο λόγο η υγεία / πρόνοια και εκπαίδευση είναι δημόσιου χαρακτήρα.στο γεγονός αυτό,μαζί με το ότι το 13,5% απασχολείται στον πρωτογενή τομέα,οφείλονται οι χαμηλοί ρυθμοί μείωσης της απασχόλησης στον Βόρειο Αιγαίο έναντι της Χώρας,αφού οι μεγάλες απώλειες θέσεων απασχόλησης εμφανίζονται στον ιδιωτικό τομέα στις μισθωτές θέσεις απασχόλησης,οι EL 13 EL
οποίες στο Βόρειο Αιγαίο αποτελούν σημαντικά μικρότερο ποσοστό από το αντίστοιχο της Χώρας.Οι οικονομικές δραστηριότητες στις οποίες σημειώθηκε η μεγαλύτερη αριθμητική μείωση της απασχόλησης στο Βόρειο Αιγαίο είναι το εμπόριο,η μεταποίηση,ο αγροτικός τομέας και οι μεταφορές. Συγκρίνοντας τα επίπεδα ανεργίας μεταξύ των δυο φύλων στο Βόρειο Αιγαίο,παρατηρείται ότι η ανεργία στους άνδρες διαχρονικά κινείται σε ποσοστά μικρότερα από τα ποσοστά ανεργίας της Χώρας,ενώ στις γυναίκες τα ποσοστά ανεργίας είναι κατά τι μεγαλύτερα από τα αντίστοιχα ποσοστά σε επίπεδο Χώρας.Συνεπώς η ανεργία στο Βόρειο Αιγαίο πλήττει ιδιαίτερα τις γυναίκες.στην εξέλιξη της ανεργίας σε σχέση με το εκπαιδευτικό επίπεδο διαπιστώνεται ότι πλήττεται ιδιαίτερα έντονα το χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου εργατικό δυναμικό (απόφοιτοι δημοτικού,αύξηση του ποσοστού ανεργίας κατά 23 μονάδες,έναντι αύξησης κατά 17-18 μονάδες του ποσοστού ανεργίας των αποφοίτων Λυκείου και Γυμνασίου),ενώ παρατηρούνται για πρώτη φορά αυξημένα ποσοστά ανεργίας στο υψηλού εκπαιδευτικού επιπέδου εργατικό δυναμικό (τριτοβάθμιας και μεταπτυχιακής εκπαίδευσης). Τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν ότι η αγορά εργασίας στο Βόρειο Αιγαίο παρουσιάζει ιδιαίτερα αρνητική εξέλιξη τα 3 τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης παρά τον διογκωμένο δημόσιο τομέα και τον σχετικά μεγάλο γεωργικό τομέα.η αστάθεια αυτή εκφράζεται με ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά της μακροχρόνιας ανεργίας (67,33%),η οποία κυμαίνεται σε πολύ μεγαλύτερα ποσοστά από εκείνα της Χώρας. Η οικονομική κρίση και η ύφεση πλήττει ιδιαίτερα την αγορά εργασίας του Βορείου Αιγαίου,όσον αυτή εξαρτάται από τον ιδιωτικό τομέα και ο μόνος παράγοντας άμβλυνσης των αρνητικών φαινομένων είναι ο διογκωμένος δημόσιος τομέας στη Περιφέρεια. Κοινωνικός Αποκλεισμός - Φτώχεια Ο κοινωνικο-οικονομικός ιστός της Περιφέρειας χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι ένα σημαντικό ποσοστό του συνολικού πληθυσμού της (15,96%) ανήκει στις κοινωνικά ευπαθείς ομάδες. Βάσει των στοιχείων των Διευθύνσεων Κοινωνικής Πρόνοιας Δήμων του 2013, στη Περιφέρεια καταγράφονται 3.018 δικαιούχοι επιδομάτων αναπηρίας (ΑμΕΑ) οι οποίοι αποτελούν το 1,51% του πληθυσμού της.τα μεγαλύτερα ποσοστά καταγράφονται στους Δήμους Λέσβου (48,38%),Χίου Ψαρών Οινουσσών (25,22%) και Σάμου (17,63%) και ακολουθούν οι Δήμοι Λήμνου Αγ.Ευστρατίου (4,64),Ικαρίας (3,25%) και Φούρνων Κορσέων (0,89%). Η εκδήλωση της οικονομικής κρίσης και τα μέτρα δημοσιονομικής λιτότητας που εφαρμόστηκαν από το 2010 στην Ελλάδα οδήγησαν σε δραματική επιδείνωση των δεικτών φτώχειας στη χώρα και ειδικότερα στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου.Σύμφωνα με στοιχεία των Δήμων το 2013 έγιναν 20.943 αιτήσεις συμμετοχής στο πρόγραμμα διανομής τροφίμων,το σύνολο των οποίων αποτελεί το 10,51% του πληθυσμού της Περιφέρειας.Την υψηλότερη συγκέντρωση άπορων της Περιφέρειας με μεγάλη διαφορά παρουσιάζει ο Δήμος Λέσβου (50,38%).Ακολουθούν οι Δήμοι Λήμνου και Αγ.Ευστρατίου (19,36%),Χίου με Ψαρά και Οινούσσες (12,74%) και Σάμου (9,65%) με σημαντικό αριθμό δικαιούχων και στη συνέχεια οι Δήμοι Ικαρίας (6,12%) και Φούρνων Κορσέων (1,76%). EL 14 EL
Όσον αφορά στις περιθωριοποιημένες ομάδες αξίζει να σημειωθεί ότι στην Περιφέρεια κατοικούν,σύμφωνα με τα στοιχεία του Στρατηγικού Σχεδίου για την ενσωμάτωση των Ρομά (2008),300 καταγεγραμμένες οικογένειες Ρομ.Επιπλέον,σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Νήσων Αιγαίου έχουν εκδοθεί 7.847 άδειες για νόμιμους μετανάστες και τις οικογένειες τους (ποσοστό 3,94% του συνολικού πληθυσμού της Περιφέρειας).Σε γενικές γραμμές οι Δήμοι της Περιφέρειας έχουν μικρή συγκέντρωση μεταναστών από 0,37% έως 4,48% ως ποσοστό του πληθυσμού τους με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση να παρουσιάζει ο Δήμος Λέσβου (42,86%) και ακολουθούν οι Δήμοι Χίου (25,61%) και Σάμου (18,85%). Για την αντιμετώπιση των σημαντικών προβλημάτων που έχουν εμφανισθεί στην αγορά εργασίας της Περιφέρειας με την εμφάνιση και κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και ύφεσης οι ανάγκες που προκύπτουν είναι οι εξής: Διατήρηση των θέσεων απασχόλησης στις επιχειρήσεις και στο πρωτογενή τομέα,με προσπάθειες αύξησης της απασχόλησης,απορροφώντας ένα μέρος της ανεργίας,έστω της μακροχρόνιας ανεργίας,πριν εξέλθουν οι μακροχρόνια άνεργοι από την αγορά εργασίας. Αύξηση της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού,τόσο μεταξύ των επιχειρήσεων στο ίδιο νησί,όσο και μεταξύ των νησιών,περίπτωση δύσκολη για το νησιωτικό χώρο. Άμεση δημιουργία θέσεων απασχόλησης μέσω ίδρυσης νέων καινοτόμων επιχειρήσεων,με τόνωση και της αυτοαπασχόλησης για την απορρόφηση νέας ηλικίας εργατικού δυναμικού υψηλού εκπαιδευτικού επιπέδου. Προσπάθεια προσέλκυσης των μακροχρόνια ανέργων σε δραστηριότητες κατάρτισης ή / και πρακτικής άσκησης,πριν αποφασίσουν να βγουν από την αγορά εργασίας. Ιδιαίτερες ανάγκες αντιμετωπίζουν οι νέοι και οι άνεργες γυναίκες με κίνδυνο εξόδου από την αγορά εργασίας και ως εκ τούτου ιδιαίτερη μέριμνα θα πρέπει να ληφθεί για την άμβλυνση των προβλημάτων αυτών των πληθυσμιακών ομάδων. Επίσης ιδιαίτερα έντονη και επιτακτική ανάγκη είναι η προσαρμοστικότητα επιχειρήσεων,εργαζομένων σε αυτές και εργοδοτών για την αποτελεσματική και άμεση αντιμετώπιση των αλλαγών. Σύμφωνα με τα μειονεκτήματα και τις ανισότητες που έχει δημιουργήσει η οικονομική κρίση σε ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες προκύπτουν σοβαρές ανάγκες αντιμετώπισης κατά βάση προληπτικά,αλλά και κατασταλτικά για την αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.οι κυριότερες ανάγκες που προκύπτουν για την αντιμετώπιση καταστάσεων φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού αναφέρονται στα εξής: Άμβλυνση των δυσκολιών πρόσβασης σε υψηλού επιπέδου υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας σε προσιτές τιμές,έτσι ώστε ο πληθυσμός που κινδυνεύει να περιέλθει σε κατάσταση φτώχειας να διατηρήσει την ψυχική και βιολογική υγεία του και να παραμείνει απασχολήσιμος. EL 15 EL
Κυρίαρχο ζήτημα για τα άτομα ή / και νοικοκυριά που έχουν περιέλθει ή κινδυνεύουν να περιέλθουν σε κατάσταση φτώχειας είναι η εξασφάλιση ευκαιριών και δυνατοτήτων απασχόλησης ή αυτοαπασχόλησης για όλες εκείνες τις πληθυσμιακές ομάδες οι οποίες λόγω της κρίσης ή / και άλλων συνθηκών κινδυνεύουν να περιέλθουν σε κατάσταση φτώχειας. Ένας σημαντικός κίνδυνος να περιέλθουν σε κατάσταση φτώχειας,ή να περιθωριοποιηθούν άτομα ή / και νοικοκυριά τα οποία,είτε έχουν απολέσει εισοδήματά τους,ή έχουν μειωθεί δραστικά και παράλληλα έχουν την υποχρέωση να εξυπηρετούν άτομα χρήζοντα βοήθεια.σ αυτές τις περιπτώσεις,υπάρχει ανάγκη,αφ ενός για ανάληψη πρωτοβουλιών από τους τοπικούς φορείς ή / και την κοινωνία των πολιτών για περίθαλψη και εξυπηρέτηση των ατόμων που χρήζουν βοήθεια,αφ ετέρου για υποστήριξη των ατόμων που εξυπηρετούσαν τους χρήζοντες βοήθεια να διεκδικήσουν θέση απασχόλησης,ή και ανάπτυξη δεξιοτήτων,προκειμένου να δημιουργήσουν ή / και να αυξήσουν τυχόν χαμηλά εισοδήματα,τα οποία τους οδηγούν σε κατάσταση φτώχειας. Ιδιαίτερες ανάγκες έχουν δημιουργηθεί σε ειδικές πληθυσμιακές ομάδες που έχουν περιθωριοποιηθεί,ή κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούν,όπως επίσης και εκείνα τα άτομα πληθυσμιακών ομάδων που βρίσκονται ή κινδυνεύουν να ιδρυματοποιηθούν. Χωρικές διαφοροποιήσεις και ανισότητες Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου χαρακτηρίζεται από τον πολυκερματισμό του χώρου της σε μικρά και σχετικά μεγαλύτερα νησιά,τα οποία απέχουν τόσο μεταξύ τους,όσο και από την ηπειρωτική Ελλάδα,αφ ενός,ως προς τις φυσικές αποστάσεις,αφ ετέρου και κυρίως ως προς τις χρονοαποστάσεις,με δεδομένες τις θαλάσσιες και αεροπορικές δυσκολίες διασύνδεσης. Αυτό το γεωγραφικό χαρακτηριστικό των νησιών της σε συνδυασμό με το μέγεθος κάθε νησιού λειτουργεί ανασταλτικά στην ανάπτυξη παραγωγικών / επιχειρηματικών δραστηριοτήτων λειτουργώντας κατά βάση ως κλειστή οικονομία κάθε νησί,εκτός από τις περιπτώσεις των τουριστικών δραστηριοτήτων κατά το καλοκαίρι,η οποία στα περισσότερα νησιά είναι έτσι ή αλλιώς ισχνή.αυτή η διάρθρωση της οικονομικής δραστηριότητας στα μεγαλύτερα νησιά δημιουργεί ανισότητες και σε αυτά,μεταξύ των παράλιων και εσωτερικών ζωνών.λειτουργώντας δε,ως κλειστή οικονομία κάθε νησί,είναι εμφανές ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα ανάπτυξης οικονομικών / παραγωγικών και κυρίως επιχειρηματικών δραστηριοτήτων το έχουν τα μικρότερα νησιά,ιδιαίτερα όταν αυτά είναι απομακρυσμένα από τα μεγαλύτερα.η χαμηλή δε παραγωγική και επιχειρηματική δραστηριότητα σε αυτά τα νησιά λειτουργεί ανασταλτικά,αφ ενός στη συγκέντρωση πληθυσμιακών μεγεθών,αφ ετέρου νέων / παραγωγικών ηλικιών και έτσι έχει δημιουργηθεί ένας φαύλος κύκλος συνεχούς φθίνουσας εξέλιξης στην παραγωγή εισοδήματος,στην πληθυσμιακή συγκέντρωση (πολύ χαμηλή πληθυσμιακή πυκνότητα) και στην φυσική ανανέωση του πληθυσμού,με κίνδυνο την απόλυτη ερήμωση. Τα νησιά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου που εμφανίζουν έντονα αυτά τα χαρακτηριστικά με ισχυρές δημογραφικές και οικονομικές προκλήσεις,οι οποίες οφείλονται κατά κύριο λόγο στα γεωγραφικά χαρακτηριστικά τους,είναι τα εξής επτά: EL 16 EL
1)1)Λήμνος,2) Άγιος Ευστράτιος,του πρώην Νομού Λέσβου 3)3) Οινούσες,4) Ψαρά,του πρώην Νομού Χίου 5) Ικαρία,6) Φούρνοι και 7) Θύμαινα,του πρώην Νομού Σάμου. Πολύ συνοπτικά,τα χαρακτηριστικά αυτών των νησιών,αναφέρονται στα εξής: Χαμηλή πληθυσμιακή πυκνότητα,μείωση του πληθυσμού και δυσμενής δημογραφικός δείκτης Είναι γεγονός ότι,σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ,από την απογραφή του 2011,ο μέσος όρος πληθυσμιακής πυκνότητας της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (51,6 κάτοικοι ανά τετρ.χλμ.) είναι πολύ χαμηλότερος από το μέσο όρο του συνόλου της Χώρας (81,7 κάτοικοι ανά τετρ.χλμ.),ενώ ο πληθυσμός της μειώνεται έναντι έστω και μικρής αύξησης στο σύνολο της Χώρας.Όλα τα προαναφερόμενα νησιά παρουσιάζουν σημαντικά χαμηλότερη πυκνότητα,από εκείνα του μέσου όρου της Περιφέρειας.Σε ορισμένα μάλλιστα,η πληθυσμιακή τους πυκνότητα παρουσιάζει μονοψήφιο δείκτη.αντίστοιχα,η πληθυσμιακή τους μείωση,σε ορισμένα από αυτά τα νησιά,είναι μεγαλύτερη από εκείνη του συνόλου της Περιφέρειας,ενώ κάποια από αυτά παρουσιάζουν σταθερότητα, ή ακόμα και μικρή αύξηση,αντιστεκόμενοι οι κάτοικοί τους στην ερήμωση των νησιών τους.πιο συγκεκριμένα ανά νησί: Λήμνος :Πυκνότητα: 35,6 κάτοικοι ανά τ.χλμ.,με σημαντική μείωση του πληθυσμού μεταξύ 2001 και 2011. Άγιος Ευστράτιος: Πυκνότητα: 6,2 κάτοικοι ανά τ.χλμ.,με σημαντική μείωση του πληθυσμού του. Οινούσες: Πυκνότητα: 47,5 κάτοικοι ανά τ.χλμ.,με ιδιαίτερα σημαντική μείωση του πληθυσμού τους. Ψαρά: Πυκνότητα: 10,3 κάτοικοι ανά τ.χλμ.,με πολύ μικρή αύξηση του πληθυσμού τους. Ικαρία: Πυκνότητα: 33,0 κάτοικοι ανά τ.χλμ.,με πολύ μικρή (οριακή) αύξηση του πληθυσμού τους. Φούρνοι / Θύμαινα: Πυκνότητα: 29,7 κάτοικοι ανά τ.χλμ.,με πολύ μικρή αύξηση του πληθυσμού τους. Τα παραπάνω νησιά παρουσιάζουν μεγαλύτερους δείκτες γήρανσης και μικρότερους δείκτες αναπλήρωσης- αντικατάστασης,τόσο από τους αντίστοιχους μέσους όρους της Περιφέρειας,όσο και τους μέσους όρους αυτών των δεικτών σε επίπεδο πρώην νομού στον οποίο άνηκε το καθένα.τους δυσμενέστερους δημογραφικούς δείκτες (γήρανσης και αναπλήρωσης / αντικατάστασης) εμφανίζουν τα νησιά Οινούσες,Ψαρά,Ικαρία,Φούρνοι / Θύμαινα,ενώ η Λήμνος και ο Άγιος Ευστράτιος παρουσιάζουν δημογραφικούς δείκτες πλησίον εκείνων του συνολικού πρώην Νομού Λέσβου,δηλαδή μαζί με το νησί της Λέσβου. Χαμηλά εισοδήματα / παραγωγική / οικονομική δραστηριότητα Όπως προαναφέρθηκε,η πληθυσμιακή συρρίκνωση και η γήρανση του πληθυσμού,είναι ένας σημαντικός παράγοντας πτώσης των παραγωγικών δραστηριοτήτων και μείωσης των εισοδημάτων.αυτό γίνεται απολύτως εμφανές,όταν διαπιστώνεται ότι τα νησιά με πολύ χαμηλή πληθυσμιακή πυκνότητα και μείωση του πληθυσμού τους παρουσιάζουν χαμηλά εισοδήματα,πλησίον του ορίου της φτώχειας,με εξαίρεση τα Ψαρά και τις Οινούσες,νησιά τα οποία κατοικούνται κυρίως από συνταξιούχους ναυτικούς σχετικά EL 17 EL
υψηλού επιπέδου συντάξεων.αυτό διαπιστώνεται από τους πολύ δυσμενείς δημογραφικούς δείκτες (γήρανσης και αναπλήρωσης).τα υπόλοιπα πέντε νησιά εμφανίζουν εισοδήματα χαμηλότερα από τον μέσο όρο του συνόλου των πρώην Νομών που ανήκουν,τα οποία εισοδήματά τους είναι πλησίον του ορίου της φτώχειας. Όλα τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν ότι αυτά τα επτά νησιά κινδυνεύουν από ερήμωση,κυρίως λόγω της συρρίκνωσης των παραγωγικών δραστηριοτήτων τους και κατ ακολουθία συρρίκνωσης του πληθυσμού τους,με ιδιαίτερη συρρίκνωση του νέων ηλικιών πληθυσμού.ως εκ τούτου,προκειμένου να αποτραπεί αυτό το ενδεχόμενο,είναι άμεση και επιτακτική η ανάγκη ιδιαίτερων παρεμβάσεων για ενίσχυση των βασικών υποδομών και των παραγωγικών δραστηριοτήτων,κυρίως με αύξηση της ελκυστικότητας των νησιών αυτών για διαμονή και παραγωγική δραστηριοποίηση,εξασφαλίζοντας παράλληλα υψηλότερο επίπεδο ζωής με παροχή κοινωνικών υπηρεσιών. 3.Η συνολική αναπτυξιακή στρατηγική της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου Οι παραπάνω βασικές / κύριες ανάγκες οι οποίες προκύπτουν από τα φυσικά,γεωγραφικά και διαρθρωτικά μειονεκτήματα της Περιφέρειας,σε συνδυασμό με τις ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης που πλήττει τη Χώρα,αλλά και από την ελλειπή αξιοποίηση των συγκριτικών της πλεονεκτημάτων,συμβάλλουν στην ύπαρξη σοβαρών ανισοτήτων ανάπτυξης μεταξύ των νησιών της και της ηπειρωτικής χώρας.ως εκ τούτου η ικανοποίηση αυτών των αναγκών με τις αντίστοιχες παρεμβάσεις μέσω της υποστήριξης των ΕΔΕΤ,κατά τη περίοδο 2014-2020,αποτελεί τη βάση της στρατηγικής της Περιφέρειας,λαμβάνοντας υπόψη ότι οι παρεμβάσεις που θα πραγματοποιηθούν στην Περιφέρεια κατά την Προγραμματική Περίοδο 2014-2020 θα πρέπει να συμβάλλουν στην προσπάθεια της Χώρας για την επίτευξη των εθνικών στόχων,στο πλαίδιο της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Η ανάγκη συμβολής της στρατηγικής της Περιφέρειας στους εθνικούς στόχους, στο πλαίσιο της Ε 2020, φαίνεται από τον πίνακα του Παραρτήματος Ι, όπου διαπιστώνεται ότι το Βόρειο Αιγαίο στη κλίμακα που του αναλογεί, σε ορισμένους στόχους ήδη υπερέχει των αντίστοιχων εθνικών ενώ σε ορισμένους υστερεί σημαντικά, λόγω των ιδιαίτερων αναπτυξιακών χαρακτηριστικών του. Ετσι η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου διατυπώνει το αναπτυξιακό της όραμα και τη στρατηγική της,με βάση τις διαπιστωμένες ανάγκες της,προκειμένου να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά διαρθρωτικές αδυναμίες και αξιοποιώντας τις σημαντικές δυνατότητες και πλεονεκτήματα,στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής 2020 για έξυπνη,βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Για την πραγματοποίηση του Οράματος της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου,προσδιορίσθηκε ο Στρατηγικός Στόχος της για τη νέα Προγραμματική Περίοδο 2014-2020,ο οποίος διαμορφώνεται ως εξής: «Αναστροφή της φθίνουσας αναπτυξιακής πορείας των νησιών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και επιδίωξη της πραγματικής οικονομικής και κοινωνικής σύγκλισης με τις αναπτυγμένες περιφέρειες της Ε.Έ.,διασφαλίζοντας τις EL 18 EL
προϋποθέσεις εσωτερικής και εξωτερικής χωρικής και κοινωνικής συνοχής και διατήρηση της ιδιαίτερης νησιωτικής φυσιογνωμίας κάθε νησιού». Αυτός ο αναπτυξιακός Στρατηγικός Στόχος,υιοθετήθηκε κατά τη διαβούλευση που έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα,με τους τοπικούς κοινωνικούς,οικονομικούς και αυτοδιοικητικούς φορείς και από τα συμπεράσματα του Αναπτυξιακού Συνεδρίου της Περιφέρειας. Βασικές συνιστώσες του Στρατηγικού Στόχου της Περιφέρειας είναι αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της ελκυστικότητάς της με στοχευμένη ενίσχυση των εδραιωμένων και αναδυόμενων οικονομικών δραστηριοτήτων,καθώς και η άμβλυνση των προβλημάτων και των μειονεκτημάτων,που οφείλονται στον ιδιαίτερο χαρακτήρα της πολύ-νησιωτικότητάς της.βασική κατεύθυνση είναι ότι ο τουρισμός που αποτελεί έναν από τους βασικούς μοχλούς της περιφερειακής οικονομίας θα λειτουργήσει συνδυαστικά με την ανάπτυξη των υπολοίπων παραγωγικών δραστηριοτήτων της Περιφέρειας και κυρίως με τις δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα,της μεταποίησης και των υπηρεσιών,που συνδέονται οικονομικά και επιχειρηματικά μαζί του στο πλαίσιο της αλυσίδας αξιών. Προς αυτή την κατεύθυνση ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην εφαρμογή της Περιφερειακής Στρατηγικής «Έξυπνης Εξειδίκευσης» η οποία βασίζεται στη διαμόρφωση ρεαλιστικών επιλογών για τις δυνατότητες και την προοπτική των υφιστάμενων ή αναδυόμενων οικονομικών δραστηριοτήτων,οι οποίες με την εφαρμογή του κατάλληλου μίγματος πολιτικών μπορούν να αποτελέσουν τις βάσεις του οικονομικού μετασχηματισμού της Περιφέρειας. Ο αναπτυξιακός στρατηγικός στόχος της Περιφέρειας,διαμορφώθηκε λαμβάνοντας επίσης υπόψη ότι,η οικονομική κρίση και η βαθιά ύφεση που διέρχεται η Χώρα και επηρεάζει ιδιαίτερα αρνητικά το αναπτυξιακό γίγνεσθαι της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου,ενδεχομένως,να έχει διάρκεια και να είναι μεγαλύτερης έντασης διαχρονικά.παράλληλα,ο Στρατηγικός Στόχος συνάδει απόλυτα με το πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνοχής και της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και κατ ακολουθία με το Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων 2011,καθώς και με τις διατάξεις των νέων Κανονισμών των ΕΔΕΤ. Η επίτευξη του Στρατηγικού Στόχου της Περιφέρειας,θα πραγματοποιηθεί με την αποτελεσματική και αποδοτική αξιοποίηση των διατιθέμενων πόρων που αναλογούν στην Περιφέρεια,από όλα τα Ταμεία (ΕΔΕΤ) της ΕΕ,τα οποία θα συγχρηματοδοτήσουν το Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) της Χώρας,κατά την περίοδο 2014-2020. Για τη διασφάλιση επίτευξης του Στρατηγικού Στόχου της Περιφέρειας προσδιορίζονται οι βασικές Αναπτυξιακές Προτεραιότητες, στο πλαίσιο των οποίων η κυρίαρχη αναπτυξιακή στρατηγική,οριοθετεί,τους κυρίαρχους αναπτυξιακούς πυλώνες της Περιφέρειας,οι οποίοι είναι οι εξής: Ενίσχυση της χωρικής συνοχής και αναβάθμιση των υποδομών προς την κατεύθυνση της άρσης των φαινομένων απομόνωσης (εσωτερικής και εξωτερικής) που συνεπάγεται η νησιωτική φυσιογνωμία της Περιφέρειας, EL 19 EL