«Οικονομία Γυναικεία επιχειρηματικότητα και Αγορά Εργασίας στη Μεσσηνία. Υφιστάμενη κατάσταση-προβλήματα και προοπτικές»

Transcript

1 Εισαγωγή: Το κείμενο που κρατάτε στα χέρια σας περιέχει τμήμα από τα βασικά συμπεράσματα της ετήσιας έκθεσης της DATARC για την οικονομία και την αγορά εργασίας των νομών της περιφέρειας Πελοποννήσου. Στην αναλυτική της μορφή η έκθεση εξετάζει την περιφέρεια ως σύνολο, αλλά και χωριστά κάθε έναν από τους πέντε νομούς. Αντικείμενο της έκθεσης αποτελεί η αποτύπωση της εξέλιξης των κρίσιμων τάσεων και μεγεθών (οικονομικών και επιχειρηματικών) καθώς και η ανάδειξη των αναπτυξιακών δυνατοτήτων κάθε νομού. Η έκθεση βασίζεται σε επεξεργασία των πλέον πρόσφατων διαθέσιμων στοιχείων από επίσημους φορείς (ΕΛΣΤΑΤ, Eurstat κ.α.). Στην παρουσίαση που ακολουθεί δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στη διερεύνηση των χαρακτηριστικών και των προοπτικών της γυναικείας επιχειρηματικότητας και της αγοράς εργασίας στην περιφέρεια Πελοποννήσου και στο νομό Μεσσηνίας. Ξεκινώντας από τη μελέτη της διαχρονικής πορείας του κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε ΜΑΔ 1 προκύπτει μεγάλη απόκλιση, τόσο της περιφέρειας Πελοποννήσου, όσο και του νομού Μεσσηνίας, από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Συγκεκριμένα, σε κάθε κάτοικο του νομού Μεσσηνίας αντιστοιχεί μόλις το 66% του μέσου Ευρωπαϊκού κατά κεφαλή ΑΕΠ σε ΜΑΔ. Επιπλέον δεν εμφανίζεται κάποια σταθερή τάση σύγκλισης στη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου, ενώ με τη δημοσιοποίηση των αντίστοιχων στοιχείων της περιόδου αναμένεται να αποτυπωθεί περαιτέρω απόκλιση του κ.κ. ΑΕΠ του νομού, κατ αναλογία με την αντίστοιχη απόκλιση του κ.κ. ΑΕΠ της. Σημειώνουμε ότι το κ.κ. ΑΕΠ της έχει υποχωρήσει, από το 94% του μέσου Ευρωπαϊκού (ΕΕ-27) το 2009, στο % το κ.κ. ΑΕΠ (σε ΜΑΔ), περιφέρειας και νομού ως ποσοστό του μέσου Ευρωπαϊκού (EΕ-27): Πηγή: Eurstat - Επεξεργασία: DATA RC Ελλάδα Περιφέρεια Πελοποννήσου Μεσσηνία ΕΕ-27 1 το κ.κ. ΑΕΠ σε ΜΑΔ είναι μία τεχνητή μονάδα που χρησιμοποιείται για τη σύγκριση του κ.κ ΑΕΠ μεταξύ διαφορετικών χωρών, εξαλείφοντας την επίδραση των διαφορετικών επιπέδων τιμών ανά χώρα.

2 Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι σε περιοχές με μεγάλη συγκέντρωση βιομηχανικών ή τουριστικών μονάδων, το κ.κ. ΑΕΠ τείνει να υπερεκτιμά την πραγματική οικονομική κατάσταση των κατοίκων. Από την άλλη πλευρά, το πραγματικό εισόδημα των κατοίκων αγροτικών περιοχών συνήθως υποεκτιμάται, καθώς δε λαμβάνονται υπόψη παράγοντες όπως η αυξημένη ιδιοκατοίκηση και ιδιοκατανάλωση (π.χ. ιδιοκατανάλωση αγροτικών προϊόντων, χρήση επαγγελματικού οχήματος από το νοικοκυριό κ.λπ). Παρ όλα αυτά η Μεσσηνία υστερεί σημαντικά σε επίπεδο ανάπτυξης σε σχέση, τόσο με την περιφέρεια και τη χώρα, όσο και με την Ε.Ε. Η χαμηλή παραγωγικότητα είναι ένα από τα διαχρονικά προβλήματα του νομού Μεσσηνίας, η οποία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα γνωστά διαρθρωτικά προβλήματα του πρωτογενή τομέα (μικρός και κατακερματισμένος κλήρος, ξεπερασμένες μέθοδοι παραγωγής, χαμηλή προστιθέμενη αξία κλπ.). Κυριότερο πρόβλημα, αποτελεί η δυσκολία προσαρμογής σε νέα πρότυπα παραγωγής προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας, η οποία οφείλεται σε παγιωμένες αντιλήψεις, καθώς και σε ελλιπή ενημέρωση - υποστήριξη και κατάρτιση των αγροτών. Παράλληλα, παρουσιάζεται η ανάγκη αποτελεσματικότερης αξιοποίησης ειδικών μορφών τουρισμού (αγροτουρισμού, οικοτουρισμού κ.ά.) και τουριστικών υποδομών, επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου με προβολή εναλλακτικών μορφών τουρισμού και δικτύων πολιτιστικού τουριστικού χαρακτήρα. Βασικά οικονομικά μεγέθη και δείκτες: Με κατά κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (κ.κ. ΑΕΠ) 14,4 χιλ., το 2009, ο νομός Μεσσηνίας κατατάσσεται 37 ος, μεταξύ των νομών της, με 70,3% του μέσου κ.κ. ΑΕΠ της. Με δηλωθέν εισόδημα 14,2 χιλ. ανά φορολογούμενο το 2010, οι φορολογούμενοι του πλήρωσαν, κατά μέσο όρο για φόρο εισοδήματος ευρώ, έναντι μέσου όρου ευρώ. Σε αυτόν αναλογεί το 1% του παραγόμενου ΑΕΠ στη χώρα, το 1,5% των φορολογουμένων, το 1,2% του δηλωθέντος εισοδήματος της, το 0,9% του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων και το 1,2% των αποταμιευτικών καταθέσεων. Ο νομός Μεσσηνίας, σε ό,τι αφορά τις κατά κεφαλή αποταμιευτικές καταθέσεις, βρίσκεται στην 20 η θέση. Εξετάζοντας την κατάταξη του νομού αναφορικά με το κατά φορολογούμενο δηλωθέν εισόδημα παρατηρούμε ότι καταλαμβάνει την 33 η θέση, ενώ αναφορικά με το φόρο εισοδήματος που συνεισφέρει ο κάθε φορολογούμενος κατατάσσεται στην 24 η θέση. Βασικά μεγέθη και δείκτες του Νομού Μεσσηνίας Έτος αναφοράς Νομός Μεσσηνίας Μέσος όρος Κατάταξη σε σχέση με τους νομούς της ΑΕΠ κατά κεφαλή ,4 χιλ. ευρώ 20,5 37 ος Κατά κεφαλή αποταμιευτικές καταθέσεις Δηλωθέν εισόδημα ανά φορολογούμενο Φόρος εισοδήματος ανά φορολογούμενο ,7 χιλ. ευρώ ος ,2 χιλ. ευρώ 17,6 33 ος ,0 χιλ. ευρώ 1,6 24 ος

3 Βασικά μεγέθη και δείκτες του Νομού Μεσσηνίας Έτος αναφοράς Νομός Μεσσηνίας Μέσος όρος Κατάταξη σε σχέση με τους νομούς της Συμμετοχή στα συνολικά μεγέθη της ΑΕΠ ,0% 18 ος Φορολογούμενοι ,5% 11 ος Δηλωθέν στην εφορία εισόδημα ,2% 16 ος Φόρος εισοδήματος φ.π ,9% 15 ος Αποταμιευτικές καταθέσεις ,2% 10 ος Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ, Τράπεζα της Ελλάδος, Υπουργείο Οικονομικών Επεξεργασία: DATA RC Γυναικεία επιχειρηματικότητα και αγορά εργασίας: Στη συνέχεια παρουσιάζονται βασικά στοιχεία για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα και την αγορά εργασίας του νομού και της περιφέρειας: 1. Χαμηλό ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό και στην απασχόληση. Ένα διαχρονικό πρόβλημα του Νομού Μεσσηνίας είναι το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό και στην απασχόληση. Γενικότερα, στην περιφέρεια Πελοποννήσου μόλις το 41,2% των γυναικών άνω των 15 ετών είναι οικονομικά ενεργές, ενώ το υπόλοιπο 58,8% απέχει από την αγορά εργασίας. Επίσης, μόλις το 30,6% των γυναικών άνω των 15 απασχολείται, ενώ το 69,4% είναι άνεργες ή μη οικονομικά ενεργές. 2. Αύξηση του ποσοστού ανεργίας. Τα τελευταία χρόνια και συγκεκριμένα μεταξύ των ετών , λόγω και της οικονομικής κρίσης, παρουσιάζεται μεγάλη άνοδος του ποσοστού ανεργίας. Συγκεκριμένα, γενικά στην περιφέρεια Πελοποννήσου, το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε, από το 7,1% το Β τρίμηνο του 2008, στο 19,9% το Β τρίμηνο του Αν εξετάσουμε το ποσοστό ανεργίας των γυναικών θα δούμε ότι είναι πολύ υψηλότερο. Συγκεκριμένα βρισκόταν στο 11,3% το 2008 και στη συνέχεια υπερδιπλασιάστηκε, φτάνοντας στο 25,8% το Το κίνητρο για την εκκίνηση επιχειρηματικής είναι σε μεγάλο βαθμό η ανάγκη για εργασία και όχι η αξιοποίηση κάποιας επιχειρηματικής ευκαιρίας. Ειδικότερα, από την εξέταση των στοιχείων της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (Έρευνα Εργατικού Δυναμικού Β τριμήνου των ετών 2008 και 2012) προκύπτει ότι ο αριθμός των γυναικών επιχειρηματιών (αυτοαπασχολούμενες με ή χωρίς προσωπικό) στην περιφέρεια Πελοποννήσου σημείωσε αύξηση κατά 12% την περίοδο , καθώς η αυτοαπασχόληση αποτέλεσε μία αναγκαστική διέξοδο λόγω της τρέχουσας οικονομικής κρίσης, με στόχο την εύρεση εργασίας και την αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος. Ωστόσο, ένα σημαντικό ποσοστό της επιχειρηματικής δραστηριότητας των γυναικών αποδείχτηκε μη βιώσιμο στη συνέχεια. Έτσι, τα επόμενα δύο χρόνια ( ) σημειώθηκε σημαντική μείωση των γυναικών επιχειρηματιών η οποία έφτασε σωρευτικά στο -19,8% το 2012 σε σχέση με το Μία στις τρεις γυναίκες εργαζόμενες είναι αυτοαπασχολούμενη. Η αυτοαπασχόληση καταλαμβάνει μεγάλο μερίδιο της γυναικείας απασχόλησης, το οποίο αυξήθηκε περαιτέρω το 2012, λόγω της μεγάλης μείωσης της μισθωτής απασχόλησης. Συγκεκριμένα, το

4 ποσοστό των αυτοαπασχολούμενων στο σύνολο των απασχολούμενων γυναικών αυξήθηκε, από 33,9% το 2011, στο 36,5% το Εννέα στις δέκα γυναίκες επιχειρηματίες είναι αυτοαπασχολούμενες χωρίς προσωπικό. Αναλυτικότερα, το 88,4% των γυναικών επιχειρηματιών είναι αυτοαπασχολούμενες χωρίς προσωπικό, ενώ μόλις το 11,6% απασχολούν υπαλλήλους στην επιχείρησή τους. Επιπλέον, το ποσοστό των αυτοαπασχολούμενων χωρίς προσωπικό παρουσιάζει τάση περαιτέρω ανόδου από το 2010 και έπειτα. 6. Μεγάλη μείωση των γυναικών επιχειρηματιών του πρωτογενή στη διάρκεια της τρέχουσας οικονομικής κρίσης. Εξετάζοντας τις μεταβολές της γυναικείας επιχειρηματικότητας ανά κλάδο την περίοδο παρατηρούμε μια μετατόπιση από παραδοσιακές ενασχολήσεις κυρίως του πρωτογενή τομέα, προς κλάδους όπως οι μεταφορές, η εκπαίδευση, οι επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες και ο τουρισμός. Μεταβολή του αριθμού γυναικών επιχειρηματιών ανά κλάδο μεταξύ των ετών στην Περιφέρεια Πελοποννήσου: Γεωργία, δασοκομία & αλιεία Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας & κοινωνικής μέριμνας Τέχνες, διασκέδαση & ψυχαγωγία Παροχή νερού-διαχ. λυμάτων, αποβλήτων-δραστ.εξυγίανσης Διοικητικές & υποστηρικτικές δραστηριότητες Μεταποίηση Αλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών Ενημέρωση & επικοινωνία Δραστηριότητες νοικοκυριών ως εργοδοτών Χρηματοπιστωτικές & ασφαλιστικές δραστηριότητες Χονδρικό-λιανικό εμπόριο-επισκευή οχημάτων & μοτοσυκλετών Μεταφορά & αποθήκευση Εκπαίδευση Επαγγελματικές, επιστημονικές & τεχνικές δραστηριότητες Υπηρεσίες παροχής καταλύματος & υπηρεσιών εστίασης Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ - Επεξεργασία: DATA RC 7. Ο πρωτογενής τομέας παραμένει κυρίαρχος όσον αφορά στην επιχειρηματική δραστηριότητα των γυναικών. Συγκεκριμένα, παρά τη μείωση που προαναφέρθηκε, ο πρωτογενής τομέας εξακολουθεί να συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών επιχειρηματιών της Περιφέρειας Πελοποννήσου, 58,3% το 2012 (από 64% το 2008). Ακολουθούν με σημαντικά ποσοστά ο κλάδος «Χονδρικό-λιανικό εμπόριο-επισκευή οχημάτων & μοτοσυκλετών» (15,3%), οι «Υπηρεσίες παροχής καταλύματος & υπηρεσιών εστίασης» (7%), οι «Επαγγελματικές, επιστημονικές & τεχνικές δραστηριότητες» (5,9%), η «Εκπαίδευση» (4,9%), καθώς και οι υπόλοιποι κλάδοι με μικρότερα ποσοστά.

5 8. Η γυναικεία επιχειρηματικότητα παρουσιάζει ανάγκη ηλικιακής ανανέωσης. Ειδικότερα, το 63,4% των γυναικών επιχειρηματιών της περιφέρειας Πελοποννήσου είναι άνω των 45 ετών, το 32,4% ανήκει στην ηλιακή κατηγορία ετών, ενώ μόλις το 4,2% είναι κάτω από 30 ετών. Κατανομή των γυναικών επιχειρηματιών σε ηλικιακές ομάδες 3,3 4,2 32,4 60, ετών ετών ετών 65+ ετών Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ - Επεξεργασία: DATA RC 9. Μία στις δύο γυναίκες επιχειρηματίες δεν έχει ολοκληρώσει τη μέση εκπαίδευση (Λύκειο). Συγκεκριμένα, το 46,6% των γυναικών επιχειρηματιών της περιφέρειας έχει εκπαιδευτικό επίπεδο γυμνασίου ή χαμηλότερο. Αναλυτικότερα, το 34,4% έχει εκπαιδευτικό επίπεδο δημοτικού, το 12,2% γυμνασίου, το 36,3% Λυκείου, ενώ μόλις το 17,1% έχει μεταλυκειακή εκπαίδευση. Το γεγονός αυτό επιβαρύνει τη δυνατότητα προσαρμογής των γυναικών επιχειρηματιών στο σύγχρονο ανταγωνιστικό περιβάλλον δραστηριοποίησης των επιχειρηματικών μονάδων. Στόχοι για την ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας: Από τα παραπάνω προκύπτει η ανάγκη ανανέωσης του γυναικείου επιχειρηματικού δυναμικού της περιφέρειας Πελοποννήσου και του νομού Μεσσηνίας, με προσέλκυση νέων επιχειρηματιών, αλλά και αναπροσανατολισμό της υφιστάμενης επιχειρηματικότητας με: στροφή σε σύγχρονες και αποδοτικές δραστηριότητες και αύξηση της προστιθέμενης αξίας των παραδοσιακών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Απαραίτητη είναι η κινητοποίηση των ίδιων των γυναικών επιχειρηματιών καθώς και η υλοποίηση δράσεων κατάρτισης για την προσαρμογή (υφιστάμενων και νέων επιχειρηματιών) στο σύγχρονο οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον. Η προώθηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας, αξιοποιώντας πραγματικές επιχειρηματικές ευκαιρίες με δημιουργία βιώσιμων επιχειρήσεων, αποτελεί μία πρόκληση για το νομό Μεσσηνίας με σκοπό: την αντιμετώπιση της γυναικείας ανεργίας, την ευρύτερη ενσωμάτωση των γυναικών στην τοπική αγορά εργασίας, την πλήρη αξιοποίηση των παραγωγικών δυνατοτήτων της περιοχής.

6 Αναπτυξιακές δυνατότητες του νομού: Οι αναπτυξιακές δυνατότητες της Μεσσηνίας είναι σημαντικές και συνδέονται με την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του νομού: την αύξηση της προστιθέμενης αξίας των γεωργικών προϊόντων μέσα από την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων παραγωγής, επεξεργασίας, συσκευασία και προώθησης. Ειδικότερα, διαπιστώνονται μεγάλες δυνατότητες ανταγωνιστικής λειτουργίας του πρωτογενούς τομέα ως σημαντικού παραγωγικού πόρου και μέσου προστασίας των φυσικών τοπίων. Η γεωργία κατέχει σήμερα ισχυρή θέση στη διάρθρωση του παραγωγικού δυναμικού του νομού, έχει δε προοπτική εκσυγχρονισμού με μέτρα ελέγχου ποιότητας τυποποίησης προβολής προϊόντων, καθώς και βελτίωσης των συστημάτων εμπορίας διακίνησης σε συνδυασμό με την επιδίωξη πειραματικής ανάπτυξης οικολογικών παραδοσιακών καλλιεργειών. Η εξυγίανση και ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη μονάδων επεξεργασίας και μεταποίησης των προϊόντων της γεωργίας, με κυρίαρχα την ελιά, το λάδι κα τα τυριά. την ανάδειξη της διεθνούς «ταυτότητας» του νομού με κύριες προωθητικές ενέργειες την προώθηση της μεσογειακής διατροφής, τη διοργάνωση πολιτιστικών και άλλων εκδηλώσεων διεθνούς εμβέλειας, τη συμμετοχή σε ευρωπαϊκά και μεσογειακά δίκτυα συνεργασίας και ανάπτυξης, την ενίσχυση του εμπορικού και διαμετακομιστικού ρόλου του λιμένα Καλαμάτας, που λόγω θέσης είναι η νοτιότερη πύλη της ηπειρωτικής Ελλάδας στη Μεσόγειο. την ανάπτυξη του τουρισμού και ειδικότερα των εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Ο νομός χαρακτηρίζεται από ασθενές μεσογειακό (εύκρατο) έως υποτροπικό κλίμα και μεγάλη ποικιλομορφία ως προς το φυσικό περιβάλλον, με κύρια συστατικά τους ορεινούς όγκους και το υδάτινο στοιχείο (ποτάμια, λίμνες, θαλάσσιο οικοσύστημα). Οι άριστες κλιματολογικές συνθήκες του νομού επιτρέπουν την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού καθώς και άλλων δραστηριοτήτων καθ όλη τη διάρκεια του έτους, σε συνδυασμό με την προστασία των οικοσυστημάτων, την ανάδειξη των περιοχών φυσικού κάλους, τη σύνδεση με τα τοπικά προϊόντα, την ανάπτυξη αγροτουριστικών, αθλητικών, περιηγητικών και συναφών δραστηριοτήτων, καθώς και τη δημιουργία δικτύων θεματικών τουριστικών διαδρομών.