ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΓΗΑΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΑΚΟ - ΓΗΑΣΜΖΜΑΣΗΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΦΤΥΟΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΣΖ ΔΝΣΑΞΖ: ΔΝΑ ΥΟΛΔΗΟ ΓΗΑ ΟΛΟΤ

ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΓΗΑΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΑΚΟ - ΓΗΑΣΜΖΜΑΣΗΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΦΤΥΟΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΣΖ ΔΝΣΑΞΖ: ΔΝΑ ΥΟΛΔΗΟ ΓΗΑ ΟΛΟΤ Καηεχζπλζε: Φπρνπαηδαγσγηθέο πληζηψζεο ηεο Πνιππνιηηηζκηθφηεηαο ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΕ ΤΝΑΝΑΣΡΟΦΕ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΜΕ ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΑ ΔΙΑΦΕΡΟΝΣΑ ΑΣΟΜΑ: ΜΙΑ ΔΙΕΡΕΤΝΗΣΙΚΗ ΠΡΟΕΓΓΙΗ» ΟΝΟΜΑ ΦΟΗΣΖΣΡΗΑ: ΥΡΤΑΤΓΖ ΚΔΚΔΛΖ ΟΝΟΜΑ ΔΠΗΒΛΔΠΟΝΣΟ ΚΑΘΖΓΖΣΖ: ΚΧΝΣΑΝΣΗΝΟ ΥΑΣΕΖΓΖΜΟΤ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2014

ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Οινθιεξψλνληαο ηνλ θχθιν ησλ κεηαπηπρηαθψλ ζπνπδψλ κνπ ζην Σκήκα Δπηζηεκψλ Πξνζρνιηθήο Αγσγήο θαη Δθπαίδεπζεο ηνπ Α.Π.Θ. ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ησλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ, θ. Κσλζηαληίλν Υαηδεδήκνπ, γηα ηελ θαζνδήγεζε, ηε βνήζεηα θαη ηηο ζεκαληηθέο παξαηεξήζεηο ηνπ, πνπ νδήγεζαλ ζηελ νινθιήξσζε ηεο εξγαζίαο. Δπίζεο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα γηα ηελ αληαπφθξηζή ηνπο θαη ηελ εηιηθξηλή ζπκκεηνρή ηνπο. Σέινο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ νηθνγέλεηα θαη ηνπο θίινπο κνπ γηα ηελ εζηθή θαη νπζηαζηηθή ηνπο ζπκπαξάζηαζε θαηά ηε ζπγγξαθή ηεο παξνχζαο εξγαζίαο αιιά θαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ κνπ. 1

Περιεχόμενα ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ... 1 ΠΔΡΗΛΖΦΖ... 4 ABSTRACT... 5 ΔΗΑΓΧΓΖ... 6 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ν : ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ... 10 1.1. Μεηαλάζηεπζε θαη κεηαλαζηεπηηθέο νκάδεο: ελλνηνινγηθή απνζαθήληζε... 10 1.2. Λφγνη θαη ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο... 13 1.3. Ζ δπλακηθή ηεο κεηαλάζηεπζεο: πνζνηηθά δεδνκέλα... 16 1.4. Μεηαλαζηεπηηθή πνιίηηθε ζηελ Διιάδα... 20 1.5. Κξηηηθή απνηίκεζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο... 24 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ν : ΣΑΤΣΟΣΖΣΑ - ΓΗΟΜΑΓΗΚΔ ΥΔΔΗ ΔΠΗΠΟΛΗΣΗΜΟ... 27 2.1. Σαπηφηεηα... 28 2.3. Δπηπνιηηηζκφο... 31 2.4. Γπζθνιίεο θαη ςπρνθνηλσληθή πξνζαξκνγή κεηαλαζηψλ... 36 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ν : ΣΑΔΗ ΑΠΔΝΑΝΣΗ ΣΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ ΚΑΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΝΑΣΔ... 38 3.1. ηάζεηο... 38 3.2. Θεσξίεο γηα ηε δηακφξθσζε ησλ ζηάζεσλ απέλαληη ζηνπο κεηαλάζηεο... 40 3.3. Ο ξφινο ησλ Μ.Μ.Δ. ζηε δηακφξθσζε ζηάζεσλ... 44 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 ν : ΔΠΗΚΟΠΖΖ ΔΡΔΤΝΧΝ... 46 ΜΔΡΟ Β : ΔΜΠΔΗΡΗΚΟ ΜΔΡΟ... 57 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 ν : ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΗΚΖ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ... 57 5.1. Αλαγθαηφηεηα ηεο έξεπλαο... 57 5.2. θνπφο θαη ζηφρνη ηεο έξεπλαο... 57 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6 ν : ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ ΈΡΔΤΝΑ... 58 6.1. Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο... 58 6.2. πκκεηέρνληεο... 58 2

6.3. Γηαδηθαζία ζπιινγήο δεδνκέλσλ... 59 6.4. Δξγαιείν ζπιινγήο δεδνκέλσλ: ζπλέληεπμε... 60 6.5.Δγθπξφηεηα θαη αμηνπηζηία... 63 6.6. Γηαδηθαζία αλάιπζεο δεδνκέλσλ... 66 6.7. Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο... 68 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7 ν : ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΔΡΔΤΝΑ... 69 7.1. Αληηιήςεηο θαη ζηάζεηο γηα ηελ πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα... 69 7.2. Πνηφηεηα θαη πνζφηεηα ησλ θνηλσληθψλ ζπλαλαζηξνθψλ... 80 7.3. Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ (ζεηηθά θαη αξλεηηθά) ηηο θνηλσληθέο ζπλαλαζηξνθέο... 87 7.4. ηξαηεγηθέο επηπνιηηηζκνχ... 91 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 8ν : ΤΕΖΣΖΖ ΓΗΑΠΗΣΧΔΗ... 98 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗA... 107 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ: ΑΠΟΜΑΓΝΖΣΟΦΧΝΖΖ ΤΝΔΝΣΔΤΞΔΧΝ... 126 3

ΠΔΡΗΛΖΦΖ ΥΡΤΑΤΓΖ ΚΔΚΔΛΖ Ζ παγθνζκηνπνίεζε, ε ηερλνινγηθή πξφνδνο θαη νη αλάγθεο γηα καδηθή κεηαθίλεζε πιεζπζκψλ έρνπλ νδεγήζεη ζε αιιαγέο ζηε δεκνγξαθηθή ζχλζεζε ησλ ζχγρξνλσλ θνηλσληψλ. Οη αιιαγέο απηέο έρνπλ επεξεάζεη θαη ηελ Διιάδα, ε νπνία ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη ππνδερηεί έλα κεγάιν αξηζκφ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ θαη πξνζθχγσλ. Χο εθ ηνχηνπ, ε βαζηθή πξφθιεζε πνπ θαινχληαη ζήκεξα λα αληηκεησπίζνπλ νη πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο ζπλίζηαηαη θπξίσο ζηελ νξγάλσζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ ληφπησλ θαηνίθσλ θαη ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ θαηά ηέηνηνλ ηξφπν ψζηε λα απνθεπρζνχλ νη κεηαμχ ηνπο ζπγθξνχζεηο θαη λα ζπλαληεζνχλ κέζα ζε έλα πιαίζην δεκηνπξγηθήο αιιειεπίδξαζεο ησλ πνιηηηζκψλ ηνπο. θνπφ ηεο παξνχζαο εξγαζίαο απνηειεί ε αλάδεημε ησλ αληηιήςεσλ θαη ησλ ζηάζεσλ ησλ εξσηψκελσλ γηα ηελ πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα, ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο πνζφηεηαο ησλ θνηλσληθψλ ζπλαλαζηξνθψλ ησλ ίδησλ θαη ησλ παηδηψλ ηνπο κε άηνκα πνπ δηαθέξνπλ πνιηηηζκηθά, ησλ ζπλαηζζεκάησλ πνπ απνξξένπλ απφ ηηο επαθέο απηέο, ησλ παξαγφλησλ πνπ ζηέθνληαη εκπφδην ή δπζθνιεχνπλ ηηο ζρέζεηο ηνπο θαζψο θαη ησλ ζηάζεψλ ηνπο απέλαληη ζηηο ελδερφκελεο ζηξαηεγηθέο επηπνιηηηζκνχ. Πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζνχλ νη εξεπλεηηθνί ζηφρνη θξίζεθε αλαγθαία ε ρξήζε ηεο ζπλέληεπμεο σο εξγαιείνπ γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ. Απφ ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζακε, ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ 8 ελήιηθεο ειιεληθήο πνιηηηζκηθήο θαηαγσγήο, πξνθχπηεη ε ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηα κέιε κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ πνπ δνπλ ζηελ Διιάδα θαη ε δηαηήξεζε θνηλσληθψλ ζρέζεσλ κε άηνκα πνπ δηαθέξνπλ πνιηηηζκηθά. Παξάιιεια, φπσο πξνθχπηεη απφ ηηο απαληήζεηο ηνπο, θαη ηα παηδηά ησλ ληφπησλ θαίλεηαη λα δηαηεξνχλ ζρέζεηο κε παηδηά απφ κεηαλαζηεπηηθέο νκάδεο. Σαπηφρξνλα, φκσο, επηζεκαίλνληαη απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ηα βαζηθφηεξα εκπφδηα πνπ ζπλαληηνχληαη θαη δπζθνιεχνπλ ηε δηαπνιηηηζκηθή επαθή. Απφ ηα πξνβιήκαηα απηά μερσξίδεη απηφ ηεο ρξήζεο δηαθνξεηηθήο γιψζζαο. Σέινο, φζνλ αθνξά ζηηο πξνηηκψκελεο ζηξαηεγηθέο επηπνιηηηζκνχ, νη ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα θαίλεηαη λα επηιέγνπλ ηελ ζηξαηεγηθή ηεο ελαξκφληζεο, αλ θαη θαίλνληαη ηδηαίηεξα πξνβιεκαηηζκέλνη απέλαληη ζην δήηεκα ηεο δίγισζζεο δηδαζθαιίαο ζην ειιεληθφ ζρνιείν. Λέξειρ κλειδιά: πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα, θνηλσληθέο ζπλαλαζηξνθέο, εκπφδηα, γιψζζα, ζηξαηεγηθέο επηπνιηηηζκνχ. 4

ABSTRACT Globalization, technological advances and the needs for mass population movement have led to changes in the demographic composition of contemporary societies. These changes have influenced Greece, which over recent years has welcomed a large number of economic migrants and refugees. Therefore, the main challenge that multicultural societies are now required to deal with, primarily involves structuring relations between local residents and immigrant groups so as to avoid each other conflicts and to meet within a context of creative interaction among their cultures. The aim of this study is to highlight the perceptions and attitudes of respondents to cultural diversity, the quality and quantity of social interaction of their own and also their children with people who are different culturally, the emotions arising from these contacts, the factors standing obstacle or complicate their relationships and their attitudes towards possible acculturation strategies. In order to achieve the research objectives was necessary to use the interview as a tool for data collection. The investigation we conducted, in which participated 8 native Greek adults, shows a positive attitude towards members of migrant groups living in Greece and maintenance of social relationships with culturally different people. Moreover, as is clear from their responses, also the children of locals appear to maintain relationships with children from immigrant groups. However, at the same time, the participants marked the main obstacles that they encounter and make difficult the cross-cultural contact. The problem that stands out is that of the usage of different language. Finally, with regard to the preferred acculturation strategies, research respondents seem to choose the strategy of integration, although they seem very concerned towards the issue of bilingual teaching at Greek school. Key words: cultural diversity, social interactions, barriers, language, acculturation strategies. 5

ΔΗΑΓΧΓΖ «Ζ καδηθή κεηαθίλεζε αλζξψπσλ ζε παγθφζκην επίπεδν επεξεάδεη ηε δεκνγξαθηθή ζχλζεζε ησλ ρσξψλ ππνδνρήο κεηαλαζηψλ θαη απνηειεί έλα ζεκαληηθφ παξάγνληα δηακφξθσζεο ηνπ πνιππνιηηηζκηθνχ ραξαθηήξα ησλ θνηλσληψλ ηνπο» (Γθφβαξεο, 2004, ζ. 11). Απφ ηελ άιιε, ε παγθνζκηνπνίεζε, ε θπξηαξρία ηεο γλψζεο θαη ηεο πιεξνθνξίαο, ε επηζηεκνληθή θαη ηερλνινγηθή πξφνδνο, ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζεκεξηλψλ θνηλσληψλ, έρνπλ δεκηνπξγήζεη ζπλζήθεο φπνπ ε δηαπνιηηηζκηθή θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε θαη ε πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα απνηεινχλ κηα αδηακθηζβήηεηε πξαγκαηηθφηεηα (Σζηξψλεο, 2003, ζ. 21). Οη αιιαγέο απηέο έρνπλ επεξεάζεη θαη ηελ Διιάδα, ε νπνία ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη ππνδερηεί κεγάιν αξηζκφ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ θαη πξνζθχγσλ, εμαηηίαο ησλ πνιηηηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ αλαθαηαηάμεσλ πνπ έρνπλ ζπκβεί θαη ζπλερίδνπλ λα ζπκβαίλνπλ ζε παγθφζκην επίπεδν (παλέα & Καιαληδή-Αδίδη, 2008). Ζ ζχλζεζε ινηπφλ ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο έρεη κεηαβιεζεί, νδεγψληαο ζηε δηαθνξνπνίεζε ηφζν ηεο πιεζπζκηαθήο φζν θαη ηεο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο (Παπαθσλζηαληίλνπ, 2007). Χο εθ ηνχηνπ, ε βαζηθή πξφθιεζε πνπ θαινχληαη ζήκεξα λα αληηκεησπίζνπλ νη πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο ζπλίζηαηαη θπξίσο ζηελ νξγάλσζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ ληφπησλ θαηνίθσλ θαη ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ θαηά ηέηνηνλ ηξφπν, ψζηε ε ζπλάληεζή ηνπο λα κελ νδεγήζεη ζε ζπγθξνχζεηο αιιά ζηε δεκηνπξγηθή αιιειεπίδξαζε ησλ πνιηηηζκψλ ηνπο (Γθφβαξεο, 2004, ζ. 11). Παξφιν, φκσο, πνπ ε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ε δηαρείξηζή ηεο είλαη κέξνο ηεο θαζεκεξηλήο καο δσήο, ε ζπλάληεζε κε έλαλ «άγλσζην» πξνθαιεί αλεζπρία, ηελ αλάγθε δεκηνπξγίαο ζπγθεθξηκέλσλ πξνζδνθηψλ φζνλ αθνξά ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ, θαη ν αξρηθφο ηνπ πξνζδηνξηζκφο είλαη ζπρλά βαζηζκέλνο ζε ζηεξεφηππα, ζρεηηθά κε ηελ θνηλσληθή νκάδα ή ηνλ πνιηηηζκφ ζηνλ νπνίνλ «αλήθεη» (Smith & Bond, 2005, ζ.382). Καηά ζπλέπεηα, ζπρλέο είλαη ζηελ θαζεκεξηλφηεηα καο νη δηαθνξνπνηήζεηο θαη νη δηαθξίζεηο αλάκεζα ζηα «γλσζηά» θαη ζηα «άγλσζηα», ζηα «δηθά» καο θαη ζηα «μέλα», πνπ θάλνπκε ζηεξηδφκελνη πάλσ ζ έλα ζχλνιν αμηψλ θαη θαλφλσλ πνπ καο βνεζάεη λα θαζνξίζνπκε ηε δξάζε καο, λα εξκελεχζνπκε ηε δξάζε ησλ «άιισλ» θαη λα απνθηήζνπκε ζεκειηψδε πξφηππα πξνζαλαηνιηζκνχ θαη αμηνιφγεζεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο (Γθφβαξεο, 2004, ζ.21). Χζηφζν, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ηα πξφηππα απηά ζπληζηνχλ ηδηαίηεξα γεληθεπκέλεο εηθφλεο γηα δηάθνξεο θνηλσληθέο 6

νκάδεο, νη νπνίεο δελ αληαπνθξίλνληαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα (Παπαηζνχκαο & Υίνο, 2006, ζζ.14-15). Έηζη, νπνηνδήπνηε δηαθνξεηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ φπσο ην θχιν, ε εζληθφηεηα, ε ειηθία, ε εθπαίδεπζε, ν πινχηνο, ε ζσκαηηθή δηάπιαζε αιιά θαη νπνηνδήπνηε άιιε ηδηφηεηα, ε νπνία ζπληζηά αλαγλσξίζηκν θνηλσληθφ δείθηε, κπνξεί λα αμηνινγεζεί ζηεξενηππηθά θαη λα απνηειέζεη θαζνξηζηηθφ παξάγνληα δηακφξθσζεο ηεο ζηάζεο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο απέλαληη ζε φζνπο είλαη θνξείο ησλ «δηαθνξεηηθψλ» απηψλ ραξαθηεξηζηηθψλ (Smith & Bond, 2005). Χζηφζν, ηα αξλεηηθά ζηεξεφηππα δελ απνηεινχλ ηνλ κνλαδηθφ παξάγνληα παξεκπφδηζεο ησλ θνηλσληθψλ ζπλαλαζηξνθψλ θαη ζρέζεσλ αλάκεζα ζε κέιε δηαθνξεηηθψλ εζλνπνιηηηζκηθά νκάδσλ. Οη δηνκαδηθέο ζρέζεηο, νη ζρέζεηο δειαδή ησλ κειψλ κηαο νκάδαο κε απηψλ κηαο άιιεο νκάδαο, νη νπνίεο επεξεάδνληαη απφ θαζαπηφ ην γεγνλφο φηη ηα ζπγθεθξηκέλα άηνκα αλήθνπλ ή δελ αλήθνπλ ζηελ ίδηα ή ζε δηαθνξεηηθέο νκάδεο (Sherif, 1962), επεξεάδνληαη απφ κηα ζεηξά παξαγφλησλ. Οη δηαθνξεηηθέο εζληθέο, εζλνηηθέο, θπιεηηθέο, γισζζηθέο θαη ζξεζθεπηηθέο θαηαβνιέο θαη πεπνηζήζεηο είλαη πηζαλφ λα επεξεάζνπλ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κειψλ νκάδσλ δηαθνξεηηθήο πνιηηηζκηθήο πξνέιεπζεο θαη λα νδεγήζνπλ ζηνλ απνθιεηζκφ ησλ κειψλ ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ απφ ηα κέιε ηεο θπξίαξρεο νκάδαο (Institute for rights equality and diversity, 2011). Σν παξαπάλσ γίλεηαη εχθνια αληηιεπηφ ππφ ην πξίζκα ηεο έιμεο πνπ ζπλεζίδνπλ λα ληψζνπλ νη άλζξσπνη απέλαληη ζην φκνην. Σν γεγνλφο φηη ε νκνηφηεηα σο πξνο θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά νδεγεί ζε κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα γηα ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζην ζπγθεθξηκέλν ππνθείκελν ζρεηίδεηαη κε ηε ζεκειηψδε αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ γηα έιεγρν ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπ (Μπίθνο, 2008). Ζ πξνηίκεζε γηα ηελ νκνηφηεηα ζρεηίδεηαη θαη κε ηελ έλλνηα ηεο αβεβαηφηεηαο, ε νπνία νδεγεί ζηελ αδπλακία πξφβιεςεο (Gudykunst, 2005, ζ. 286), θαη γηα ηελ νπνία πνιινί κειεηεηέο ζεσξνχλ φηη απνηειεί έλα ζπλαίζζεκα πνπ νη άλζξσπνη επηζπκνχλ λα απνθεχγνπλ, απνθεχγνληαο παξάιιεια θαη ηελ επαθή κε ην δηαθνξεηηθφ (Gao & Gudykunst, 1990). Χζηφζν, πνιιέο θνξέο έρεη επηζεκαλζεί φηη ην ζπκπιεξσκαηηθφ θαη ην απξφβιεπην κπνξεί λα ζπληειέζεη ζηελ ειθπζηηθφηεηα θάπνηνπ αλζξψπνπ εληζρχνληαο ηα ζηνηρεία ηεο πεξηέξγεηαο, ηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ηεο πξφθιεζεο (Μπίθνο, 2008 Merkin, 2006 Sorrentino & Roney, 2000). εκαληηθφο είλαη, επίζεο, θαη ν ξφινο ησλ ΜΜΔ ζηε ζχλαςε ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ κειψλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ, θαζψο δελ είλαη ιίγεο νη θνξέο πνπ έρνπλ θαιιηεξγήζεη έλα θιίκα ξαηζηζκνχ θαη μελνθνβίαο πξνβάιινληαο αξλεηηθά ζηεξεφηππα (Καζηκάηε, 2006). 7

Ο αληαγσληζκφο γηα ηελ πξφζβαζε ζηνπο ζρεηηθά πεξηνξηζκέλνπο νηθνλνκηθνχο πφξνπο απνηειεί πνιχ ζπρλά αηηία πξνθαηαιήςεσλ ησλ ληφπησλ απέλαληη ζηελ εμσνκάδα, πνπ άιιεο θνξέο παίξλνπλ ηε κνξθή ηεο απνθπγήο ηεο επαθήο θαη άιιεο ηε κνξθή ηεο ζχγθξνπζεο(sherif, Harvey, White, Hood&Sherif, 1954/1961). Έηζη νη κεηαλάζηεο ζπληζηνχλ κηα ξεαιηζηηθή απεηιή, πνπ αθνξά ηφζν ηελ νηθνλνκηθή φζν θαη ηελ πνιηηηθή δχλακε ηεο ελδννκάδαο πνπ απεηιείηαη απφ ηελ εμσνκάδα (Stephanetal., 1999). Σνλ πην θαζνξηζηηθφ, φκσο, ξφιν γηα ηε ζχλαςε θαη ηελ θαιιηέξγεηα δηνκαδηθψλ ζρέζεσλ απφ ηελ πιεπξά ηνπ ληφπηνπ πιεζπζκνχ θαίλεηαη φηη δηαδξακαηίδεη ε αληίιεςή ηνπο γηα ηηο επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ νκνηνγέλεηα ηεο ρψξαο ηνπο, θαζψο απφ έξεπλεο έρεη επηζεκαλζεί ε ηδηαίηεξε αλεζπρία ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ σο πξνο ηελ αιινίσζε ηεο εζληθήο θαη πνιηηηζκηθήο νκνηνγέλεηαο ηεο ρψξαο ηνπο (Sides & Citrin, 2007), θαζψο θαη ε αλεζπρία ησλ Διιήλσλ πνιηηψλ γηα κηα ελδερφκελε απψιεηα ηεο «θαζαξφηεηαο» ηεο ειιεληθήο εζληθήο ηαπηφηεηαο (Γξφπαο & Σξηαληαθπιιίδνπ 2007 Έκθε- Πνπινπνχινπ 2007). Όπσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη ν Νηθνιάνπ (2005),«θηάλνπκε - ζρεδφλ ηξηάληα ρξφληα κεηά - λα κελ έρνπκε απαιιαγεί εληειψο απφ απηή ηε ζηάζε αληηκεηψπηζεο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο σο ειιείκκαηνο» (ζ.175). Πξνθεηκέλνπ λα εμνκαιπλζνχλ ηα πξνβιήκαηα θαη λα εληζρπζνχλ νη δηνκαδηθέο ζρέζεηο θαη ζπλαλαζηξνθέο ζεκαληηθφο αλαδεηθλχεηαη ν ξφινο ηεο εθπαίδεπζεο. Χζηφζν, ην εθπαηδεπηηθφ καο ζχζηεκα θάλεθε αλέηνηκν λα δηαρεηξηζηεί ηηο πξνθιήζεηο πνπ εγείξνληαη εμαηηίαο ηεο ζπλζήθεο ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο θαη δελ έρεη έσο θαη ζήκεξα θαηαθέξεη λα ιεηηνπξγήζεη σο έλαο ζεκαληηθφο θνηλσληθφο κεραληζκφο έληαμεο, αμηνπνηψληαο ζεηηθά ηελ πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα (Γακαλάθεο, 2005). Με ηελ παξνχζα εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα επηδηψθεηαη λα αλαδεηρζεί έλα επξχ θάζκα ησλ παξαγφλησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ην δήηεκα ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ ησλ Διιήλσλ πνιηηψλ κε άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ κεηαλαζηεπηηθέο νκάδεο. πγθεθξηκέλα, κέζα απφ ηα ιφγηα ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηελ έξεπλα πνπ ζα παξνπζηαζηεί ζηε ζπλέρεηα, επηδηψθεηαη λα αλαδεηρζνχλ νη αληηιήςεηο θαη νη ζηάζεηο ηνπο απέλαληη ζηελ πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα, ε πνηφηεηα θαη ε πνζφηεηα ησλ θνηλσληθψλ ζπλαλαζηξνθψλ ησλ ίδησλ θαη ησλ παηδηψλ ηνπο κε άηνκα πνπ δηαθέξνπλ πνιηηηζκηθά, νη παξάγνληεο πνπ κπνξεί λα ηηο επεξεάδνπλ, ηα 8

ζπλαηζζήκαηα πνπ ηνπο πξνθαιεί ε επαθή απηή, θαζψο επίζεο θαη νη απφςεηο θαη πξνηηκήζεηο ηνπο φζνλ αθνξά ηηο ελδερφκελεο ζηξαηεγηθέο επηπνιηηηζκνχ. Ζ εξγαζία ρσξίδεηαη ζε δχν κέξε, ην ζεσξεηηθφ θαη ην εκπεηξηθφ. Σν ζεσξεηηθό κέξνο απνηειείηαη απφ ηέζζεξα θεθάιαηα. ην πξψην θεθάιαην γίλεηαη ιφγνο γηα ηε κεηαλάζηεπζε. πγθεθξηκέλα, ε εζηίαζε είλαη ζηελ ελλνηνινγηθή απνζαθήληζε ηνπ φξνπ, θαζψο θαη ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ δηάθνξσλ πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ πνπ δηαβηνχλ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν. Δπίζεο, γίλεηαη αλαθνξά ζηνπο ιφγνπο θαη ζηηο ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο. Σν πξψην θεθάιαην θιείλεη κε κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαη ζηελ θξηηηθή απνηίκεζή ηεο. Σν δεχηεξν θεθάιαην πξαγκαηεχεηαη δεηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ηαπηφηεηα, ηηο δηνκαδηθέο ζρέζεηο θαη ηηο δηαδηθαζίεο επηπνιηηηζκνχ, πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζην πιαίζην ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επαθήο θαη επηθνηλσλίαο. Σν θεθάιαην νινθιεξψλεηαη κε ηηο δπζθνιίεο πνπ ζπλαληνχλ ηα κέιε ησλ πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εληαρζνχλ ζηε ρψξα ππνδνρήο. ην ηξίην θεθάιαην γίλεηαη αλαθνξά ζηελ έλλνηα ησλ ζηάζεσλ θαη παξνπζηάδνληαη ζρεηηθέο ζεσξίεο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί, πξνθεηκέλνπ λα γίλνπλ θαηαλνεηνί νη παξάγνληεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηε δηακφξθσζε ησλ ζηάζεσλ απέλαληη ζηε κεηαλάζηεπζε θαη ηνπο κεηαλάζηεο. Δπίζεο, γίλεηαη ιφγνο γηα ηνλ ξφιν ησλ ΜΜΔ ζηελ θαηαζθεπή ηεο εηθφλαο ηνπ κεηαλάζηε. Σν ζεσξεηηθφ κέξνο θιείλεη κε ην ηέηαξην θεθάιαην, φπνπ πξαγκαηνπνηείηαη κηα αλαζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο μελφγισζζεο θαη ειιελφγισζζεο βηβιηνγξαθίαο θαη παξαηίζεληαη έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί αλαθνξηθά κε ηηο ζηάζεηο απέλαληη ζηνπο κεηαλάζηεο εθ κέξνπο ησλ κειψλ ηεο πνιηηηζκηθά θπξίαξρεο νκάδαο. Σν εκπεηξηθό κέξνο απνηειείηαη απφ ηξία θεθάιαηα. Δηδηθφηεξα, ζην πέκπην θεθάιαην γίλεηαη αλαθνξά ζηελ αλαγθαηφηεηα δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο, θαζψο θαη ζηνλ ζθνπφ θαη ηνπο επηκέξνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο. ην επφκελν θεθάιαην αλαιχνληαη δεηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο, φπσο είλαη ε ηαπηφηεηα ησλ ζπκκεηερφλησλ, ε δηαδηθαζία ζπιινγήο δεδνκέλσλ πνπ αθνινπζήζεθε, ην εξγαιείν ζπιινγήο δεδνκέλσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε θαζψο θαη δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ εγθπξφηεηα θαη ηελ αμηνπηζηία. Δπίζεο, ζην ζπγθεθξηκέλν θεθάιαην πξνζδηνξίδνληαη νη πεξηνξηζκνί ηεο παξνχζαο έξεπλαο. Αθνινπζεί ε αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο. Σν ηειεπηαίν θεθάιαην είλαη απηφ ηεο ζπδήηεζεο θαη ησλ ζπκπεξαζκάησλ. 9

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ν : ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ 1.1. Μεηαλάζηεπζε θαη κεηαλαζηεπηηθέο νκάδεο: ελλνηνινγηθή απνζαθήληζε Ζ κεηαλάζηεπζε είλαη έλα θαηλφκελν ην νπνίν έρεη ηηο ξίδεο ηνπ πνιχ βαζηά κέζα ζηνλ ρξφλν θαη εμαξηάηαη απφ ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζπλδένληαη κε ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε, ηηο δηεζλείο γεσπνιηηηθέο ζπλζήθεο ή ηε ρξνληθή πεξίνδν θαηά ηελ νπνία ιακβάλεη ρψξα (Ναμάθεο & Υιέηζνο, 2001). Ζ πνιππινθφηεηά ηνπ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη απνηειεί έλα θαηλφκελν εγγελέο ηεο αλζξψπηλεο εμέιημεο, ηεο θνηλσλίαο, ηεο νηθνλνκίαο, ηεο πνιηηηθήο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ (Μπάγθαβνο & Παπαδνπνχινπ, 2006, ζ. 14) θαη ζπλεπψο αθνξά πνιινχο ηνκείο φπσο απηφλ ηεο πνιηηηθήο, ηεο νηθνλνκίαο, ηεο θνηλσληνινγίαο αιιά θαη ηεο θνηλσληνγισζζνινγίαο θαη ηεο ςπρνινγίαο. Σφζν σο θαηλφκελν φζν θαη σο δηαδηθαζία έρεη ζπκβάιεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ζηε δηακφξθσζε ηεο θνηλσληθήο, δεκνγξαθηθήο, νηθνλνκηθήο, πνιηηηθήο θαη πνιηηηζκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο ηεο επνρήο καο (Μνπζνχξνπ, 1991). Ζ πνιπδηάζηαηε θχζε ηνπ θαηλνκέλνπ θαη ε αιιειεμάξηεζή ηνπ απφ πνιινχο παξάγνληεο επηβάιιεη ηε κειέηε ηνπ ππφ ην πξίζκα κηαο ζπζηεκηθήο πξνζέγγηζεο. Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ππνζηεξίδεη θαη ε Πεηξάθνπ (2001), αλαθεξφκελε ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν, γηα λα δηεξεπλεζεί ν ξφινο πνπ παίδεη ε κεηαλάζηεπζε ζηε κνξθή ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ, ρξεηάδεηαη λα κειεηεζεί κέζα απφ ηελ αλάιπζε ηεο νξγάλσζεο ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο (Πεηξάθνπ, 2001). Έλαο πνιχ απιφο νξηζκφο ηεο κεηαλάζηεπζεο αλαθέξεηαη ζηε, γηα δηάθνξνπο ιφγνπο, γεσγξαθηθή κεηαθίλεζε αλζξψπσλ είηε κεκνλσκέλα είηε θαηά νκάδεο. Γίλεηαη επίζεο αλαθνξά ζε δηάθνξνπο ηχπνπο κεηαλάζηεπζεο, φπσο: "εζσηεξηθή" ή "εμσηεξηθή", "εθνχζηα" ή "αθνχζηα", "πξσηνγελή" ή θαη "δεπηεξνγελή" "πιήξε" ή "αηειή" (ζηηο νπνίεο ππάγνληαη νη πξφζθπγεο), "ζπληεξεηηθή" ή "αλαλεσηηθή", "βξαρππξφζεζκε" ή "καθξνπξφζεζκε", "πξνζσξηλή" ή "κφληκε", "επεηξσηηθή" (φηαλ γίλεηαη πξνο ηηο ρψξεο ηεο ίδηαο επείξνπ) θαη "ππεξπφληηα", φηαλ γίλεηαη απφ ηε κηα ήπεηξν ζηελ άιιε, ζπλήζσο Ακεξηθή ή Απζηξαιία (βι. ζρεηηθά, http://el.wikipedia.org/wiki θαη http://www.livepedia.gr Λήκκα: Μεηαλάζηεπζε). ην πιαίζην ηνπ παξαπάλσ νξηζκνχ ε κεηαλάζηεπζε γίλεηαη αληηιεπηή σο ε κφληκε ή πξνζσξηλή κεηαβνιή ηνπ ηφπνπ εγθαηάζηαζεο ελφο αηφκνπ ή κηαο θνηλσληθήο νκάδαο. Χζηφζν, ζην πιαίζην άιισλ νξηζκψλ ε πξνζέγγηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο κπνξεί λα μεπεξλά ηνλ απιφ νξηζκφ ηεο σο «κεηαθίλεζεο» ή 10

«εηζφδνπ» θαη λα δίλεηαη έκθαζε ζην πιαίζην ηεο θνηλσληθήο νξγάλσζεο κέζα απφ ην νπνίν αλαδχεηαη. Ζ κεηαλάζηεπζε, ζχκθσλα κε ηνλ Berry (2001) ζπληζηά κηα δηαδηθαζία ε νπνία πεξηιακβάλεη ηελ εζεινχζηα ή αλαγθαζηηθή κεηαθίλεζε αηφκσλ ή νκάδσλ καθξηά απφ ηνλ ηφπν δηακνλήο ηνπο θαη ζπλάκα αλαθέξεηαη ζηελ πξνζαξκνγή ζηηο νηθνινγηθέο, πνιηηηθέο, νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηζκηθέο ζπλζήθεο ηεο ρψξαο κεηνίθεζεο. ρνιηάδνληαο ηνλ νξηζκφ πνπ πξνηείλεηαη απφ ηνλ Berry (2001),ε Πεηξάθνπ (2001) ππνζηεξίδεη φηη ζην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ νξηζκνχ ε κεηαλάζηεπζε γίλεηαη αληηιεπηή φρη κφλν σο έλα θπζηθφ θαηλφκελν, αιιά πεξηζζφηεξν σο κηα ηδηφηππε κνξθή θνηλσληθήο ζρέζεο πνπ πξνζδηνξίδεηαη απφ ην θξάηνο, ην έζλνο, ην θχιν θαη ηελ αγνξά. χκθσλα κε ηελ ηδία, ν νξηζκφο απηφο είλαη ρξήζηκνο, θαζψο επηηξέπεη ηελ εμέηαζε ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θαηλνκέλνπ κέζα απφ έλα πνιπδηάζηαην πξίζκα ζε δεδνκέλεο ηζηνξηθέο ζηηγκέο, αλαδεηθλχνληαο ην θνηλσληθφ πιαίζην επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ γεγελψλ θαη ησλ κεηαλαζηψλ, ην νπνίν επαλαπξνζδηνξίδεηαη ζπλερψο απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ παξαπάλσ παξαγφλησλ (Πεηξάθνπ, 2001). ην πιαίζην ηεο ζπδήηεζεο γχξσ απφ ηε κεηαλάζηεπζε πνιιέο θνξέο ρξεζηκνπνηνχληαη φξνη φπσο «κεηαλάζηεο», «πξφζθπγεο», «παιηλλνζηνχληεο», νη νπνίνη ππνδειψλνπλ πνιηηηζκηθά κε θπξίαξρεο νκάδεο ζην πιαίζην ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο, νκάδεο νη νπνίεο παξνπζηάδνπλ δηαθνξνπνηήζεηο αλαθνξηθά κε ηνλ ηξφπν εηζφδνπ ζε κηα ρψξα, ηνπο ιφγνπο, αιιά θαη ηε ζρέζε πνπ δηακνξθψλεηαη κεηαμχ ηνπο θαη ηνπ θξάηνπο ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί φηη ζηηο νκάδεο απηέο δελ εληάζζνληαη κφλν εθείλνη πνπ κεηαθηλήζεθαλ πξφζθαηα, αιιά θαη ηα παηδηά ηνπο, είηε απηά γελλήζεθαλ ζηε ρψξα θαηαγσγήο ησλ γνλέσλ είηε ζηε ρψξα ππνδνρήο. Σα παηδηά απηά κεγαιψλνπλ σο κεηαλάζηεο ή πξφζθπγεο αλ νη γνλείο ηνπο είλαη αιινδαπνί, είηε σο παιηλλνζηνχληεο αλ νη γνλείο ηνπο είλαη Έιιελεο νκνγελείο (Παπιφπνπινο, Νηάιια & Μφηηε-ηεθαλίδε, ). Όζνλ αθνξά ηελ έλλνηα ηνπ κεηαλάζηε, ζχκθσλα κε ηνλ νξηζκφ πνπ δίλνπλ ηα Ζλσκέλα Έζλε, σο «κεηαλάζηεο» ραξαθηεξίδεηαη ην άηνκν πνπ είλαη καθξηά απφ ηε ρψξα πνπ γελλήζεθε ή απφ ηε ρψξα ηεο νπνίαο έρεη ηελ εζληθφηεηα ή ππεθνφηεηα γηα πεξηζζφηεξνπο απφ 12 κήλεο (www.ekem.gr). Πξφθεηηαη γηα ππεθφνπο θξαηψλ εθηφο Δπξσπατθήο Έλσζεο πνπ έρνπλ εηζέιζεη λφκηκα ή παξάλνκα ζηελ Διιάδα κε ζθνπφ ηελ εγθαηάζηαζε θαη ηελ αλεχξεζε πξνζσξηλήο ή κφληκεο εξγαζίαο (Πεηξηληψηε & Σξηαληαθπιιίδνπ, 2003). Ηδηαίηεξε νκάδα απνηεινχλ νη κεηαλάζηεο 11

πνπ έρνπλ εηζέξζεη ζηε ρψξα κε παξάλνκν ηξφπν, δειαδή δελ έρνπλ επίζεκα έγγξαθα θαη δελ έρνπλ αθνινπζήζεη ηηο ζπλήζεηο δηαδηθαζίεο κεηαθίλεζεο. Χο εθ ηνχηνπ, ε παξακνλή ηνπο ζηε ρψξα δηέπεηαη απφ θαζεζηψο κε λνκηκφηεηαο. Με βάζε ζηνηρεία ηνπ ΗΜΔΠΟ θαη ηνπ ΚΔΠΔ, ν αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ ρσξίο έγγξαθα ζηελ Διιάδα θπκαίλεηαη κεηαμχ 250.000-300.000, κε ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά λα πξνέξρνληαη απφ ρψξεο ηεο Αθξηθήο (27,4%) θαη απφ ηελ Αιβαλία (8%) (Καλειιφπνπινο, Γξέγνπ & Πεηξαιηάο, 2006). Αλαθνξηθά κε ηνπο παιηλλνζηνχληεο, θαηά ηνλ Παπιφπνπιν (2007), σο παιηλλνζηνχληεο ραξαθηεξίδνληαη ηα άηνκα ηα νπνία νηθεηνζειψο επηζηξέθνπλ ζηε ρψξα θαηαγσγήο ηνπο (www.ppp.uoa.gr/~vpavlop/index_files/pdf/ddpms lectures 2007.pdf.). Με βάζε ηελ ειιεληθή λνκνζεζία, νη παιηλλνζηνχληεο είλαη θαηαξρήλ νκνγελείο αιινδαπνί. Μεηά ηελ απφθηεζε ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο θαη ηελ αιιαγή ηεο ζρέζεο κε ηελ πνιηηεία νη παιηλλνζηνχληεο ζεσξνχληαη επηζήκσο νκνγελείο εκεδαπνί, αθφκε θαη αλ δηαηεξνχλ ηελ πξνεγνχκελε ηζαγέλεηα (Έκθε-Πνπινπνχινπ, 2007).Ζ πιεηνλφηεηα ησλ νκνγελψλ παιηλλνζηνχλησλ είλαη: (α) Έιιελεο Πφληηνη, νη νπνίνη εγθαηαζηάζεθαλ ζηηο ρψξεο ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο, αθνχ εγθαηέιεηςαλ ηνλ κηθξαζηαηηθφ Πφλην κεηά ηελ επηθξάηεζε ησλ Νεφηνπξθσλ ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα, (β) Βνξεηνεπεηξψηεο νη νπνίνη ελζσκαηψζεθαλ ζην αιβαληθφ θξάηνο κεηά ηνπο βαιθαληθνχο πνιέκνπο, θαη (γ) παιηλλνζηνχληεο απφ ππεξπφληηεο ρψξεο-παξαδνζηαθνχο απνδέθηεο κεηαλαζηψλ, φπσο νη ΖΠΑ, ν Καλαδάο, ε Απζηξαιία, θαζψο θαη απφ ρψξεο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο θαη ηεο Αθξηθήο (Έκθε- Πνπινπνχινπ, 2007 Πεηξηληψηε & Σξηαληαθπιιίδνπ, 2003). Μηα νκάδα πνπ δηαθνξνπνηείηαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ απφ ηνπο κεηαλάζηεο θαη ηνπο παιηλλνζηνχληεο είλαη ε νκάδα ησλ πξνζθχγσλ. Ζ βαζηθή δηαθνξά έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη νη πξφζθπγεο εγθαηαιείπνπλ ηηο ρψξεο θαηαγσγήο ηνπο επεηδή αληηκεησπίδνπλ ζνβαξφ θφβν δίσμεο ή εμαλαγθαζκνχ εμαηηίαο ηεο θπιήο, ηεο ζξεζθείαο, ηεο εζληθφηεηαο, ηεο θνηλσληθήο ηάμεο ή ησλ πνιηηηθψλ πεπνηζήζεσλ ηνπο (Έκθε-Πνπινπνχινπ, 2007). χκθσλα κε ηα Ζλσκέλα Έζλε, πξφζθπγαο είλαη ην πξφζσπν πνπ έρεη ζνβαξνχο θφβνπο φηη θαηαδηψθεηαη γηα ιφγνπο θπιεηηθνχο, ζξεζθεπηηθνχο, ιφγνπο εζληθφηεηαο, επεηδή ζπκκεηέρεη ζε κηα θνηλσληθή νκάδα, ή έρεη κηα πνιηηηθή ζέζε, βξίζθεηαη έμσ απφ ηε ρψξα ηνπ θαη δελ κπνξεί λα επηζηξέςεη επεηδή θηλδπλεχεη. Ο πξφζθπγαο εγθαηαιείπεη ηε ρψξα ηνπ επεηδή θηλδπλεχεη θαη απεηιείηαη κε δησγκφ θαη δελ κπνξεί λα επηζηξέςεη αζθαιήο ζηε ρψξα ηνπ. (www.dolceta.eu). 12

1.2. Λόγνη θαη ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο Οη ιφγνη πνπ σζνχλ ηνπο αλζξψπνπο λα κεηαλαζηεχνπλ πνηθίιινπλ θαη πξνζδηνξίδνπλ πνιιέο θνξέο θαη ηε κνξθή ηεο κεηαλάζηεπζεο, δειαδή ην αλ είλαη εθνχζηα ή αθνχζηα. Οη πεξηζζφηεξνη κεηαλάζηεο εγθαηαιείπνπλ ηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπο νηθεηνζειψο, κε ζθνπφ ηε βειηίσζε ησλ νηθνλνκηθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ ηνπο ζπλζεθψλ θαη ηελ αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ηεο δσήο ηνπο (ΔΚΚΔ, 2005). ε απηή ηελ πεξίπησζε, ζχκθσλα κε ηνπο Ward, Bochner θαη Furnham (2001) κηιάκε γηα κεηαλάζηεπζε πξνζαξκνζηηθνχ ηχπνπ, πνπ ζπλδέεηαη κε ελεξγεηηθά θίλεηξα έιμεο θαη ζεηηθέο πξνζδνθίεο αηνκηθήο αλάπηπμεο ή βειηίσζεο ηεο δσήο ηεο νηθνγέλεηαο ζε κηα λέα θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο ε εγθαηάιεηςε ηεο ρψξαο πξνέιεπζεο δελ είλαη εθνχζηα, αιιά πξαγκαηνπνηείηαη θαηφπηλ άζθεζεο βίαο θαη δίσμεο (ΔΚΚΔ, 2008). ε απηήλ ηελ πεξίπησζε θάπνηνο κπνξεί λα «απνθαζίζεη» λα κεηαλαζηεχζεη ιφγσ πνιηηηθψλ πξνβιεκάησλ ή ιφγσ πνιεκηθψλ ζπγθξνχζεσλ πνπ νδεγνχλ ζηελ πξνζθπγνπνίεζε ή γηα πνιηηηθνχο, ζξεζθεπηηθνχο θαη εζληθνχο ιφγνπο (Γεσξγνγηάλλεο, 1999). Αλεμάξηεηα απφ ηηο δηαθνξνπνηήζεηο πνπ παξαηεξνχληαη κεηαμχ ησλ νκάδσλ πνπ αθήλνπλ ηε ρψξα θαηαγσγήο ηνπο θαη εγθαζίζηαληαη ζε έλα άιιν θξάηνο, ε παξνπζίαζή ηνπο αιιάδεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηελ θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα ησλ ρσξψλ ππνδνρήο. Πιένλ απνηειεί κηα αδηακθηζβήηεηε πξαγκαηηθφηεηα ην γεγνλφο φηη ε κεηαλάζηεπζε ζπληζηά έλα θαηλφκελν πνπ επεξεάδεη ηε ρψξα ππνδνρήο ζε πνιινχο ηνκείο, γηαηί απμάλεη ηνλ αξηζκφ ησλ θνηλσληθψλ ππνθεηκέλσλ (ΚΔΜΟ, 2004, ζ. 183). πνπ παίξλνπλ κέξνο ζηελ ζπιινγηθή δσή Με ηελ άθημε εθαηνληάδσλ ρηιηάδσλ νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ κεηαλαζηψλ-πξνζθχγσλ απφ ηηο βαιθαληθέο ρψξεο, φπσο θαη απφ ρψξεο ηνπ ηξίηνπ θφζκνπ, ζηελ αξρή κε θαηεχζπλζε πξνο ηελ ππφινηπε Δπξψπε, ζηε ζπλέρεηα κε ζαθή θαη εκθαλή πξφζεζε λα εγθαηαζηαζνχλ κφληκα ζηελ Διιάδα, άιιαμαλ «νη εζσηεξηθέο ηζνξξνπίεο θαη ην θνηλσληθφ ηζνδχγην» ηεο ρψξαο (Κνχξηνβηθ, 2001).Ζ Καζηκάηε (2006) αλαθέξεη φηη ζηε ζεκεξηλή Διιάδα ζπλαληνχκε έλα «κσζατθφ κεηαλαζηψλ» πνπ πξνέξρνληαη απφ ρψξεο δηαθνξεηηθνχ πνιηηηζκηθνχ, ηζηνξηθνχ, πνιηηηθνχ θαη θνηλσληθνχ επηπέδνπ, γεγνλφο πνπ δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα ζπλχπαξμεο κε ηνπο ληφπηνπο, πξνβιήκαηα πνπ έρνπλ σο αθεηεξία ηε δηαθνξεηηθφηεηά ηνπο ζε πνιινχο ηνκείο, φπσο είλαη ε ζέζε ηνπο ζηελ ειιεληθή 13

αγνξά εξγαζίαο θαη νηθνλνκία θαη ε πεξηνξηζκέλε θνηλσληθή ηνπο παξνπζία ζηελ ηνπηθή θνηλσλία. Σν γεγνλφο απηφ έρεη σο ζπλέπεηα «ηελ πξηκνδφηεζε κηαο θνηλσληθήο δηαδηθαζίαο επαλαπξνζδηνξηζκνχ ησλ ζέζεσλ, ησλ ξφισλ θαη ηνπ θχξνπο πνπ ζπλεπάγεηαη ε απφθηεζε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζέζεσλ θαη ξφισλ» (ΚΔΜΟ, 2004, ζ. 183). Αλαθνξηθά κε ηηο ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο, ζηηο ζεηηθέο επηδξάζεηο ηεο έιεπζεο ησλ πξψησλ θπκάησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα ζπγθαηαιέγνληαη ε αχμεζε ηνπ Αθαζφξηζηνπ Δζληθνχ Πξντφληνο, ε αλαδσνγφλεζε ηεο ειιεληθήο ππαίζξνπ θαη ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο, ε ελίζρπζε ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ, ε ζπγθξάηεζε ησλ πιεζσξηζηηθψλ πηέζεσλ θαη ε βξαρππξφζεζκε ελίζρπζε ησλ αζθαιηζηηθψλ ηακείσλ (Ενιψηα, 2010). Οη αξλεηηθέο επηπηψζεηο πνπ ζπλδένληαη κε ηε κεηαλάζηεπζε αθνξνχλ ηελ επέθηαζε ηεο παξανηθνλνκίαο, ηε κείσζε ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ησλ επθαηξηψλ απαζρφιεζεο γηα αλεηδίθεπηνπο, επηπηψζεηο νη νπνίεο ζα κπνξνχζαλ λα έρνπλ πξνζσξηλφ ραξαθηήξα θαη λα ακβιπλζνχλ κε ηελ έγθπξε ιήςε αλαγθαίσλ κέηξσλ εθ κέξνπο ηεο ειιεληθήο πνιηηείαο, γεγνλφο πνπ σζηφζν δελ πξαγκαηνπνηήζεθε (Ακπαηδή & Μπηκπίηζνο, 2011, ζην Παπιφπνπινο θαη ζπλ., ). Οξηζκέλνη θαηεγνξνχλ ηε κεηαλάζηεπζε γηα ηελ νηθνλνκηθή χθεζε ηεο ρψξαο ππνδνρήο, ηελ πηψζε ησλ κηζζψλ, ηελ άλζεζε ηεο άηππεο νηθνλνκίαο, ηελ αχμεζε ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο θαη ηεο αλεξγίαο θαη ηε δηαηάξαμε ηεο εζληθήο νκνηνγέλεηαο (Ενιψηα, 2010). Γηα ην θνκκάηη ηνπ πιεζπζκνχ πνπ πηνζεηεί απηή ηελ άπνςε, ε κεηαλάζηεπζε είλαη αλεπηζχκεηε θαη δεκηνπξγεί πιεζψξα πξνβιεκάησλ. Χζηφζν, ζην ζεκείν απηφ είλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί φηη απνηειέζκαηα αξθεηψλ εξεπλψλ (Fakiolas, 1999 Iosifidis & King, 1998 Liannos, 1995) δελ ζπλεγνξνχλ ππέξ ηεο παξαπάλσ άπνςεο. Αληίζεηα, απφ ηηο παξαπάλσ έξεπλεο πξνθχπηεη φηη νη κεηαλάζηεο απαζρνινχληαη θαηά θχξην ιφγν ζε αλεηδίθεπηεο ζέζεηο εξγαζίαο νη νπνίεο δελ επηιέγνληαη απφ ηνπο γεγελείο θαη σο εθ ηνχηνπ δελ ηνπο ππνθαζηζηνχλ. Σν ζεκαληηθφ εξψηεκα πνπ ηίζεηαη, θαηά ηνλ Υιέηζν (1996), είλαη εάλ ε παξανηθνλνκία ππάξρεη επεηδή ππάξρνπλ παξάλνκνη κεηαλάζηεο ή έηζη θαη αιιηψο ππάξρεη, απιψο νη κεηαλάζηεο, ιφγσ ηεο θχζεο ηεο παξανηθνλνκίαο, κπνξνχλ λα βξνπλ επθνιφηεξα εξγαζία κε ηνλ ηξφπν απηφ. Ο ίδηνο, απαληψληαο, ππνζηεξίδεη φηη ε παξανηθνλνκία δελ είλαη κηα ζηξέβισζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο αιιά απνηειεί ζπζηαηηθφ ηεο ζηνηρείν θαη ε δηαπινθή ηεο κε ηελ επίζεκε νηθνλνκία είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή. Χο εθ ηνχηνπ, αθφκε θαη εάλ νη κεηαλάζηεο εθιείςνπλ, ε παξανηθνλνκία, θάησ απφ ηηο δεδνκέλεο 14

ζπλζήθεο ηνπ αλαπηπμηαθνχ κνληέινπ, δελ πξφθεηηαη λα εμαθαληζηεί. ρεηηθά κε ηε ζχλδεζε αλάκεζα ζηελ παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ θαη ηελ αχμεζε ηεο αλεξγίαο, επίζεο δελ ππάξρνπλ ζηνηρεία πνπ λα ηελ ππνζηεξίδνπλ. χκθσλα κε ηνλ Παχινπ (2007), ε αχμεζε ηεο αλεξγίαο ηα ηειεπηαία ρξφληα δελ ζρεηίδεηαη κε ηελ χπαξμε ησλ κεηαλαζηψλ αιιά κε ηελ αιιαγή ησλ ζπζηαηηθψλ ζηνηρείσλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Ζ πιήξεο απαζρφιεζε (νθηψ ψξεο εξγαζίαο, αζθαιηζηηθά δηθαηψκαηα, επηδφκαηα θ.ιπ.) κεηαηξέπεηαη ζε απαζρφιεζε πην «επέιηθηνπ ραξαθηήξα». Έηζη, ν ληφπηνο εξγαδφκελνο κεηαηξέπεηαη ζε κεηαλάζηε ζηελ ίδηα ηνπ ηε ρψξα, απνηειψληαο εξγαηηθφ δπλακηθφ κηαο δεπηεξεχνπζαο αγνξάο εξγαζίαο. Χο εθ ηνχηνπ, ληψζεη λα απεηιείηαη απφ ηνλ κεηαλάζηε, φρη επεηδή ν κεηαλάζηεο κπνξεί λα ηνλ εθδηψμεη απφ ηελ εξγαζία ηνπ, αιιά επεηδή απηφο πξνζπαζεί λα επηβηψζεη ζε έλαλ ρψξν πνπ κέρξη πξφηηλνο θπξηαξρνχληαλ απφ ηνπο κεηαλάζηεο. Μηα άιιε κεξίδα ηνπ πιεζπζκνχ, φκσο, αληηκεησπίδεη ηε κεηαλάζηεπζε σο έλαλ λέν θνηλσληθφ πινχην, πνπ πξνζθέξεη ζε δηάθνξνπο ηνκείο ηεο ρψξαο θαη αληηκεησπίδεηαη σο κηα θπζηθή απφξξνηα πνπ είλαη επηζπκεηή. Δπίζεο, ηα άηνκα απηά ζεσξνχλ πσο ε κεηαλάζηεπζε δελ δεκηνπξγεί λέα πξνβιήκαηα, αιιά θαηά θαλφλα αλαδεηθλχεη ηα πθηζηάκελα πξνβιήκαηα ραξαθηεξηζηηθά θνηλσληθψλ δνκψλ ησλ ρσξψλ ππνδνρήο (ΚΔΜΟ, 2004, ζ. 72). Όζν ινηπφλ θη αλ θαληάδεη δπζλφεην, θαη θάπνηνη αξλνχληαη λα ην απνδερηνχλ, νη νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο ζπλδένληαη άκεζα κε ηελ επεκεξία ησλ ρσξψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη, κεηαμχ απηψλ, θαη ηεο Διιάδαο. Απηφ ηνπιάρηζηνλ έρνπλ δείμεη αξθεηέο έξεπλεο πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί. Γηα παξάδεηγκα, ε ηειεπηαία κειέηε ηνπ ΗΜΔΠΟ απνδεηθλχεη φηη ε ζπκκεηνρή ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ θαηαλάισζε έρεη επηθέξεη αχμεζε ηνπ ΑΔΠ θαηά 1,4% θαη έρεη δεκηνπξγήζεη 115.000 λέεο ζέζεηο εξγαζίαο. Σα επφκελα 15 ρξφληα κάιηζηα νη κεηαλάζηεο ζα ζηεξίδνπλ νηθνλνκηθά ηα αζθαιηζηηθά ηακεία. Ζ ζρέζε απηή ζα αλαηξαπεί απφ ην 2023 θαη κεηά, φηαλ κεγάινο αξηζκφο κεηαλαζηψλ ζα ζεκειηψλεη δηθαίσκα ζπληαμηνδφηεζεο. ' φια απηά, πξέπεη λα ππνινγηζηνχλ θαη ηα έζνδα πνπ έρεη ην θξάηνο απφ ηνλ θφξν εηζνδήκαηνο, ην ΦΠΑ θ.ιπ. θαη ζα γίλεη αληηιεπηφ πψο θαη γηαηί νη κεηαλάζηεο ζπκβάιινπλ κε ηε ζεηξά ηνπο ζηελ επεκεξία κηαο ρψξαο (Πεηξηληψηε, 1993). Δθηφο απφ ηηο ζπλέπεηεο ζηνλ νηθνλνκηθφ ηνκέα, παξάιιειε επίδξαζε ππάξρεη θαη ζηνλ θνηλσληθφ ηνκέα, εθφζνλ νη κεηαλάζηεο έρνπλ εγθαηαζηαζεί ζηε ρψξα θαη ζπλαλαζηξέθνληαη θαζεκεξηλά κε ηνλ γεγελή πιεζπζκφ, ηνλ εθπαηδεπηηθφ, ζηελ πεξίπησζε πνπ ε δεχηεξε γεληά κεηαλαζηψλ ζπκκεηέρεη ζε θάπνηα βαζκίδα ηεο 15

εθπαίδεπζεο, είηε νη ίδηνη παξαθνινπζνχλ καζήκαηα ζε θάπνην εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα (γηα παξάδεηγκα καζήκαηα εθκάζεζεο ηεο γιψζζαο ηεο ρψξαο ππνδνρήο) (Ενιψηα, 2010). Ζ πνιηηηζηηθή, ζξεζθεπηηθή θαη γισζζηθή δηαθνξεηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ απφ ηνπο εκεδαπνχο έρεη σο απνηέιεζκα ηε ζπλχπαξμε θαη αιιειεπίδξαζε κηαο πνηθηιίαο πνιηηηζκψλ ζηελ επηθξάηεηα ηεο ρψξαο ππνδνρήο θαη ζπλεπψο ηελ επηξξνή ζηνπο αληίζηνηρνπο ηνκείο ηεο ζξεζθείαο, ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο γιψζζαο. 1.3. Ζ δπλακηθή ηεο κεηαλάζηεπζεο: πνζνηηθά δεδνκέλα ηηο κέξεο καο ππνινγίδεηαη φηη πεξίπνπ 214 εθαηνκκχξηα άλζξσπνη, πνζνζηφ πνπ αληηπξνζσπεχεη ην 3,1% ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ, δνπλ καθξηά απφ ηηο παηξίδεο ηνπο γηα δηάζηεκα κεγαιχηεξν απφ έλαλ ρξφλν, ψζηε λα ζεσξνχληαη κεηαλάζηεο (ΗΟΜ, 2010). χκθσλα κε ηελ ίδηα πεγή, ν αξηζκφο ησλ πξνζθχγσλ εγγίδεη ηα 15,4 εθαηνκκχξηα. ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, νη μέλνη ππήθννη απμήζεθαλ θαηά 12% απφ ην 2002 ζην 2008 (Eurostat, 2011), ελψ ζην 15% αλέξρεηαη ε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ αηηνχλησλ άζπιν ζην δηάζηεκα 2003-2011 (UNHCR, 2012). Όζνλ αθνξά ηελ παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, πξηλ πξνρσξήζνπκε ζηελ παξάζεζε θάπνησλ αξηζκεηηθψλ ζηνηρείσλ, έηζη φπσο έρνπλ θαηαγξαθεί ζε έξεπλεο θαη απνγξαθέο πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα, ζεσξνχκε ζεκαληηθφ λα ζεκεησζεί φηη νη αξηζκνί απηνί είλαη ελδεηθηηθνί θαη δελ απνηππψλνπλ ηελ πιήξε πξαγκαηηθφηεηα. Οη Πεηξνλψηε θαη Σξηαληαθπιιίδνπ (2003) αλαθέξνπλ φηη αθφκε δελ έρεη θαηαζηεί εθηθηφ λα ζπγθεληξσζνχλ αθξηβή ζηνηρεία γηα ηνλ αξηζκφ, ηνλ ηφπν θαηαγσγήο θαη ηα θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ κεηαλαζηψλ πνπ δνπλ ζηελ Διιάδα, παξφιν πνπ ε κεηαλάζηεπζε απνηειεί αληηθείκελν έληνλνπ εξεπλεηηθνχ ελδηαθέξνληνο, ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ηνπιάρηζηνλ. χκθσλα κε ηνπο Παπιφπνπιν θαη ζπλ. (), ε δπζθνιία απηή νθείιεηαη ηφζν ζηελ αζηάζεηα πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο φζν θαη ζην γεγνλφο φηη ζηελ θαηαγξαθή πξέπεη λα ζπλεθηηκεζνχλ παξάκεηξνη φπσο ην θαζεζηψο λνκηκφηεηαο ή ε δηπιή ππεθνφηεηα. Απφ ηελ άιιε, ν Maroukis (2008) ππνζηεξίδεη φηη ππάξρεη κηα δπζθνιία ππνινγηζκνχ ηνπ αξηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ, θπξίσο ησλ κε θαηαγεγξακκέλσλ, θαζψο, απφ ηε κηα, ππάξρεη έιιεηςε δεδνκέλσλ, ελψ, απφ ηελ άιιε, δηαθνξεηηθνί νξγαληζκνί θαη ππεξεζίεο πνπ αζρνινχληαη κε ηε κεηαλάζηεπζε αθνινπζνχλ δηαθνξεηηθέο αηδέληεο θαη πνιηηηθέο νη νπνίεο έρνπλ επίπησζε ζηνλ ππνινγηζκφ ηνπ αξηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ. 16

Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970 θαη κέρξη ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980,ε νηθνλνκηθή θξίζε ζηηο ρψξεο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο ζε ζπλδπαζκφ κε ην γεγνλφο φηη ζηελ Διιάδα ππάξρεη έληνλε αλάγθε γηα εξγαηηθφ δπλακηθφ, ιφγσ επελδχζεσλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία, επέθεξε δπν κεηαλαζηεπηηθά θχκαηα πξνο ηελ Διιάδα. Σν πξψην αθνξά ηελ επηζηξνθή θπξίσο παιηλλνζηνχλησλ (επέζηξεςαλ, κέρξη ην 1985, 617.000 Έιιελεο κεηαλάζηεο) θαη ην δεχηεξν ζε κεηαλάζηεο απφ ρψξεο φπσο ε Αθξηθή θαη ε Αζία, νη νπνίνη ήξζαλ ζηελ Διιάδα θαη απαζρνιήζεθαλ θπξίσο ζε εξγαζίεο ρακεινχ γνήηξνπ, ζπλήζσο, αλζπγηεηλέο θαη θαθνπιεξσκέλεο (Μαξβάθεο, Παξζάλνγινπ & Παχινπ, 2001). ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, κε ηελ αιιαγή ησλ θαζεζηψησλ ζηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε, ε κεηαλαζηεπηηθή ξνή πξνο ηελ Διιάδα απμάλεη θαη αιιάδεη ραξαθηήξα θαη ε ρψξα ππνδέρεηαη κεηαλάζηεο θπξίσο απφ ηελ πξψελ ΔΓ (Πφληηνπο) θαη ηηο ινηπέο αλαηνιηθέο ρψξεο, φπσο επίζεο θαη ηεξάζηην θχκα κεηαλαζηψλ, κεηά ην άλνηγκα ησλ ζπλφξσλ ηεο Διιάδαο κε ηελ Αιβαλία (Ακίηζε & Λαδαξίδε, 2001). ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν ν αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ (λνκίκσλ θαη κε) ππνινγίδεηαη πεξίπνπ ζην 6-7% ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Διιάδαο, αλ θαη ν αξηζκφο ησλ λνκηκνπνηεκέλσλ κεηαλαζηψλ δελ ππεξβαίλεη ηνπο 230.000 (Μαξβάθεο, Παξζάλνγινπ & Παχινπ, 2001). Σν κεηαλαζηεπηηθφ ξεχκα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 έρεη σο βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηελ πνιιαπιφηεηα θαη ηελ εηεξνγέλεηα ησλ εζληθνηήησλ πνπ ζπξξένπλ ζηε Νφηηα Δπξψπε, ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο γεσγξαθηθήο θαη θνηλσληθήο πξνέιεπζεο ησλ κεηαλαζηψλ, ηε ζπλχπαξμε ηεο κεηαλάζηεπζεο απφ ηελ πςειή αλεξγία θαη ηελ ππναπαζρφιεζε ζηηο ρψξεο ππνδνρήο (Κνληηάδεο & Παπαζενδψξνπ, 2007, ζ.172). Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καδηθνχ κεηαλαζηεπηηθνχ θχκαηνο πνπ θαηέθηαζε ζηελ Διιάδα θπξίσο ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 δηαθξίλνληαη απφ ηελ απνγξαθή ηνπ 2001. Ζ ζπγθεθξηκέλε απνγξαθή είλαη ε πξψηε πνπ παξέρεη ζηνηρεία γηα ηε κεηαλάζηεπζε ζηε ρψξα ζε εζληθφ επίπεδν θαη ζε ζρέζε κε ην γεληθφ πιεζπζκφ (ΚΔΜΟ, 2004, ζ. 367). Με βάζε ηα ζηνηρεία ηεο απνγξαθήο ηνπ 2001, δηακέλνπλ ζηελ Διιάδα πεξίπνπ 11 εθαηνκκχξηα άλζξσπνη (10.964.020), απφ ηνπο νπνίνπο 797.091 είλαη αιινδαπνί, λφκηκνη θαη παξάλνκνη κεηαλάζηεο. ε απηνχο πεξηιακβάλνληαη 47.000 πνιίηεο απφ άιιεο ρψξεο κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (Σξηαληαθπιιίδνπ, 2005). Με βάζε, ινηπφλ, απηά ηα ζηνηρεία, νη κεηαλάζηεο είλαη πεξίπνπ 800.000, δειαδή αληηπξνζσπεχνπλ ην 7,27% ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ (Κάηζηθαο & Πνιίηνπ, 2005, ζ. 136). Χζηφζν, ν αξηζκφο απηφο ζεσξείηαη κηθξφηεξνο 17

απφ ηνλ πξαγκαηηθφ, ν νπνίνο εθηηκάηαη φηη θηάλεη ή θαη μεπεξλά ην έλα εθαηνκκχξην (ΗΜΔΠΟ, 2007, ζ. 5). Ο μέλνο πιεζπζκφο εληάζζεηαη ζηε ζπληξηπηηθή ηνπ πιεηνλφηεηα(πεξίπνπ 80%) ζην ειηθηαθφ θάζκα ησλ 15-64 εηψλ, είλαη δειαδή δπλάκεη νηθνλνκηθά ελεξγφο πιεζπζκφο. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηεο απνγξαθήο ηνπ 2001, 90% ησλ αιινδαπψλ εξγάδνληαη κε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο θαη κφλν 6,5% απηναπαζρνινχληαη. Πεξίπνπ 25% ησλ κεηαλαζηψλ απαζρνιείηαη ζηηο νηθνδνκέο, 20% ζηηο ιεγφκελεο άιιεο ππεξεζίεο, ζπλήζσο δειαδή ζε νηθηαθέο εξγαζίεο, θξνληίδα ειηθησκέλσλ θαη παηδηψλ, 17,5% ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα θαη ιίγν πεξηζζφηεξν απφ ην 15% ζε ηνπξηζηηθέο θαη εκπνξηθέο ππεξεζίεο (Σξηαληαθπιιίδνπ, 2005). Απφ ηνπο 762.000 θαηαγξακκέλνπο αιινδαπνχο πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο κηζνχο (438.000, 57% ηνπ ζπλφινπ) είλαη Αιβαλνί πνιίηεο. Πεξίπνπ 1/3 ησλ Αιβαλψλ εξγάδνληαη ζηηο νηθνδνκέο θαη 20% ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα. Γεχηεξε πνιππιεζέζηεξε νκάδα είλαη νη Βνχιγαξνη κε 35.000 θαηαγξακκέλνπο. Μεηά ηε Βνπιγαξία αθνινπζνχλ νη αθφινπζεο εζληθφηεηεο: Γεσξγία, Ρνπκαλία (κε πεξίπνπ 20.000 άηνκα ε θαζεκία), Ρσζηθή Οκνζπνλδία (17.500), Οπθξαλία, Παθηζηάλ θαη Ηλδία (κε ιίγν πεξηζζφηεξνπο απφ 10.000 εγγεγξακκέλνπο ε θαζεκία) θαη Πνισλία (13.000) (Σξηαληαθπιιίδνπ, 2005). Φαίλεηαη, ινηπφλ, φηη νη κεηαλάζηεο πξνέξρνληαη απφ πνιιέο ρψξεο φισλ ησλ επείξσλ. Χζηφζν, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπο είλαη απφ ηα Βαιθάληα. Σν πςειφηεξν πνζνζηφ (57,4%) αληηπξνζσπεχεηαη απφ ηνπο κεηαλάζηεο αιβαληθήο θαηαγσγήο (Cavounidis, 2004, ζ. 37). Αθνινπζνχλ πνιίηεο ρσξψλ ηεο Βαιθαληθήο θαη ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο. ε ζρέζε κε ην θχιν, νη άληξεο αληηπξνζσπεχνπλ ην 54,5%, ελψ νη γπλαίθεο ην 45,5%. Ζ κεγαιχηεξε ζπγθέληξσζε ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ πιεζπζκνχ, ζε ζρέζε κε ηνλ γεγελή, παξαηεξείηαη ζηελ Αζήλα (10,1%), αιιά θαη ζηα λεζηά ηνπ Ηνλίνπ θαη ηνπ Αηγαίνπ. Οη ζεκαληηθφηεξνη ιφγνη κεηεγθαηάζηαζεο ζηε ρψξα είλαη ε εξγαζία, αιιά θαη ε επαλέλσζε κε ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο, επαλαπαηξηζκφο θαη νη ζπνπδέο. Ζ εξγαζία, σο θχξηνο ιφγνο κεηαθίλεζεο, ηζρχεη γηα ηνπο κεηαλάζηεο απφ ηε Βνπιγαξία, ηε Ρνπκαλία, ην Παθηζηάλ, ην Μπαγθιαληέο θαη ην Ηξάλ, ελψ ην κεγαιχηεξν θάζκα ιφγσλ θαηαγξάθεηαη γηα ηνπο Αιβαλνχο θαη γηα ηνπο πνιίηεο απφ ρψξεο ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο (ΔΚΚΔ, 2005, ζ. 67). Μηα έξεπλα πνπ πξνζπάζεζε λα ππνινγίζεη ηνλ αξηζκφ ησλ κεηαλαζηψλ ην 2004 ζεψξεζε φηη αξηζκνχλ γχξσ ζηνπο 1.150.000, πνπ αλαινγνχλ ζην 10.3% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ζηελ Διιάδα (Baldwin-Edwards, 2004) θαη ε παξνπζία ησλ ν 18

κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα παξνπζηάδεη δηαξθψο κηα απμεηηθή ηάζε. χκθσλα κε ηνλ Robolis (2009), ην 1991 ν αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ δνχζαλ ζηελ Διιάδα ήηαλ 167.000 άηνκα, ελψ ην 2001 ν πιεζπζκφο ησλ κεηαλαζηψλ απμήζεθε ζηα 797.093 άηνκα. Δπίζεο, αλαθέξεηαη φηη ν πιεζπζκφο ησλ κεηαλαζηψλ απμήζεθε θαηά 3,5% ην 2007 ζε ζχγθξηζε κε ην 1993 θαη θαηά 2,1% ζε ζχγθξηζε κε ην 1998. χκθσλα κε ηελ Διιεληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία (2007), ε πιεηνλφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ αλήθεη ζηελ ειηθηαθή νκάδα ησλ 44 εηψλ θαη θάησ θαη έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ εμ απηψλ απνηεινχλ ην εξγαηηθφ δπλακηθφ ηεο ρψξαο. πγθεθξηκέλα, ην 2007, 330.000 κεηαλάζηεο είλαη εληαγκέλνη ζηελ αγνξά εξγαζίαο απνηειψληαο ην 7% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο. Πην πξφζθαηα ζηνηρεία δείρλνπλ φηη νη κεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα είλαη γχξσ ζηνπο 839.000 (Maroukis, 2012). Μαδί κε ηνπο ελήιηθεο κεηαλάζηεο έρνπλ έξζεη ζηελ Διιάδα θαη αξθεηά παηδηά, πνπ πιένλ ζπκκεηέρνπλ ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. χκθσλα κε παιηφηεξα ζηνηρεία (Baldwin-Edwards, 2004), ζηα ειιεληθά ζρνιεία θνηηνχλ 97.000 αιινδαπνί καζεηέο θαη 31.000 παιηλλνζηνχληεο/νκνγελείο. Απφ απηνχο ην 72% είλαη αιβαληθήο θαηαγσγήο, ελψ είλαη ελδηαθέξνλ φηη 10% ηνπ ζπλνιηθνχ πνζνζηνχ δειψλεη σο ρψξα γέλλεζεο ηελ Διιάδα. Σν πνζνζηφ ησλ αιινδαπψλ θαη παιηλλνζηνχλησλ/νκνγελψλ καζεηψλ ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θηάλεη κάιηζηα ην 10.6%. ηνηρεία ηνπ 2008 αλεβάδνπλ ηνλ αξηζκφ ησλ αιινδαπψλ θαη νκνγελψλ καζεηψλ ζηα λεπηαγσγεία, δεκνηηθά ζρνιεία, γπκλάζηα, ιχθεηα θαη ηερληθέο ζρνιέο ζε 205.154 καζεηέο, πνπ απνηειεί πνζνζηφ 18% ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ (Gropas & Triandafyllidou, 2011). Δθείλν πνπ αμίδεη λα επηζεκαλζεί είλαη φηη ν «θχθινο» ηεο κεηαλάζηεπζεο πξνο ηελ Διιάδα ζα ζπλερίζεη λα απνηειεί θαη λα αληηκεησπίδεηαη σο ρψξα ππνδνρήο κεηαλαζηψλ θαη πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε ζπλεγνξνχλ νη έμεο παξάγνληεο: ε δηεζλνπνίεζε ησλ νηθνλνκηψλ θαη εηδηθφηεξα ε εληαηηθνπνίεζε ησλ πάζεο θχζεσο νηθνλνκηθψλ ζρέζεσλ ηεο Διιάδαο κε ηηο γεηηνληθέο ρψξεο, ε ζπλερηδφκελε πνιηηηθννηθνλνκηθή αβεβαηφηεηα ζην επξχηεξν βαιθαληθφ πεξηβάιινλ θαη ηδηαίηεξα ε επηθξαηνχζα θαηάζηαζε ζηηο απηφλνκεο, πιένλ ρψξεο ηεο πξψελ Γηνπγθνζιαβίαο, ην γεγνλφο φηη ε Διιάδα απνηειεί ην «επξσπατθφ απνθνχκπη» ηεο πεξηνρήο αη αληηκεησπίδεηαη σο ελδηάκεζνο ζηαζκφο πξνο ηελ πινπζηφηεξε Κεληξηθή Δπξψπε θαη Ακεξηθή, 19

ην γεγνλφο φηη ην κήθνο ησλ ειιεληθψλ ζπλφξσλ πξνζθέξεη πνιιέο ιχζεηο θαη δπλαηφηεηεο γηα ηνπο παξάλνκνπο κεηαλάζηεο (Ναμάθεο & Υιέηζνο, 2001). Παξάγνληεο έιμεο γηα ηε κεηαθίλεζε πξνο ηελ Διιάδα ζεσξνχληαη, κεηαμχ άιισλ, ε γεσγξαθηθή ηεο ζέζε ζην ζηαπξνδξφκη επείξσλ θαη πνιηηηζκψλ, ε πνιηηηθή ζηαζεξφηεηα θαη ε αλάπηπμε πνπ ζπληειέζηεθε κε ηελ έληαμε ηεο ρψξαο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, κέρξη ηνπιάρηζηνλ απηή λα αλαθνπεί απφ ηελ πξφζθαηε νηθνλνκηθή θξίζε. Οη παξάγνληεο ψζεζεο πεξηιακβάλνπλ ηελ θαηάξξεπζε ησλ πνιηηηθψλ θαζεζηψησλ, ηηο εζσηεξηθέο αλαηαξαρέο θαη ηηο πνιεκηθέο ζπξξάμεηο πνπ θαηαγξάθνληαη ζηελ επξχηεξε γεσγξαθηθή πεξηνρή (Έκθε-Πνπινπνχινπ, 2007). 1.4. Μεηαλαζηεπηηθή πνιίηηθε ζηελ Διιάδα Χο κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή, ζχκθσλα κε ηε Schnapper (1992, φπσο αλαθέξεηαη ζην Ενιψηα, 2010, ζ. 32), νξίδεηαη ην ζχλνιν ησλ κέηξσλ θαη ησλ πηνζεηεκέλσλ θνηλσληθψλ πξαθηηθψλ ζχκθσλα κε δχν αλαγθαίνπο θαη ζπκπιεξσκαηηθνχο άμνλεο νη νπνίνη: α) ξπζκίδνπλ θαη ειέγρνπλ ηελ είζνδν, ηε δηακνλή θαη ηελ απαζρφιεζε ησλ κε πνιηηψλ κηαο ζπγθεθξηκέλεο θνηλσλίαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ κέηξσλ γηα ελζάξξπλζε γηα επηζηξνθή θαη γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο ιαζξνκεηαλάζηεπζεο θαη β) αληηκεησπίδνπλ ηνπο ήδε εγθαηεζηεκέλνπο κεηαλαζηεπηηθνχο πιεζπζκνχο ζην εζληθφ έδαθνο. Ο πξψηνο άμνλαο αληηζηνηρεί ζηελ θαζαξή «κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή» κηαο ρψξαο θαη έρεη θπξίσο «θαηαζηαιηηθφ», «αζηπλνκηθφ», «ακπληηθφ» θαη αξλεηηθφ ραξαθηήξα σο πξνο ην πεξηερφκελφ ηνπ. Ο δεχηεξνο άμνλαο αληηζηνηρεί ζηηο ιεγφκελεο «πνιηηηθέο έληαμεο θαη ελζσκάησζεο» πνπ έρνπλ ραξαθηήξα, θαηλνκεληθά ηνπιάρηζηνλ, ζεηηθφ θαη ηείλνπλ λα δεκηνπξγήζνπλ ηηο λνκηθέο θαη ηππηθέο πξνυπνζέζεηο ζχγθιηζεο ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ πιεζπζκψλ κε ηνπο πνιίηεο κηαο θνηλσλίαο (Μπάγθαβνο & Παπαδνπνχινπ, 2006, ζ. 294). Αθνξά, κε άιια ιφγηα, ηνκείο ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο θαη πεξηιακβάλεη πνιηηηθέο έληαμεο θαη ελζσκάησζεο (εθπαίδεπζε, ζηέγαζε, απαζρφιεζε θ.ά.). ηε ζπλέρεηα γίλεηαη κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηνπο λφκνπο πνπ ζεζκνζέηεζε ε ειιεληθή πνιηηεία πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη ην κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν. Θεσξνχκε ζεκαληηθή ηελ παξαθάησ παξάζεζε θαη ηελ θξηηηθή απνηίκεζε ησλ πνιηηηθψλ θαη ησλ κέηξσλ πνπ πηνζεηήζεθαλ, θαζψο ε επίζεκε πνιηηηθή ηνπ θξάηνπο απέλαληη ζηνπο κεηαλάζηεο κπνξεί λα επεξεάζεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηελ έληαμε ησλ 20

κεηαλαζηψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία, ηηο πνιηηηθέο επηπνιηηηζκνχ πνπ ζα αθνινπζήζνπλ, έλα ζέκα ζην νπνίν εθηεηακέλα αλαθεξφκαζηε ζηε ζπλέρεηα, αιιά θαη ηηο ζρέζεηο πνπ ζα αλαπηπρζνχλ κεηαμχ ησλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ κειψλ ηεο θπξίαξρεο πνιηηηζκηθά νκάδαο. Νόκνο 1975/1991 Ο λφκνο 1975/1991 κε ηίηιν «Πεξί Αιινδαπψλ» βαζηδφηαλ πάλσ ζηελ αληίιεςε ηεο πξνζσξηλήο παξνπζίαο ησλ κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα. Γεληθά ζηνηρεία ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ κνληέινπ είλαη ε πξνζσξηλφηεηα ηνπ αιινδαπνχ ζηε ρψξα θαη ε αληηκεηψπηζή ηνπ σο εξγάηε θαη φρη σο πνιίηε. Βαζηθφο ζηφρνο ησλ πξψησλ λνκνζεηεκάησλ ήηαλ ε κείσζε ηεο δπζαλαινγίαο κεηαμχ λφκηκσλ θαη αληηθαλνληθψλ κεηαλαζηψλ (ΔΚΚΔ, 2008, ζ. 28). ην πιαίζην απηφ επηδηψρζεθε ε πάηαμε ηεο «ιαζξνκεηαλάζηεπζεο», ησλ αηφκσλ δειαδή πνπ ζεσξνχληαλ παξάλνκνη ζηε ρψξα επεηδή δελ δηέζεηαλ ηα απαξαίηεηα έγγξαθα παξακνλήο θαη ν πεξηνξηζκφο ηεο εηζφδνπ ζηα ζχλνξα ηεο ειιεληθήο επηθξάηεηαο. Έηζη, πξσηεχνληα ξφιν ζηνλ έιεγρν ησλ κεηαλαζηψλ απνθηά ν ζηξαηφο θαη ε αζηπλνκία (Μαξβάθεο, 2001, ζ. 43). Ο ραξαθηήξαο ησλ λνκνζεηεκάησλ απηήο ηεο πεξηφδνπ είλαη θπξίσο θαηαζηαιηηθφο θαη ε πνιηηηθή πνπ ηα δηέπεη σο απνηξεπηηθή θαη ακπληηθή (Κνληηάδεο, Παπαζενδψξνπ, 2007 Ναμάθεο & Υιέηζνο, 2003). Δπίζεο, ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ εκπινθή ελφο κεγάινπ αξηζκνχ ππεξεζηψλ, ε νπνία θαζηζηά ηνλ έιεγρν θαη ηνλ ρεηξηζκφ ηεο εηζφδνπ θαη παξακνλήο ησλ αιινδαπψλ κηα δαηδαιψδε δηαδηθαζία. Απηφ είρε σο ζπλέπεηα ηελ εκπινθή ησλ κεηαλαζηψλ ζε κηα ρξνλνβφξα θαη πεξίπινθε δηαδηθαζία γηα ηελ απφθηεζε ηεο πξνζσξηλήο άδεηαο θαζψο θαη ηεο άδεηαο παξακνλήο (VPRC, 2006, ζ. 46). Ζ λνκνζεηηθή απηή απφπεηξα θξίλεηαη αλαπνηειεζκαηηθή, εθφζνλ ε έιιεηςε πξνεηνηκαζίαο ηεο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη ε απνπζία ζπληνληζκνχ κεηαμχ ησλ εκπιεθφκελσλ θνξέσλ, αιιά θαη ε αζάθεηα αλαθνξηθά κε ηελ απφθηεζε πξάζηλεο θάξηαο νδήγεζαλ ηνλ κεγαιχηεξν αξηζκφ κεηαλαζηψλ ζε απνθιεηζκφ απφ ηε ζρεηηθή δηαδηθαζία (ν.π., ζ.48). Νόκνο 2910/2001 Ο λφκνο 2910/2001 έρεη ηίηιν «Δίζνδνο θαη παξακνλή αιινδαπψλ ζηελ Διιεληθή Δπηθξάηεηα. Κηήζε ηεο Διιεληθήο Ηζαγέλεηαο κε πνιηηνγξάθεζε θαη άιιεο δηαηάμεηο». Βάζεη ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ λφκνπ θαζνξίδεηαη ε δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ δνπλ ζηε ρψξα καο κε δχν θχξηα ζηνηρεία: ηελ έθδνζε ιεπθήο θαη πξάζηλεο θάξηαο, πνπ αθνξνχζαλ ηελ άδεηα δηακνλήο, θαη ηελ άδεηα εξγαζίαο. Ο 21

λφκνο απηφο αθνξά ηνπο κεκνλσκέλνπο κεηαλάζηεο αιιά θαη ην δήηεκα ηεο νηθνγελεηαθήο ζπλέλσζεο, θαζψο ν αιινδαπφο κπνξεί λα μεθηλήζεη ηηο δηαδηθαζίεο ζπλέλσζεο (Καζηκάηε, 2009). Ζ βαζηθή ηνκή πνπ επηρεηξήζεθε κε ηνλ λφκν απηφ ήηαλ ε νξζνινγηθνπνίεζε ηνπ ζπζηήκαηνο αδεηψλ παξακνλήο θαη εξγαζίαο ησλ κεηαλαζηψλ θαη ε κεηαθνξά αξκνδηνηήησλ απφ ηηο αζηπλνκηθέο αξρέο ζηηο πεξηθεξεηαθέο ππεξεζίεο ηνπ Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ θαη ζηελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε (ΚΔΜΟ, 2004, ζ. 234). Γηα πξψηε θνξά, γίλνληαη δεηιά βήκαηα έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ ήδε ππάξρνπλ ζηε ρψξα, ζε ζρέζε κε δεηήκαηα πνπ αθνξνχζαλ ηελ πγεία, ηελ παηδεία, ηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ (Κνληηάδεο & Παπαζενδψξνπ, 2007, ζ. 13). Βέβαηα, ν έιεγρνο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο ξνήο έγηλε απζηεξφηεξνο (Glytsos, 2005, ζ. 822). Οξηζκέλεο απφ ηηο βαζηθέο δηαηάμεηο πνπ ξπζκίδεη ν λφκνο είλαη ε εθπαίδεπζε ησλ αλειίθσλ παηδηψλ ησλ κεηαλαζηψλ, αλεμαξηήησο λνκηθνχ θαζεζηψηνο ησλ γνλέσλ, θαη ε δηαζθάιηζε ίζσλ αζθαιηζηηθψλ δηθαησκάησλ κε ηνπο Έιιελεο ππεθφνπο, γηα ηνπο λφκηκνπο κεηαλάζηεο. Παξάιιεια, δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνπο πνιίηεο ηξίησλ ρσξψλ πνπ δηακέλνπλ επί δεθαεηίαο ζηε ρψξα λα ππνβάιινπλ αίηεζε απφθηεζεο ηεο ειιεληθήο ππεθνφηεηαο, κε βαζηθή πξνυπφζεζε ηελ επαξθή γλψζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ηεο ειιεληθήο ηζηνξίαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ (Βαξβηηζηψηεο & Κακπνχξνγινπ, 2006, ζ. 90). Ο Νφκνο ηξνπνπνηήζεθε θαη ζπκπιεξψζεθε κε κηα ζεηξά άιισλ λφκσλ, φπσο νη 3103/2002 (άξζξα 19-25), 3068/2002 (άξζξν 15), 3074/2002 (άξζξν 11), 3103/2003 (άξζξν 23), 3146/2003 (άξζξν 8), 3169/2003 (άξζξν 10), 3242/2004 (άξζξν 25) θαη 3274/2004(άξζξν 34). Χζηφζν, ελψ επέθεξε έλαλ αξηζκφ βειηηψζεσλ, θαηαθξίζεθε φηη επαλαιακβάλεη ηελ πξνεγνχκελε λνκνζεζία (ΔΚΚΔ, 2008, ζ. 30). Δπίζεο, ν Ν.2910/2001 θξίζεθε αλαπνηειεζκαηηθφο, θαζψο νη ρξνλνβφξεο δηαδηθαζίεο θαη ε γξαθεηνθξαηία είραλ σο απνηέιεζκα ηελ έθδνζε αδεηψλ πνπ παξαιακβάλνληαλ αθνχ είραλ ιήμεη. Έηζη, ε Διιάδα ππήξμε ε κνλαδηθή ρψξα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πνπ εμέδηδε ιεγκέλεο άδεηεο (VPRC, 2006, ζ. 51). Νόκνο 3386/2005 Ο Νφκνο 3386/2005 ζπκπεξηιακβάλεη ην ηξίην πξφγξακκα λνκηκνπνίεζεο. Ο ηίηινο ηνπ είλαη «Δίζνδνο, δηακνλή θαη θνηλσληθή έληαμε ησλ ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ ζηελ Διιεληθή Δπηθξάηεηα». Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ λένπ απηνχ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ ζπγθεληξψλνληαη ζην ηξίπηπρν λνκηκφηεηαο, αζθάιεηαο δηθαησκάησλ θαη θνηλσληθήο έληαμεο, ιακβάλνληαο ππφςε φηη ε εζληθή πνιηηηθή ππαγνξεχεηαη απφ 22

ηνπο θνηλνηηθνχο θαλνληζκνχο θαη νδεγίεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (Καςάιεο, 2007, ζ. 1).Ο λφκνο 3386/2005 είλαη απηφο πνπ γηα πξψηε θνξά αλαγλσξίδεηαη ε ππνρξέσζε ηνπ Διιεληθνχ Κξάηνπο λα πηνζεηήζεη πνιηηηθέο γηα ηελ θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ (Καζηκάηε, 2009). Ο λφκνο πηνζεηήζεθε κε ηελ πξννπηηθή λα δηεπζεηήζεη νξηζηηθά ην ζχλνιν ησλ δεηεκάησλ, ηα νπνία αθνξνχλ ηνπο νηθνλνκηθνχο κεηαλάζηεο θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο (Καςάιεο, 2007, ζ. 1). Ο ζπγθεθξηκέλνο Νφκνο ξχζκηδε δεηήκαηα πνπ αθνξνχζαλ θπξίσο πξνυπνζέζεηο εηζφδνπ θαη δηακνλήο ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ ζηε ρψξα, ζέκαηα απέιαζεο, ιεηηνπξγηθά ζέκαηα γηα ηελ θαιχηεξε θαη απνηειεζκαηηθφηεξε εθαξκνγή ησλ δηαηάμεσλ. Δπίζεο, έδηλε ηε δπλαηφηεηα λφκηκεο ηαθηνπνίεζεο ηεο δηακνλήο ζηελ Διιάδα φζσλ, γηα παξάδεηγκα, είραλ ιήμεη νη άδεηεο δηακνλήο ή φζσλ εηζήιζαλ πέξαλ ησλ δηαηάμεσλ ηνπ πξνεγνχκελνπ λφκνπ (2910/2001) θαη παξέκελαλ κε λφκηκα ζηε ρψξα, εθφζνλ πιεξνχζαλ ηηο πξνυπνζέζεηο ηνπ λένπ λφκνπ (ΔΚΚΔ, 2008, ζ.31). Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ Ν.3386/2005 είλαη ε ζχζηαζε ηνπ «Οινθιεξσκέλνπ Πξνγξάκκαηνο Γξάζεο», ην νπνίν ζα πξνσζήζεη ηελ έληαμε ησλ ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Σν Πξφγξακκα αλαγλσξίδεη ηε δηαθνξεηηθφηεηα, ηελ πνιηηηζκηθή ηδηαηηεξφηεηα θαη ηελ ίζε κεηαρείξηζε ζε θάζε πηπρή ηεο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο δσήο ησλ κεηαλαζηψλ (ΔΚΚΔ, 2008, ζ.34). Καηά ηνλ Παπαζενδψξνπ (2007), ν Ν.3386/2005 ηππνπνηεί δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο γηα ηνπο κεηαλάζηεο ηα νπνία παξνπζηάδνπλ αληηθαηηθέο θαηεπζχλζεηο. ην λνκνζεηηθφ πιαίζην ζπλππάξρεη ε απζηεξφηεηα ησλ πνιιαπιψλ ππνρξεψζεσλ κε ηε δνγκαηηθή αληίιεςε ησλ πεξηνξηζκέλσλ δηθαησκάησλ θαη ηε γξαθεηνθξαηηθή ιεηηνπξγία ηνπ δηνηθεηηθνχ ειέγρνπ. Σέινο, ςεθίζηεθε θαη ν Νφκνο 3536/2007, ν ηειεπηαίνο απφ ηελ ίδηα θπβέξλεζε. Ο Νφκνο απηφο απνηειεί θαηεπζπληήξηα γξακκή κηαο ειεγθηηθήο θαη εηζπξαθηηθήο πνιηηηθήο, ε νπνία δελ ζπλνδεχεηαη απφ ξπζκίζεηο γηα νηθνλνκηθή, πνιηηηθή, θνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ (VPRC, 2006, ζ. 62). Νόκνο 3536/2007 Ο ηίηινο ηνπ Νφκνπ 3536/2007 είλαη «Δηδηθέο ξπζκίζεηο ζεκάησλ κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο θαη ινηπψλ δεηεκάησλ αξκνδηφηεηαο Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ, Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη Απνθέληξσζεο». Ο λφκνο απηφο πξνζπάζεζε λα επηιχζεη πξνβιήκαηα πνπ εκθαλίζηεθαλ κε ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνεγνχκελνπ. Με ηνλ λέν Νφκν δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνπο κεηαλάζηεο λα θαηαζέζνπλ λέεο αηηήζεηο 23