30 Βάσεις: Ασβεστόνερο: Τι είναι το ασβεστόνερο; Ο ασβέστης είναι μια χημική ένωση που ονομάζεται υδροξείδιο του ασβεστίου [Ca(OH) 2 ]. Σε ένα ποτήρι νερό προσθέτουμε υδροξείδιο του ασβεστίου και αναδεύουμε. Αφήνουμε το περιεχόμενο να ηρεμήσει. Στον πυθμένα έχει μείνει αδιάλυτο υδροξείδιο του ασβεστίου ενώ το διαγές διάλυμα είναι διάλυμα υδροξειδίου του ασβεστίου, το ασβεστόνερο. Το ασβεστόνερο είναι ένα διαυγές διάλυμα. Ποιες είναι οι ιδιότητες του ασβεστόνερου; Το ασβεστόνερο έχει τις παρακάτω ιδιότητες που οφείλονται στο υδροξείδιο του ασβεστίου. Αλλάζει το χρώμα των δεικτών: Αν προσθέσουμε σε διάλυμα υδροξειδίου του ασβεστίου, βάμμα ηλιοτροπίου από μενεξεδί γίνεται μπλέ ενώ η φαινολοφθαλεΐνη από άχρωμη γίνεται κόκκινη. Εξουδετερώνει τα διαλύματα των oξέων: Ένα διάλυμα υδροχλωρικού οξέος με βάμμα ηλιοτροπίου έχει κόκκινο χρώμα. Όταν προσθέτουμε ασβεστόνερο σιγά - σιγά παρατηρούμε ότι μετά από την προσθήκη κάποιας ποσότητας το διάλυμα αλλάζει χρώμα και γίνεται μπλέ. Αυτό σημαίνει ότι το διάλυμα έχασε τις όξινες ιδιότητες του. Άρα το ασβεστόνερο εξουδετέρωσε το διάλυμα του οξέος. Το ασβεστόνερο είναι καλός αγωγός του ηλεκρισμού. Αν μέσα από το ασβεστόνερο διαβιβάσουμε αέριο διοξείδιο του άνθρακα, το διάλυμα θολώνει.
31 Γενικά για τις βάσεις: Τι είναι οι βάσεις; Οι βάσεις είναι μια ομάδα χημικών ενώσεων με κοινές ιδιότητες. Όταν διαλύονται στο νερό δίνουν λόγω διάστασης ανιόντα υδροξειδίου (ΟΗ ). Τι είναι ο βασικός χαρακτήρας; Βασικός χαρακτήρας είναι οι κοινές ιδιότητες των βάσεων που είναι οι εξής: 1. Έχουν γεύση πικρή και καυστική. 2. Αλλάζουν το χρώμα των δεικτών. 3. Εξουδετερώνουν τα διαλύματα των οξέων. 4. Τα υδατικά τους διαλύματα είναι καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού άρα είναι ηλεκτρολύτες. Που οφείλονται οι κοινές ιδιότητες των βάσεων; Οι κοινές ιδιότητες των βάσεων οφείλονται στα ανιόντα του υδροξειδίου (ΟΗ ) που παράγονται στα υδατικά τους διαλύματα (θεωρία Arrhenius). NaOH (aq) Na + (aq) + OH (aq) υδροξείδιο του νατρίου Ca(OH) 2(aq) Ca 2+ (aq) + 2OH (aq) υδροξείδιο του ασβεστίου H αμμωνία (NH 3 ) σε υδατικά διαλύματα συμπεριφέρεται ως βάση. Τα ανιόντα υδροξειδίου στα υδατικά διαλύματα της αμμωνίας προκύπτουν από την αντίδραση της με το νερό. NH 3(aq) + H 2 Ο ( ) NH 4 + (aq) + OH (aq)
32 Βάσεις (Arrhenius): Βάσεις χαρακτηρίζονται κατά τον Arrhenius οι ενώσεις που όταν διαλύονται στο νερό διΐστανται και δίνουν ανιόντα υδροξειδίου (ΟΗ ). Γενικός τύπος: Οι βάσεις έχουν γενικό τύπο Μ(ΟΗ) x όπου: Μ: είναι μέταλλο x: ο αριθμός οξείδωσης του Μ(x 3). Οι βάσεις, όταν διαλύονται στο νερό, διίστανται και δίνουν ανιόντα υδροξειδίου: x - x (aq) (aq) (aq) M(OH) M + xoh π.χ. + - (aq) (aq) (aq) NaOH Na + OH Παρατήρηση: Στις βάσεις ανήκει και η Αμμωνία (ΝΗ 3 ) η οποία είναι ομοιοπολική ένωση και δεν ακολουθεί τον γενικό τύπο. Όταν διαλύεται στο νερό ιοντίζεται και δίνει ανιόντα υδροξειδίου (ΟΗ ): + - 3 2 (l) (aq) 4(aq) (aq) NH + H O NH + OH Παρατήρηση: Κατά τη διάλυση τους στο νερό, οι ιοντικές ενώσεις (υδροξείδια μετάλλων, άλατα) διίστανται δηλαδή, καταστρέφεται ο κρύσταλλος και απελευθερώνονται τα προϋπάρχοντα ιόντα, ενώ οι ομοιοπολικές ενώσεις (οξέα, αμμωνία) ιοντίζονται, δηλαδή αντιδρούν με το νερό και έχουμε δημιουργία ιόντων.
33 Κατηγορίες βάσεων: Ι. Ανάλογα με τον αριθμό ΟΗ που δίνει κάθε μόριό τους όταν διαλύεται στο νερό: α. Μονοϋδροξυλικές (ή μονόξινες): Δίνουν ένα ΟΗ από κάθε μόριο βάσης. Δηλαδή έχουν τύπο ΜΟΗ: π.χ. + - (aq) (aq) (aq) MOH M + OH + - (aq) (aq) (aq) NaOH Na + OH Μονοόξινη βάση είναι και η Αμμωνία. β. Διυδροξυλικές (ή δισόξινες): Δίνουν δύο ΟΗ από κάθε μόριο βάσης. Δηλαδή έχουν τύπο Μ(ΟΗ) 2 : 2-2 (aq) (aq) (aq) M(OH) M + 2OH π.χ. 2-2 Ca(OH) Ca + 2OH γ. Πολυυδροξυλικές (ή πολυόξινες): Δίνουν περισσότερα από 2 ΟΗ από κάθε μόριο βάσης.δηλαδή έχουν τύπο Μ(ΟΗ)x, x > 2: x - x (aq) (aq) (aq) M(OH) M + xoh π.χ. Fe(OH) Fe 3+ + 3OH - 3 (aq) (aq) (aq) II. Ανάλογα με το άν διίστανται πλήρως ή μερικώς: α. Ισχυρές βάσεις: Είναι οι βάσεις που διίστανται πλήρως, π.χ. ΝaOH, KOH, Ba(OH) 2. π.χ. + - (aq) (aq) (aq) KOH K + OH
34 β. Ασθενείς βάσεις: Είναι οι βάσεις που δεν μετατρέπονται πλήρως σε ιόντα κατά την διάλυσή τους στο νερό, π.χ. ΝΗ 3. π.χ. Ονοματολογία βάσεων: Το όνομα της βάσης Μ(ΟΗ) x είναι: + - 3(aq) 2 (l) 4(aq) (aq) NH + H O NH + OH υδροξείδιο + όνομα Μ π.χ. ΚΟΗ: υδροξείδιο του καλίου Ca(OH) 2 : Ba(ΟΗ) 2 : υδροξείδιο του ασβεστίου υδροξείδιο του βαρίου Παρατηρήσεις: α. Όταν το μέταλλο έχει περισσότερους από ένα αριθμό οξείδωσης, αυτός δηλώνεται με ένα λατινικό αριθμό στο τέλος του ονόματος. π.χ. Fe(OH) 3 : υδροξείδιο του σιδήρου ΙΙΙ Fe(OH) 2 : υδροξείδιο του σιδήρου ΙΙ Cu(OH) 2 : υδροξείδιο του χαλκού ΙΙ CuOH: υδροξείδιο του χαλκού Ι β. Με βάση τις οδηγίες της IUPAC, η ονομασία των βάσεων είναι: Όνομα Μ + υδροξείδιο π.χ. ΝaΟΗ: νάτριο υδροξείδιο Fe(OH) 3 : σίδηρος (ΙΙΙ) υδροξείδιο γ. Ορισμένες βάσεις έχουν και εμπειρικές ονομασίες. ΝaΟΗ: υδροξείδιο του νατρίου ή καυστικό νάτριο ή καυστική σόδα. ΚΟΗ: υδροξείδιο του καλίου ή καυστικό κάλιο ή καυστική ποτάσα.
35 Βάσεις και δείκτες: Πώς μεταβάλλεται το χρώμα των δεικτών παρουσία βάσεων; Εκτός από τα οξέα και οι βάσεις αλλάζουν το χρώμα των δεικτών. Ειδικότερα: Το βάμμα του ηλιοτροπίου από μενεξεδί γίνεται μπλέ. Η φαινολοφθαλεΐνη από άχρωμη γίνεται κόκκινη. Η ηλιανθίνη παραμένει κίτρινη (παρουσία οξέος γίνεται κόκκινη). Παρασκευή βάσεων από οξείδια: Ποιες ενώσεις ονομάζονται βασικά οξείδια; Το βάμμα του ηλιοτροπίου με προσθήκη βάσης, από μενεξεδί γίνεται μπλέ. Βασικά οξείδια ονομάζονται ορισμένα οξείδια των μετάλλων τα οποία αντιδρούν με το νερό και σχηματίζουν τις αντίστοιχες βάσεις. Για παράδειγμα όταν το οξείδιο του ασβεστίου (CaO) και το οξείδιο του νατρίου (Νa 2 O) προστεθούν στο νερό παράγουν υδροξείδιο του ασβεστίου [Ca(OH) 2 ] και υδροξείδιο του νατρίου (ΝaΟΗ) αντίστοιχα. CaO (s) + H 2 O ( ) Ca(OH) 2(aq) Na 2 O (s) + H 2 O ( ) 2NaOH (aq) Βασεις με ιδιαίτερο ενδιαφέρον: Τι γνωρίζετε για το υδροξείδιο του καλίου (ΚΟΗ) και το υδροξείδιο του νατρίου (NaΟΗ); Φυσικές ιδιότητες: Σε καθαρή κατάσταση είναι στερεά με λευκό χρώμα. Διαλύονται εύκολα στο νερό. Χημικές ιδιότητες: Τόσο σε στερεή κατάσταση όσα και τα διαλύματα τους είναι ιδιατέρως δραστικά και
36 προσβάλλουν το δέρμα και τα μάτια, όταν έρθουν σε επαφή. Για αυτό ονομάζονται και καυστικό νάτριο και καυστικό κάλιο. Χρήσεις: Το καυστικό νάτριο και το καυστικό κάλιο χρησιμοποιούνται σε πολλές βιομηχανίες για την παρασκευή προϊόντων, όπως σαπούνια, τεχνητό μετάξι στην ανακύκλωση χαρτιού κ.α. Η κυτταρίνη με την επίδραση βάσεων αποκτά λάμψη και βάφεται εύκολα. Η διαδικασία αυτή καλείται μερσερισμός της κυτταρίνης και είναι απαραίτητη για να παρασκευαστεί τεχνητό μετάξι. Τι γνωρίζετε για την αμμωνία; Φυσικές ιδιότητες: Η αμμωνία (ΝΗ 3 ) είναι άχρωμο αέριο με αποπνικτική οσμή. Η δυσάρεστη οσμή στις τουαλέτες οφείλεται στην παρουσία αμμωνίας διότι είναι προϊόν διάσπασης των ούρων. Χρήσεις: Χρησιμοποιείται ως καθαριστικό, αντίδοτο σε τσιμπίματα κ.α. pη (πε - χα): Ποιό είναι το ph (πε - χα) ενός βασικού διαλύματος; Το ph (πε -χα) ενός διαλύματος βάσης στους 25 0 C μπορεί να έχει τιμές 14 ph 7 από 7 εως 14. Άρα pη > 7 μαρτυρά βασικό διάλυμα., Όπως βλέπουμε στον πίνακα της επόμενης σελίδας, όσο μεγαλύτερο είναι το pη τόσο πιο βασικό είναι το διάλυμα.
37 Εξουδετέρωση: Τι ονομάζεται εξουδετέρωση; Τα κατιόντα υδρογόνου (Η + ) των οξέων αντιδρούν με τα ανιόντα υδροξειδίου (ΟΗ ) των βάσεων και δίνουν μόρια Η 2 Ο [H + (aq) + OH (aq) H 2 O ( )]. Η αντίδραση αυτή λέγεται εξουδετέρωση. Ποιος είναι ο μηχανισμός της εξουδετέρωσης; Γνωρίζουμε ότι τα οξέα στα υδατικά τους διαλύματα δίνουν κατιόντα υδρογόνου (Η + ). π.χ. σε ένα υδατικό διάλυμα HCl έχουμε: HCl (aq) H + (aq) + Cl (aq)
38 Οι βάσεις στα υδατικά τους διαλύματα δίνουν ανιόντα υδροξειδίου (ΟΗ ), π.χ. σε υδατικό διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου (ΝaOH) έχουμε: NaOH (aq) Na + (aq) + OH (aq) Προσθέτοντας σταγόνες από το διάλυμα της βάσης στο διάλυμα του οξέος πραγματοποιείται η αντίδραση: H + (aq) + OH (aq) H 2 O ( ) Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται η ποσότητα των κατιόντων υδρογόνου (Η + ) στο διάλυμα με αποτέλεσμα την μείωση της οξύτητας και αύξηση του ph. Όταν έχει προστεθεί ποσότητα ανιόντων υδροξειδίου (ΟΗ ) ίση με την ποσότητα των κατιόντων υδρογόνου (Η + ) τότε θα έχει δευσμευτεί όλη η ποσότητα των Η +. Το διάλυμα που έχει προκύψει δεν έχει ούτε όξινες ούτε βασικές ιδιότητες. Είναι ουδέτερο διάλυμα και η βάση έχει εξουδετερώσει το οξύ. Το διάλυμα έχει pη = 7 δηλαδή την τιμή του pη του καθαρού νερού. Πώς μεταβάλλεται το pη διαλύματος οξέος (HCl) όταν προσθέτουμε βάση (NaOH); Το διάλυμα του οξέος έχει pη < 7. Με την προσθήκη διαλύματος βάσης η ποσότητα των κατιόντων Η + μειώνεται γιατί δεσμεύονται από τα ανιόντα ΟΗ -. Η οξύτητα του διαλύματος που οφείλεται στην παρουσία των Η + μειώνεται και το ph αυξάνεται και τελικά όταν θα έχουμε πλήρη εξουδετέρωση θα έχουμε pη = 7. Το υδατικό διάλυμα υδροχλωρίου με δείκτη φαινολοφθαλεΐνη είναι άχρωμο. Μετά την προσθήκη του υδατικού διαλύματος υδροξειδίου του νατρίου, έχουμε εξουδετέρωση και το διάλυμα χρωματίζεται κόκκινο, λόγω του δείκτη. Πώς μεταβάλλεται το pη διαλύματος οξέος (HCl) όταν προσθέτουμε βάση (NaOH); Το διάλυμα του οξέος έχει pη < 7. Με την προσθήκη διαλύματος βάσης η ποσότητα των κατιόντων Η + μειώνεται γιατί δεσμεύονται από τα ανιόντα ΟΗ -. Η οξύτητα του διαλύματος που οφείλεται στην παρουσία των Η + μειώνεται και το ph αυξάνεται και τελικά όταν θα έχουμε πλήρη εξουδετέρωση θα έχουμε pη = 7.
39 Πώς μεταβάλλεται το ph διαλύματος βάσης (ΝaOH) όταν προσθέτουμε οξύ (ΗCl); Το διάλυμα της βάσης έχει pη > 7. Με την προσθήκη διαλύματος οξέος εξουδετερώνονται τα ανιόντα υδροξειδίου με αποτέλεσμα το ph να μειώνεται και τελικά όταν θα έχουμε πλήρη εξουδετέρωση το pη θα γίνει ίσο με 7. Πώς μπορούμε να προσδιορίσουμε το τέλος της εξουδετέρωσης; Το τέλος της εξουδετέρωσης μπορεί να διαπιστωθεί οπτικά με την χρήση ενός κατάλληλου δείκτη. Η εξουδετέρωση τελειώνει όταν αλλάξει χρώμα ο δείκτης. Το δηλητήριο της σφήκας είναι βασικό, για αυτό και αντιμετωπίζεται με ξίδι, που είναι οξύ και το εξουδετερώνει. Βάσεις και καθημερινή ζωή: Που βρίσκει εφαρμογή το φαινομενο της εξουδετέ-ρωσης στην καθημερινή μας ζωή; Το φαινόμενο της εξουδετέρωσης στην καθημερινή ζωή βρίσκει εφαρμογή: Στις οδοντόπαστες: Οι περισσότερες οδοντόπαστες (εκτός από τις παιδικές) περιέχουν βάσεις ώστε να εξουδετερώνουν τα οξέα που δημιουργούνται στο στόμα από τις τροφές. Η παρουσία των οξέων στο στόμα ευνοεί την ανάπτυξη βακτηρηδίων με επιβλαβείς συνέπειες για τα δόντια. Το δηλητήριο της μέλισσας είναι όξινο, για αυτό και α- ντιμετωπίζεται με διάλυμα αμμωνίας ή διάλυμα σόδας, που είναι βασικά και το εξουδετερώνουν. Στην βαρυστομαχιά: Σε ορισμένες περιπτώσεις βαρυστομαχιάς οι ξυνίλες ο-φείλονται σε υπερβολική έκκριση υδροχλωρικού οξέος στο γαστρικό υγρό. Η κατάσταση αντιμετωπίζεται με λήψη σόδας ή οξειδίου του μαγνησίου, (βασικό οξείδιο). Στην αντιμετώπιση ατυχημάτων με λήψη οξέων από το στόμα: Χρησιμοποιείται διάλυμα υδροξειδίου του μαγνησίου [Μg(OH) 2 ] γνωστό ως γάλα μαγνησίας. Στην αντιμετώπιση των τσιμπημάτων των εντόμων: Το δηλητήριο της μέλισσας των κουνουπιών, των μυρμηγκιών και της τσουκνίδας είναι
40 όξινο και έτσι μπορεί να αντιμετωπισθεί με διάλυμα αμμωνίας ή διάλυμα σόδας τα οποία εξουδερώνουν το δηλητήριο. Στην διόρθωση του ph του εδάφους: Τα περισσότερα φυτά ευδικιμούν σε εδάφη που έχουν ph περίπου 7. Σε πολλές περιπτώσεις όταν το pη του εδάφους δεν είναι κατάλληλο για μια καλλιέργεια, προστίθενται στο έδαφος διάφορα παρασκευάσματα που αποσκοπούν στη διόρθωση του pη. Τα όξινα εδάφη μπορούν να γίνουν ουδέτερα με προσθήκη παρασκευάσματος που περιέχει υδροξείδιο του ασβεστίου Ca(OH) 2. Οικοδομικά υλικά: Τι είναι τα κονιάματα; Κονιάματα ονομάζονται τα οικοδομικά υλικά που χρησιμοποιούνται για το χτίσιμο και το σοβάντισμα των οικοδόμων. Διακρίνονται σε αεροπαγή και υδατοπαγή ή υδραυλικά. Ποιά κονιάματα χαρακτηρίζονται αεροπαγή; Αεροπαγή ονομάζονται τα κονιάματα που σκληραίνουν με τη βοήθεια του αέρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αεροπαγούς κονιάματος είναι το ασβεστοκονίαμα. Τι γνωρίζετε για το ασβεστοκονίαμα; Το ασβεστοκονίαμα είναι μίγμα ασβέστη, [υδροξείδιο το ασβεστίου Ca(OH) 2 ], άμμου και νερού και χρησιμοποιείται στο χτίσιμο και στο σοβάντισμα. Η σκλήρυνση του ασβεστοκονιάματος οφείλεται στην αντίδραση του Ca(OH) 2 με το CO 2 της ατμόσφαιρας: CO 2(g) + Ca(OH) 2 CaCO 3(s) + H 2 O ( )
41 Το ανθρακικό ασβέστιο που παράγεται, είναι μία στερεή ένωση αδιάλυτη στο νερό, με αποτέλεσμα το ασβεστοκονίαμα να σκληραίνει και να γίνεται άριστο συνδετικό υλικό. Η άμμος δεν συμμετέχει στην αντίδραση, αλλά διευκολύνει την πρόσβαση του αέρα στο εσωτερικό του κονιάματος. Ποιά κονιάματα χαρακτηρίζονται υδραυλικά ή υδατοπαγή; Υδραυλικά ή υδατοπαγή ονομάζονται τα κονιάματα που σκληραίνουν με τη βοήθεια του νερού. Τα περισσότερα υδραυλικά κονιάματα έχουν ως κύριο συστατικό το τσιμέντο. Τι γνωρίζετε για το τσιμέντο; Το τσιμέντο είναι μίγμα χημικών ενώσεων του ασβεστίου, του πυριτίου και του αργιλίου. Το τσιμέντο χρησιμοποιείται σε οικοδομικές εργασίες. Τι είναι το μπετόν και τι το μπετόν - αρμέ; Το μπετόν ή σκυροκονίαμα είναι μίγμα τσιμέντου, άμμου, χαλικιών (σκύρων) και νερού. Αν στο μπετόν τοποθετήσουμε και βέργες από σίδερο, τότε προκύπτει το μπετόν αρμέ ή οπλισμένο σκυρόδεμα.
42 Ανακεφαλαίωση: Βασικός χαρακτήρας: Είναι οι κοινές ιδιότητες διαλυμάτων των βάσεων που οφείλονται στα ιόντα ΟΗ. Βασικά οξείδια: Τα οξείδια των μετάλλων που με επίδραση νερού δίνουν βάσεις. Κυριότερες βάσεις: Καυστικό νάτριο (NaOH), καυστικό κάλιο (ΚΟΗ), αμμωνία (ΝΗ 3 ). pη (πε - χα): Τα διαλύματα βάσεων έχουν pη > 7. Εξουδετέρωση: Η αντίδραση μεταξύ Η + και OH. Τα Κονιάματα: Διακρίνονται σε αεροπαγή και υδατοπαγή.
43 Λυμένες ασκήσεις: 7. Να συμπληρώσετε τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις στις παρακάτω προτάσεις. α. Το σύνολο των κοινών... των βασικών διαλυμάτων ονομάζεται... χαρακτήρας β. Το βάμμα του ηλιοτροπίου από... σε διάλυμα βάσης γίνεται... γ. Το ph ενός βασικού διαλύματος έχει τιμές από... εως... δ. Οι βάσεις και τα οξέα αντιδρούν με μια αντιδράση που ονομάζεται... α. ιδιοτήτων, βασικός β. μενεξεδί, μπλέ γ. 7, 14 δ. εξουδετέρωση 8. Ποιές από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιές λανθασμένες: α. Οι βάσεις αντιδρούν με τα οξέα και δίνουν άλατα. β. Το ph ενός διαλύματος οξέος με προσθήκη βάσης αυξάνεται. γ. Το ph ενος διαλύματος βάσης με προσθήκη οξέως αυξάνεται. δ. Μπορούμε να προσδιορίσουμε το τέλος της εξουδετέρωσης με χρήση δεικτών. ε. Τα βασικά οξείδια είναι οξείδια των αμετάλλων. α. Η πρόταση είναι σωστή. β. Η πρόταση είναι σωστή. γ. Η πρόταση είναι λανθασμένη. δ. Η πρόταση είναι σωστή. ε. Η πρόταση είναι λανθασμένη.
44 9. Να αντιστοιχίσετε τις βάσεις της στήλης Α με τις χρήσεις που αναφέρονται στην στήλη Β. Στήλη Α 1. ΚΟΗ 2. Ca(OH) 2 3. NH 3 4. Mg(OH) 2 Στήλη Β α. Οικοδομικό υλικό β. Παρασκευή τεχνητού μεταξιού γ. Αντίδοτο στη λήψη ισχ. οξέων δ. Aντίδοτο σε τσιμπήματα 1 β, 2 α, 3 δ, 4 γ
45 Ασκήσεις για λύση: 8. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασμένες; α. Το ασβεστόνερο δεν αλλάζει το χρώμα των δεικτών. β. Οι κοινές ιδιότητες των βάσεων οφείλονται στα ανιόντα υδροξειδίου που δίνουν λόγω διάστασης στα υδατικά τους διαλύματα. γ. Οι βάσεις έχουν γεύση πικρή (ή καυστική). δ. Η φαινολοφθαλεΐνη σε διάλυμα βάσης έχει μπλέ χρώμα. ε. Το οξείδιο του Νa 2 O είναι βασικό. ζ. Το καυστικό κάλιο ΚΟΗ είναι λευκό στερεό. η. Η αμμωνία είναι υγρή ένωση. θ. Το pη ενός διαλύματος βάσης μπορεί να είναι ίσο με 12. 9. Να συμπληρώσετε τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις στις παρακάτω προτάσεις. α. Η αντίδραση ενός διαλύματος... με ένα διάλυμα βάσης ονομάζεται... β. Το διάλυμα με ph < 7 ονομάζεται... με pη = 7 ονομάζεται... και με ph > 7 ονομάζεται... γ. Τα υδροξείδια του καλίου και του νατρίου είναι... σώματα με... χρώμα και διαλύονται... στο νερό. Προκαλούν εγκαύματα στο δέρμα είναι δηλαδή... δ. Οι οδοντόπαστες περιέχουν... ώστε να... τα οξέα που δημιουργούνται στο στόμα από τις τροφές. ε. Στην βαρυστομαχιά χρησιμοποιούνται... φάρμακα τα οποία εξουδετερώνουν την περίσσεια του... οξέος στο... υγρό. ζ. Τα κονιάματα είναι... υλικά. Διακρίνονται σε... και...
46 10. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση: α. Ποια από τις επόμενες ενώσεις δεν είναι βάση. i. ΚΟΗ ii. ΝΗ 3 iii. KCl iv. Ca(OH) 2 β. Ένα βασικό διάλυμα μπορεί να έχει ph i. 7 ii. 6 iii. 1 iv. 8 γ. Χρησιμοποιούμε αμμωνία για την αντιμετώπιση τσιμπημάτων όταν το δηλητήριο είναι: i. όξινο ii. βασικό iii. σε όλες τις περιπτώσεις. δ. Το ph ενός υδατικού διαλύματος ΚΟΗ θα αυξηθεί αν προσθέσουμε i. HCl ii. νερό iii. στερεό ΚΟΗ 11. Να σημειώσετε ένα Χ στην κατάλληλη στήλη για την περιοχή pη των παρακάτω διαλυμάτων: 12. Ένα διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου (ΝaOH) είναι 4%w/w. Ποιά ποσότητα διαλύματος θα πρέπει να πάρουμε ώστε να περιέχονται σε αυτό 22g NaOH.
47 13. Να χαρακτηρίσεται τα παρακάτω διαλύματα σαν όξινα, βασικά, ουδέτερα. 14. Να γράψεις στα κενά αν το pη του διαλύματος της στήλης Α θα αυξηθεί, θα μειωθεί ή θα παραμείνει σταθερό αν προσθέσουμε στο διάλυμα της στήλης Α το σώμα της στήλης Β. 15. Να συμπληρωθούν τα κενά στις παρακάτω αντιδράσεις. α. Οξείδιο του καλίου + νερό... β. Νιτρικό οξύ + υδροξείδιο του νατρίου... + νερό. γ.... + νερό υδροξείδιο του καλίου. δ.... + υδροξείδιο του ασβεστίου θεικό ασβέστιο + νερό.
48 2 Ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Θέμα 1 ο α. Ποιές ιδιότητες των βάσεων αποτελούν τον βασικό χαρακτήρα; Που οφείλεται ο βασικός χαρακτήρας; β. Ποιά αντίδραση ονομάζεται εξουδετέρωση και γιατί. Θέμα 2 ο α. Τί είναι τα κονιάματα και σε ποιές κατηγορίες διακρίνονται; Γιατί; β. Έχουμε ένα διάλυμα βάσης το οποίο θέλουμε να εξουδετερώσουμε. Τι διάλυμα θα χρησιμοποιήσουμε και πώς μπορούμε να αντιληφθούμε το τέλος της εξουδετέρωσης; Θέμα 3 ο Ποιές από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιές λανθασμένες: α. Βασικά οξείδια είναι αυτά που αντιδρούν με το νερό και δίνουν βάσεις. β. Για την διόρθωση του ph ενός όξινου εδάφους μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διάλυμα HCl. γ. Υδατοπαγή κονιάματα είναι αυτά που για να παρασκευαστούν χρειάζονται νερό. δ. Το μπετόν αρμέ είναι μίγμα τσιμέντου, άμμου και νερού. Θέμα 4 ο Ποιά θα είναι η μεταβολή του ph (αύξηση ή μείωση) ενός διαλύματος με ph = 12, μετα την προσθήκη: α. οξέος β. στερεού ΝaOH γ. νερού
ΧΗΜΕΙΑ: Οξέα - Βάσεις - Άλατα - Περιοδικός πίνακας - Αλκάλια - Αλογόνα - Άνθρακας 49 Β. Ερωτήσεις εμπέδωσης 1. Ανάφερε τα ονόματα τριών βάσεων. Υδροξείδιο του καλίου, υδροξείδιο του νατρίου, υδροξείδιο του ασβεστίου. 2. Το δηλητήριο της τσουκνίδας είναι όξινο. Ποιο από τα παρακάτω υγρά είναι κατάλληλο για την εξουδετέρωσή του; α. ξίδι β. διάλυμα αμμωνίας γ. διάλυμα υδροχλωρικού οξέος Επειδή το δηλητήριο της τσουκνίδας είναι όξινο, το υγρό που θα χρησιμοποιήσουμε για την εξουδετέρωσή του πρέπει να είναι βασικό. Άρα, σωστη απάντηση είναι το διάλυμα αμμωνίας (β.). 3. Συμπλήρωσε τον παρακάτω πίνακα: Δείκτης χρώμα σε οξύ Βάμμα ηλιοτροπίου κόκκινο Φαινολοφθαλεΐνη άχρωμη χρώμα δείκτη μενεξεδί άχρωμη χρώμα σε βάση μπλε κόκκινη 4. Ανάφερε τρεις κοινές ιδιότητες των βάσεων. α. Οι βάσεις αλλάζουν το χρώμα των δεικτών. β. Οι βάσεις εξουδετερώνουν τα διαλύματα των οξέων. γ. Τα διαλύματα των βάσεων είναι καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού. 5. Αν ένα ανοικτό δοχείο που περιέχει ασβεστόνερο παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα εκτεθειμένο στον ατμοσφαιρικό αέρα, παρατηρούμε να σχηματίζεται στην επιφάνεια του διαλύματος μία λεπτή κρούστα. Ποια εξήγηση δίνετε; Το ασβεστόνερο περιέχει υδροξείδιο του ασβεστίου [Ca(OH) 2 ], το οποίο αντιδρά με το διοξείδιο του άνθρακα που υπάρχει στον ατμοσφαιρικό αέρα και σχηματίζεται ανθρακικό ασβέστιο (CaCO 3 ):
50 Ca(OH) 2 + CO 2 CaCO 3 + H 2 O Τοανθρακικό ασβέστιο είναι αδιάλυτο στο νερό και σχηματίζει κρούστα. 6. Ένα διάλυμα βάσης έχει ph = 12. Στο διάλυμα αυτό προσθέτουμε μία ποσότητα διαλύματος ενός οξέος. Ποια από τις παρακάτω τιμές αποκλείεται να είναι η τιμή του ph του διαλύματος που θα προκύψει; α. 11 β. 13 γ. 7 δ. 8 ε. 4,5 Με την προσθήκη οξέος στο διάλυμα βάσης, το διάλυμα γίνεται λιγότερο βασικό, δηλαδή το ph του ελαττώνεται, συνεπώς η τιμή του ph του διαλύματος που θα προκύψει αποκλείεται να είναι 13. 7. Να γράψετε με λέξεις τη χημική εξίσωση για την αντίδραση των ιόντων που πραγματοποιείται κατά την εξουδετέρωση διαλύματος οξέος από διάλυμα βάσης. Κατιόντα υδρογόνου + ανιόντα υδροξειδίου μόρια νερού 8. Συμπλήρωσε με τις κατάλληλες λέξεις την αντίδραση: διοξείδιο του άνθρακα + υδροξείδιο του ασβεστίου... +... διοξείδιο του άνθρακα + υδροξείδιο του ασβεστίου ανθρακικό ασβέστιο + νερό. 9. Ποια κονιάματα ονομάζονται αεροπαγή και ποια υδατοπαγή; Αεροπαγή ονομάζονται τα κονιάματα που σκληραίνουν με τη βοήθεια του αέρα, ενώ υδατοπαγή αυτά που σκληραίνουν με τη βοήθεια του νερού. 10. Τι είναι το μπετόν και τι το μπετόν αρμέ; Το μπετόν είναι μίγμα τσιμέντου, άμμου, χαλικιών και νερού, ενώ το μπετόν αρμέ είναι μπετόν που περιέχει και σιδερένιες βέργες για μεγαλύτερη αντοχή.
51 Άλατα: Αλάτι (χλωριούχο νάτριο): Ποια χημική ένωση είναι το κοινό μαγειρικό αλάτι; Το κοινό μαγειρικό αλάτι είναι η χημική ένωση χλωριούχο νάτριο (NaCl). Το χλωριούχο νάτριο βρίσκεται διαλυμένο στο θαλασσινό νερό με αποτέλεσμα το νερό αυτό να έχει αλμυρή γεύση. Αποθηκευτικός χώρος αλατιού σε αλυκή. Πως παραλαμβάνεται το χλωριούχο νάτριο από το θαλασσινό νερό; Το αλάτι παραλαμβάνεται από το νερό της θάλασσας κυρίως από τις αλυκές, οι οποίες είναι δεξαμενές δίπλα στη θάλασσα. Οι αλυκές γεμίζουν με θαλασσινό νερό τον χειμώνα. Τους θερμούς καλοκαιρινούς μήνες το νερό εξατμίζεται και στον πυθμένα παραμένει ένα παχύ στρώμα στερεού χλωριούχου νατρίου με προσμίξεις αλάτων μαγνησίου και καλίου. Ποιες είναι οι ιδιότητες του χλωριούχου νατρίου; Το υδατικό διάλυμα χλωριούχου νατρίου είναι καλός αγωγός του ηλεκτρισμού. Η αγωγιμότητα του διαλύματος οφείλεται στα κατιόντα νατρίου (Νa + ) και τα ανιόντα χλωρίου (Cl ) που απελευθερώνονται στο διάλυμα. Το χλωριούχο νάτριο είναι ένα κρυσταλλικό στερεό. Το κρυσταλλικό πλέγμα που αποτελείται από τα κατιόντα Na + και τα ανιόντα Cl διατεταγμένα στο χώρο χωρίς να υπάρχουν μόρια χλωριούχου νατρίου. Με τη διάλυση στο νερό καταστρέφεται το κρυσταλλικό πλέγμα και τα ιόντα ελευθερώνονται στο διάλυμα.
52 Οι υπόλοιπες φυσικές ιδιότητες του χλωριούχου νατρίου αναφέρονται στη συνέχεια: χρώμα: λευκό φυσική κατάσταση: στερεό γεύση: αλμυρή πυκνότητα: 2,2 g/ml σημείο τήξης: 801 ο C σημείο ζέσης: 1465 o C διαλυτότητα σε g/100 g νερόυ: 36g Ποιές είναι οι χρήσεις του χλωριούχου νατρίου; Οι κυριότερές του χρήσεις είναι: Σαν άρτυμα στη μαγειρική. Αρτύματα είναι οι ουσίες που προστίθενται στα φαγητά για να τα κάνουν πιο εύγευστα. Σαν συντηρητικό για πολλά τρόφιμα. Κρέας, ψάρια, ελιές, τουρσιά, τυριά κ.α. διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αλάτι (παστά τρόφιμα). Σαν αντιπηκτικό. Το νερό πήζει στους 0 ο C, αλλά αν διαλύσουμε αλάτι σε αυτό, το σημείο πήξεως μειώνεται. Για αυτό χρησιμοποιείται στους αυτοκινητόδρομους το χειμώνα, για να λυώνει τα χιόνια και τους πάγους. Κρυσταλλικό πλέγμα χλωριούχου νατρίου Ποια είναι η σημασία του χλωριούχου νατρίου για τον άνθρωπο; Το χλωριούχο νάτριο είναι απαραίτητη ένωση για τον άνθρωπο, ο οποίος πρέπει να καταναλώνει 12-20 g την ημέρα. Ειδικότερα το NaCl: Είναι απαραίτητο για την κυκλοφορία των υγρών του αίματος. Βοηθά στην έκκριση του γαστρικού υγρού και επομένως στην πέψη. Η στέρηση του ΝaCl προκαλεί πολλές παρενέργειες όπως ζαλάδες, κακή λειτουργεία του νευρικού συστήματος και της καρδιάς, απώλεια ισορροπίας κ.α. Από την άλλη, υπερβολική κατανάλωση άλατος προκαλεί αύξηση της πίεσης (υπέρταση).
53 Γενικά για τα άλατα: Τι είναι τα άλατα; Τα άλατα είναι μία μεγάλη κατηγορία χημικών ενώσεων με κοινές ιδιότητες. Άλατα εκτός από το χλωριούχο νάτριο είναι η κιμωλία, το μάρμαρο, τα όστρακα, οι σταλακτίτες και σταλαγμίτες καθώς και πολλές κατηγορίες ορυκτών και μεταλλευμάτων. Αλάτι σε ορυκτή μορφή. Ποιες είναι οι κοινές ιδιότητες των αλάτων; Οι κοινές ιδιότητες των αλάτων είναι: 1. Είναι στερεές κρυσταλλικές ουσίες (σε συνήθη θερμοκρασία). 2. Είναι ηλεκτρολύτες, δηλαδή τα διαλύμα και τα τήγματά τους άγουν το ηλεκτρικό ρεύμα. 3. Εμφανίζουν υψηλά σημεία ζέσης και τήξης. Πως μπορούμε να παρασκευάσουμε τα άλατα; Τα άλατα μπορούν να παρασκευαστούν με δύο τρόπους: α. Με εξουδετέρωση: Η αντίδραση εξουδετέρωσης έχει τη γενική μορφή: Παράδειγμα: οξύ + βάση αλάτι + νερό HCl (aq) + NaOH (aq) NaCl (aq) + H 2 O ( ) Τα άλας NaCl που παρασκευάστηκε με αυτό τον τρόπο είναι ευδιάλυτο και παραμένει διαλυμένο στο νερό. β. Με καταβύθιση: Με αυτόν τον τρόπο παρασκευάζονται τα δυσδιάλυτα άλατα, όπως ο χλωριούχος άργυρος (AgCl).
54 Για να πετύχουμε τον σχηματισμό αυτών των αλάτων αναμιγνύουμε δύο διαλύματα αλάτων, που το ένα περιέχει κατιόντα Ag + π.χ. του νιτρικού αργύρου (AgNO 3(aq) ) και το άλλο ανιόντα χλωρίου Cl, π.χ. χλωριούχου νάτριου (NaCl). Με αυτόν τον τρόπο πραγματοποιείται η αντίδραση: AgNO 3(aq) + NaCl (aq) AgCl (s) + NaNO 3(aq) O χλωριούχος άργυρος είναι δυσδιάλυτος στο νερό και καταβυθίζεται ως στερεό. Με ανάλογο τρόπο μπορούν να παρασκευαστούν πολλά άλατα, όπως το ανθρακικό ασβέστιο: CaCl 2(aq) + Na 2 CO 3(aq) 2NaCl (aq) + CaCO 3(s) χλωριούχο ανθρακικό χλωριούχο ανθρακικό ασβέστιο νάτριο νάτριο ασβέστιο Οι παραπάνω αντιδράσεις ονομάζονται αντιδράσεις διπλής αντικατάστασης. Τι είναι τα ευδιάλυτα και τι τα δυσδιάλυτα άλατα; Ευδιάλυτα χαρακτηρίζονται τα άλατα που διαλύονται σε μεγάλες ποσότητες στο νερό. Δυσδιάλυτα χαρακτηρίζονται τα άλατα που διαλύονται πολύ λίγο ή καθόλου στο νερό. Τι είναι η διαλυτότητα; Διαλυτότητα μίας ουσίας σε κάποιο διάλυμα ονομάζεται το μέγεθος που εκφράζει τη μέγιστη ποσότητα ουσίας που μπορεί να διαλυθεί σε ορισμένη ποσότητα διαλύτη. Συνήθως η διαλυτότητα είναι η μεγαλύτερη ποσότητα ουσίας που μπορεί να διαλυθεί σε 100 g διαλύτη, σε συγκεκριμένη θερμοκρασία. Προσθήκη υδατικού διαλύματος ΝaCl σε υδατικό διάλυμα AgNO 3. Παρατηρούμε το σταδιακό σχηματισμό του AgCl, ο οποίος είναι αδιάλυτος στο νερό.
55 Τι είναι τα λιπάσματα; Λιπάσματα είναι οι ουσίες οι οποίες προστίθενται στο έδαφος για να αναπληρώσουν τα στοιχεία που καταναλώνονται από τα φυτά. Τα λιπάσματα μπορεί να είναι φυσικά όπως η κοπριά των ζώων ή τεχνητά, τα οποία είναι ευδιάλυτα άλατα όπως το νιτρικό αμμώνιο, το θειικό κάλιο και άλλα. Τι είναι τα μικτά λιπάσματα; Μικτά ονομάζονται τα λιπάσματα που περιέχουν μίγμα ενώσεων του αζώτου, του φωσφόρου και του καλίου. Τα φυτά χρειάζονται σε μεγάλες ποσότητες άζωτο και σε μικρότερες αλλά σημαντικές ποσότητες φωσφόρο και κάλιο. Απαραίτητες είναι και κάποιες άλλες ουσίες στοιχείων σε πολύ μικρές ποσότητες, οι οποίες ονομάζονται μικροθρεπτικές. Έτσι τα λιπάσματα περιέχουν συνήθως μίγματα ενώσεων του αζώτου (NH + 4 ή ΝΟ 3 ), του φωσφόρου (σαν P 2 O 5 ) και του καλίου (σαν Κ 2 Ο), ώστε να καλύπτουν τις περισσότερες Το φαινόμενο του ευτροφισμού σε λίμνη. ανάγκες των φυτών. Κάθε μικτό λίπασμα χαρακτηρίζεται με αριθμούς, για παράδειγμα 15-10 - 4, που δείχνουν την περιεκτικότητα σε άζωτο - φώσφορο - κάλιο %w/w. Τι είναι το φαινόμενο του ευτροφισμού; Το φαινόμενο του ευτροφισμού στον ποταμό Αλιάκμονα. Το φαινόμενο του ευτροφισμού εμφανίζεται σε υγρά οικοσυστήματα (ποτάμια, λίμνες, παράκτιες περιοχές). Τα ευδιάλυτα άλατα που αποτελούν τα λιπάσματα παρασύρονται από το νερό της βροχής, εισέρχονται στους υδροφόρους ορίζοντες και τελικά καταλήγουν στις λίμνες, τα ποτάμια και τη θάλασσα.
56 Με τα λιπάσματα, τα υδρόβια φυτά και το φυτοπλαγκτόν, αναπτύσσονται υπερβολικά και η ισορροπία των οικοσυστημάτων ανατρέπεται. Το αποτέλεσμα είναι και να μειώνονται οι πληθυσμοί των ψαριών από έλλειψη οξυγόνου. Ανακεφαλαίωση: Άλατα: Κατηγορία χημικών ενώσεων με κοινές ιδιότητες. Ιδιότητες αλάτων: Στερεές, κρυσταλλικές ουσίες με υψηλά σημεία ζέσης και τήξης, που σχηματίζουν ηλεκτρολυτικά διαλύματα. Παρασκευές αλάτων: Με εξουδετέρωση (ευδιάλυτα) και με καταβύθιση (δυσδιάλυτα). Λιπάσματα: Παρασκευάσματα (φυσικά ή τεχνητά) που αναπληρώνουν τα απαραίτητα στοιχεία στο έδαφος, για την ανάπτυξη φυτών. Ευτροφισμός: Προκαλείται από εκτεταμένη ή υπερβολική χρήση λιπασμάτων, σε ποτάμια, λίμνες και παράκτιες περιοχές.
57 Λυμένες ασκήσεις: 10. Σε κάθε μία από τις ερωτήσεις να κυκλώσεις την σωστή απάντηση: α. Ο χημικός τύπος του καθαρού μαγειρικού άλατος είναι: i. ΝaCl ii. HCl iii. NaOH iv. Na 2 CO 3 β. Το μαγειρικό αλάτι αποτελείται από στοιχειώδη σωματίδια που είναι: i. μόρια ii. άτομα iii. ιόντα γ. Ένα υδατικό διάλυμα άλατος πήζει στους: i. 0 ο C ii. -3 ο C iii. 2 ο C α. i, β. iii, γ. ii 11. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: α. Το κρυσταλλικό πλέγμα του χλωριούχου νατρίου αποτελείται από κατιόντα... και ανιόντα... σε καθορισμένη διάταξη. β. Οι αλυκές είναι αβαθείς περιοχές στις οποίες το... εξατμίζεται και παίρνουμε το... γ. Τα ψάρια που διατηρούνται σε αλάτι ονομάζονται... δ. Το σημείο πήξης ενός διαλύματος χλωριούχου νατρίου είναι... από 0 ο C. ε. Τα οξέα οι βάσεις και τα άλατα αποτελούν τις ενώσεις που ονομάζονται... ζ. Το ΝaCl είναι ένα αλάτι ευδιάλυτο στο νερό, ενώ το ανθρακικό ασβέστιο είναι ένα... αλάτι. α. νατρίου, χλωρίου β. νερό, αλάτι γ. αλίπαστα δ. μικρότερο ε. ηλεκτρολύτες ζ. δυσδιάλυτο
58 12. Να χαρακτηριστούν ώς σωστές ή ως λανθασμένες οι παρακάτω προτάσεις: α. Το μαγειρικό άλάτι παραλαμβάνεται με εξάτμιση του θαλασσινού νερού. β. Το στερεό χλωριούχο νάτριο αποτελείται από μόρια χλωριούχου νατρίου. γ. Το NaCl είναι άρτυμα, για αυτό χρησιμοποιείται ως συντηρητικό. δ. Τα δυσδιάλυτα άλατα παρασκευάζονται με εξουδετέρωση οξέων και βάσεων. ε. Τα μικτά λιπάσματα περιέχουν ενώσεις αζώτου, φωσφόρου και καλίου. α. Η πρόταση είναι σωστή. β. Η πρόταση είναι λανθασμένη, γιατί το χλωριούχο νάτριο είναι κρυσταλλικό πλέγμα που αποτελείται από τα κατιόντα Na + και τα ανιόντα Cl. γ. Η πρόταση είναι λανθασμένη, γιατί το άρτυμα είναι ουσία που κάνει το φαγητό πιο εύγεστο. δ. Η πρόταση είναι λανθασμένη, γιατί τα δυσδιάλυτα άλατα παρασκευάζονται με την διαδικασία της καταβύθισης. ε. Η πρόταση είναι σωστή. 13. Να συμπληρώσετε το όνομα του αλατιού που σχηματίζεται: α. υδροχλωρικό οξύ + υδροξείδιο του νατρίου... + νερό β. θειικό οξύ + υδροξείδιο του ασβεστίου... + νερό γ. χλωριούχο νάτριο + νιτρικός άργυρος... + νιτρικό νάτριο δ. θειικό οξύ + χλωριούχο βάριο... + υδροχλωρικό οξύ α. χλωριούχο νάτριο, β. θειικό ασβέστιο, γ. χλωριούχος άργυρος, δ. θειικό βάριο 14. Ο σάκος ενός λιπάσματος βάρους 50 Kg γράφει τα εξής: Ν - P - K, 20-10 - 5. Πόσα Kg αζώτου, φωσφόρου και καλίου περιέχονται στο λίπασμα; Οι αριθμοί 20-10 - 5 δείχνουν τις περιεκτικότητες (%w/w) κατά βάρος του αζώτου,
59 φωσφόρου και καλίου. Άρα: Στα 100 Kg λιπάσματος περιέχονται 20 Kg αζώτου. Στα 50 Κg x; 100x = 20 50 x = 10 Kg αζώτου Στα 100 Kg λιπάσματος περιέχονται 10 Kg φωσφόρου. Στα 50 Κg y; 100y = 10 50 y = 5 Kg φωσφόρου Στα 100 Kg λιπάσματος περιέχονται 5 Kg καλίου. Στα 50 Κg z; 100z = 5 50 y = 2,5 Kg καλίου 15. Η διαλυτότητα του NaCl στους 25 ο C είναι 25 g ανά 100 g νερού. Ποια είναι η περιεκτικότητα κ.β. (% w/w) του κορεσμένου διαλύματος; Το κορεσμένο διάλυμα περιέχει τη μεγαλύτερη ποσότητα άλατος που μπορεί να διαλυθεί. Άρα περιέχει 25 g σε 100 g νερού. Η μάζα του διαλύματος είναι: m δ/τος = m δ/τη + m δ.ο. m δ/τος = 100 + 25 = 125g Άρα έχουμε: Στα 125 g διαλύματος περιέχονται 25 g NaCl. Στα 100 g x; 125x = 25 100 x = 20 g NaCl, άρα 20 % w/w
60 Ασκήσεις για λύση: 16. Να συμπληρώσετε τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις στις παρακάτω προτάσεις. α. Τα άλατα ανήκουν στους ηλεκτρολύτες δηλαδή τα... διαλύματα τους άγουν το... ρεύμα. β. Τα άλατα εμφανίζουν κοινές ιδιότητες όπως υψηλό σημείο... και είναι κρυσταλλικές... ουσίες. γ. Όταν το νερό περιέχει αλάτι... σε θερμοκρασία μικρότερη από 0 ο C. δ. Ευδιάλυτα χαρακτηρίζονται τα άλατα που διαλύονται σε σημαντικές ποσότητες στο... ε. Τα μικτά λιπάσματα αποτελούνται από ενώσεις...,... και... ενώ περιέχουν σε πολύ μικρές ποσότητες και ενώσεις άλλων στοιχείων που ονομάζονται... ζ. Η εκτεταμένη χρήση λιπασμάτων προκαλεί το φαινόμενο του... 17. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασμένες; α. Τα ευδιάλυτα άλατα μπορούν να παρασκευαστούν με αντιδράσεις εξουδετέρωσης. β. Σε περίπτωση έντονης μυικής άσκησης η περιεκτικότητα σε χλωριούχο νατρίο στα υγρά του σώματος αυξάνεται. γ. Το χλωριούχο νάτριο είναι απαραίτητο σε όλους τους ζωικούς οργανισμούς. δ. Το ανθρακικό ασβέστιο είναι ευδιάλυτο άλας. ε. Η κοπριά είναι τεχνητό λίπασμα. ζ. Η υπερβολική κατανάλωση άλατος προκαλεί αύξηση της πίεσης (υπέρταση). η. Το χλωριούχο νάτριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως συντηρητικό τροφίμων. θ. Τα τεχνητά λιπάσματα είναι δυσδιάλυτα άλατα.
61 18. Να αντιστοιχίσετε την ονομασία στη στήλη Α με τον τύπο της ένωσης στη στήλη Β. Στήλη Α 1. Υδροχλωρικό οξύ 2. Θειικό οξύ 3. Νιτρικό οξύ 4. Αμμωνία 5. Χλωριούχο νάτριο 6. Θειϊκό νάτριο Στήλη Β α. ΝaCl β. ΗCl γ. Η 2 SO 4 δ. ΝH 3 ε. Νa 2 SO 4 στ. ΗΝΟ 3 ζ. NaOH 19. Πώς μπορούμε να διαπιστώσουμε αν ένα στερεό είναι NaCl ή CaCO 3. 20. Ένα κορεσμένο υδατικό διάλυμα βρωμιούχου νατρίου (NaBr) περιέχει 30g άλατος σε 280g διαλύματος. Ποιά είναι η διαλυτότητα του χλωριούχου νατρίου σε αυτή τη θερμοκρασία σε g NaBr ανά 100g H 2 O; 21. Ένα λίπασμα 50kg περιέχει 12,5kg αζώτου, 10 kg φωσφόρου, 5kg καλίου. Τί γράφει η συσκευασία του λιπάσματος;
62 3 Ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Θέμα 1 ο α. Ποιές είναι οι χρήσεις του χλωριούχου νατρίου; β. Ποιά η σημασία του χλωριούχου νατρίου για τον άνθρωπο; Θέμα 2 ο 1. Πώς παρασκευάζονται τα άλατα; 2. Τί είναι τα μικτά λιπάσματα; Θέμα 3 ο Να επιλέξετε την σωστή απάντηση στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Ποιά από τις παρακάτω ενώσεις δεν είναι αλάτι; α. NaCl β. Na 2 CO 3 γ. BaSO 4 δ. HCl 2. Ποιό από τα παρακάτω λιπάσματα είναι φυσικό; α. Νιτρικό αμμώνιο β. κοπριά γ. θειικό αμμώνιο δ. θειικό κάλιο Θέμα 4 ο Ένα λίπασμα 20kg γράφει στην συσκευασία 20-10 - 0. Τί ποσότητες αζώτου - φωσφόρου - καλίου περιέχει;
63 Β. Ερωτήσεις εμπέδωσης 1. Το μαγειρικό αλάτι αποτελείται από στοιχειώδη σωματίδια που είναι: α. μόρια β. άτομα γ. ιόντα Η σωστή απάντηση είναι η γ. ιόντα. 2. Συμπλήρωσε τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις: Το κρυσταλλικό πλέγμα του χλωριούχου νατρίου αποτελείται από διατεταγμένα κατιόντα... και ανιόντα... Οι αλυκές είναι αβαθείς περιοχές στις οποίες το... εξατμίζεται και παίρνουμε το... Στο θαλασσινό νερό είναι διαλυμένα σε πολύ μικρές ποσότητες και άλλα άλατα, που περιέχουν..., μαγνησίου, ασβεστίου, καλίου, βρωμίου, ιωδίου και άλλων στοιχείων. Πολλά ψάρια που διατηρούνται με μαγειρικό αλάτι ονομάζονται... Το σημείο πήξης υδατικού διαλύματος χλωριούχου νατρίου είναι... από τους 0 ο C. νατρίου, χλωρίου νερό, αλάτι ιόντα αλίπαστα μικρότερο 3. Σημείωσε (Σ) για κάθε σωστή και (Λ) για κάθε λανθασμένη ιδιότητα: Το χλωριούχο νάτριο έχει τις παρακάτω ιδιότητες: Στερεό (Σ) Κίτρινο (Λ) ελαφρύτερο του νερού (Λ) Τα διαλύματά του είναι καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού (Σ) αλμυρό (Σ) γλυκό (Λ)
64 4. Σημείωσε με ένα Χ ποια από τα υλικά του παρακάτω πίνακα είναι άλατα: Ηλεκτρολύτες Σαπούνι Ασβέστης Γύψος Ξίδι Μάρμαρο Λεμόνι Απορρυπαντικό πλυντηρίων Υδροξείδιο του νατρίου Αμμωνία Άλατα Χ Χ Χ Χ 5. Σημείωσε με ένα (Ε) ή (Δ) αντίστοιχα, ποια από τα άλατα του παρακάτω πίνακα είναι ευδιάλυτα και ποια δυσδιάλυτα, αφού συμβουλευτείς τον αντίστοιχο πίνακα της διδακτικής σου ενότητας: χλωριούχο νάτριο χλωριούχος άργυρος ανθρακικό ασβέστιο φωσφορικό ασβέστιο νιτρικός άργυρος Ε Δ Δ Δ Ε 6. Συμπλήρωσε το όνομα και το χημικό τύπο του άλατος που παρασκευάζεται με την παρακάτω αντίδραση: α. β. HCl (aq) + NaOH (aq)... + H 2 O ( ) α. χλωριούχο νάτριο β. ΝaCl (aq)
65 7. Ένα λίπασμα γράφει στην ετικέτα του 12-14 - 17. Τι χαρακτηρίζουν κατά σειρά οι αριθμοί αυτοί; To 12 σημαίνει ότι η περιεκτικότητα σε άζωτο του λιπάσματος είναι 12 % w/w. To 14 σημαίνει ότι η περιεκτικότητα σε φωσφόρο του λιπάσματος είναι 14 % w/w. To 17 σημαίνει ότι η περιεκτικότητα σε κάλιο του λιπάσματος είναι 17 % w/w. 8. Γράψε ένα φυσικό λίπασμα και ένα τεχνητό. Ένα φυσικό λίπασμα είναι η κοπριά των ζώων, ενώ ένα τεχνητο είναι το νιτρικό αμμώνιο. 9. Όταν τα φύλλα ενός φυτού κιτρινίζουν και δεν είναι φθινόπορο, τότε υποβοηθούμε το πρασίνισμά τους προσθέτοντας σίδηρο, σε μορφή άλατος στο χώμα. Σημειωσε ποιο αλάτι είναι το καταλληλότερο για πρασίνισμα των φύλλων του φυτού: σιδηροπυρίτης FeS 2 (ορυκτό δυσδιάλυτο) θειικός σίδηρος FeSO 4 (ευδιάλυτο) ανθρακικό ασβέστιο CaCO 3 Για να είναι το αλάτι κατάλληλο θα πρέπει να περιέχει σίδηρο και να είναι διαλυτό στο νερό, για αυτό επιλέγουμε το θειικό σίδηρο.
66 Λύσεις των ασκήσεων: Ασκήσεις για λύση: 8. α. Λ β. Σ γ. Σ δ. Λ ε. Σ ζ. Σ η. Λ θ. Σ 9. α. οξέος, εξουδετέρωση β. όξινο, ουδέτερο, βασικό γ. στερεά, λευκό, εύκολα, καυστικά δ. βάσεις, εξουδετερώνουν ε. βασικό, υδροχλωρικό, γαστρικό ζ. οικοδομικά, αεροπαγή, υδατοπαγή. 10. α. iii β. iv γ. i δ. iii 11. 0 < ph < 7: ξίδι, διοξείδιο του άνθρακα 7 < ph < 14: όλα τα υπόλοιπα. 12. 550g 13. HCl: όξινο, χλωρίνη: βασικό, ασβεστόνερο: βασικό, σάλιο: ουδέτερο, ντοματοχυμός: όξινο, αίμα: βασικό, γαστρικό υγρό: όξινο, απεσταγμένο νερό: ουδέτερο. 14. αύξηση, μείωση, αύξηση, σταθερό, αύξηση. 15. α. Υδροξείδιο του καλίου β. Νιτρικό νάτριο γ. Οξείδιο του καλίου δ. Θειικό οξύ. 2 Ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Θέμα 2ο: β. Θα χρησιμοποιήσουμε διάλυμα οξέος και το τέλος της εξουδετέρωσης θα το διαπιστώσουμε με δείκτη. Θέμα 3ο: α. Σ β. Λ Γ. Λ Δ. Λ Θέμα 4ο: α. Μείωση β. Αύξηση γ. Μείωση. Ασκήσεις για λύση: 16. α. υδατικά, ηλεκτρικό β. τήξης, στερεές γ. παγώνει δ. νερό ε. αζώτου, φωσφόρου, καλίου, μικροθρεπτικές ζ. ευτροφισμού. 17. α. Σ β. Λ γ. Σ δ. Λ ε. Λ ζ. Σ η. Σ θ. Λ 18. 1. β 2.γ 3.στ 4. δ 5. α 6. ε 19. Θα διαλύσουμε το στερεό στο νερό. Αν διαλύεται είναι ΝaCl ενώ αν δε διαλύεται είναι CaCO 3. 20. 12g NaBr / 100g H 2 O. 21. 25-20-10. 3 Ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Θέμα 3ο: 1. δ 2. β Θέμα 4ο: 4Κg αζώτου, 2Kg φωσφόρου, 0Kg καλίου.