Πανελλαδικές εξετάσεις 2017 Νεοελληνική Γλώσσα
ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ [Επιστήμη και επιστήμονες] H επιστήμη, ως αέναος αγώνας του ανθρώπου για την κατάκτηση της γνώσης, με την οξυδερκή παρατήρηση, τη διαίσθηση και την έρευνα, ανοίγει συνεχώς νέους ορίζοντες και φωτίζει τον νου. Επιστήμη, βέβαια, και τεχνολογία δεν ταυτίζονται, διότι η επιστήμη παραμένει προσηλωμένη στην όλο και πιο βαθιά κατάκτηση της γνώσης, ενώ η τεχνολογία έχει ως επιδίωξη την αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης για την υπηρέτηση των τρεχουσών, πρακτικών αναγκών του ανθρώπου. Πολύ χαρακτηριστικά, ο Αϊνστάιν [1879-1955] είχε τονίσει ότι η επιστήμη μπορεί να προσφέρει τα μέσα για την ανάπτυξη σκοπών, τους οποίους έχουν οραματιστεί προσωπικότητες που διαθέτουν υψηλά ηθικά ιδανικά.
Εάν βέβαια ο Αϊνστάιν είχε ζήσει ολόκληρο τον εικοστό αιώνα, με επαναστάσεις, παγκοσμίους θερμούς και ψυχρούς πολέμους, αλλά και δοξασμένο από τη ραγδαία ανάπτυξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας, ίσως προβληματιζόταν περισσότερο. Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας, η οποία έχει προσλάβει φρενήρεις ρυθμούς στην εποχή μας, εγείρουν απορίες και συγκλονιστικά ερωτήματα. Η επιστήμη αναπτύσσεται συνήθως σε σχέση με τις πρακτικές ανάγκες των ανθρώπων, ακολουθεί όμως βασικά την εξέλιξη μιας κοινωνίας και αντικατοπτρίζει το συγκεκριμένο πνευματικό και ηθικό της επίπεδο. Όμως η τεχνολογία, που βελτίωσε σημαντικά τις συνθήκες της ζωής μας, βοήθησε ή εμπόδισε τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο άνθρωπος; Τα ευγενή ιδεώδη του ανθρωπισμού διασύρθηκαν και υπονομεύθηκαν στις μέρες μας. Η σύγχυση πραγματικών και πλασματικών αναγκών, η πνιγηρή εντατικοποίηση του ρυθμού της ζωής στις μεγαλουπόλεις, η εσωτερική μοναξιά, το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν βαθύτατα και παρεμποδίζουν την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων.
Μέσα στο κλίμα αυτό ζει, μεγαλώνει και εργάζεται ο σύγχρονος επιστήμονας. Ο επιστήμονας βαρύνεται με πολύμορφη ευθύνη για τη γνώση που κατά κάποιον τρόπο παράγει και οφείλει να προβλέπει οποιοδήποτε πιθανό κίνδυνο που θα μπορούσε να προέλθει από τη χρήση της ή την κατάχρησή της στο μέλλον για τον άνθρωπο και για την οικουμένη. Πρέπει να αποφασίζει με άγρυπνη συνείδηση και υπευθυνότητα εάν τα αποτελέσματα των ερευνών του πρέπει τελικά να εφαρμοσθούν. Κάθε επιστημονικό επίτευγμα πρέπει να εξετάζεται όχι μόνο ως γνωστική ή υλική κατάκτηση, αλλά και για το αν θα αποβεί ευεργετικό ή επιζήμιο, ή και καταστρεπτικό, για την ύπαρξη του ανθρώπου. Τον έλεγχο αυτό κανένας άλλος δεν μπορεί ή δεν επιτρέπεται να επιβάλλει στη συνειδητή ελευθερία του επιστήμονα παρά μόνον η συναίσθηση της ανθρώπινης και γενικά της κοινωνικής του ευθύνης.
Δυστυχώς, όμως, οι αποφάσεις για τη χρησιμοποίηση από τη σύγχρονη τεχνολογία επιστημονικών γνώσεων και ανακαλύψεων δεν ανήκουν πάντοτε στην απόφαση ή στη σύμφωνη γνώμη εκείνων που τις ανακάλυψαν, ούτε οι πολλαπλές συνέπειες από τη χρήση τους έχουν όσο και όπως θα άρμοζε υπολογισθεί. Για τούτο, συχνά οι στόχοι μιας ερευνητικής πορείας διασπείρονται. Πολλοί διάσημοι ερευνητές δεν μπόρεσαν να προβλέψουν τις πρακτικές εφαρμογές των ανακαλύψεών τους. Για να παραμείνουν όμως οι στόχοι της επιστήμης ανθρωποκεντρικοί, κρίνεται απολύτως αναγκαίος ο επανακαθορισμός τους από «προσωπικότητες με υψηλά ηθικά ιδανικά», κατά τον Αϊνστάιν, δηλαδή από έντιμους, συνεπείς και ανιδιοτελείς, διορατικούς, ειλικρινείς και αντικειμενικούς ανθρώπους-επιστήμονες. Γρηγόρης Σκαλκέας, Διασκευή από ομιλία στην Ακαδημία Αθηνών.
Α1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-110 λέξεις). Μονάδες 25
Απάντηση θέματος Α1 Περίληψη Ο συγγραφέας αναφέρεται στην αμοιβαία επίδραση επιστήμης και τεχνολογίας. Αρχικά διαχωρίζει την επιστήμη που επιζητά τη βαθύτερη γνώση από την τεχνολογία η οποία έχει σκοπό την πρακτική εφαρμογή των επιστημονικών επιτευγμάτων. Κατόπιν διατυπώνει το ερώτημα αν η ταχύτατη εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας έχουν βελτιώσει τους ανθρώπους σε μια εποχή κατά την οποία επικρατούν η απομόνωση και η έλλειψη ανθρωπισμού. Ο σύγχρονος επιστήμονας θα αποφασίσει, υπεύθυνα, αν τα αποτελέσματα των ερευνών του πρέπει τελικά να εφαρμοστούν. Συνήθως, όμως, υπεισέρχονται οικονομικοί παράγοντες που ελέγχουν αν και πότε θα χρησιμοποιηθούν τα επιστημονικά επιτεύγματα. Για να διατηρήσει η επιστήμη τους ανθρωποκεντρικούς στόχους της επιβάλλεται να έχει λειτουργούς έντιμους και ανιδιοτελείς (λ. 108).
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω προτάσεις γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος: α. Η επιστήμη και η τεχνολογία ταυτίζονται ως προς τους στόχους τους. β. Η επιστήμη στοχεύει αποκλειστικά στην ικανοποίηση των πρακτικών αναγκών του ανθρώπου. γ. Οι ανθρωπιστικές αξίες υπονομεύτηκαν στην εποχή μας. δ. Ο επιστήμονας έχει ευθύνη για τη χρήση της επιστημονικής γνώσης που παράγει. ε. Επιστήμονες υψηλών ιδανικών θα συμβάλουν στη διατήρηση του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα της επιστήμης. Μονάδες 10 Μονάδες 10
Απάντηση θέματος Β1. α. Λ. β. Λ. γ. Σ. δ. Σ. ε. Σ. Μονάδες 10
Β2. α) Να βρείτε έναν από τους τρόπους ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου του κειμένου «Η επιστήμη ηθικά ιδανικά» (μονάδες 2) και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο (μονάδες 2). Μονάδες 4 Μονάδες 4
Απάντηση θέματος Β2 α) α) Ένας από τους τρόπους ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου είναι η σύγκριση αλλά και η αιτιολόγηση, αφενός μεν επειδή αντιπαραθέτει την τεχνολογία (ως πρακτική αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης) στην επιστήμη (ως κατάκτηση της γνώσης σε βάθος) και αφετέρου επειδή αιτιολογεί την προσήλωση της επιστήμης στον αρχικό της σκοπό που είναι η κατάκτηση της γνώσης σε βάθος αλλά αυτή η γνώση θα είναι άνευ αντικειμένου αν δεν τύχει πρακτικής εφαρμογής στην καθημερινότητα των ανθρώπων.
β) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (με έντονη γραφή στο κείμενο): βέβαια (1η παράγραφος) εάν (2η παράγραφος) όμως (2η παράγραφος) για τούτο (5η παράγραφος) δηλαδή (6η παράγραφος) Μονάδες 4
β) Απάντηση θέματος Β2 α) βέβαια (1η παράγραφος) Με τον βεβαιωτικό σύνδεσμο βέβαια, ο συγγραφέας αποδέχεται, επιβεβαιώνει και επικυρώνει τη γενικά διαδεδομένη άποψη ότι επιστήμη και τεχνολογία δεν ταυτίζονται εφόσον η πρώτη εμβαθύνει στη γνώση ενώ η δεύτερη είναι η πρακτική εφαρμογή αυτής της γνώσης. εάν (2η παράγραφος) Με τον υποθετικό σύνδεσμο εάν, ο συγγραφέας διατυπώνει την υπόθεση ότι ο Αϊνστάιν θα προβληματιζόταν περισσότερο αν ερχόταν αντιμέτωπος με τους σημερινούς φρενήρεις ρυθμούς της επιστήμης. όμως (2η παράγραφος) Εδώ ο συγγραφέας διατυπώνει την αντίθεση ανάμεσα στο υλικό μέρος που αφορά στη βελτίωση της καθημερινότητας του ανθρώπου και το ηθικοπνευματικό για το οποίο αφήνει ανοιχτό και αναπάντητο το ερώτημα: η ανάπτυξη του πρώτου δεν συνεπάγεται ως θα έπρεπε, περισσότερο ήθος.
β) Απάντηση θέματος Β2 α) για τούτο (5η παράγραφος). Με την φράση αυτή ο συγγραφέας αιτιολογεί το ασυμβίβαστο ανάμεσα στην παραγωγή της γνώσης από τον επιστήμονα και την αδυναμία του να αποφασίσει για την τύχη των ερευνών του σε επίπεδο κοινωνίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία των επιστημόνων να προβλέψουν ποια τύχη και χρήση θα έχουν τα επιτεύγματά τους ιδίως μετά θάνατον. δηλαδή (6 η παράγραφος) Οι στόχοι της επιστήμης πρέπει να παραμείνουν ανθρωποκεντρικοί και στην υπηρεσία των ανθρώπων. Επομένως για να γίνει αυτό ο επιστήμων πρέπει να έχει υψηλά ιδανικά και σε αυτά τα υψηλά ιδανικά, ο συγγραφέας, διασαφηνίζει και επεξηγεί ότι ενσωματώνονται αρετές, όπως η ανιδιοτέλεια, η διορατικότητα και η ειλικρίνεια.
Β3. α) Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις του κειμένου, αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες συνώνυμες, χωρίς να αλλάζει το νόημα: Η επιστήμη ως αέναος αγώνας του ανθρώπου. η επιστήμη παραμένει προσηλωμένη στην κατάκτηση της γνώσης. Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας [...] εγείρουν απορίες. το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν [...] την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων. κάθε επιστημονικό επίτευγμα [...] θα αποβεί [...] καταστρεπτικό. Μονάδες 5
Απάντηση θέματος Β3, α) Η επιστήμη ως αδιάκοπος, (συνεχής, διαρκής, διηνεκής) αγώνας του ανθρώπου. η επιστήμη παραμένει προσηλωμένη (προσδεδεμένη) στην κατάκτηση της γνώσης. Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας [...] εγείρουν (δημιουργούν, προβάλλουν) απορίες. το άγχος και η αγωνία αλλοτριώνουν ( απομακρύνουν, αποξενώνουν από ) [...] την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων. κάθε επιστημονικό επίτευγμα [...] θα αποβεί [...] καταστρεπτικό (βλαπτικό, επιβλαβές, ζημιογόνο.
β Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου: συγκεκριμένο (2η παράγραφος) βελτίωσε (2η παράγραφος) ευθύνη (4η παράγραφος) υλική (4η παράγραφος) ελευθερία (4η παράγραφος) Μονάδες 5
Απάντηση θέματος Β3, β) β) Αντώνυμα συγκεκριμένο (2η παράγραφος) # αόριστο, αφηρημένο βελτίωσε (2η παράγραφος) # επιδείνωσε, έβλαψε ευθύνη (4η παράγραφος) # ανευθυνότητα υλική (4η παράγραφος) # πνευματική ελευθερία (4η παράγραφος) # δουλεία
Β4. α) «Η σύγχυση πραγματικών...των ανθρώπων.» (3η παράγραφος) Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας με το ασύνδετο σχήμα; Μονάδες 3
Απάντηση θέματος Β4. α) «Η σύγχυση πραγματικών...των ανθρώπων.» (3η παράγραφος. Με το ασύνδετο σχήμα ο συγγραφέας επιδιώκει να δώσει έμφαση, ένταση αμεσότητα και γρήγορο ρυθμό στο λόγο του. Μας καθιστά κοινωνούς της ανησυχίας και της αγωνίας του, γιατί επικρατεί σύγχυση ανάμεσα στο πραγματικό και το πλασματικό, γιατί μας πνίγει η εντατικοποίηση στην καθημερινότητά μας, γιατί βιώνουμε μια εσωτερική μοναξιά και ας περιστοιχιζόμαστε από ανθρώπους και βομβαρδιζόμαστε με θορύβους και εικόνες, γιατί το άγχος και η αγωνία μας αλλοτριώνουν ανεπανόρθωτα. Μονάδες 3
Β4, β) «Όμως η τεχνολογία...περισσότερο άνθρωπος;» (2η παράγραφος). Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση του ρητορικού ερωτήματος ; Μονάδες 3 Μονάδες 4
Απάντηση θέματος Β4 β) Ο συγγραφέας διατυπώνει αυτό το ρητορικό ερώτημα στο οποίο η απάντηση είναι αυτονόητη, γιατί αφενός επιθυμεί να μας κάνει κοινωνούς της δικής του ανησυχίας και αγωνίας και αφετέρου μας προκαλεί να προβληματιστούμε για τις παράπλευρες απώλειες της φρενήρους ανάπτυξης της τεχνολογίας. Το ερώτημα όμως στο οποίο καλείται να απαντήσει ο αναγνώστης είναι αν η βελτίωση στη ζωή μας και η υλική ευμάρεια μας έκαναν καλύτερους ή χειρότερους, βοήθησαν ή εμπόδισαν τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο άνθρωπος.
Γ1. Στην τελετή αποφοίτησης του σχολείου σας ως υποψήφιοι/ες φοιτητές/τριες και μελλοντικοί/κές επιστήμονες εκφωνείτε μια ομιλία 500-600 λέξεων στην οποία εστιάζετε σε δύο άξονες: α) στον ρόλο της επιστήμης στην αντιμετώπιση των σημαντικότερων, κατά τη γνώμη σας, σύγχρονων προβλημάτων και β) στα ηθικά εφόδια του επιστήμονα που θα του επιτρέψουν να υπηρετήσει αυτό τον στόχο. Μονάδες 40
Απάντηση θέματος Γ1 α) Ο ρόλος της επιστήμης στην αντιμετώπιση των σημαντικότερων, κατά τη γνώμη σας, σύγχρονων προβλημάτων. Κυρίες και κύριοι, Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για μένα, τώρα που βρίσκομαι στο κατώφλι του Πανεπιστημίου, να μιλήσω για ένα τόσο ενδιαφέρον θέμα ενώπιόν σας όπως αυτό που αφορά στο ρόλο της επιστήμης και τα ηθικά εφόδια τα οποία επιβάλλεται να κατέχει ο σύγχρονος επιστήμονας. Ιατρική: Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι σήμερα έχει συμβάλει τα μέγιστα στην αντιμετώπιση προβλημάτων που ταλανίζουν την κοινωνία μας. Οι ανακαλύψεις της στην ιατρική έχουν θεραπεύσει ανίατες ασθένειες και έχουν βρεθεί σωτήρια φάρμακα για άλλες.
Απάντηση θέματος Γ1 α) Ο ρόλος της επιστήμης στην αντιμετώπιση των σημαντικότερων, κατά τη γνώμη σας, σύγχρονων προβλημάτων. Η πυρηνική ενέργεια δεν χρησιμεύει μόνο στην κατασκευή της ατομικής βόμβας αλλά έχει συμβάλει στην ανάπτυξη της ιατρικής και την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών ολόκληρων χωρών. Βιολογία: Η βιολογία μετά την ανακάλυψη της δομής του DNA έχει προχωρήσει αλματωδώς, η κλωνοποίηση στα ανθρώπινα όργανα και σε ολόκληρες κυτταρικές σειρές επιμηκύνει όχι μόνο τον προσδόκιμο χρόνο παρατείνοντας την παραγωγική εργασία αλλά και βελτιώνει τις συνθήκες υπό τις οποίες δημιουργούνται οι νέοι οργανισμοί. Συμβάλλει άλλωστε στην κάλυψη των ολοένα αυξανόμενων διατροφικών αναγκών λόγω της βελτίωσης του επιπέδου ζωής.
Απάντηση θέματος Γ1 α) Ο ρόλος της επιστήμης στην αντιμετώπιση των σημαντικότερων, κατά τη γνώμη σας, σύγχρονων προβλημάτων. Περιβάλλον : Εξ άλλου με τη βοήθεια της επιστήμης έχουν επινοηθεί τρόποι οι οποίοι προχωρούν από την θεωρία στην πράξη. Η χρήση ήπιων μορφών ενέργειας φιλικών προς τη φύση, όπως η αιολική, η ηλιακή και η γεωθερμική, συμβάλλουν στη διάσωση ενός περιβάλλοντος που έχει τραυματιστεί από τους φρενήρεις ρυθμούς ανάπτυξης της τεχνολογίας και την ανθρώπινη απληστία. Μπορεί ακόμα με το βιολογικό καθαρισμό να ανακυκλώνει τα απορρίμματα ώστε να επαναχρησιμοποιούνται μετατρεπόμενα εκ νέου σε πρώτη ύλη, να γίνεται εξοικονόμηση ενέργειας και να μην καταλήγουν στη θάλασσα, Η χρησιμοποίηση φίλτρων αντιρρυπαντικής τεχνολογίας στα εργοστάσια συμβάλλουν σε καθαρότερη ατμόσφαιρα.
Απάντηση θέματος Γ1 α) Ο ρόλος της επιστήμης στην αντιμετώπιση των σημαντικότερων, κατά τη γνώμη σας, σύγχρονων προβλημάτων. Μεταφορές : Χάρη στην επιστήμη έχουν εκμηδενιστεί οι χωροχρονικές αποστάσεις με τη βελτίωση όλων των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας, χερσαίων, θαλασσίων, εναερίων, υπογείων και ηλεκτρονικών με αποτέλεσμα άνθρωποι, ιδέες αγαθά και υπηρεσίες να διακινούνται όχι μόνο απρόσκοπτα αλλά και με ταχύτητα και ποιότητα εγγυημένες.
Απάντηση θέματος Γ1 β) Τα ηθικά εφόδια του επιστήμονα που θα του επιτρέψουν να υπηρετήσει αυτό τον στόχο. Όμως για όλα αυτά τα επιτεύγματα κοσμοϊστορικής σημασίας, χρειάζονται επιστήμονες με σταθερή και σε βάθος γνώση του αντικειμένου τους, σοβαρότητα, υπευθυνότητα και αγάπη για τον άνθρωπο. Οικονομικά: Ο επιστήμονας πρέπει να αμείβεται για να ζήσει αξιοπρεπώς αλλά όχι με ποσά παράλογα που ενδεχομένως να διασύρουν την υπόληψη του και να ακυρώνουν τη σπουδαιότητα του έργου του. Ηθικά: Ο επιστήμονας πρέπει να σέβεται τους κανόνες που ρυθμίζουν τις σχέσεις όχι μόνο στην επιστημονική κοινότητα αλλά και στο ευρύτερο πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον. Οι κανόνες αυτοί θέτουν ένα όριο πέρα από το οποίο αρχιζει η παραποίηση της πραγματικότητας.
Απάντηση θέματος Γ1 β) Τα ηθικά εφόδια του επιστήμονα που θα του επιτρέψουν να υπηρετήσει αυτό τον στόχο. Ευθύνη: Το βασικότερο από όλα είναι η ευθύνη που πρέπει να διακατέχει τον επιστήμονα για τους πιθανούς κινδύνους που μπορειί να προκύψουν στο μέλλον από την χρήση ή την κατάχρηση των ανακαλύψεών του. Και εδώ έρχεται η διάσταση των επιστημόνων με τους πολιτικούς, δεδομένου ότι οι έρευνες της επιστημονικής κοινότητας χρηματοδοτούνται από το εκάστοτε Υπουργείο Οικονομικών και η εκτελεστική εξουσία αναμένει από αυτές τις έρευνες απτά αποτελέσματα επί του πρακτέου. Επομένως την επιθυμία των Επιστημόνων για ηθική ακεραιότητα την υπερβαίνει η πολιτική εκμετάλλευση η οποία θα προσπορίσει συγκεκριμένα οικονομικά οφέλη στο κράτος.
Απάντηση θέματος Γ1 β) Τα ηθικά εφόδια του επιστήμονα που θα του επιτρέψουν να υπηρετήσει αυτό τον στόχο. Η επιστήμη αναπτύσσεται ιδιαίτερα σε πολεμικές περιόδους. Πόλεμος πατήρ πάντων. Όμως αυτή η ανάπτυξη της χρησιμοποιείται καταστροφικά για τον άνθρωπο ενώ θα μπορούσε να είχε αποβεί ευεργετική αν είχε χρησιμοποιηθεί προς όφελος του. Σύμφωνα με τους αρχαίους: ουδέν κακόν ἀμιγές καλοῦ και αυτό σημαίνει ότι κάθε επίτευγμα έχει την καλή και ταυτόχρονα την κακή του όψη. Εξαρτάται από τη δική μας χρήση ώστε αυτό να διατεθεί στην υπηρεσία ειρηνικών και όχι πολεμικών σκοπών που ακόμα και οι νικητές, σε βάθος χρόνου, αποδεικνύονται ηττημένοι, γιατί περισσότερα είναι αυτά που χάνουν από αυτά που ωφελούνται. Αποφώνηση.