Α ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ «ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΙΜΗΣ ΥΠΟ ΟΜΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ» Ενότητα: «Η Ασφάλεια των Αεροπορικών Μεταφορών» Οµιλία Κωνσταντίνου Στεργιόπουλου ιευθυντή Εταιρικής Ασφάλειας ΕΛΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΩΝ Α.Ε, τ. Επιθεωρητή Ασφάλειας. Αερολιµένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος» Κυρίες και Κύριοι, Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ, 14 Μαΐου 2003 Η παγκόσµια κρίσιµη υποδοµή βρίσκεται κάτω από τη διαρκή απειλή της παγκόσµιας τροµοκρατίας και αναµφίβολα ο σχεδιασµός και η προστασία πρέπει να είναι κοινός στόχος όλων. Τα συστήµατα και οι εγκαταστάσεις µιας χώρας, είναι τόσο κρίσιµα που η καταστροφή ή η δυσλειτουργία τους έχει άµεση επίδραση στην εθνική οικονοµία, στην εθνική ασφάλεια και στην δηµόσια υγεία, καθιστώντας έτσι την προστασία της κρίσιµης υποδοµής έργο ζωτικής σηµασίας. Η κρίσιµη υποδοµή αποτελεί θεµέλιο για τις καθηµερινές µας ανάγκες και µας επιτρέπει να απολαµβάνουµε ένα υψηλό επίπεδο ζωής. Οι εγκαταστάσεις, τα συστήµατα και οι λειτουργίες που συνθέτουν την κρίσιµη υποδοµή της χώρας είναι σύνθετα και πολύπλοκα. Συµπεριλαµβάνουν τον ανθρώπινο παράγοντα και τις φυσικές και ηλεκτρονικές εγκαταστάσεις και συστήµατα, των οποίων η λειτουργία είναι αλληλοεξαρτώµενη. Στοιχεία της κρίσιµης υποδοµής, όπως οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικού ρεύµατος, µπορεί να µην είναι ζωτικά για την αδιάλειπτη λειτουργία σε εθνικό επίπεδο, αλλά η καταστροφή τους µπορεί να σηµαίνει την απώλεια ανθρώπινων ζωών (το κόστος της οποίας δεν δύναται να µετρηθεί) και πιθανόν να αποφέρει µακροπρόθεσµα αρνητικά αποτελέσµατα στον τρόπο ζωής µας, αλλά και στην εθνική οικονοµία. Στη χώρα µας, όπου το 70% περίπου της κρίσιµης υποδοµής ανήκει ή διαχειρίζεται από ιδιωτικούς φορείς, απαιτείται µια συνολική ανάδραση, οι συνιστώσες της οποίας είναι η συνεργασία και ο συντονισµός όλων των αρµόδιων κρατικών και ιδιωτικών φορέων. Η απειλή είναι υπαρκτή. Η τροµοκρατία, ως πολυδιάστατο φαινόµενο µε εξαιρετική ανάπτυξη την τελευταία τριαντακονταετία, είναι άκαµπτη, υποµονετική και ευέλικτη. Η τακτική, η στρατηγική αλλά και ο τρόπος δράσης των τροµοκρατικών οργανώσεων προσαρµόζονται ανάλογα µε τον στόχο, µε ταυτόχρονη εκµετάλλευση των τρωτών σηµείων, αποφεύγοντας παράλληλα τα δυνατά. Οι επιθέσεις της 11 ης Σεπτεµβρίου 2001 στις Ηνωµένες Πολιτείες, ενάντια στο Παγκόσµιο Κέντρο Εµπορίου και στο Πεντάγωνο, υπογράµµισαν τα στοιχεία της υποµονής και της επιµονής, καθώς απέδειξαν ότι οι δίδυµοι πύργοι αποτελούσαν 1
στόχο για πάρα πολλά χρόνια (Να αναφέρω εδώ την προηγούµενη βοµβιστική επίθεση του 1993). Τοµείς της κρίσιµης υποδοµής όπως η γεωργία, η βιοµηχανία τροφίµων, οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας υδάτων, µαζί µε την δηµόσια υγεία παρέχουν όλα εκείνα τα απαραίτητα για τη διαβίωσή µας, αγαθά. Η ενέργεια, οι µεταφορές, το τραπεζικό και οικονοµικό σύστηµα, η χηµική βιοµηχανία, οι ταχυδροµικές υπηρεσίες υποστηρίζουν την εθνική οικονοµία και µας παρέχουν τη δυνατότητα πληθώρας αγαθών και υπηρεσιών. Όταν σηκώνουµε το ακουστικό περιµένουµε να ακούσουµε τον γνώριµο ήχο της λειτουργίας της τηλεφωνικής µας γραµµής και όταν ανοίγουµε την βρύση προσδοκούµε να πιούµε πόσιµο νερό. Οι τηλεπικοινωνίες, ο ηλεκτρισµός και το πόσιµο νερό είναι µερικές από τις υπηρεσίες που συνθέτουν την κρίσιµη υποδοµή και τις οποίες, στην σηµερινή εποχή, θεωρούµε δεδοµένες. Ο τοµέας των µεταφορών συµπεριλαµβάνει την πολιτική αεροπορία, το σιδηροδροµικό δίκτυο, τα πλοία, τους αγωγούς µεταφοράς καυσίµων και αερίων, το εθνικό οδικό δίκτυο και τα µέσα µαζικής µεταφοράς. Η ποικιλία και το µέγεθος του τοµέα των µεταφορών τον καθιστούν ζωτικό για την οικονοµία και την εθνική ασφάλεια, λαµβάνοντας υπόψη την ανάπτυξη και την µεταφορά των στρατιωτικών δυνάµεων σε περίπτωση κινητοποίησης ή επιστράτευσης. Η υποδοµή που απαιτείται έχει αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια πολλών δεκαετιών µε δηµόσιες αλλά και ιδιωτικές επενδύσεις. Το εθνικό αεροπορικό δίκτυο αποτελείται από τα παρακάτω κοµµάτια: Τους σαράντα τέσσερις (44) αερολιµένες, από τους οποίους οι δεκαπέντε (15) είναι διεθνείς, τα εµπλεκόµενα συστήµατα που απαιτούνται για να υποστηρίξουν την λειτουργία τους, συµπεριλαµβανοµένων και των αεροσκαφών και Τα πληροφοριακά συστήµατα, τις τηλεπικοινωνίες όπως επίσης τον έλεγχο και την διοίκηση της πολιτικής αεροπορίας που απαιτούνται για την διατήρηση και λειτουργία του εθνικού εναέριου δικτύου. Ο κρίσιµος ρόλος της πολιτικής αεροπορίας στην εθνική οικονοµία, αλλά και στην διευκόλυνση µετακίνησης των πολιτών, καθιστά την ασφάλεια και προστασία της, εθνική προτεραιότητα. Η αεροπορική βιοµηχανία δεν µπορεί να επιβιώσει στην Ευρώπη, αλλά και παγκόσµια, εκτός εάν στοχοθετήσει την ασφάλεια ως πρωταρχικό της σκοπό. Η έκφραση «παγκόσµια πρόκληση», που χρησιµοποιήθηκε από τον Τζέιν Γκάρβι, ιοικητή της Πολιτικής Αεροπορίας των ΗΠΑ, κατά την διάρκεια της οµιλίας του στην 33η Γενική Συνέλευση του ιεθνούς Οργανισµού Πολιτικής Αεροπορίας τον περασµένο Σεπτέµβρη, αντικατοπτρίζει τη σηµερινή κατάσταση της παγκόσµιας αεροπορικής βιοµηχανίας. Η εµπιστοσύνη του κοινού θα βοηθήσει την αεροπορική βιοµηχανία να τοποθετηθεί ξανά στο παγκόσµιο οικονοµικό περιβάλλον και στην παγκόσµια αγορά. 2
Η πολιτική αεροπορία αντιµετωπίζει ιδιαίτερες προκλήσεις και ιδιαιτερότητες αναφορικά µε την προστασία της. Οι προκλήσεις στηρίζονται: Στον µεγάλο αριθµό των διακινούµενων επιβατών και αποσκευών καθηµερινά Στις περιορισµένες δυνατότητες της τεχνολογίας και των µεθόδων ελέγχου Στο µεγάλο τονάζ εµπορευµάτων, που είναι απαραίτητα και κάποιες φορές ευαίσθητα, και συνήθως µετακινούνται µε αεροσκάφη επιβατών Στην ασφάλεια ενάντια στην διευκόλυνση του επιβάτη Στην ευκολία πρόσβασης που έχει το κοινό στις αεροπορικές εγκαταστάσεις Οι διάδροµοι προσγείωσης απογείωσης, οι επιβατικοί σταθµοί, τα ραδιοναυτιλιακά βοηθήµατα, οι υποσταθµοί ενέργειας, τα συστήµατα επικοινωνιών του Πύργου Ελέγχου Εναέριας Κυκλοφορίας και οι εγκαταστάσεις καυσίµων, αποτελούν τα βασικά ευαίσθητα σηµεία στόχους. Άλλα επίσης κρίσιµα στοιχεία, εξίσου σοβαρά για την υποστήριξη των αεροπορικών µεταφορών, είναι τα συστήµατα ραντάρ, τα συστήµατα επεξεργασίας πληροφοριών ραντάρ (παλλάς), τα συστήµατα συλλογής µετεωρολογικών στοιχείων, το κλειστό κύκλωµα τηλεόρασης, καθώς και τα δίκτυα οπτικών ινών. Πριν την 11 η Σεπτεµβρίου 2001, η πολιτική αεροπορία ήταν εκφραστής του παγκόσµιου εµπορίου και στήριζε την παγκόσµια οικονοµία. Στις 11 Σεπτεµβρίου 2001, ο κόσµος άλλαξε, και τα εργαλεία του εµπορίου µετατράπηκαν σε όπλα µίσους. Οι τροµοκράτες, απέδειξαν για µία ακόµη φορά ότι οι αεροπορικές µεταφορές αποτελούν πρωταρχικό τους στόχο. Η αύξηση της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας στην παγκόσµια κοινότητα, έφερε τροµακτικές αλλαγές στο οικονοµικό σκηνικό. Πέρα από την άµεση επίδραση στην αεροπορική βιοµηχανία, στον τουρισµό και σε όλες τις άµεσα ή έµµεσα εµπλεκόµενες επιχειρήσεις, η αβεβαιότητα επέφερε αλλαγή και στον τρόπο ζωής των πολιτών. Ακόµη και ο τρόπος κατανάλωσης αγαθών αλλά και οικονοµικών επενδύσεων άλλαξε ριζικά. Υπήρξε µεταστροφή του κοινού σε βραχυπρόθεσµες επενδύσεις βασισµένη στο φόβο του αύριο. Η άµεση εκτίµηση του κόστους για τις επιθέσεις της 11 ης Σεπτεµβρίου είναι δύσκολο να αποτιµηθεί. Μελέτες αποδεικνύουν ότι οι επιθέσεις αυτές στοίχισαν στις Ηνωµένες Πολιτείες περίπου το 0.25% του ΑΕΠ, χωρίς να λάβουµε υπόψη µας τις ανθρώπινες ζωές και τον ανθρώπινο πόνο, ο οποίος είναι ανεκτίµητος. Στις αεροπορικές µεταφορές 125.000 εργαζόµενοι βρέθηκαν µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο για 30 ηµέρες σε υποχρεωτικές άδειες. Συνολικά 1,6 εκατ. εργαζόµενοι υπέστησαν περικοπές στις απολαβές τους. Το ετήσιο κόστος για τις αεροπορικές εταιρίες αυξήθηκε κατά 11 δις δολάρια. Το επιβατικό κοινό υπέστη αύξηση στο κόστος ταξιδιού του κατά 11% περίπου. 3
Μακροπρόθεσµα, η αύξηση του κόστους των µέτρων ασφαλείας, η αύξηση των ασφαλίστρων από τις ασφαλιστικές εταιρίες, η αύξηση του κόστους εργασίας και οι καθυστερήσεις στην διακίνηση των επιβατών, των εµπορευµάτων και των ταχυδροµείων, λόγω των µέτρων ασφαλείας, είχε σαν συνέπεια την µείωση της οικονοµικής ανάπτυξης. Παράλληλα, η αύξηση της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας καθώς και το µακροχρόνιο stress µείωσε την παραγωγικότητα των εργαζοµένων και έφερε νέες ψυχικές παθήσεις µε τον φόβο νέων µορφών επιθέσεων (πυρηνική τροµοκρατία, χηµική τροµοκρατία, κλπ). Μακροοικονοµικά, τα κόστη δεν είναι δυνατόν να αποτιµηθούν. Όπως γίνεται αντιληπτό, η σύνδεση πολιτικής αεροπορίας και της παγκόσµιας οικονοµίας είναι άρρηκτα συνδεδεµένη. Σήµερα, εκατό χρόνια µετά την πρώτη πτήση των αδελφών Ράιτ, η παγκόσµια αεροπορική κοινότητα οφείλει να αντιµετωπίσει τις προκλήσεις και να ξανακερδίσει την εµπιστοσύνη του επιβατικού κοινού στην αεροπορία. Το σύστηµα ασφάλειας των αεροπορικών µεταφορών και της πολιτικής αεροπορίας γενικότερα, πρέπει να επανασχεδιαστεί. Με στόχο την βελτίωση της ασφάλειας στην πολιτική αεροπορία, οι κρατικοί και ιδιωτικοί φορείς οφείλουν να στηρίξουν τα προγράµµατα, τις διαδικασίες, και τα µέτρα προστασίας, πάνω στην έννοια «διαρκής ασφάλεια». Πρέπει να ενσωµατώσουν όλα εκείνα τα στοιχεία που αποτελούν ένα ολοκληρωµένο σύστηµα ασφάλειας. Η οργάνωση, ο σχεδιασµός και η εφαρµογή της διαρκούς ασφάλειας προϋποθέτουν την δηµιουργία αντίστοιχης κουλτούρας σε όλους τους φορείς που θα την διαχειριστούν. Η Ανάλυση, αξιολόγηση και ανταλλαγή πληροφοριών µε σκοπό την υποστήριξη των στρατηγικών αποφάσεων και στόχων Η Αξιολόγηση απειλών Η Ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, π.χ. βιοµετρικών µεθόδων ελέγχου, Η Εκπαίδευση επαγρύπνησης προσωπικού των αερολιµένων µε στόχο την ευαισθητοποίηση («Η ασφάλεια είναι ευθύνη όλων») Η Αναθεώρηση λειτουργιών και διαδικασιών και Η βελτίωση των µεθόδων ελέγχου και επιθεώρησης του συστήµατος, πρέπει να καθοδηγούνται από την έννοια «διαρκής ασφάλεια». Οι ιεθνείς Αερολιµένες της χώρας σε συνεργασία µε τους αρµόδιους κρατικούς φορείς, πρέπει να προσδιορίσουν τα τρωτά σηµεία της λειτουργίας των συστηµάτων και των εγκαταστάσεων, ιδιαίτερα εκείνα που απαιτούνται για την συνέχεια της λειτουργίας τους. Οι αεροπορικές εταιρίες και οι φορείς διαχείρισης και εκµετάλλευσης των αερολιµένων πρέπει να αναπτύξουν νέες µεθόδους ελέγχου επιβατών και εργαζοµένων, σεβόµενοι ταυτόχρονα τα συνταγµατικά δικαιώµατα και τις ελευθερίες των ανθρώπων. 4
Παράλληλα, τα µέτρα και οι διαδικασίες ελέγχου εισόδου στους ελεγχόµενους χώρους των αερολιµένων, στους επιβατικούς σταθµούς, αλλά και στην περίµετρο των εγκαταστάσεων πρέπει να είναι διαρκή και µε την συµβολή των νέων τεχνολογιών. Ο ιεθνής Οργανισµός Πολιτικής Αεροπορίας σε συνεργασία µε άλλους αρµόδιους φορείς (π.χ την Ιντερπόλ) πρέπει να αναπτύξει νέες τεχνολογίες και µεθόδους µε σκοπό την ανίχνευση εκρηκτικών. Τέτοιες συσκευές θα περιορίσουν την επίδραση των µέτρων ασφάλειας στον έλεγχο των επιβατών, παρέχοντας ταυτόχρονα αποτελεσµατικότερα µέτρα λειτουργίας και ασφάλειας στην Πολιτική Αεροπορία. Οι αεροπορικές εταιρίες και οι αρµόδιοι αεροπορικοί φορείς πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τον τρόπο ελέγχου και διακίνησης των εµπορευµάτων, που αποτελεί και τον πιο αδύνατο κρίκο στην αλυσίδα του συστήµατος ασφάλειας των αεροπορικών µεταφορών. Η ραγδαία ανάπτυξη της αεροπορικής µεταφοράς φορτίων, η ταχύτατη παράδοση αλληλογραφίας, και η αλµατώδης αύξηση του ετήσιου τονάζ έχουν αυξήσει σηµαντικά το επίπεδο της απειλής. Η ιδιαιτερότητα των εµπορευµατικών σταθµών και ο τρόπος παράδοσης και παραλαβής εµπορευµάτων µε την εµπλοκή του κοινού, αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση για την ασφάλεια. Η ασφάλεια του φορτίου πρέπει να εξασφαλίζεται µε τρόπο αντίστοιχο, µε αυτόν των επιβατών και των αποσκευών τους. Οι διαδικασίες ασφαλείας των εµπορευµάτων πρέπει να στηρίζονται στις παρακάτω τρεις βασικές αρχές έτσι ώστε να είναι πραγµατικές αλλά και οικονοµικά αποδοτικές: Το αεροσκάφος πρέπει να βρίσκεται συνεχώς σε ένα ασφαλές περιβάλλον Το φορτίο πρέπει να υφίσταται έλεγχο ασφάλειας µε έµφαση στην προσπάθεια των ηλεκτρονικών µεθόδων και Μετά τον έλεγχο ασφάλειας, το φορτίο πρέπει να παραµένει ασφαλές χωρίς εξωγενείς παρεµβολές Τελειώνοντας, να τονίσω ότι η «διαρκής ασφάλεια» είναι εφικτή. Η υιοθέτηση της αποδεικνύεται οικονοµικά και λειτουργικά αποδοτική και µπορεί να εξασφαλίσει υψηλότερα επίπεδα ασφάλειας στις αεροπορικές µεταφορές. Πριν κλείσω θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές, που µε προσκάλεσαν να µιλήσω σε ένα τόσο σηµαντικό και ταυτόχρονα πρωτοποριακό, για τη χώρα, συνέδριο και να εκφράσω την ευχή µου το συνέδριο αυτό να είναι η αφορµή ώστε όλοι οι εµπλεκόµενοι µε την ασφάλεια των αεροπορικών µεταφορών φορείς, να παραµείνουν αφοσιωµένοι στο καθήκον, ανυποχώρητοι στις προσεγγίσεις και προσπάθειές τους και εναρµονισµένοι µε την παγκόσµια θέληση για «ασφαλείς ουρανούς», έτσι ώστε να ξεπεραστούν τα εµπόδια και να διασφαλιστούν οι ακρογωνιαίοι λίθοι της χώρας και του τρόπου ζωής µας. Σας ευχαριστώ. 5