Ε. Μ. ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ

Ε. Μ. ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ Μάθηµα: ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ: 2007-2008 Υπεύθυνος µαθήµατος Κ. Σερράος ιδάσκοντες Λ. Βασενχόβεν Κλ. Γεράρδη. Μέλισσας

ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ - ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ: 2007-2008 ΜΑΘΗΜΑ: ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Υπεύθυνος µαθήµατος: Κ. Σερράος ιδάσκοντες: Λ. Βασενχόβεν, Κλ. Γεράρδη,. Μέλισσας 1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Κύριο αντικείµενο του µαθήµατος αποτελούν οι πολιτικές, οι σχετικοί θεσµοί, καθώς επίσης και οι πρακτικές της εφαρµογής του χωρικού σχεδιασµού στην Ελλάδα, σε διάφορα χωρικά επίπεδα. Στο παραπάνω πλαίσιο αναλύονται συνοπτικά και ορισµένες θεωρητικές απόψεις γύρω από τις έννοιες του «σχεδιασµού» του χώρου, καθώς επίσης και της «πολιτικής» σε περιφερειακό, µητροπολιτικό και πολεοδοµικό επίπεδο. Παράλληλα, παρουσιάζονται µε επιλεκτικό τρόπο και οι αντίστοιχες πολιτικές και πρακτικές εφαρµογής του σχεδιασµού σε άλλες χώρες, µε έµφαση στον ευρωπαϊκό χώρο και µε χρήση σχετικών χαρακτηριστικών παραδειγµάτων. Το µάθηµα εντοπίζει το ενδιαφέρον του στη σύγχρονη περίοδο, όµως για λόγους καλύτερης κατανόησης της εξέλιξης διαφόρων διαδικασιών στον τοµέα της πολιτικής για το χωρικό σχεδιασµό στη χώρα µας, καθώς επίσης και των σχετικών αποτελεσµάτων, η ύλη του µαθή- µατος συνδέεται συστηµατικά και µε αναφορές στο ιστορικό του χωρικού σχεδιασµού (θεσµικό πλαίσιο, πολιτικές, εφαρµογή) κατά τη µεταπολεµική περίοδο. Βασικό συστατικό στοιχείο του µαθήµατος, µέσα από το οποίο επιχειρείται η τοποθέτηση του ελληνικού συστήµατος χωρικού σχεδιασµού σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, αποτελεί επιπλέον η ανάλυση σχετικών κατευθύνσεων, πολιτικών και σχεδιασµών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ειδικότερα δε αυτών που έχουν επιπτώσεις στη χώρα µας. 2. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Το µάθηµα οργανώνεται γύρω από δύο βασικούς άξονες. Ο πρώτος αφορά µια σειρά διαλέξεων / παρουσιάσεων, που έχουν σκοπό τη θεωρητική προσέγγιση και λεπτοµερή ανάλυση εννοιών, θεσµών, διαδικασιών, παραδειγµάτων, κλπ., που σχετίζονται µε το αντικείµενο του µαθήµατος και εντάσσονται ειδικότερα στις θεµατικές ενότητες που προαναφέρθηκαν. Ο δεύτερος άξονας αφορά τη γραπτή άσκηση. Αυτή αποτελεί στην ουσία µια µικρή επιστηµονική εργασία, που συντάσσεται από κάθε σπουδαστή ξεχωριστά. ΕΜΠ, ΠΜΣ Χωροταξία - Πολεοδοµία, Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2

Κατά την αξιολόγηση των σπουδαστών στο τέλος του τετραµήνου, από την οποία προκύπτει και ο τελικός βαθµός στο συγκεκριµένο µάθηµα, συνυπολογίζονται τα εξής: Αξιολόγηση εργασίας: 60% Παρουσίαση εργασίας: 20% Γενική συµµετοχή στο µάθηµα (παρακολούθηση, διορθώσεις, διατύπωση απόψεων, κλπ): 20% Η παράδοση και παρουσίαση της εργασίας αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για την επιτυχή ολοκλήρωση του µαθήµατος από τους σπουδαστές. Στην αξιολόγηση της εργασίας λαµβάνεται υπόψη τόσο η επιστηµονική αρτιότητά της, όσο και η σαφήνεια, περιεκτικότητα και επιστηµονική πληρότητα της παρουσίασης. Για την προφορική παρουσίαση διατίθεται χρόνος 10 15 λεπτών. 3. ΣΧΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ µάθηµα 18:00 20:00 20:00 21:00 1ο 8.11 Κ. Σερράος,. Μέλισσας: Γνωριµία διδασκόντων διδασκοµένων Παρουσίαση µαθήµατος / άσκησης. Κ. Σερράος: Εισαγωγή στο µάθηµα. Η έννοια και η αναγκαιότητα του χωρικού σχεδιασµού. 2ο 15.11 3ο 22.11 4ο 29.11 5ο 6.12 6ο 13.12 Κ. Σερράος: Το σηµερινό σύστηµα πολεοδοµικού σχεδιασµού στην Ελλάδα και τα σχετικά εργαλεία. Κ. Σερράος: Το ζήτηµα της χρήσης του εδάφους στον αστικό χώρο και τα σχετικά διλήµµατα.. Μέλισσας: ιαδικασία, εκπόνηση, έγκριση, συνέπειες ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ, Πολεοδοµικής Μελέτης και Πράξης Εφαρµογής. Λ. Βασενχόβεν: Χωροταξικός Σχεδιασµός και Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ). Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Χωρικού Σχεδιασµού (ESPON). Οι επιπτώσεις στο χωρικό σχεδιασµό στην Ελλάδα. Κλ. Γεράρδη: Η σύγχρονη χωροταξική πολιτική στην Ελλάδα. Τα εργαλεία για το σχεδιασµό. Μια αποτίµηση από την έως τώρα ε- νεργοποίησή τους. ΕΜΠ, ΠΜΣ Χωροταξία - Πολεοδοµία, Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 3

7ο 20.12 Εκπαιδευτική επίσκεψη στον Οργανισµό Ρυθµιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας (ΟΡΣΑ). Ενηµέρωση για την πορεία του Ρυθµιστικού Σχεδίου Αθήνας, καθώς επίσης και του σχεδιασµού πολεοδοµικής κλίµακας στην Περιφέρεια Αττικής (Γενικά Πολεοδοµικά Σχέδια, Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου, Πολεοδοµικές Μελέτες, Πράξεις Εφαρµογής, κλπ.) 8ο 10.1 9ο 17.1 10ο 24.1 11ο 31.1 12ο 7.2. Μέλισσας: Η περιβαλλοντική αδειοδότηση για ιδιωτικά και δηµοσιά έργα και δραστηριότητες. Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων (ΕΠΟ). Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ). Συνέπειες. Κλ. Γεράρδη: Οι πολιτικές για το σχεδιασµό µητροπολιτικών περιοχών την Ελλάδα. Ρυθµιστικά και Στρατηγικά Σχεδία. Η περίπτωση της Αθήνας - Αττικής. Λ. Βασενχόβεν: Οι ευρωπαϊκές πολιτικές για τις πόλεις και τη «Βιώσιµη Ανάπτυξη». Χ. Ντουχάνης, Πάρεδρος στο ΣτΕ, Τµήµα Ε (προσκεκληµένος οµιλητής): Η κρίση του ΣτΕ σε ζητήµατα πολεοδοµικού - χωροταξικού ενδιαφέροντος. Ορισµένες ενδιαφέρουσες µελέτες περίπτωσης. Κ. Σερράος: Πρόσφατες εξελίξεις, τάσεις και προοπτικές για το σχεδιασµό του αστικού χώρου µητροπολιτικών περιοχών στην Ευρώπη. Ορισµένα σύγχρονα πολεοδοµικά «διλήµµατα». 13ο 14.2 Κ. Σερράος,. Μέλισσας: Σύνοψη µαθή- µατος, συµπεράσµατα, συζήτηση.. Προετοι- µασία για την παράδοση και παρουσίαση της άσκησης 4. ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ / ΑΣΚΗΣΗ Η γραπτή εργασία θα αποτελέσει και το ουσιαστικό «παραδοτέο» κατά το τέλος του µαθή- µατος, καθώς επίσης και τη βάση για την αξιολόγηση των συµµετεχόντων στο συγκεκριµένο µάθηµα. Ειδικότερα, αντικείµενο της εργασίας είναι η συγγραφή ενός µικρού δοκιµίου που θα εντοπίζει το ενδιαφέρον της στην κριτική παρουσίαση µιας µελέτης ή άλλης δράσης (π.χ. πολεοδοµικού / χωροταξικού σχεδίου, µελέτης περιβαλλοντικής προστασίας, κλπ.), στα πλαίσια του σχεδιασµού για µια ελληνική πόλη. Αναλόγως µε τα ερευνητικά ενδιαφέροντα του κάθε σπουδαστή είναι δυνατόν να δοθεί έµφαση σε κάποιον τοµέα ή κάποια κλί- µακα σχεδιασµού. Συνιστάται πάντως η επιλογή από τους σπουδαστές µιας περίπτωσης που τους είναι γνωστή (π.χ. περιφέρεια, ή πόλη καταγωγής τους, περιφέρεια ή πόλη στην οποία ζουν ή έχουν ζήσει για κάποιο χρονικό διάστηµα, περιφέρεια ή πόλη στης οποίας το σχεδιασµό έχουν εµπλακεί, κλπ.). ΕΜΠ, ΠΜΣ Χωροταξία - Πολεοδοµία, Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 4

Ειδικότερα, οι σπουδαστές µπορούν µεταξύ άλλων να επιλέξουν δράσεις σχεδιασµού που έχουν ως επίκεντρο τοµείς όπως: χωροταξική οργάνωση περιφερειών, χωροταξική οργάνωση συγκεκριµένων τοµέων σε επίπεδο χώρας, περιφέρειας, νοµού (Γενικά, Ειδικά, Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασµού, Ειδικές Χωροταξικές Μελέτες, κλπ.), εκτίµηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε χωροταξικό ή πολεοδοµικό επίπεδο, πολεοδοµική οργάνωση (π.χ. Ρυθµιστικά Σχέδια, ΓΠΣ, ΠΜ, µελέτες ΖΟΕ, ιδιωτική πολεοδόµηση, σχεδιασµός δηµοσίων χώρων, κλπ.), ανάπλαση κέντρων πόλεων ή περιοχών κατοικίας, οργανωµένες οικιστικές αναπτύξεις (κέντρων, περιοχών κατοικίας, ζωνών αναψυχής, κλπ.), αναδιάρθρωση χρήσεων γης, αναδιοργάνωση κυκλοφοριακού δικτύου σε χωροταξικό ή πολεοδοµικό επίπεδο (π.χ. εφησυχασµός κυκλοφορίας, πεζοδρόµηση, κλπ.) και αστικών υποδοµών, περιβαλλοντικός αστικός σχεδιασµός, κλπ. Για την προσέγγιση του θέµατος θα απαιτηθεί, χρήση βιβλιογραφικών πηγών, επαφή µε υ- πηρεσίες και ανθρώπους που διαθέτουν σχετικό υλικό και εµπειρία και τέλος µια τουλάχιστον αυτοψία, ώστε να διαµορφωθεί σαφής εικόνα για τα αποτελέσµατα από την υλοποίηση του σχεδιασµού και να καταστεί δυνατή µια σχετική αξιολόγηση. Οι διδάσκοντες προτίθενται, στο τέλος του εξαµήνου και µε τη βοήθεια της Σχολής Αρχιτεκτόνων, να προωθήσουν την αναπαραγωγή δηµοσίευση των εργασιών των σπουδαστών υπό µορφή συλλογικού τόµου, έτσι ώστε να αποκτηθεί µια σφαιρικότερη εικόνα γύρω από το ζήτηµα της προώθησης του πρόσφατου σχεδιασµού για τον ελληνικό χώρο. Για το λόγο αυτόν, οι εργασίες δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν τις 15 σελίδες, συµπεριλαµβανοµένων και όλων των πιθανών εικόνων, χαρτών και διαγραµµάτων, καθώς επίσης και της βιβλιογραφίας (στην πορεία του µαθήµατος θα δοθούν λεπτοµερέστερες οδηγίες µορφοποίησης των κειµένων). Επιπλέον τα κείµενα θα πρέπει να είναι δακτυλογραφηµένα, να ακολουθούν ακαδηµαϊκό τρόπο γραφής, και να διαθέτουν ολοκληρωµένη δοµή, δηλαδή περιεχόµενα, περίληψη, εισαγωγή, κυρίως σώµα (διαρθρωµένο σε ενότητες), συµπεράσµατα και βιβλιογραφία. Ειδικότερα η χρήση σχετικής ή και ευρύτερης βιβλιογραφίας είναι απαραίτητη, και πρέπει να προκύπτει από σαφείς αναφορές στο κείµενο, καθώς και από την όλη προσέγγιση. Στα διερευνούµενα θέµατα συνιστάται και ποσοτική τεκµηρίωση, λαµβανοµένης υπόψη και της φύσης κάθε θέµατος. Τέλος οι εργασίες είναι δυνατόν να συνοδεύονται από πίνακες διαγράµµατα, χάρτες και λοιπό εποπτικό υλικό, εφόσον αυτό απαιτείται για την καλύτερη κατανόηση του θέµατος. Η παράδοση θα γίνει σε εκτυπωµένη και σε ηλεκτρονική µορφή (αρχείο.dc σε δισκέτα η CD). ΕΜΠ, ΠΜΣ Χωροταξία - Πολεοδοµία, Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 5

Ορισµένες σηµαντικές πιθανές πηγές βιβλιογραφικής αναζήτησης είναι οι ακόλουθες: βιβλία (σε βιβλιοθήκες, π.χ. κεντρική ΕΜΠ Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, Αρχιτεκτονικής σχολής κτίριο Αβέρωφ, λοιπών σχολών ΕΜΠ, ΤΕΕ, ΥΠΕΧΩ Ε, ξένων ινστιτούτων, εργαστηρίων, σε βιβλιοπωλεία, κλπ), ειδικά λεξικά και εγκυκλοπαίδειες. περιοδικά, εφηµερίδες (επιστηµονικά άρθρα ή συνεντεύξεις), επίσηµα κείµενα πολιτικής της Ελλάδας ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (νόµοι, διατάγµατα, οδηγίες, εκθέσεις φορέων, κλπ.). ερευνητικά προγράµµατα, διατριβές, παλαιότερες εργασίες µεταπτυχιακών σπουδαστών, εισηγήσεις σε συνέδρια. πρακτικά συνεδρίων, ηµερίδων και λοιπών επιστηµονικών συναντήσεων στατιστικά στοιχεία. πανεπιστηµιακά συγγράµµατα και σχετικές σηµειώσεις παραδόσεων. διαδίκτυο (internet). Βασικά κριτήρια αξιολόγησης των εργασιών είναι τα ακόλουθα: γενικότερη πρωτοτυπία (επιλογή θέµατος, έκφραση απόψεων, τρόπος παράδοσης και παρουσίασης) και βαθµός δυσκολίας του θέµατος. διατύπωση αξιόλογων και τεκµηριωµένων προσωπικών απόψεων. διάρθρωση, τρόπος οργάνωσης, και ειδικότερα συνοχή και εσωτερική συγκρότηση του κειµένου. σαφήνεια, περιεκτικότητα, επιστηµονικότητα (διατύπωση απόψεων, στόχων, συµπερασµάτων, οµαλή ροή του κειµένου χωρίς νοηµατικά κενά, βιβλιογραφικές αναφορές εντός κει- µένου, έτσι ώστε να διακρίνεται η προέλευση των απόψεων) και γλωσσική επάρκεια του κειµένου. επάρκεια τεκµηρίωσης µε στοιχεία. γενικότερη εµφάνιση της εργασίας. 5. ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πολεοδοµική κλίµακα Ελληνόγλωσση Αραβαντινός Α. (1997/1998), Πολεοδοµικός Σχεδιασµός. Για µια βιώσιµη ανάπτυξη του αστικού χώρου, Εκδόσεις Συµµετρία, Αθήνα. Αραβαντινός Α.(2001), Η Ευρωπαϊκή και η Ελληνική πόλη στον 21ο αιώνα, Συγχρό έκδοση οµίλου προβληµατισµού για τον εκσυγχρονισµό της κοινωνίας µας, Ηράκλειο. Αραβαντινός Α., Κοσµάκη Π (1988), Υπαίθριοι χώροι στην πόλη, Θέµατα ανάλυσης και πολεοδοµικής οργάνωσης αστικών ελεύθερων χώρων και πρασίνου, Αθήνα. Βαΐου Ντ., Μαντουβάλου Μ., Μαυρίδου Μ. (1995) Κοινωνική ενσωµάτωση και ανάπτυξη του αστικού χώρου στην Ελλάδα: τα τοπικά δεδοµένα στην «Ενωµένη Ευρώπη», Το Βήµα των Κοινωνικών Επιστηµών. ΕΜΠ, ΠΜΣ Χωροταξία - Πολεοδοµία, Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 6

Βασενχόβεν, Λ. (1971), Πολεοδοµία: Ανάγκη ολοκληρωµένης θεωρίας, Ο Οικονοµικός Ταχυδρόµος, Αριθ. 916, 11.11.1971, σελ. 14-16. Βασενχόβεν Λ. (1993), Αστικές αναπλάσεις σε µια σύγχρονη µεγαλούπολη: Η περίπτωση του Ελαιώνα, στο Η Ανάπλαση του Ελαιώνα, Πρακτικά ηµερίδας, 1-2-93, Ε.Μ.Πολυτεχνείο, Αθήνα, 1993 Βασενχόβεν, Λ. (1995), Πολεοδοµικός και χωροταξικός σχεδιασµός στην Ελλάδα, Μετάφραση εισήγησης συνεδρίου στην Lndn Schl f Ecnmics and Plitical Science, Πυρφόρος, Νοέµβριος εκέµβριος 1995, Ε.Μ.Πολυτεχνείο, Αθήνα, σελ. 11-17. Βασενχόβεν Λ. (2002), Η δηµοκρατικότητα του σχεδιασµού του χώρου και η αµφισβήτηση του ορθολογικού «µοντέλου», υπό δηµοσίευση στο: Αειχώρος, Τ.1, Βόλος. Βασιλείου Κ. (1993), Ακίνητα εκτός σχεδίου, Αθήνα. Benevl L., Λαζαρίδης Π. (1977), Βιοµηχανική επανάσταση-βιοµηχανική πόλη, Εκδόσεις Α. Λιβάνης, Αθήνα. Γετίµης Π. (1989), Η οικιστική πολιτική στην Ελλάδα. Οδυσσέας, Αθήνα. Γεωργουλής,. (1993), Ζητήµατα Θεωρίας στον Αστικό Σχεδιασµό, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση Γεωργουλής., επιµ. (1995), Κείµενα στη Θεωρία και στην Εφαρµογή του Πολεοδοµικού και του Χωροταξικού Σχεδιασµού, Παπαζήσης, Αθήνα. Γιαννακούρου Γ. (1994), Η χωροθέτηση και ο περιβαλλοντικός έλεγχος των έργων και δραστηριοτήτων, Τόπος, 7: 241-250. Γοσποδίνη, Α. και Η. Μπεριάτος, επιµ. (2006), Τα Νέα Αστικά Τοπία και η Ελληνική Πόλη, Κριτική. ΕΜΠ Τοµέας Πολεοδοµίας και Χωροταξίας, ΥΠΕΧΩ Ε (Κοσµάκη Π., Λιάπης Ι., Λουκόπουλος., Μαντουβάλου Κ., Πολύζος Ι.), (1992), Ανάπλαση κεντρικών περιοχών κατοικίας. Μελέτη περίπτωσης Κάτω Πατήσια, Αθήνα. ΕΜΠ, ΣΠΕ (επ. υπεύθυνος: Α. Αραβαντινός), (1996), Έρευνα και προγραµµατισµός αναβάθµισης Εµπορικού Τριγώνου του Κέντρου της Αθήνας, Ερευνητικό πρόγραµµα για το ήµο Αθηναίων, Έκδοση ΤΕΕ, Αθήνα. ΕΜΠ, ΣΠΕ (επ. υπεύθυνος: Α. Αραβαντινός), (2000), Χρήσεις γης στο Κύριο Οδικό ίκτυο. Επιπτώσεις στον αστικό ιστό, Σεµινάρια Κέντρου Συνεχιζόµενης Εκπαίδευσης ΕΜΠ 1998 1999, κείµενα εισηγήσεων, Αθήνα. ΕΜΠ, ΣΠΕ, ΥΠΕΧΩ Ε (επ. υπεύθυνη: Κλ. Γεράρδη), (2004), Ερευνητικό πρόγραµµα «Στρατηγικό πλαίσιο χωρικής ανάπτυξης για την Αθήνα Αττική», Αθήνα. ΕΜΠ, Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος, (επ. υπεύθυνος: Ι. Πολύζος), (1999), Μητροπολιτικό πάρκο Γουδί Ιλισσος, ερ. πρόγραµµα, συνοπτική παρουσίαση, Αθήνα. Ευρωπαϊκό Ίδρυµα για τη Βελτίωση των Συνθηκών ιαβιώσεως και Εργασίας (1998), Πανόραµα των Αστικών Καινοτοµιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Λουξεµβούργο, ΥΕΕΕΚ. Καρύδης. (1991), Ανάγνωση πολεοδοµίας. Η κοινωνική σηµασία των χωρικών µορφών, Εκδόσεις Συµµετρία, Αθήνα. Λάββας Γ.Π., Μαρµαράς Μ. (1994), Θέµατα αστικού Σχεδιασµού, ιστορική θεώρηση, σύγχρονη πραγµατικότητα, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών, Τµήµα Ε.Μ.Μ.Ε., Αθήνα. Μαντουβάλου Μ. (1995), Αστική γαιοπρόσοδος, τιµές γης και διαδικασίες ανάπτυξης του αστικού χώρου Ι. Σηµειώσεις στη θεωρία µέσα από την ελληνική εµπειρία, Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών ΕΚΚΕ, Τ. 88, Αθήνα. Μαντουβάλου Μ. (1996), Αστική γαιοπρόσοδος, τιµές γης και διαδικασίες ανάπτυξης του αστικού χώρου ΙΙ. Προβληµατική για την ανάλυση του χώρου στην Ελλάδα, Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών ΕΚΚΕ, Τ. 89-90, Αθήνα. Οικονόµου. (επιστηµονική ευθύνη) (2001), Ο διεθνής ρόλος της Αθήνας. Σηµερινή κατάσταση και στρατηγική για την ανάπτυξή του. ΥΠΕΧΩ Ε, ΟΡΣΑ, Εργαστήριο πολεοδοµικού και χωροταξικού σχεδιασµού Πανεπ. Θεσσαλίας, Πανεπιστηµιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος. Οικονόµου. και Πετράκος Γ. (επ.) (1999), Η Ανάπτυξη των Ελληνικών Πόλεων: ιεπιστηµονικές Προσεγγίσεις Αστικής Ανάλυσης και Πολιτικής (Βόλος/ Αθήνα: Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας/ Gutenberg). Οικονόµου., Σαρηγιάννης Γ., Σερράος Κ. (επιµ.) Τιµητικός τόµος για τον καθηγητή Αθανάσιο Αραβαντινό, Πόλη και χώρος από τον 20ο στον 21ο αιώνα, Αθήνα, 2004. ΕΜΠ, ΠΜΣ Χωροταξία - Πολεοδοµία, Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 7

Πολύζος Ι. (1997), Το µέλλον του αστικού περιβάλοντος. Αίτια υποβάθµισης και αρχές βελτίωσης της ποιότητας ζωής, στο: ΕΜΠ, Τοµέας πολεοδοµίας και Χωροταξίας, Περιβαλλοντικές επιπτώσεις του σχεδιασµού και της οικιστικής ανάπτυξης, Αθήνα. Πολυχρονόπουλος., Σερράος Κ. (2001), Πολεοδοµικοί µετασχηµατισµοί και αλλοιώσεις του φυσικού χώρου από το νέο αεροδρόµιο της Αθήνας. Τάσεις και ευκαιρίες, Αρχιτέκτονες, περιοδικό του ΣΑ ΑΣ ΠΕΑ, τεύχος 27, Μάρτιος / Απρίλιος 2001, Αθήνα. Ρόζος Ν. (1994), Η νοµική προβληµατική του χωροταξικού σχεδιασµού, Αθήνα-Κοµοτηνή, Εκδόσεις Σάκκουλα. Σαρηγιάννης Γ. (2000), Αθήνα 1830 2000. Εξέλιξη, Πολεοδοµία, Μεταφορές, Εκδόσεις Συµµετρία, Αθήνα. Σερράος Κ. (1996), Το σύστηµα του πολεοδοµικού σχεδιασµού στην Aυστρία. Αρχές οργάνωσης, Τεχνικά Χρονικά ΤΕΕ, τόµος 16/1996, τεύχος 1-2, Αθήνα. Σερράος Κ. (2000), Η διάρθρωση εντατικών χρήσεων γης µέσα από την πρακτική του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδιασµού στην Ελλάδα - Σχετικές κατευθυντήριες αρχές, στο: ΕΜΠ, ΣΠΕ, Χρήσεις γης και κυκλοφορία στο Κύριο Οδικό ίκτυο Επιπτώσεις στον αστικό χώρο. Αθήνα. Σκουρής Β. (1984-1985/1991), Χωροταξικό και Πολεοδοµικό ίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη. Στεφάνου Ι., Χατζοπούλου Α., Νικολαϊδου Σ. (1995), Αστική Ανάπλαση Πολεοδοµία, ίκαιο, Κοινωνιολογία, ΤΕΕ, Αθήνα. Στεφάνου Ι., Τσουδερός Ι., Μητούλα Ρ. (2000), Ο περιβαλλοντικός σχεδιασµός των πο λεων και η ευρωπαϊκή του διάσταση, ΕΜΠ, Τοµέας Πολεοδοµίας Χωροταξίας, Αθήνα. Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης (2000), εκαεπτά κείµενα για το σχεδιασµό, τις πόλεις και την ανάπτυξη για τα δέκα χρόνια του ΤΜΧΠΑ, Πανεπιστηµιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος. Τσέτσης Σ. (2003) (επιµέλεια), Ένα µέλλον για την Αθήνα. Σε αναζήτηση πολιτικών αστικής επανοργάνωσης του πολεοδοµικού συγκροτήµατος της πρωτεύουσας, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα. Υπουργείο Πολιτισµού, Σύλλογος Αρχιτεκτόνων ΑΣ (1985), Η Αθήνα στον 20ο αιώνα, Η Αθήνα όπως (δεν) φαίνεται, Αθήνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης Αθήνα. Φιλιππίδης. (1990), Για την ελληνική πόλη. Μεταπολεµική πορεία και µελλοντικές προοπτικές, Εκδόσεις θεµέλιο, Αθήνα. Χατζοπούλου Τζίκα Α. (2000), Πολεοδοµικό ίκαιο, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις ΕΜΠ, Αθήνα. Χριστοφιλόπουλος. (1990), Αστικός και χωροταξικός Σχεδιασµός προγραµµατισµός. Τεχνική διαδικασία ή κοινωνική επιστήµη; Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα. Χριστοφιλόπουλος,. Γ. (2002), Πολιτιστικό Περιβάλλον Χωρικός Σχεδιασµός και Βιώσιµη Ανάπτυξη, Π.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα. Ξενόγλωσση Battis U. (1981/2006), Öffentliches Baurecht und Raumrdnungsrecht, W. Khlhammer GmbH Stuttgart. Battis/Krautzberger/Löhr (2005), Baugesetzbuch Kmmentar, Verlag C.H. Beck München. Bianchini, F. and C. Greed (1999), Cultural planning and twn planning, in Greed, ed. 1999, pp. 195-207 Blackman, T. (1995), Urban Plicy in Practice, Rutledge, Lndn Bradley, A., T. Hall and M. Harrisn (2002), Selling Cities, Cities, Vl. 19, N 1, 2002, pp. 61-70. Carley, M. (2000), Urban partnerships, gvernance and the regeneratin f Britain s cities, Internatinal Planning Studies, 5(3): 273-297. Carrière, J.-P. and C. Demazière (2002), Urban planning and flagship develpment prjects: Lessns frm EXPO 98, Lisbn, Planning Practice and Research, 17(1): 69-79. Carter H. (1972/1995), The Study f Urban Gegraphy, Edward Arnld. Lndn: Κεφ. 2 Chay, F., The Mdern City: Planning in the 19th Century, Studi Vista, Lndn. Cullingwrth J. B. (1994), Alternate planning systems, Jurnal f the American Planning Assciatin, V. 60, N. 2, 162-172. Hall P. (1991), Planning in the 1990s: An Internatinal Agenda, Eurpean Planning Studies, Vl. 1, N 1, 3-12. Hall, P. (1992), Urban and Reginal Planning, Rutledge, Lndn. ΕΜΠ, ΠΜΣ Χωροταξία - Πολεοδοµία, Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 8

Hall P., Pfeiffer U. (2000), Urban Future 21. A glbal agenda fr twenty-first century cities, E & FN Spn, Lndn. Healey, P., Khakee, A., Mtte, A. και Needham, B. (επ.), (1997), Making Strategic Spatial Plans: Innvatin in Eurpe, Lndn: UCL Press Newman, P. and Thrnley, A. (1996), Urban Planning in Eurpe, Rutledge, Lndn and New Yrk. Parkinsn M. (1999), Glbalizatin and sustainable urban regeneratin: The challenge fr natinal and internatinal Gvernance, Εισήγηση υπ. Αρ 40 στο ιεθνές συνέδριο «Βιώσιµη ανάπτυξη και χωροταξική οργάνωση του Ευρωπαϊκού χώρου, ΕΜΠ, Εργαστήριο χωροταξίας και οικιστικής ανάπτυξης, 13-16.3.1999, Αθήνα. Rydin Y. (1993), The British Planning System. An Intrductin. Lndn, MacMillan. [Νέα έκδοση (1998) Urban and Envirnmental Planning in the UK, Lndn, MacMillan.] Serras K. (1996), Κmmunalplanung in Griechenland und Österreich ( ηµοτικός σχεδιασµός στην Ελλάδα και στην Αυστρία), Schriftenreihe für Städtebau und Raumplanung «Stadt und Regin», τόµος 3ος, έκδοση του Institut zur Erfrschung vn Methden und Auswirkungen der Raumplanung der Ludwig Bltzmann Gesellschaft, T.U. Wien, Βιέννη. Schmidt Eichstaedt (1995), Bauleitplanung und Baugenehmigung in der Eurpäischen Unin, Land Use Planning and Building Perimissin in the Eurpean Unin, Deutscher Gemeindeverlag, Verlag W. Khlhammer. Stüer B. (2005), Handbuch des Bau- und Fachplanungsrechts, Planung Genehmigung Rechtsschutz, Verlag C.H. Beck München. Wassenhven, L. (1993), The envirnmental dimensin f Greek urban planning: The case f Elenas, in C. Laskaris, ed., Aspects f Envirnmental Educatin and Practice in Mdern Greece, Prceedings f a scientific meeting, Natinal Technical University f Athens, pp. 94-100 Χωροταξική κλίµακα Ελληνόγλωσση Αγγελίδης Μ. (2000), Χωροταξικός σχεδιασµός και βιώσιµη ανάπτυξη, Εκδόσεις Συµµετρία, Αθήνα. Αγγελίδης Μ. (επιµ.) (2004), Αειφόρος ανάπτυξη των πόλεων στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, ΥΠΕΧΩ Ε ΕΜΠ. Αγγελίδης Μ. (2001), Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Χωρική Ανάπτυξη - Η εφαρµογή τους στην Ελλάδα, ΕΜΠ. Αγγελίδης Μ. (Ε.Υ.) -Αραβαντινός Α. Burgel G. -Βαγιονής Ν. -Γεράρδη Κ. Κάρκα Γ. Κοµίλης Π. Πανταζής Κ. κ..ά. (1998), Ερευνητικό Πρόγραµµα Σπουδαστηρίου Πολεοδοµικών Ερευνών ΕΜΠ: Το οικιστικό δίκτυο στην Ελλάδα: υπάρχουσα κατάσταση, πρότυπο πολιτικής, χωροταξική εξειδίκευση, ΕΜΠ ΥΠΕΧΩ Ε. Αγγελίδης Μ. (1999), Η αειφόρος ανάπτυξη των πόλεων, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η αρχιτεκτονική, στο 10ο Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Συνέδριο «Η Αρχιτεκτονική και η ελληνική πόλη στον 21ο αιώνα», ΣΑ ΑΣ ΠΕΑ, Αθήνα. Αγγελίδης Μ. (Ε.Υ.) Βασενχόβεν Λ. Κάρκα Γ. κ.ά. (2001), Συµβολή στη διαµόρφωση στρατηγικού σχεδίου δράσης (master plan) βιώσιµης ανάπτυξης των µικρών και µεσαίων πόλεων και του χώρου της υπαίθρου µε εξειδίκευση στο νησιωτικό χώρο, ΕΜΠ ΥΠΕΧΩ Ε. Αγγελίδης Μ. (Ε.Υ.) κ.ά.(2001), Ανάλυση προοπτικών του ήµου Αµαρουσίου στον ορίζοντα του 2000, Ε- ρευν. πρόγραµµα ΕΜΠ. Ανδρικοπούλου Ε (1995), Οι περιφέρειες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Θεµέλιο, Αθήνα,. Ανδρικοπούλου Ε. Καυκαλάς Γ. (2000), Χωρικές επιπτώσεις των ευρωπαϊκών πολιτικών: η ελληνική εµπειρία 1989 1999, ΥΠΕΧΩ Ε- /νση Χωροταξίας ΑΠΘ-Τοµέας Πολεοδοµίας, Χωροταξίας και Περιφ. ανάπτυξης, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη. Ανδρικοπούλου Ε. - Καυκαλάς Γ. (1985), Η Ρύθµιση του περιφερειακού χώρου - Θεωρία και πρακτική, Παρατηρητής, Θεσσ/νίκη. Αυγερινού Κολώνια Σ. (1996), Ειδικά θέµατα αναπτυξιακού σχεδιασµού, ΕΜΠ, Αθήνα. Γραφεία Μελετών (12 Γραφεία Μελετών) (2000), Χωροταξικά Σχέδια των Περιφερειών της Ελλάδος (εκτός της Αττικής), Συγχρηµατοδότηση ΥΠΕΧΩ Ε-ΕΤΠΑ (Ε.Π.ΠΕΡ. B ΚΠΣ), Αθήνα. ΕΜΠ, ΠΜΣ Χωροταξία - Πολεοδοµία, Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 9

Γραφεία Μελετών (12 Γραφεία Μελετών) (1997), Χωρικές επιπτώσεις των Ευρωπαϊκών Προγραµµάτων και Πολιτικών (για τις 12 περιφέρειες της χώρας), ΥΠΕΧΩ Ε Γραφεία Μελετών, 1997. Επιτροπή ΕΚ (1990), Πράσινο βιβλίο για το Αστικό Περιβάλλον, Βρυξέλλες. Επιτροπή των ΕΚ (1991), Ευρώπη 2000: Προοπτικές ανάπτυξης του Κοινοτικού εδάφους, Υπηρεσία Επισή- µων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Λουξεµβούργο. Επιτροπή ΕΚ (1995), Ευρώπη 2000+: Συνεργασία για τη χωροταξία στην Ευρώπη, Υπηρεσία Επισήµων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Λουξεµβούργο. Επιτροπή των ΕΚ (1993), Στόχος η Αειφορία: Πρόγραµµα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας σχετικά µε την πολιτική και τη δράση για το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη, Επίσηµη Εφηµερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Αριθµ. C 138/5/17/5/93. Επιτροπή των ΕΚ (1990), Πράσινο βιβλίο για το αστικό περιβάλλον.. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1995), Περιφερειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, Ευρώπη 2000+ - Συνεργασία για τη χωροταξία στην Ευρώπη, Υπηρ. Επισ. Εκδ. των ΕΚ, Λουξεµβούργο. Ευρωπαϊκή Επιτροπή / Γενική ιεύθυνση ΧΙ - περιβάλλοντος, Έκθεση Οµάδας εµπειρογνωµόνων για το αστικό περιβάλλον: Αειφόρες πόλεις της Ευρώπης, Βρυξέλλες, Μάρτιος 1996. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1998), Αειφόρος αστική ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση: πλαίσιο δράσης, Υπηρεσία Επισήµων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Λουξεµβούργο. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2000), Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ) - Προς τη χωρικά ισόρροπη και αειφόρο ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τελικό έγγραφο εισήγηση στη διάσκεψη των Υπ. Χωροταξίας της Ε.Ε. στο Πότσνταµ 1999, Υπηρ. Επισ. Εκδ. των ΕΚ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2001), εύτερη Έκθεση για την οικονοµική και κοινωνική συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Υπηρ. Επισ. Εκδ. των ΕΚ, Λουξεµβούργο. Ε.Μ. Πολυτεχνείο-Τοµέας Πολεοδοµίας και Χωροταξίας Σχ. Αρχ/νων ΥΠΕΧΩ Ε ΥΠΕΘΟ Labratire de gégraphie urbaine-univ. de Paris X, Συντονιστής: Μ. Αγγελίδης, (2004), Συνέδριο: Νέα πολυκεντρικότητα και χωρική ανάπτυξη: οι αστικές περιοχές, οι µικρές και µεσαίες πόλεις και η ύπαιθρος - Προοπτικές, σχεδιασµός, διακυβέρνηση, Αθήνα 14-15 Σεπτεµβρίου 2001, ΕΜΠ. Επιτροπή των ΕΚ (2000), Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συµβούλιο και το Ευρ. Κοινοβούλιο για την ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών: µια στρατηγική για την Ευρώπη COM (2000) 547 τελικό, Βρυξέλλες, 27.9.2000. Καυκαλάς Γ. - Ανδρικοπούλου Ε. (επιµ.) (2000), Ο νέος Ευρωπαϊκός Χώρος. Η διεύρυνση και η γεωγραφία της ευρωπαϊκής ανάπτυξης, Θεµέλιο, Αθήνα,. Καυκαλάς Γ. (επ. υπ.) - Αγγελίδης Μ. - Αθανασούλη Α. - Γετίµης Π. Γιαννακούρου Γ. Γιαλύρη Θ. - Ζαµπέλης Χ. Ζέκκος Κ. - Κατοχιανού. - Λουκάτος Α. Μπεριάτος Η. Οικονόµου. Πανταζής Α. - Παπαγρηγορίου Σ. Πυργιώτης Ι. (1999), Ερευνητικό πρόγραµµα: Πλαίσιο Κατευθύνσεων για τον Εθνικό Χωροταξικό Σχεδιασµό και τη Βιώσιµη Ανάπτυξη, ΥΠΕΧΩ Ε. Καυκαλάς Γ. (επιµ.), Ζητήµατα Χωρικής Ανάπτυξης, Θεωρητικές προσεγγίσεις και πολιτικές, Κριτική, Αθήνα, 2004. Λεοντίδου Λ., Αγεωγράφητος Χώρα, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα, 2005. Μαλούτας Θ. (επιµ.), Οι πόλεις, Κοινωνικός και Οικονοµικός Άτλας της Ελλάδας, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών- Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, 2000. Μέλισσας., Θεµελιώδη ζητήµατα του ικαίου της Χωροταξίας, σελ. 55-117, Σάκκουλας, Αθήνα, 2002. Μοδινός Μ. Ευθυµιόπουλος Η. (επιµ.) Η Βιώσιµη Πόλη, Στοχαστής/ ΙΠΕ, Αθήνα, 2000. Μοδινός Μ. Ευθυµιόπουλος Η. (επιµ.) Οικολογία και Επιστήµες του Περιβάλλοντος, Τάξη και Αταξία στο Χώρο, Λ. Κ. Βασενχόβεν ( σελ. 57-78), Στοχαστής/ ΙΠΕ, 1998,. Παναγιωτάτου Ε. (1983), Θέµατα ανάπτυξης του χώρου, Αθήνα, ΕΜΠ. Παναγιωτάτου Ε. (1988), Συµβολή σε µια ενιαία θεώρηση του χώρου και σε µια άλλη σχεδιαστική πρακτική, ΕΜΠ. ΥΠΕΘΟ, ιασυνοριακό πρόγραµµα Interreg II για την Ελλάδα, 1994-99. ΥΠΕΘΟ (1993), Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης 1994-1999 (ΣΠΑ). ΥΠΕΘΟ (1999), Σχέδιο Ανάπτυξης της Ελλάδος 2000-2006, Εκδ. ΥΠΕΘΟ, Αθήνα. ΥΠΕΘΟ (2000) Επιχειρησιακά Προγράµµατα Τοµέων και Περιφερειών της Ελλάδος ΚΠΣ 2000 2006 ΥΠΕΧΩ Ε (1999), Φύση 2000 Πρόγραµµα οικοτόπων Ελλάδος. ΕΜΠ, ΠΜΣ Χωροταξία - Πολεοδοµία, Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 10

Χριστοφιλόπουλος., Πολιτιστικό περιβάλλον- Χωρικός Σχεδιασµός και Βιώσιµη ανάπτυξη, Σάκκουλας, Αθήνα, 2002. Ξενόγλωσση Albrechts, L. (2001), Devlutin, reginal gvernance and planning systems in Belgium, Internatinal Planning Studies, 6(2): 167-182. Allmendinger, P. (2001), Planning in Pstmdern Times, Rutledge, Lndn. Angelidis Μ. (2003), Strategic alliances f cities: a respnse t the netwrk sciety effects n urban systems. The case f Greece, paper presented at the Third Jint Cngress ACSP-AESOP in Leuven, Βelgium, 8-12 July 2003 Atkinsn, R. (2002), The White Paper n Eurpean gvernance: Implicatins fr urban plicy, Eurpean Planning Studies, 10(6): 781-792. Blackhall J. C., Planning, Law and Practice, Cavendish Publishing Ltd., Lndn/Sydney 1998. Battis U., Zur Umsetzung des EUREK in die deutsche Raumrdnung, Infrmatinen zur Raumentwicklung τχ.3-4/2000, σ. 103-109. Cmmissin f the Eurpean Cmmunities (1994), Cmmunity Initiative Cncerning Urban Areas (UR- BAN) COM(94) 61 Final, Brussels, 2 March 1994. Dstal P., The Eurpean Develpment Perspective and the Accessin Cuntries: Plycentric Guidelines Versus Uneven Spatial Develpment, Das Eurpäische Raumentwicklungsknzept und die Raumrdnung in Deutschland, Infrmatinen zur Raumentwicklung τχ. 3-4/2000, σ. 183-192. Εurpean Cmmissin (1997a), The Eurpean Unin Cmpendium f Spatial Planning Systems and Plicies, Office fr Official Publicatins f the Eurpean Cmmunities, Luxemburg. Eurpean Cmmissin (1997b), Eurpean Spatial Develpment Perspective, First Official Draft, Brussels. Eurpean Cmmissin (1999), Eurpean Spatial Develpment Perspective: Twards balanced and sustainable develpment f the territry f the Eurpean Unin, Prepared by the Cmmittee n Spatial Develpment, Office fr Official Publicatins f the Eurpean Cmmunities, Luxemburg. ESPON 1.1.1 Transnatinal Prject Grup (2003), The Rle, Specific Situatin and Ptentials f Urban Areas as Ndes f Plycentric Develpment, Third Interim Reprt, Nrdregi, Stckhlm,. ESPON 1.1.3 Transnatinal Prject Grup (2003), Particular effects f enlargement f the EU and beynd n the plycentric spatial tissue with special attentin n discntinuities and barriers, Secnd Interim Reprt, The Ryal Institute f Technlgy (KTH), Stckhlm.. ESTIA / INTERREG IIC (sc. resp.: G. Kafkalas) (2000), Spatial Planning Pririties In Sutheast Eurpe, Aristtle Univ. f Thessalniki, Thessalniki. Eurpean Cmmissin - Eurpean Unin Member States (Apprved by the EC n 3.6.2002) (2002), The ESPON 2006 Prgramme Research n the Spatial Develpment f an Enlarging Eurpean Unin. Eurpean Cmmissin, Directrate General fr Reginal Plicy and Chesin, The EU Cmpendium f Spatial Planning Systems and Plicies, Cmparative Review f Systems and Plicies, Final Draft, 1995. Getimis P. and Kafkalas Gr., eds. (1993), Urban and Reginal Develpment in the new Eurpe, Tps, Special series, Athens. Hall P., Pfeiffer U. (2000), Urban Future 21. A glbal agenda fr twenty-first century cities, E & FN Spn, Lndn. Hppe W., Planung, Festschrift zum 70. Gebutstag, (Hrsg) W.Erdguth, J.Oebecke, H-W Rengeling, M.Schule, Verlag C.H. Beck München 2000. Kurliurs, E. and L. Wassenhven (1997), Develpment agencies and the management f rural develpment in Greece: The case f rural prblem areas, Paper presented at the XVII Cngress f the Eurpean Sciety fr Rural Scilgy (Lcal Respnses t Glbal Integratin), Chania, Greece, 25-29 August 1997. Kunzmann, K.R. (2001), State planning: A German success stry?, Internatinal Planning Studies, 6(2): 153-166. Layard A. Davudi S. Batty S. (ed.) (2001), Planning fr a sustainable future, Spn Press, Lndn. Mehlbye P. (2000), Glbal Integratin Znes Neighburing Metrplitan Regins in Metrplitan Clusters in Infrmatinen zur Raumentwicklung Heft 11 / 12..2000, p. 755-762. Mehlbye P. (2002), The Eurpean territry: Strategic develpment, Wrkshp Strategic Develpment Catalnia, 11 June 2002. ΕΜΠ, ΠΜΣ Χωροταξία - Πολεοδοµία, Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 11

Melissas D., The elabratin f legal nrms in a state f the rule f law, JöR 2001, σ.145-155. Näckel A. (2002), Umweltprüfung für Pläne und Prgramme, Nms Verlagsgesellschaft Baden Baden. Schön P-K, Das Eurpäische Raumentwicklungsknzept und die Raumrdnungsknzept in Deutschland, Infrmatinen zur Raumentwicklung τχ. 3-4/2000, σ. Ι-VII. Sinz M., Gibt es Auswirkungen der eurpäischen Raumentwicklungsplitik auf natinaler, reginaler der kmmunaler Ebene?, Das Eurpäische Raumentwicklungsknzept und die Raumrdnung in Deutschland, Infrmatinen zur Raumentwicklung τχ. 3-4/2000, σ. 109-116. Spannwski W., Die zunehmende Bedeutung des Rechts der Eurpäischen Gemeinschaft für die Reginalplanung, die Bauleiplanung und die Fachplanungen, URP 1998, σ. 161-170. Ziegler Α., Eurpäische Raumentwicklung und die Stärkung des Arbeitmarktes, Infrmatinen zur Raumentwicklung τχ. 3-4/2000, σ. 127-132. ΕΜΠ, ΠΜΣ Χωροταξία - Πολεοδοµία, Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 12