Αναφορές στο Δικταίο από τα αρχεία της Γραμμικής Β γραφής της Κνωσού. Περίληψη

Αναφορές στο Δικταίο από τα αρχεία της Γραμμικής Β γραφής της Κνωσού Περίληψη Του Δρ. Μηνά Τσικριτσή Ερευνητή Αιγαιακών Γραφών mtsikritsis@gmail.com Στόχος αυτής της εργασίας είναι να αναδείξει το τοπωνύμιο Δικταίο μέσα από τις πρώτες ιστορικές αναφορές σε αρχεία του 14ου αιώνα π.χ. Το υλικό αντλείται από επιγραφές που έχουν βρεθεί στο αρχείο της γραμμικής Β γραφής της Κνωσού και ο τρόπος αποκωδικοποίησης είναι παγκοσμίως γνωστός από την εποχή της αποκρυπτογράφησης (1952) της γραφής αυτής. Η προσέγγιση αυτή πρωτοτυπεί, αφού δεν στηρίζεται σε μεταγενέστερες αναφορές των ιστορικών χρόνων του 2ου αι. π.χ., στις οποίες γίνεται πολλές φορές σύγχυση, από τους συγγραφείς, μεταξύ Ιερού Άντρου του Διός, Ιδαίου και Δικταίου Άντρου. Παράλληλα, το ενδιαφέρον της λατρείας στο Δικταίο εντοπίζεται σε ένα πλακίδιο από το σπήλαιο που συνδέεται με την λατρεία του χώρου. Στο πλακίδιο αυτό, με αρχαιοαστρονομικές προσεγγίσεις επιβεβαιώνεται μια λατρεία κατά την περίοδο των Ισημεριών. Αιγαιακές Γραφές Στην εικόνα 1 που ακολουθεί παρατηρούμε τα πέντε είδη γραφών που αναπτύσονται σε διάφορες περιοχές του αιγαικού χώρου. Όλες όμως είναι απότοκες της λεγομένης Μινωικής γραφής που ανακαλύφθηκε στην Κρήτη Στην παρούσα μελέτη θα παρουσιάσουμε επιγραφές της γραμμικής Β γραφής. Η Γραμμική Β περιλαμβάνει 89 συλλαβογράμματα και 258 ιδεογράμματα, με μέγεθος 17.046 συλλαβές. Με βάση τα ευρήματα της γραφής, η γραμμική Β έχει αποκρυπτογραφηθεί το 1952 από τον M. Ventris με τη φιλολογική επεξεργασία από τον J. Chadwick. Είναι γενική παραδοχή ότι η γλώσσα των πινακίδων της Γραμμικής Β είναι ελληνική και θεωρείται ως η πρώτη γραφή του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Τα θέματα που καταγράφονται στις πινακίδες της Γραμμικής Β

σχετίζονται με μια σχολαστική ανακτορική γραφειοκρατία: Μερικά από τα θέματα αυτά αφορούν: τα προϊόντα που συγκεντρώνονταν στο ανάκτορο. τις ελλείψεις ή απαλλαγές των υπόχρεων εισφορών. τον πολεμικό εξοπλισμό των αποθηκών (ξίφη, ακόντια, βέλη κ.ά). τα σκεύη της καθημερινής ζωής (έπιπλα, αγγεία κ.ά). τις διάφορες μορφές γαιοκτησίας. τις εργασιακές ομάδες ανδρών και γυναικών με τοπωνύμια. τα σύνολα εκτρεφόμενων ζώων, κυρίως, αιγοπροβάτων του ανακτόρου. Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β το 1952 από τον Μ. Ventris ήρθε να δικαιώσει την ύπαρξη μηνολογίου και εορτολογίου. Στα αρχαιότερα από τα σωζόμενα κείμενα ελληνικής συλλαβογραφικής γραφής του 14ου αιώνα π.χ., η δήλωση χρονικών παραμέτρων (ετήσιων ή μηναίων) κρινόταν, κατά περίπτωση, απαραίτητη για τις ανάγκες της σκοπούμενης συστηματικής καταγραφής και αρχειοθέτησης, μιας και επρόκειτο στην ουσία για "λογιστικά" κατάστιχα των παραγωγικών δραστηριοτήτων και των λογής εμπορικο-οικονομικών δοσοληψιών των ανακτόρων. Παρά την αποσπασματικότητά τους, τα αρχεία Κνωσού πιστοποιούν την ημερολογιακή ρυθμολόγηση του μυκηναϊκού έτους, τον μερισμό του σε μήνες. Οι ονομασίες των μηνών σχηματίζονταν με βάση γεωργικούς και λατρευτικούς λόγους. Στη μελέτη αυτή, ειδικότερα θα επικεντρωθούμε σε αποστολές ελαίου σε ιερά και σχετίζονται με την περιοχή Δίκτη/α που στέλνονται κάποιο μήνα. Πινακίδα με προσφορές λαδιού από την Κνωσό (ΚΝ Fp 1+31) Στην πινακίδα αυτή καταγράφονται προσφορές λαδιού σε διάφορες θεότητες. Η συγκεκριμένη επιγραφή παρουσιάζει ενδιαφέρον, από τη μια γιατί μας δίνει μια εικόνα για το μετρικό σύστημα των Μυκηναίων και για τον τρόπο αναγωγής από μικρότερες σε μεγαλύτερες μονάδες κι από την άλλη για τις θεότητες που αναφέρονται ως αποδέκτες των προσφορών. Στο κείμενο επίσης αναγνωρίζεται ο μήνας Δεύκιος που έγινε η πράξη της αποστολής, ένας κατάλογος αποδεκτών με την αντίστοιχη ποσότητα ελαίου που λαμβάνει καθένας και τελικά, το σύνολο της ποσότητας του ελαίου που διατέθηκε και είναι συνολικά 114 λίτρα. de-u-ki-jo-jo me-no di-ka-ta-jo di-we da-da-re-jo-de pa-de pa-si te-o-i 1 1 2 1 qe-ra-si-ja 1 a-mi-ni-so pa-si te-o-i 2 e-ri-nu 4 47-da-de 1 a-ne-mo i-je-re-ja 4 to-so 3 2 2 Δρ. Μηνάς Τσικριτσής Ερευνητής Αιγαιακών Γραφών 2

Η επιγραφή αυτή έχει 12 σειρές και χωρίζεται σε τρία εννοιολογικά μέρη: α) στην επικεφαλίδα όπου αναγράφεται ο μήνας αποστολής του ελαίου, β) από την 2 η έως την 10 η σειρά αναγράφονται τα ιερά και οι αποδέκτες που στέλνει η Κνωσός, γ) στην 12 σειρά αναγράφεται η συνολική ποσότητα που στάλθηκε Η μετάφραση της παραπάνω μεταγραφής είναι: του Δευκίου μηνός (αποστέλλονται) (ιερό) Δικταίου Δία λάδι 1 (περιοχή) Δαιδολειόνδε λάδι 2 (περιοχή) Πάν λάδι 1 πάνσι θεοίς (όλων των θεών) λάδι 1 Θηρασία (θεά Άρτεμη) λάδι 1 Αμνισός για όλους τους θεούς λάδι 2 Ερινύς λάδι 4 (περιοχή) 47-da λάδι 1 Ιέρεια των ανέμων λάδι 4 τόσο λάδι 3 και 2 και 2 3Χ30 + 2Χ10 + 2Χ2=114 lit St,]] (de-u-ki-jo-jo)- Δεύκιος: «δεῦκος γὰρ τὸ γλυκύ.». Το μήνα αυτό της Κνωσού ετυμολογικά πρέπει να ταυτίσουμε με τον Αύγουστο καθότι δεύκος>γλεύκος>γλυκός μούστος. Η παρατειθένη επιγραφή αναφέρει ποσότητες λαδιού που, κατά τον Δεύκιο μήνα (de-u-ki-jo-jo me-no), στάλθηκαν από τις αποθήκες του ανακτόρου στον Δικταίο Δία (di-ka-ta-jo di-we), στο ιερό Δαιδάλειον (da-da-re-jo-de=δαιδαλείονδε), στους Πάντες θεούς (pa-si-te-o-i), της Αμνισού (a-mi-ni-so pa-si-te-o-i), στην Ερινύα (e-ri-nu) κ.α., ενώ ως στερνός αποδέκτης προσφοράς παρατίθεται η Ανέμων Ιέρεια (a-ne-mo i-je-re-ja). Για την περιοχή di-ka-ta-jo di-we ο μελετητής J. Hooker 1, αναφέρει: Οι δύο λέξεις στο στίχο 2, αντιπροσωπεύουν το Δικταίωι Δι εί «στον Δικταῖο Δία»: έκφραση που δείχνει ότι την εποχή σύνταξης αυτού του κειμένου είχε ήδη συντελεστεί κάποιος βαθμός αφομοίωσης ανάμεσα στην ελλαδική και τη μινωική λατρεία. Το «Δικταῖος Ζεύς» ίσως υποδηλώνει τον Δία που είχε τόπο λατρείας το όρος Δίκτη ή τον Δία που κυβερνάει τη Δίκτη σαν μια από τις ειδικές περιοχές κυριαρχίας του. Ένα επιπλέον στοιχείο που μπορεί να επιβεβαιώσει την περιοχή του Δικταίου είναι η θέση της αναφοράς στον Δικταῖο Δία στην αρχή της επιγραφής των αποστολών ελαίου, στα ιερά. Συνηθίζεται, στις περισσότερες επιγραφές, οι γραφείς να αναφέρουν τα τοπωνύμια είτε από τα υψηλότερα σημεία είτε με την σειρά από ανατολή προς δύση. Έτσι επιβεβαιώνεται ότι η αναφορά στον Δικταῖο Δία πρέπει να ταυτιστεί με το υψίπεδο στην περιοχή του Λασιθίου, με την ψηλότερη κορυφή που είναι ο Εντίχτης η αρχαία Δίκτη. Έτσι ξεκινά από το Ανατολικό μέρος και πιθανά στο υψηλό σημείο το ιερό Δικταῖο Δία και ερχόμενος προς την Κνωσό αναφέρει την Αμνισό και άλλες θέσεις σε κοντινότερες θέσεις στο ανάκτορο. Έτσι θεωρούμε ότι σωστά πριν 20 χρόνια ο M. Popham 2 τοποθέτησε στο σπήλαιο του Ψυχρού το ιερό του Δικταίου Διός. 1 J. Hooker Εισαγωγή στη Γραμμική Β, Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1994, σελ245. 2 M.Ruiperez, J. Melena, Οι Μυκηναίοι Έλληνες, Αθήνα 1996, σελ122. Δρ. Μηνάς Τσικριτσής Ερευνητής Αιγαιακών Γραφών 3

Στη συνέχεια παραθέτουμε και άλλους μήνες και αναφορές που σχετίζονται με την περιοχή της Δίκτης: Di]]( (di-wi-jo-jo)- Δί#ιος: Αναφέρεται σε επιγραφή από την Κνωσό (ΚΝFp 5.1). Στην Κνωσό ο ΔίFιος μήνας πρέπει να σχετιζόταν με τη βασική γιορτή του Δία, λατρευόμενου και ως Δικταίου (di-ka-ta-jo di-we), ταυτιζομένου με τον νεαρό μινωικό βλαστικό θεό. Στο ημερολόγιο της Βιθυνίας ο ΔίFος αντιστοιχεί στο μήνα Φεβρουάριο. Στην επιγραφή αυτή αποστέλλεται λάδι στη Θηρασία και σε όλους του θεούς. ο Δί#ιος, αντίστοιχα με τη θέση του κορυφαίου των θεών στο ολυμπιακό πάνθεο, εμφανίζεται σε περισσότερα τοπικά ημερολόγια, όπως της Μακεδονίας, της Αιτωλίας, της Λέσβου κ.ά. και ταυτίζεται με το μήνα Οκτώβριο. nnw<] (ka-ra-e-ri-jo)- Κλαέριος: Ο Κλάριος, αν ευσταθεί τούτη η μεταγραφή του, θα έβρισκε τον αντίστοιχό του στον μήνα Κλαριών της Εφέσου. Είναι γνωστό το επίθετο του Απόλλωνα Κλάριος, όπως και του Δία στην Τεγέα, προς τιμή του οποίου γινόταν μεγάλη γιορτή πιθανόν κατά το μήνα Σεπτέμβριο. Στην επιγραφή αυτή εκτός την πρώτη σειρά που αναφέρεται ο μήνας Κλαέριος στη δεύτερη σειρά έχουμε την περιοχή Δίκτα με το επίθημα δε (Δικτάδε) που μας προσδιορίζει τον τόπο αποστολής του ελαίου. Έτσι, εκτός της αναφοράς στον Δικταίο Δία είναι πιθανό να υπάρχει και μια πόλη η περιοχή με τοπωνύμιο Δίκτη. Η αποσπασματική επιγραφή KN 866 F2 που ακολουθεί, μας επιβεβαιώνει ότι υπάρχει -ni-jo di-ka-ta-de Σύκα 10 ma-sa-- πιθανόν πόλη, αφού αποστέλλονται 10 μονάδες ξερά σύκα που αντιστοιχούν σε όγκο 900 λίτρα. Στο αριστερό μέρος της επιγραφής διασώζονται οι δύο συλλαβές -ni-jo που ίσως να αντιστοιχούν στο τοπωνύμιο [ko-ro]-ni-jo και ακολουθεί το τοπωνύμιο Δίκτα. Μία άλλη επιγραφή από την Κνωσό η ΚΝ 5467fr, που ακολουθεί, μας αναφέρει στην πρώτη σειρά την περιοχή di-ka-ta- που αποστέλλονται πιθανό λάδι και στην δεύτερη σειρά την λέξη i-je-ro =Ιερό di-ka-ta-de [ de/ i-je-ro Λάδι Τα επόμενα αποσπάσματα πινακίδων από την Κνωσό αναφέρονται και πάλι στην περιοχή di-ka-ta-de = προς την Δίκτα. Ενώ η ΚΝ 7509 fr εκτός το τοπωνύμιο di-ka-ta-de στη δεύτερη γραμμή αναφέρει μια οφειλή από κύπαρο 6 μονάδες. Χ7955 di-ka-ta-de [ ΚΝ 7509 r di-ka-ta-de [ - ro Kύπερον o 6 Δρ. Μηνάς Τσικριτσής Ερευνητής Αιγαιακών Γραφών 4

Ολοκληρώνοντας τις αναφορές για την Δίκτη στα αρχεία της Κνωσού του 14 ου αι. π.χ εντοπίσαμε στο Μέγα ετυμολογικό λέξικό την πιθανή ετυμολογία της λέξης Δίκτη, που την συσχετίζει με το τίκτω και την γέννηση του Δία Μεγ.Ετυμ.Λεξ 276,16 «Δίκτῳ ἐν εὐώδει ὄρεος σχεδὸν Ιδαίοιο. Απὸ τοῦ τὸ Δίκτον. Εἴρηται παρὰ τὸ τέκω τίκτω, τίκτα τὶς οὖσα, ἀπὸ τοῦ ἐκεῖ τεχθῆναι τὸν Δία.» Αστρονομικές επιβεβαιώσεις για την Ισημερία στο Δικταίο Θεωρούμε ότι οι Μινωίτες, από τα παρατήριά τους στα ιερά κορυφής, αντιλαμβάνονταν πως ο ουράνιος θόλος, μαζί με την αστρική του διακόσμηση, έπρεπε να είναι μια τέλεια ουράνια σφαίρα, η οποία κλίνει και περιστρέφεται γύρω από τη Γη μια φορά την ημέρα. Θα έπρεπε να θεωρούν ότι μέρος της ουράνιας σφαίρας είναι πάντα τοποθετημένο πίσω από το δυτικό ορίζοντα, ενώ το άλλο μέρος προβάλλει πάντα στην ανατολή. Αυτό το φαινόμενο της ανατολής ενός αστερισμού λίγο πριν από την ανατολή του Ηλίου και της ταυτόχρονης δύσης ενός άλλου αστερισμού σε χαρακτηριστικά εποχιακά σημεία εορτών (όπως Ισημερίες και Ηλιοστάσια) εντοπίζουμε ότι απεικονίστηκαν σε κάποια ευρήματα. Χαρακτηριστικά, το πλακίδιο από το Ψυχρό και τον κυλινδρικό σφραγιδόλιθο από τη Σαλαμίνα της Κύπρου έχουν ίδιο αστρονομικό θεματολόγιο, που επιβεβαιώνει το γεγονός της ισημερίας. Ο εγχάρακτος σφραγιδοκύλινδρος του 15 ου αιώνα προέρχεται από την Σαλαμίνα της Κύπρου, στο ανάπτυγμά του εμφανίζει, όπως προαναφέραμε, στην άνω αριστερή πλευρά τον ηλιακό δίσκο και στην άνω δεξιά πλευρά μπροστά από τον αστερισμό των Ιχθύων το σύμβολο της Σελήνης. Στο υπόλοιπο μέρος διακρίνουμε ένα πλήθος αστεριών και αστερισμών. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι να εντοπίσουμε πότε εμφανίζεται, πριν από την ανατολή στον ουρανό ο παρατηρούμενος σε αυτή την απεικόνιση συνδυασμός ενός πουλιού με τους Ιχθύες. Είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι πολιτισμοί προσδιορίζουν το χρόνο με βάση την ανατολή κάποιου αστερισμού ή ενός χαρακτηριστικού αστεριού ακριβώς πριν από την ανατολή του ηλίου, όπως οι Αιγύπτιοι που παρατηρούσαν το Σείριο 3. Στον παρατιθέμενο αστρονομικό χάρτη που δημιουργήσαμε παρατηρούμε, σε γεωγραφικές συντεταγμένες της Κρήτης, την εικόνα του ουρανού με τους γνωστούς αστερισμούς του λίγο πριν από την ανατολή του Ηλίου, στις 21 Σεπτεμβρίου του έτους 1600 π.χ. 3 Ο Σείριος στους Αιγυπτίους ήταν γνωστός με το όνομα Σώθις, εμφανίζεται στην ουράνια σφαίρα ακριβώς πριν την ανατολή του Ήλίου, κατά την εποχή που αρχίζει η ετήσια πλημμύρα στο Δέλτα του Νείλου. Στον Ησίοδο αναφέρεται με το όνομα: ο καίων, ο φλέγων. Το φαινόμενο της διαμόρφωσης της μεγάλης ζέστης που είχε αποτέλεσμα τη νωθρότητα στους ανθρώπους κατά τον Ιούλιο συνδέθηκε με την ανατολή του Σειρίου με το Ήλιο από τους αρχαίους Έλληνες, τους Αιγυπτίους και τους Ρωμαίους, το αποκαλούσαν Κυνικά τραύματα. Δρ. Μηνάς Τσικριτσής Ερευνητής Αιγαιακών Γραφών 5

Την περίοδο αυτή, είναι γνωστό ότι, ο πολικός βορράς έχει μετατοπιστεί και δεν δείχνει τον σημερινό πολικό αστέρα, αλλά είναι κοντά στον α του Δράκοντα. Την εποχή αυτή, με την ανατολή του Ήλιου ανατέλλει ο αστερισμός του Κόρακα 4 και δύει ο αστερισμός των Ιχθύων. Το φαινόμενο αυτό είναι μοναδικό στο χάρτη του ουρανού και δεν συμβαίνει σε καμιά άλλη περίοδο των ηλιοστασίων παρά μόνο στις ισημερίες. Αυτή η σύμπτωση δεν μπορεί να είναι τυχαία, και πιστεύουμε ότι οι Κυπρο-Μινωίτες αποτυπώνουν με αυτό τον τρόπο την εορτή της ισημερίας. Σ αυτόν τον ουράνιο χάρτη αποτυπώσαμε επίσης τις πιθανές σχετικές θέσεις των άλλων αστερισμών που εμφανίζονται στο σφραγιδοκύλινδρο από τη Σαλαμίνα. Τέλος, συσχετίζοντας τους αστρονομικούς χάρτες με το σφραγιδοκύλινδρο της Σαλαμίνας και το πλακίδιο από το Ψυχρό, διαπιστώνουμε ότι έχουν κοινό αστρονομικό θέμα που πρέπει να σχετίζεται με την Ισημερία στις 21 Σεπτεμβρίου του 1600 π.χ. Στο παρατιθέμενο δίπλα χάλκινο αναθηματικό πλακίδιο παρατηρούμε την τριπλή παρουσία των κεράτων καθοσίωσης μαζί με κάποια δρώμενα που θα σχολιάσουμε παρακάτω. 4 Ο αστερισμός του κόρακος (Corvus) αναφέρεται στον κατάλογο της «Μαθηματικής Συντάξεως» του Πτολεμαίου. Ο αστερισμός αυτός περιλαμβάνει 17 ορατά άστρα στο μάτι. Μεσουρανεί την 11 ώρα το βράδυ της 20ης Μαρτίου. Δρ. Μηνάς Τσικριτσής Ερευνητής Αιγαιακών Γραφών 6

Το ενδιαφέρον όμως εντοπίζεται στην ύπαρξη, αμέσως κάτω από την εικόνα του ηλίου, ενός πουλιού που μοιάζει με κουρούνα, ένα είδος κορακιού, που έχει μπροστά από το ράμφος του ένα οβάλ αντικείμενο και χαμηλότερα παρατηρούμε ένα ψάρι. Ο συνδυασμός του ιπτάμενου πουλιού μαζί με ένα παράξενο αντικείμενο, που μοιάζει δοχείο με κέρατα, εικονίζεται στο παρατιθέμενο σφραγιστικό αποτύπωμα από τα Χανιά, το οποίο ίσως να συνδέεται με αστερισμό. Η υπόθεση αυτή μπορεί να τεκμηριωθεί, αν ανατρέξουμε στο χάρτη του ουρανού και παρατηρήσουμε τον αστερισμό μπροστά από τον αστερισμό του Κόρακα. Στον παρατιθέμενο ουράνιο χάρτη βλέπουμε μπροστά από τον Κόρακα να υπάρχει ένας αστερισμός με οκτώ φωτεινά άστρα με τη μορφή δοχείου-ποτηριού με το όνομα Κρατήρ. Την εικόνα της παρουσίας ενός πουλιού με την παράλληλη ύπαρξη ενός ψαριού και σε άλλα αντικείμενα θα πρέπει να την αποδίδουμε στην Φθινοπωρινή ισημερία. Θεωρούμε ότι η συνύπαρξη του ηλίου και της Σελήνης σε συνδυασμό με την ανατολή του αστερισμού του Κόρακα και την παράλληλη δύση του αστερισμού των Ιχθύων, που ευρίσκονται μαζί και στο πλακίδιο, επιβεβαιώνει την άποψη μας ότι και το εύρημα αυτό αναφέρεται στη Φθινοπωρινή ισημερία. Στο πλακίδιο από το Ψυχρό τριπλή είναι η παρουσία των αξία te. Το σύμβολο αποκαλούμενων κεράτων καθοσιώσεως που φέρουν εντός τους το σύμβολο της γραμμικής Α και Β γραφής, γνωστό με συλλαβική όμως της γραμμικής που ομοιάζει με τα κέρατα λατρείας έχει φωνητική αξία ma. Ο συνδυασμός των παραπάνω δύο συμβόλων μας δίνει την λέξη ma-te = Μάτερ. Έτσι, με τον τρόπο αυτό, στο πλακίδιο ο Μινωίτης αποτυπώνει τη μητέρα φύση σε τρία επίπεδα (στον ουρανό, στη Γή και στη θάλασσα). Στο κέντρο του πλακιδίου παρατηρούμε το ιερό δένδρο, τοποθετημένο σε μια βάση, ενώ δεξιά του μια μορφή φαίνεται να συμμετέχει με ένα χορό και κάτω από το χέρι της παρατηρούμε τα δυο c ^: Ì συλλαβογράμματα της γραμμικής Α, με φωνητική αξία Fere-, ή-re-fe πιθανόν ΡέFη εκφράζοντας το όνομα της θεάς Ρέας μητέρας του Διός. Συμπερασματικά, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η εμφάνιση των κεράτων λατρείας σε διάφορα αφιερωματικά αντικείμενα λατρείας δηλώνει την παρουσία της Μητέρας φύσης, η οποία θεωρείτο η γενεσιουργός δύναμη της φύσης. Αντίθετα, ο Ήλιος με τις ακτίνες του για τον Μινωίτη πρέπει να ήταν η γονιμοποιός δύναμη και η ύπαρξη της Σελήνης να σχετίζεται με την ερωτική περιπέτεια. Το σκηνικό αυτό στις μινωικές απεικονίσεις συντελείται ερωτικά μεταξύ ανδρός και γυναικός στο γήινο επίπεδο σαν μια επίκληση για την ουράνια ευταξία. Τα επιδιωκόμενα με τις τελετουργικές πράξεις μίμησης αποτελέσματα (γονιμότητα, ευταξία στη φύση κ.λπ.) αποδιδόταν τόσο στη μαγική δύναμη, όσο και στη θεϊκή επέμβαση. Τα όρια μεταξύ τελετουργικού και μαγικού ήταν ρευστά. c Ì Δρ. Μηνάς Τσικριτσής Ερευνητής Αιγαιακών Γραφών 7

Η εμφάνιση και συσχετισμός Ηλίου-Σελήνης που παρατηρούμε στην εικόνα 2 υπάρχει και στα σφραγιστικά δακτυλίδια από την Τίρυνθα και τις Μυκήνες, μας επιβεβαιώνει την χρονική περίοδο που έχουμε Ισημερίες. Ένα άλλο στοιχείο που εμφανίζεται στην εικόνα 2 είναι ο αριθμός των γραμμών που έχουν χαραχθεί στο πλάι της εικονιζόμενης παράστασης. Αν υποθέσουμε αναλογικά ένα αριθμό παυλών-χαράξεων στην δεξιά και κάτω περιοχή του πλακιδίου που έχουν φθαρεί, προσδιορίζουμε συνολικά περίπου 183 χαράξεις. Αν θεωρήσουμε ότι η κάθε χάραξη αντιστοιχεί σε μια μέρα, τότε ο αριθμός 183 μέρες αντιστοιχεί στην περίοδο από την Εαρινή έως την Φθινοπωρινή Ισημερία. Δηλαδή την περίοδο από την αναγέννηση(21 Μαρτίου) μέχρι και το θάνατο(22 Σεπτεμβρίου) της φύσης. Η εικονιζόμενη λατρεία κατά τις Ισημερίες, ίσως σχετίζονται με την λατρεία του μινωικού βλαστικού θεού (Βελχάνος 5 ), που θυσιάζεται και ξαναγεννιέται σε αυτές τις χρονικές περιόδους. Έτσι τη Μυκηναϊκή περίοδο είναι πιθανό η λατρεία της γέννησης του Δικταίου Δία να συσχετισθεί με την γέννηση του Μινωικού βλαστικού θεού, στον ίδιο χώρο του Δικταίου άντρου. Τέλος, στο πλακίδιο της εικόνας 2, παρατηρούμε και άλλη μια πιθανή αστρονομική αναφορά. Στο κάτω μέρος της παρατηρούμενης εικόνας 2 εμφανίζεται ένα δένδρο πάνω σε μια βάση με δύο εξάδες κλαδιών που, ενώ θα έπρεπε να τείνουν προς τα πάνω, έχουν μια εικόνα πτώσης και μαρασμού, στοιχείο που δεν συνάδει στο παρατηρούμενο λατρευτικό σκηνικό. Για το λόγο αυτό θεωρούμε ότι αφού το κάθε κλαδί έχει την εμφάνιση μηνίσκου, όπως έχουμε και σε άλλες παραστάσεις που εκφράζουν τον σεληνιακό μήνα των 29,5 ημερών. Τότε η παράσταση του δέντρου εκφράζει το σεληνιακό έτος 354 ημερών (12 μηνίσκοι Χ29,5). Αν στο έτος αυτό προστεθούν οι 11 γραμμές που βρίσκονται στην προέκταση της κορυφής του δέντρου και στη βάση των κεράτων καθοσιώσεως τότε η παράσταση αυτή μας δηλώνει το ηλιακό έτος των 365 ημερών (354+11). Έτσι, στο πλακίδιο αυτό, εκτός της εμφάνιση των Ισημεριών, παρουσιάζονται επιπλέον το σεληνιακό και το ηλιακό έτος μέσα στο οποίο έχουμε τα λατρευτικά δρώμενα στις δύο Ισημερίες. Συμπερασματικά, με βάση τις επιγραφές που μελετήθηκαν και το πλακίδιο με την αστρονομική πληροφορία που περιέχει, μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι στην περιοχή του Λασιθίου υπήρχε πόλις Δίκτα/η και ιερό αφιερωμένο στον Δικταῖο Δία. 5 Λεξ. Ησυχίου (315,1)«Γελχάνος ὁ Ζεύς, παρὰ Κρησίν» (Βελχάνος Η λατρεία της βλαστικής θεότητας των Μινωιτών πιθανόν διαχωρίστηκε ή αντικαταστάθηκε στα μυκηναϊκά από το Δικταίο Δία, χωρίς, όμως, και να αποβάλει το συμβολισμό που φανερώνει το βλαστικό χαρακτήρα της. Δρ. Μηνάς Τσικριτσής Ερευνητής Αιγαιακών Γραφών 8

Αναφορά που δείχνει από τον 14 ο αι. π.χ είχε συντελεστεί κάποια αντικατάσταση λατρείας με το μινωικό Δία που οι Κρήτες τον θεωρούσαν μέγιστο Στρατηγό με όνομα Πίκος 6 και θεοποιήθηκε «Δικταῖος Ζεύς» ίσως υποδηλώνει τον Δία που είχε τόπο λατρείας το όρος Δίκτη ή τον Δία που γεννήθηκε στη Δίκτη και πιθανόν ήταν μια από τις ειδικές περιοχές καταγωγής και κυριαρχίας του. 6 Διόδωρος Σικελιώτης «Πῖκος [ὁ καὶ Ζεύς], ὃν καὶ Δία καλοῦσι περὶ οὗ συνεγράψατο Διόδωρος ὁ σοφώτατος χρονογράφος. [Excerpta ex Ioannis Chronicis apud Cramer. Anecd. Paris. vol. 2, p. 236, 9 20; cf. Ioannis Antiocheni fragm. Müller IV p. 542 et edit. Bonn. Malalae p. 20.]» Δρ. Μηνάς Τσικριτσής Ερευνητής Αιγαιακών Γραφών 9