ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015-2016 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΑΞΗ: Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10 Ιουνίου 2016 ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ώρες ΩΡΑ: 8:00-10:00 π. μ. ΟΔΗΓΙΕΣ: Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από επτά ( 7 ) σελίδες και χωρίζεται σε δύο ( 2 ) μέρη. Να απαντήσετε σε όλα τα μέρη και σε όλα τα ερωτήματα στα φύλλα εξέτασης. Δεν επιτρέπεται η χρήση διορθωτικού υγρού. ΜΕΡΟΣ Α : ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ( ΜΟΝΑΔΕΣ 14 ) ΚΕΙΜΕΝΟ 1 Ο Η Ελληνική Γλώσσα, Παρελθόν-Παρόν-Μέλλον Το θέμα που τίθεται, μετά από το γενικότερο καθορισμό της έννοιας της φυσιογνωμίας της γλώσσας, είναι ειδικότερα αν η φυσιογνωμία της ελληνικής γλώσσας, που ενδιαφέρει εδώ, μπορεί να διατηρηθεί αλώβητη και μετά την ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πόσο αποφασιστική για τη μορφή της ελληνικής γλώσσας, κι ίσως και για την ίδια την ύπαρξή της, μπορεί να αποβεί η στενή επαφή της με τις άλλες γλώσσες της Ένωσης, γλώσσες αντικειμενικά ισχυρότερες, με την έννοια ότι μιλιούνται από περισσότερους ανθρώπους, κι ότι μερικές από αυτές (όπως η αγγλική, η γαλλική ή η γερμανική) έχουν καθιερωθεί ευρύτερα ως «δεύτερες» γλώσσες, ως γλώσσες συνεννόησης στις εμπορικές, κοινωνικοπολιτικές, πολιτιστικές και άλλες μορφές επικοινωνίας; Μ άλλα λόγια, κινδυνεύει από τη συνθλιπτική επίδραση των γλωσσών αυτών η γλωσσική μας φυσιογνωμία; Νομίζω ότι αποτελεί απλή καθημερινή διαπίστωση του καθενός μας πως πράγματι υφίσταται άμεσος κίνδυνος αλλοίωσης της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας της γλώσσας μας. Όταν, δε, λέω αλλοίωση, εννοώ την αλόγιστη, άκριτη, αβασάνιστη κι αθρόα εισροή λέξεων και τύπων μέσα στη γλώσσα μας, που συσσωρευόμενοι συνιστούν ό,τι έχω αλλού αποκαλέσει ρ ύ π α ν σ η της γλώσσας μας. Ας συλλογιστούμε πως η ελληνική κατακλύζεται ήδη από τη σωρεία των μπίζνεσμαν και μπάρμαν και σπόρτσμαν και κάμεραμαν και μπούμαν κ.τ.ό., που δημιουργούν συχνά την εντύπωση ανάμικτης γλώσσας. Ας θυμηθούμε ακόμη τον καταιγισμό που υφίσταται ήδη πάλι η γλώσσα μας, στο χώρο των ονομασιών, από ξενικές γλωσσικές μιμήσεις του τύπου πλυντηρέξ, αφρολέξ κ.τ.ό., που με φρίκη φέρνει στο νου μας την τραγική προφητεία του Σεφέρη πως, αν συνεχιστεί η κακοποίηση της γλώσσας μας, θα φτάσουμε μια μέρα να λεγόμαστε... Ελληνέξ. Το αμέσως επόμενο ερώτημα που ανακύπτει αυτομάτως είναι, φυσικά, αν υπάρχει τρόπος άμυνας έναντι αυτής της απαράδεκτης κι επικίνδυνης καταστάσεως κι αν μπορεί κανείς να είναι αισιόδοξος για το μέλλον της γλώσσας μας. Η δική μου απάντηση είναι πως υπάρχουν ακόμη τρόποι και μηχανισμοί άμυνας που θα επιτρέψουν να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τη «νόσο», περιορίζοντας τουλάχιστον τις δυσμενείς της συνέπειες. Όπως επανειλημμένως, γραπτά και προφορικά, έχω προτείνει θα πρέπει το ταχύτερο να συσταθεί ένα συμβουλευτικό σώμα, από ακαδημαϊκούς, πανεπιστημιακούς καθηγητές κι άλλους ειδικούς επιστήμονες 1
με βαθιά γνώση κι ευαισθησία για τη γλώσσα, που θα έχει ως έργο της να προτείνει λέξεις και επιστημονικούς όρους πλασμένους μέσα από την ελληνική γλώσσα ή προσαρμοσμένους στους κανόνες λειτουργίας της, έτσι ώστε να βοηθούνται πρακτικά κι αποτελεσματικά αυτοί που τώρα αναγκάζονται να χρησιμοποιούν ξένες λέξεις και όρους, ελλείψει αντιστοίχων ελληνικών - που δεν μπορούν, φυσικά, να πλάσουν οι ίδιοι. Ένα δεύτερο μέτρο που είναι ανάγκη αλλά και μακροπρόθεσμος τρόπος προφύλαξης από ξενικές γλωσσικές επιδράσεις είναι, βεβαίως, η καλύτερη - βαθύτερη και συστηματικότερη - διδασκαλία της γλώσσας μας στο σχολείο. Αν διδαχθούμε σωστά και γνωρίσουμε σε βάθος τη νεοελληνική μας γλώσσα, η οποία έχει κληρονομήσει όλα τα προτερήματα της μακραίωνης παράδοσης και καλλιέργειας (μεγάλη ευχέρεια στην παραγωγή και στη σύνθεση, πλούσιο λεξιλόγιο με παραγωγικότατες ρίζες και, συγχρόνως, δυνατότητες θαυμαστής ακριβολογίας και δηλώσεως λεπτών σημασιολογικών αποχρώσεων), δεν θα έχουμε καμιά δυσκολία να εκφράσουμε οποιαδήποτε έννοια. Τέλος, απ όλα τα μέλη της Κοινότητας πρέπει να γίνει σεβαστή η αρχή, δημοκρατικό μαζί και επιστημονικό αξίωμα, πως δεν υπάρχουν πρώτες και δεύτερες σε αξία γλώσσες, καλύτερες και χειρότερες, πλούσιες και φτωχές. Γιώργος Μπαμπινιώτης ( καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ) [διασκευή] ΚΕΙΜΕΝΟ 2 Ο [Η γλώσσα μας σήμερα ] [ ] Η παγκοσμιοποίηση έχει κάνει όλη την υφήλιο μια γειτονιά. Με το διαδίκτυο, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο ενημερωνόμαστε πολύ γρήγορα για ό,τι συμβαίνει σε κάθε σημείο της γης. Παράλληλα, η διαφήμιση, το εμπόριο και ο οικονομικός ανταγωνισμός οδηγούν τους ανθρώπους στο κυνήγι του κέρδους. Αυτή η νέα κατάσταση δεν έχει μόνο θετικά στοιχεία. Για τη γλώσσα ιδίως των μικρών πληθυσμιακά λαών αποτελεί δοκιμασία και μεγάλο κίνδυνο. Η τάση για ευκολία, η κυριαρχία όρων της τεχνολογίας και του διαδικτύου, τα διαφημιστικά κόλπα και η έγχρωμη εικόνα ωθούν τον άνθρωπο στον μιμητισμό, στην αντιγραφή ξένων προτύπων και γλωσσικών στοιχείων. Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να αλλοιώνεται το γλωσσικό αίσθημα που διαμόρφωσε ο Νεοέλληνας μιλώντας και ακούοντας τη μητρική του γλώσσα. Δεχτήκαμε, για παράδειγμα, πλήθος λέξεων που συνδέονται με τη χρήση του υπολογιστή, τον οποίο εντάξαμε στο λεξιλόγιό μας ως computer. Επίσης εκατοντάδες λέξεις που συνδέονται με το φαγητό, όπως φαστ φουντ, σπαγγέτι, χάμπουργκερ, τοστ, ή το ντύσιμο, όπως τζιν, μίνι και άλλες, εντάχθηκαν στο λεξιλόγιό μας. Ακόμα, πλήθος πινακίδων ελληνικών καταστημάτων και εμπορικών κέντρων φέρουν ξενόγλωσσες επιγραφές. Το χειρότερο μάλιστα είναι αυτό, ότι κατασκευάσαμε λέξεις που δείχνουν ότι χάσαμε το γλωσσικό αισθητήριό μας, όπως σουβλακερί, γυράδικο, φαστφουντάδικο. Για ποιους λόγους όμως δανειζόμαστε λέξεις από άλλες γλώσσες; Πολλοί θα απαντήσουν ότι ως λαός έχουμε την ανάγκη να συμβαδίζουμε με την εποχή μας, για να μην θεωρηθούμε οπισθοδρομικοί, για αυτό και χρησιμοποιούμε επιδεικτικά το λεξιλόγιο άλλων γλωσσών. Η τάση μας για μοντερνισμό (να μία ακόμη λέξη ξενικής προέλευσης) και η ξενομανία μας οδηγούν στο να χρησιμοποιούμε ξένες λέξεις και εκφράσεις, ενώ έχουμε τις αντίστοιχες ελληνικές. Πολλοί επαγγελματίες, επίσης, και έμποροι τουριστικών ειδών πιστεύουν ότι το αγοραστικό κοινό, βλέποντας ξενόγλωσσες επιγραφές, εντυπωσιάζεται και προτιμά τα προϊόντα των καταστημάτων τους. Όλα αυτά σημαίνουν, όπως γίνεται αντιληπτό, ότι υπάρχουν προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Ωστόσο, δεν είναι ανάγκη να χάσουμε την επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς, γιατί η επαφή με άλλους πολιτισμούς είναι ευλογία. Πρέπει κυρίως να αποκτήσουμε πιο στέρεη γλωσσική παιδεία. Να επιδιώκουμε, δηλαδή, να σπουδάζουμε συστηματικά την προφορική και τη γραπτή μητρική μας γλώσσα. Έτσι, θα έχουμε τη δυνατότητα να μην αποδεχόμαστε εύκολα ξένους όρους παραμερίζοντας ελληνικές λέξεις ικανές να αποδώσουν τις σύγχρονες επικοινωνιακές και τεχνολογικές περιστάσεις. 2
Τελειώνοντας, μπορούμε να επισημάνουμε ότι είναι ανάγκη να εργαστούμε για την ουσιαστικότερη επικοινωνία μεταξύ των λαών και την εκμάθηση ξένων γλωσσών με τρόπο που δεν θα μειώνει τη γλωσσική μας αντίσταση. Αυτό θα επιτευχθεί, αν όλοι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην παιδεία, όπως είναι για παράδειγμα η οικογένεια, το σχολείο και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, σέβονται τη μητρική γλώσσα και παρέχουν στους νέους πρότυπα προφορικού και γραπτού λόγου αντιπροσωπευτικά της αξίας της. Γ. Σπανός (1993). Η ξενομανία του Νεοέλληνα και η Γλώσσα μας. Ζωντανές Μνήμες, 75-77. Αθήνα: Γεν. Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης. [διασκευή] I. Κατανόηση Περιεχομένου ( Μονάδες 2 ) α. Ποιο είναι το κοινό πρόβλημα που παρουσιάζουν οι συγγραφείς των πιο πάνω κειμένων; Να αναφέρετε και να εξηγήσετε μία αιτία στην οποία φαίνεται να αποδίδει ο κάθε ένας από τους δύο συγγραφείς το πιο πάνω πρόβλημα. ( μον. 1 ) β. Να αναφέρετε δύο τρόπους που προτείνει ο κάθε συγγραφέας για την αντιμετώπιση του εν λόγω προβλήματος. ( μον. 1 ) II. Κατανόηση Μορφής ( Μονάδες 4 ) 1. Οργάνωση Λόγου α. Να δώσετε έναν άλλο τίτλο για το κείμενο 2. ( μον. 0.5 ) β. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την πρώτη και έναν για τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου 1. ( μον. 0.5 ) 2. Μορφοσυντακτικά φαινόμενα (1) Να δηλώσετε το είδος και τον συντακτικό ρόλο των πιο κάτω ονοματικών προτάσεων που είναι υπογραμμισμένες στο κείμενο 2 : ( μον. 1 ) α ότι κατασκευάσαμε λέξεις β να χάσουμε την επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς (2) Οι πιο κάτω προτάσεις βρίσκονται υπογραμμισμένες στο κείμενο 1. Να εντοπίσετε ποια από τις δύο είναι υποθετική και να γράψετε και την απόδοσή της. ( μον. 0.5 ) α. Αν διδαχθούμε σωστά και γνωρίσουμε σε βάθος τη νεοελληνική μας γλώσσα, β. αν υπάρχει τρόπος άμυνας έναντι αυτής της απαράδεκτης κι επικίνδυνης καταστάσεως ( 3) Να δηλώσετε το είδος των πιο κάτω επιρρηματικών προτάσεων που είναι υπογραμμισμένες στο κείμενο 2: ( μον. 0.5 ) α. για να μην θεωρηθούμε οπισθοδρομικοί β. ενώ έχουμε τις αντίστοιχες ελληνικές 3. Λεξιλογικά α. Λαμβάνοντας υπόψη σας το νόημα του κειμένου 1, να δώσετε ένα συνώνυμο για τη λέξη προτερήματα και ένα αντώνυμο (αντίθετο) για τη λέξη άμυνα. ( μον. 0.5) β. Να γράψετε δύο προτάσεις χρησιμοποιώντας τη λέξη κυνήγι στον αριθμό και στην πτώση που σας δίνεται, στη μία με την κυριολεκτική της σημασία και στην άλλη με τη μεταφορική της σημασία. ( μον. 0.5 ) 3
III. Παραγωγή Γραπτού Επικοινωνιακού Λόγου ( Μονάδες 8 ) Οι νέοι στις μέρες μας μαθαίνουν τουλάχιστον μία ή δύο ξένες γλώσσες. Να γράψετε μία ομιλία που θα εκφωνήσετε στο μαθητικό συνέδριο που διοργανώνει το σχολείο σας με θέμα «Γλωσσομάθεια», εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους είναι απαραίτητη η γλωσσομάθεια, καθώς και τους κινδύνους που περικλείει η εκμάθηση ξένων γλωσσών για την ελληνική γλώσσα. ( έκταση 250-300 λέξεις ) ΜΕΡΟΣ Β: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ( ΜΟΝΑΔΕΣ 6 ) Κείμενο 1: «Ένας πολίτης ελεεινής μορφής» ( απόσπασμα), Τάκη Χατζηαναγνώστου [ ] Πατέρα! Σκίρτησε, ανοιγόκλεισε τα μάτια, γύρισε αριστερά, δεξιά. Τέλος τους είδε ανεβασμένους απάνω στα σιδερένια κάγκελα της πύλης, στην κορφή, ωραίους, με τα πρόσωπα όλο φως, με τα νεανικά κορμιά τεντωμένα, έτοιμα να σπάσουν θαρρείς απ την έξαρση των τρυφερών χυμών. Ανέβα κι εσύ! Η καρδιά του τινάχτηκε από μέσα του. «Κι εγώ!...». Πήδησε. Τ άλλα σκαρφαλωμένα παιδιά τού καναν τόπο. Ανέβηκε. Γραπώθηκε απ τα σίδερα. Αγκάλιασε τ αγόρια του. Άρχισε να κραυγάζει κι αυτός μαζί τους, να τραγουδά, να χειρονομεί. Ελευθερία! Ελευθερία! Τι πυρετός! Θάλασσα ο λαός απ έξω. Πήχτρα οι δρόμοι. «Θα μας επιτεθούν; Ποιοι; Από πού;» Ανάστα ο Κύριος! Να η δόξα του ανθρώπου! Ξαφνικά Ναι, ήταν τόσο ξαφνικά, που δεν καλοκατάλαβε αμέσως κανείς. Όμως ήταν γεγονός ότι για μια στιγμή η θάλασσα του λαού απ έξω, στις λεωφόρους και τους δρόμους, συνταράχτηκε, σα να πέρασε από πάνω της αόρατο δρολάπι. Άξαφνη απορία άστραψε στα μάτια. Ύστερα η απορία έγινε ζωντανά ερωτηματικά, που πήδησαν από χείλια σε χείλια, χωρίς ωστόσο να τους απαντήσει κανείς. Οι άνθρωποι κοιτάχτηκαν. Και πριν προλάβουν να συνεννοηθούν έσκασε η πρώτη δακρυγόνα βόμβα ανάμεσά τους. Τρόμαξαν. Ο κρότος, η σύγχυση, ο καπνός, έφεραν τα πρώτα σημάδια ενός απρόσμενου πανικού. Οι μάζες ανασάλεψαν, κινήθηκαν βίαια. Οι βόμβες άρχισαν να πέφτουν βροχή. Οι καπνοί έπνιξαν τον κόσμο. Οι κραυγές και τα ουρλιαχτά ανέβαιναν ως τον ουρανό. Δάκρυα, δάκρυα παντού. Πόνοι στα μάτια. Ύπουλη παραφροσύνη. Αλαλαγμοί. Παρ όλα αυτά, στα κάγκελα τα παιδιά τραγουδούσαν ολοένα και πιο δυνατά, ολοένα και πιο αγέρωχα. Νύχτωσε για καλά. Οι καπνοί έπνιγαν το λαιμό. Τα μεγάφωνα έδιναν οδηγίες για όσους είχαν προσβληθεί. Μες στις αυλές άναψαν δυνατές φωτιές. Οι φωτιές διώχνουν τα δηλητήρια. Πάνω στις κολόνες, πάνω στις σκεπές, πάνω στα δέντρα, πάνω στα κάγκελα, τα τραγούδια της λευτεριάς γίνονται πιο αποφασιστικά. Ο λαός απ έξω οπισθοχωρεί, τραβιέται στις παρόδους. Μα σε λίγο ξαναβγαίνει, έρχεται κοντά, τραγουδεί κι αυτός μαζί με τα παιδιά. Καινούριες βόμβες. Καινούριοι καπνοί. Πιο δυνατές φωτιές. Πιο δυνατές φωνές Μες στις αυλές λιποθυμούν πολλοί. Τους μεταφέρουν στα γρήγορα άλλοι στους κοντινούς θαλάμους. Ανάμεσά τους βρίσκονται πληγωμένοι άγνωστο από τι. Τα μεγάφωνα κάνουν έκκληση για γιατρούς, για φάρμακα. Η οργισμένη απελπισιά γίνεται ένα ζωντανό κύμα, τρέχει μέσα απ τις καρδιές, τις λαμπαδιάζει, γίνονται οι καρδιές φλόγες που πηδούν ως τον ουρανό, κάνουν την απεραντοσύνη να φεγγοβολά. 4
Οι ώρες περνούν. Η μάχη, με τις φωνές και τα τραγούδια απ τη μια, με τις βόμβες, το μίσος και τη λύσσα απ την άλλη, συνεχίζεται. Η πόλη ολάκερη αγκομαχεί, βράζει. Οι δρόμοι της, τα σπίτια της, τα κτήριά της, ο αέρας της, ο ουρανός της, βογκούν, γυρεύουν το δίκιο τους. Ώσπου ακούγεται από μακριά βαρύς ρόχθος μηχανών. Ο λαός σωπαίνει, αφουγκράζεται. Τα παιδιά σταματούν τα τραγούδια, αφουγκράζονται. Τι είναι; Μια ανώνυμη φωνή φωνάζει: Τα τανκς! Έρχονται λοιπόν τα τανκς να περικυκλώσουν το κάστρο, να πολιορκήσουν τα τραγούδια και τις φωνές! Ας έρθουν να μετρηθούμε! Ατσαλώνουν οι καρδιές. Γίνονται βουητό οι κραυγές. Οι κραυγές γίνονται γλώσσες από φλόγες. Και τα τραγούδια γίνονται τώρα μια στήλη από φως, που απλώνεται και χύνεται πάνω απ τον κόσμο, και διαλύει τους καπνούς, και σκορπίζει τον πανικό, και θεμελιώνει μιαν απόφαση παρμένη μέσα στην καρδιά τούτης της φυλής πριν από αμέτρητους αιώνες. «Θα μας επιτεθούν». «Κι εμείς;» «Θα πολεμήσουμε ως το τέλος!» Ένα τεράστιο τανκς, σαν κολασμένο τέρας, φορτωμένο κανόνια και θανατική φωτιά, έρχεται και σταματά ακριβώς απέναντι στην κεντρική πύλη του κάστρου. Όλα σωπαίνουν μεμιάς. Η πολιτεία κρατά την αναπνοή της. Οι άνθρωποι κρατούν για μια στιγμή τους χτύπους της αναστατωμένης τους καρδιάς. Ακούγεται μια δυνατή φωνή από τηλεβόα: Παραδοθείτε! Καμιά απόκριση, από πουθενά. Ξανά ο τηλεβόας: Παραδοθείτε! Αλλιώς θα χυθεί αίμα άδικα! Τότε υψώθηκε απ τα κάγκελα μια νεανική, παιδική σχεδόν φωνή: Είσαστε αδέρφια μας! Είμαστε όλοι αδέρφια! Δεν μπορείτε να μας χτυπήσετε. Το αίμα μας είναι αίμα δικό σας![ ] Ωστόσο οι μηχανές μήτε από ιστορία ξέρουν, μήτε από καρδιά. Οι ερπύστριες γύρισαν. Το άγριο τέρας, αναποδογύρισε τη γυναίκα, μάτσισε την άσφαλτο, σκαρφάλωσε στο πεζοδρόμιο. Τα παιδιά, αλύγιστα, τραγουδούσαν ασταμάτητα μπροστά του, σκαρφαλωμένα σαν άγγελοι Θεού απάνω στα κάγκελα της πύλης. Μαζί τους πάντα κι εκείνος κι οι δυο του γιοι. Το τέρας μούγκρισε, πήρε φόρα, όρμησε. Η πύλη γκρεμίστηκε στο λεφτό, έγινε άμορφος σωρός, τσιμέντα, χώματα, σίδερα. Ο όλεθρος κι ο θάνατος πέρασαν από πάνω αδάκρυτοι, αλέθοντας πέτρες, τραγούδια και σάρκες. Με την αύριο, όταν οι δυνάμεις της «εξουσίας» καθάριζαν τον τόπο της σφαγής απ τα αίματα και τις άλλες ακαθαρσίες, βρήκαν μες στο σωρό ένα κομμάτι ξεσκισμένο σακακιού, με μιαν ανοιχτή τσέπη να χάσκει μπροστά στα βαριεστημένα τους μάτια. Μέσ απ αυτήν την τσέπη ξεμύτιζε ένα βρώμικο χαρτί. Το τράβηξαν, το εξέτασαν. Διάβασαν τούτα τα γράμματα, με μολύβι: Καταγγέλλω Καταγγέλλω τον εαυτό μου, που δεν ξύπνησα πιο μπροστά, που δεν ξεσηκώθηκα πιο μπροστά, ν αντισταθώ στη βία και στον τρόμο. Καταγγέλλω τον εαυτό μου, που υπήρξα ένας πολίτης ελεεινής μορφής. 11 Ιουνίου 1975 Τάκης Χατζηαναγνώστου, Ένας πολίτης ελεεινής μορφής, Αθήνα 1980 5
Κείμενο 2: «Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος», Ελένη Βακαλό Θα σας πω πώς έγινε Έτσι είναι η σειρά Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο δρόμο του έναν χτυπημένο Τόσο δα μακριά από κείνον ήτανε πεσμένος και λυπήθηκε Τόσο πολύ λυπήθηκε που ύστερα φοβήθηκε Πριν κοντά του να πλησιάσει για να σκύψει να τον πιάσει, σκέφτηκε καλύτερα Τι τα θες τι τα γυρεύεις Κάποιος άλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω, να ψυχοπονέσει τον καημένο Και καλύτερα να πούμε Ούτε πως τον έχω δει Και επειδή φοβήθηκε Έτσι συλλογίστηκε Τάχα δεν θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει; Και καλά του κάνουνε αφού ήθελε να παίξει με τους άρχοντες Άρχισε λοιπόν και κείνος Από πάνω να χτυπά Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκιο. Θα βγεις στους δρόμους, θα φωνάξεις, τα χείλια σου θα ματώσουν απ τις φωνές το πρόσωπό σου θα ματώσει από τις σφαίρες μα ούτε βήμα πίσω. Κάθε κραυγή σου μια πετριά στα τζάμια των πολεμοκάπηλων κάθε χειρονομία σου σα να γκρεμίζεις την αδικία. Και πρόσεξε: μη ξεχαστείς ούτε στιγμή. Έτσι λίγο να θυμηθείς τα παιδικά σου χρόνια αφήνεις χιλιάδες παιδιά να κομματιάζονται την ώρα που παίζουν ανύποπτα στις πολιτείες μια στιγμή αν κοιτάξεις το ηλιοβασίλεμα αύριο οι άνθρωποι θα χάνουνται στη νύχτα του πολέμου έτσι και σταματήσεις μια στιγμή να ονειρευτείς εκατομμύρια ανθρώπινα όνειρα θα γίνουν στάχτη κάτω απ τις οβίδες. Δεν έχεις καιρό δεν έχεις καιρό για τον εαυτό σου αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος. 6 Από τη συλλογή Του Κόσμου (1978). Ελένη Βακαλό, Γενεαλογία του κόσμου, Ύψιλον, Αθήνα Κείμενο 3: «Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος» ( απόσπασμα ), Τάσου Λειβαδίτη
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος μπορεί να χρειαστεί ν αφήσεις τη μάνα σου, την αγαπημένη ή το παιδί σου. Δε θα διστάσεις. Θ απαρνηθείς τη λάμπα σου και το ψωμί σου θ απαρνηθείς τη βραδινή ξεκούραση στο σπιτικό κατώφλι για τον τραχύ δρόμο που πάει στο αύριο. Μπροστά σε τίποτα δε θα δειλιάσεις κι ούτε θα φοβηθείς. Το ξέρω, είναι όμορφο ν ακούς μια φυσαρμόνικα το βράδυ, να κοιτάς έν άστρο, να ονειρεύεσαι είναι όμορφο σκυμμένος πάνω απ το κόκκινο στόμα της αγάπης σου να την ακούς να σου λέει τα όνειρά της για το μέλλον. Μα εσύ πρέπει να τ αποχαιρετήσεις όλ αυτά και να ξεκινήσεις γιατί εσύ είσαι υπεύθυνος για όλες τις φυσαρμόνικες του κόσμου, για όλα τ άστρα, για όλες τις λάμπες και για όλα τα όνειρα αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να αναφέρετε και να εξηγήσετε ποια πανανθρώπινη αξία προβάλλεται στο τελευταίο μέρος του κειμένου του Χατζηαναγνώστου και να τη συσχετίσετε με το ιστορικό γεγονός με το οποίο συνδέεται. ( μον. 1 ) 2. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε δύο ομοιότητες ως προς τη στάση ζωής που προβάλλεται μέσα από το κείμενο του Χατζηαναγνώστου «Ένας πολίτης ελεεινής μορφής» και από το ποίημα του Λειβαδίτη «Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος». ( μον. 1) 3. α. Να γράψετε ποιο ρυθμό αφήγησης ακολουθεί ο συγγραφέας στο κείμενο 1 και να εξηγήσετε τι εξυπηρετεί. ( μον. 0.5) β. Να καταγράψετε και να εξηγήσετε δύο εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, για να πετύχει αυτόν τον ρυθμό. ( μον. 0.5) 4. Να αντιπαραβάλετε το ποίημα της Βακαλό «Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος» με το ποίημα «Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος» του Τάσου Λειβαδίτη και να σχολιάσετε τη στάση του ανθρώπου που περιγράφει ο κάθε ποιητής. ( μον. 1 ) 5. α. Να αναφέρετε τέσσερις θυσίες που πρέπει να κάνει ένας άνθρωπος, για να ακολουθήσει την πορεία ζωής που υποδεικνύει ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης. ( μον. 1 ) β. Να αναφέρετε και να σχολιάσετε τρεις συνέπειες που θα έχει η ανθρωπότητα, αν ο άνθρωπος δεν ακολουθήσει τις υποδείξεις του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη, εξηγώντας συνάμα το εκφραστικό μέσο που χρησιμοποιεί. ( μον. 1 ) Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Αλέξης Αλεξάνδρου 7