[Βιβλιογραφία] Μεταφράσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σε άλλες γλώσσες Συστηματική καταγραφή με αναλυτικές πληροφορίες ανά μετάφραση/έκδοση Οι μεταφράσεις έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας στη σερβική γλώσσα Από το 1913 και έπειτα, στους σέρβους αναγνώστες παρουσιάζονταν μεταφράσεις κυρίως νεοελληνικών ποιητικών έργων, πράγμα που οφειλόταν συνήθως σε κάποια ιδιαίτερη αφορμή, όπως η απονομή του βραβείου Νόμπελ στον Γιώργο Σεφέρη και τον Οδυσσέα Ελύτη ή ο διεθνής εορτασμός για τον Κ. Π. Καβάφη. Άλλοτε πάλι αιτία ήταν η συγγένεια ιδεολογικών αντιλήψεων, όπως συνέβη στην περίπτωση της μετάφρασης του ποιητικού έργου του Γιάννη Ρίτσου. Οι μεταφράσεις της νεοελληνικής ποίησης αριθμούν 24 βιβλία 12 ποιητών. Σε αυτοτελείς εκδόσεις ο περισσότερο μεταφρασμένος ποιητής είναι ο Σεφέρης (επτά εκδόσεις), κατόπιν ο Καβάφης (πέντε εκδόσεις) και ο Ελύτης (δύο εκδόσεις). Άμεση παρότρυνση για τη μετάφραση του ποιητικού έργου του Ελύτη και του Σεφέρη αποτέλεσε το βραβείο Νόμπελ. Όταν το 1963 απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ στον Σεφέρη, στη Γιουγκοσλαβία της εποχής εκείνης δεν υπήρχε καλός γνώστης της ελληνικής γλώσσας που θα μπορούσε να μεταφράσει τα ποιήματα από το πρωτότυπο. Για αυτό οι μεταφράσεις γίνονταν από την αγγλική, τη γαλλική, την ιταλική και τη γερμανική γλώσσα. Όμως, για την εκατοστή επέτειο από τη γέννηση του Σεφέρη ήμασταν πλέον έτοιμοι. Η επέτειος γιορτάστηκε με δύο βιβλία-μεταφράσεις από το πρωτότυπο. Για την υποδοχή του καβαφικού έργου από τους σέρβους ποιητές έγραψε η Ksenija Maricki-Gadjanski και παρέθεσε ως παράδειγμα τα ποιήματα του Ivan Gadjanski. Στη γνωριμία με την αλεξανδρινή ατμόσφαιρα και το πνεύμα της ποίησης του Καβάφη συνέβαλε και το δημοφιλές μυθιστόρημα του Lawrence Durrell Αλεξανδρινό κουαρτέτο (εκδόθηκε αρκετές φορές από το 1965 και εξής). Σημασία έχει να αναφέρουμε ότι και τα δημοτικά τραγούδια της Ελλάδας, τα οποία αντιπροσωπεύονται με τέσσερις ανθολογίες (τρεις μεταφράσεις από το ελληνικό πρωτότυπο και μία από αγγλική μετάφραση), συνέβαλαν σε μια γενικότερη προσέγγιση σερβικής και ελληνικής δημώδους ποιητικής δημιουργίας μέσα από τη μελέτη ομοιοτήτων και διαφορών τόσο στην ποιητική έκφραση όσο και στη θεματολογία. Αυτή η συγκριτική προσέγγιση στηρίχτηκε σε θεωρητικές αναφορές στις αρχές του 19ου αιώνα και συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας βάσης μεταφράσεων ελληνικών ποιημάτων στη ρωσική, τσεχική, γαλλική ή γερμανική γλώσσα. Η πεζογραφία πάλι νεοελλήνων συγγραφέων παρουσιάζεται με 56 μεταφράσεις 22 συγγραφέων. Η πλειονότητα είναι μυθιστορήματα (45), ενώ υπάρχουν και πέντε συλλογές διηγημάτων. Από την ελληνική δημώδη πεζογραφία υπάρχουν μεταφράσεις λαϊκών παραμυθιών. Από τη δίτομη συλλογή του Γεώργιου Μέγα επιλέχτηκαν 21 παραμύθια και δημοσιεύτηκαν το 1971. Τα συγκεκριμένα παραμύθια ενδιαφέρουν βέβαια τους ιστορικούς της λογοτεχνίας και τους εθνολόγους, αλλά υπήρξαν, για πολύ καιρό, (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 1 / 5
και οι μοναδικές σερβικές μεταφράσεις νεοελληνικών έργων που συγκαταλέγονται στα παιδικά βιβλία. Επιπλέον, σε τρεις ανθολογίες διηγημάτων περιλαμβάνονται μεταφράσεις 40 διηγημάτων 32 συγγραφέων: Ψυχάρης, Παλαμάς, Παπαδιαμάντης, Βιζυηνός, Δροσίνης, Χρηστοβασίλης, Καρκαβίτσας, Κρυστάλλης, Κ. Χατζόπουλος, Βλαχογιάννης, Πασαγιάννης, Δαμβέργης, Νιρβάνας, Αλ. Παπαδοπούλου κ.ά. Δύο συλλογές διηγημάτων δημοσιεύτηκαν το 1990. Η μία αποτελεί προσωπική επιλογή και μετάφραση του Milivoje Zagajac και την άλλη επιμελήθηκε και μετέφρασε η Ksenija Maricki-Gadjanski. Η τρίτη, από χρονολογική άποψη, συλλογή, κατ' επιλογή του Κώστα Ασημακόπουλου, θεματικά συνδέεται με τη θάλασσα. Παρουσιάζεται το πεζογραφικό έργο συγγραφέων διαφόρων εποχών και ελληνικών λογοτεχνικών σχολών, και αυτό που ασχολείται με τοπικά θέματα και εκείνο που συνδέεται με σύγχρονα ευρωπαϊκά ρεύματα, έτσι ώστε να αποκομίζει κανείς μια γενική εντύπωση σχετικά με την πορεία εξέλιξης του νεοελληνικού διηγήματος. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι στις σύγχρονες περιοδικές εκδόσεις σπάνια συναντούμε μεταφράσεις διηγημάτων. Ωστόσο, για την πρώτη γνωριμία με την νεοελληνική λογοτεχνία αξιόλογο ρόλο διαδραμάτισαν οι περιοδικές εκδόσεις, διότι κατά τον 19ο αιώνα δημοσίευαν κυρίως πεζογραφικά κείμενα. Έτσι, αποσπάσματα από το έργο του Δημήτριου Βικέλα Λουκής Λάρας, αμέσως μετά την έκδοση του έργου στην Ελλάδα (1879), μεταφράστηκαν και δημοσιεύτηκαν το 1880 στο παράρτημα της εφημερίδας Srpske novine, σε μετάφραση του Božidar Bodi. Απόσπασμα από το θεατρικό έργο του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή Του Κουτρούλη ο γάμος μετέφρασε στη σερβική γλώσσα ο Vladan Djordjević το 1892. Ο ίδιος μεταφραστής απέδωσε στη σερβική και απόσπασμα από θεατρικό έργο του Άγγελου Βλάχου με τίτλο Večernja zabava kod g. Suzamatisi [Βραδινό γλέντι στου κυρίου Σουζαμάτη], δημοσιευμένο το 1890 στο περιοδικό Otadžbina. Περνώντας τώρα στο μυθιστόρημα, το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα που μεταφράστηκε στα σερβικά το 1913 είναι ο Λουκής Λάρας του Βικέλα, σε μετάφραση του Anastasijević. Το βιβλίο εξέδωσε ο γνωστός εκδοτικός οίκος Srpska književna zadruga. Αφορμή για την έκδοση του έργου αυτού αποτέλεσε η επιθυμία του εκδότη να παρουσιάσει τη λογοτεχνία των σύμμαχων χωρών στη Βαλκανική. Επιλέχτηκε το έργο αυτό, διότι έγινε αρκετά καλά αποδεκτό στους διεθνείς λογοτεχνικούς κύκλους, μεταφράστηκε σε πολλές ξένες γλώσσες και με τα ηθικά διδάγματα και τα ιδανικά που εκπροσωπούσε, θεωρήθηκε συγγενικό προς τον σερβικό λαό. Μεταφράστηκαν, επίσης, και τα μυθιστορήματα του Νίκου Καζαντζάκη. Τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκαν μεταφράσεις μυθιστορημάτων πολλών σύγχρονων λογοτεχνών. Επιλέχτηκαν μυθιστορήματα τα οποία έλαβαν βραβεία στην Ελλάδα και τα οποία, από θεματική άποψη, θεωρήθηκαν παραπλήσια με τα γεγονότα τα οποία συγκλόνισαν τον σερβικό λαό. Η μικρασιατική καταστροφή επαναλήφθηκε σχεδόν με παρόμοια μορφή στην επικράτεια της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Οι Σέρβοι από τη Βοσνία ή από την Κροατία εκδιώχθηκαν σκληρά όπως και οι Έλληνες από τη Μικρά Ασία. Οι ιδέες περί Μεγάλης Σερβίας και Μεγάλης Ελλάδας είχαν το ίδιο τραγικό τέλος. Οι άνθρωποι που εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους βρέθηκαν μεταξύ συγγενών, αλλά ήταν συγχρόνως και πρόσφυγες και πιέζονταν από το βάρος του προσωπικού τους δράματος. Οι ανάλογες αυτές ιστορικές περιπέτειες συνέβαλαν ολοφάνερα στην προώθηση νεοελληνικών μυθιστορημάτων με σχετικό περιεχόμενο. Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν και τα ιστορικά μυθιστορήματα, π.χ. του Κώστα Ασημακόπουλου, με πρωταγωνιστές πρόσωπα από την επικράτεια της Σερβίας. (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 2 / 5
Φαίνεται πάντως ότι οι μεταφράσεις που δημοσιεύτηκαν μέχρι στιγμής δεν παρέχουν δυνατότητα για μια πληρέστερη ενημέρωση σχετικά με την εξέλιξη της νεοελληνικής λογοτεχνίας, πράγμα που οφείλεται στη διακοπή του μεταφραστικού έργου σε αρκετά συχνές χρονικές περιόδους. Παραμένει μεγάλο το κενό μεταξύ της λογοτεχνίας του ελληνικού ρομαντισμού της Γενιάς του 1880 και της Γενιάς του 1930, όπως επίσης και μεταξύ των μυθιστορημάτων του Καζαντζάκη και των μυθιστορημάτων των νεότερων γενιών. Οι πιο πρόσφατες εκδόσεις είναι οι μοναδικές οι οποίες βρίσκονται στα βιβλιοπωλεία. Το περιεχόμενο και τα θέματά τους (όχι όμως και η εμφάνιση) κεντρίζουν πραγματικά την προσοχή των αναγνωστών και παρά το γεγονός ότι οι λοιπές, ηλεκτρονικές μορφές παροχής πληροφοριών είναι πολύ πιο θελκτικές και πιο προσιτές. Αν ρίξουμε μια ματιά στις χρονολογίες των μεταφράσεων νεοελληνικής λογοτεχνίας, θα διαπιστώσουμε μια αξιοσημείωτη αύξηση από το έτος 2000 και έπειτα. Το γεγονός αυτό δείχνει, από τη μία πλευρά, ότι το εμπόδιο της γλώσσας έχει πλέον αντιμετωπιστεί, και από την άλλη, ότι η ιδέα του Υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας να βοηθήσει τη διάδοση της νεοελληνικής λογοτεχνίας στη Σερβία, βρήκε γόνιμο έδαφος. JOVANKA DJORDJEVIĆ JOVANOVIĆ Επιστημονική Συνεργάτις Ινστιτούτο Βαλκανικών Σπουδών Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών Βασική βιβλιογραφία Α. Γενικά 1. BINTAS, TANASIOS. 1996. Trendovi u grčkoj književnosti devetnaestog i dvadesetog veka [Τάσεις της νεοελληνικής λογοτεχνίας του 19ου και του 20ού αιώνα]. Književnost i istorija ΙΙ:43-55. 2. DJORDJEVIĆ, VLADAN. 1896. Grčka i srpska prosveta [Η ελληνική και η σερβική παιδεία]. Βελιγράδι: Srpska Kraljevska Akademija. 3. DJORDJEVIĆ-JOVANOVIĆ, JOVANKA. 2002. Neohelenska knjizevnost u Srpskom knjizevnom glasniku [Η νεοελληνική λογοτεχνία στο περιοδικό Srpskom knjizevnom glasniku]. Στο Stogodina Srpskog knjizevnog glasnika [Τα εκατό χρόνια του περιοδικού Srpski književni glasnik], επιμ. Staniša Tutnjević και Marko Nedić, 275-284. Βελιγράδι: Institut za književnost I umetnost. 4. LEFKOPARIDIS, KSENOFON. 1930. Pregled savremene grčke književnosti [Ανασκόπηση της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας]. Nova Evropa XXI (5):364-368. 5. MARICKI-GADJANSKI, KSENIJA. 1995. Razgovor s vremenom, Antičke i moderne teme [Συζήτηση με τον χρόνο. Αρχαία και σύγχρονα ελληνικά θέματα]. Τόμ. Ι. Vršac: Književna opština Vršac. 6.. 1998. Istorija nas saputnik: Antičke i moderne teme [Η ιστορία συνοδοιπόρος μας: αρχαία και σύγχρονα ελληνικά θέματα]. Τόμ. ΙΙ. Vršac: Književna opština Vršac. 7. NOVAKOVIĆ, STOJAN. Jelada i Jelini [Η Ελλάδα και οι Έλληνες]. Otadžbina I:50-63. 8. RADICA, BOGDAN. 1935. Duša Grčke [Η ψυχή της Ελλάδας]. Srpski književni glasnik XLIV (6):432-447. 9. RAŠIĆ, VOJISLAV. 1874. Jelada i Jelini [Η Ελλάδα και οι Έλληνες]. Βελιγράδι: Štamparija N. Stefanovića. 10. SINKO, TADEUSZ. 1936. La littérature grecque. Revue Internationale des Études Balkaniques III:349-357. 11. STOJANOVIĆ, MIODRAG. 1972. Adamantios Korais ches les Serbs. Revue des études Sud-Est Européennes X (3):511-518. 12.. 1980. Adamantios Korais u tokovima srpskog prosvetiteljstva [Ο Αδαμάντιος Κοραής στο ρεύμα του σερβικού διαφωτισμού]. Naučni sastanak slavista u Vukove dane 10:311-318. 13.. 1988. L'oeuvre de Vuk Karadžić dans la littérature et culture grecques du XX siècle.balcanica XVIII-XIX:325-335. 14.. 1991. Les liens littéraires entre les Serbes et les Grecs dans les années de la première guerre (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 3 / 5
mondiale, 59-67. Στο Proceedings of the fifth Greek-Serbian Symposium. Θεσσαλονίκη: Ι.Μ.Χ.Α. 15.. 1996. L'héritage linguistique et litteraire hellenique, byzantin et néohéllenique chez les peuples balkaniques. Balcanica XXVII:417-421. 16. TODOROVIĆ, DARKO. 1993. Renesansni Krit, kolevka novogrčke književnosti [Η Κρήτη της Αναγέννησης, λίκνο της νεοελληνικής λογοτεχνίας]. Meridijani 7-9:105-110. 17.. 1998. Cretan Literature in Late Venetocracy, a General Review of Literary Procedures. Balcanica XXIX:307-320. 18. VUJIĆ, VASILIJE. 1881. Grčka i srpska književnost [Η ελληνική και η σερβική λογοτεχνία]. Letopis Matice srpske 125 (1):1-27. 19.. 1897. Grci i Srbi [Οι Έλληνες και οι Σέρβοι]. Letopis Matice srpske 190:1-23 191:46-73 192:100-127. 20. VUKELIĆ, MIROSLAV. 1988α. Počeci srednjovekovne i novogrčke filologije kod Srba: Dragutin Anastasijević [Η αρχή της μεσαιωνικής και νεοελληνικής φιλολογίας στους Σέρβους: Dragutin Anastasijević]. Zbornik Matice srpske za književnost 36 (2):219-231. 21.. 1988β. Povratak u Arkadiju: stvaranje Arkadijske akademije i kritski renesansni spev [Επιστροφή στην Αρκαδία: η ίδρυση της Ακαδημίας της Αρκαδίας και το κρητικό άσμα της Αναγέννησης]. Zbornik Matice srpske za književnost 36 (3):417-421. 22.. 1988γ. Grčki i srpski prosvetitelj Dimitrije Darvar [Δημήτριος Δάρβαρις, ο σέρβος και έλληνας διαφωτιστής]. Zbornik Matice srpske za književnost 36 (3):423-426. Β. Ποιηση 1. LAMBRIDIS, HELLE. 1937α. Savremena grčka poezija [Σύγχρονη ελληνική ποίηση]. Στο Knjiga o Balkanu [Βιβλίο για τα Βαλκάνια], τόμ. II, 297-308. Βελιγράδι: L'Institut balkanique. 2.. 1937β. La poésie grecque des cinquante dernieres années. Revue Internationale des Études Balkaniques 5:179-222. 3. MARICKI-GADJANSKI, KSENIJA. 1970. Spona izmedju tradicije i modernog [Σύνδεσμος μεταξύ της παράδοσης και του σύγχρονου]. Letopis Matice srpske 405 (1):50-56. 4.. 1977. Povratak poeziji - savremena grcka poezija [Επιστροφή στην ποίηση - σύγχρονη ελληνική ποίηση], Treći program καλοκαίρι-χειμώνας:641-654. 5.. 1978. Jani Rico [Γιάννης Ρίτσος]. Letopis Matice srpske 421 (2):210-211. 6.. 1987. Poetska monodrama kao istorijska maska [Το ποιητικό μονόδραμα ως ιστορικό προσωπείο]. Savremenik 33 (6):401-405 [για τον Γιάννη Ρίτσο]. 7.. 1997. Rane pesme Konstantina Kavafija [Τα πρώτα ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη]. Sveske 33-34:170-172. 8.. 1998. Pesništvo i Solun [Ποίηση και Θεσσαλονίκη]. Επίλογος στο Poezija Soluna[Ποίηση της Θεσσαλονίκης], μτφρ. Ksenija Maricki-Gadjanski, Eli Skopetea, Ivan Gadjanski, 199-216. Βελιγράδι: Rad. 9.. 1999. Rekreiranje nove stvarnosti iz uspomena [Αναδημιουργία της νέας πραγματικότητας από τις αναμνήσεις]. Εισαγωγή στο Konstantin Kavafi, Pesme [Ποιήματα], 9-23. Vršac: Književna opština Vršac. 10.. 2003α. Naso Vajena, pesnik I teoretičar [Νάσος Βαγενάς, ποιητής και θεωρητικός]. Letopis Matice srpske 471 (1-2):98-109. 11.. 2003β. Beleške za predavanje mladima [Σημειώσεις διαλέξεων για τη νεολαία]. Letopis Matice srpske 472 (1-2):109-117 [για τον Γιώργο Σεφέρη]. 12. RADICA, BOGDAN. 1933. Konstantin P. Kavafis [Κωνσταντίνος Π. Καβάφης]. Srpski knjizevni glasnik XL (4):267-272. 13. STOJANOVIC, MIODRAG. 2000. Poeta doctus - učeni pesnik Jorgos Seferis [Poeta doctus - ο πεφωτισμένος ποιητής Γιώργος Σεφέρης]. Εισαγωγή στο Jorgos Seferis, Pesme [Ποιήματα], επιμ. Persefoni Popović, Miodrag Stojanović, 7-21. Βελιγράδι: Itaka. Γ. Πεζογραφια (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 4 / 5
1. MARICKI-GADJANSKI, KSENIJA. 1990. Savremena grčka proza [Η σύγχρονη ελληνική πεζογραφία]. Stremljenja 10-11:5-14. 2.. 2001. O istorijskom romanu kod Grka [Για το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα]. Εισαγωγή στο Tanasi Pecali Diomidi, Zvono Svete Trojice [Η καμπάνα της Αγια-Τριάδας], 7-16. Βελιγράδι: Rad. 3.. 2004. Teotoka: umetnost radi čoveka [Θεοτοκάς: η τέχνη για τον άνθρωπο]. Πρόλογος στο Jorgos Teotoka, Leoni [Λεωνής], 5-10. Βελιγράδι: Rad. 4. MUTIĆ, ZORAN. 1988. Pogovor [Επίλογος]. Στο Kostas Tahcis, Treći venac [Το τρίτο στεφάνι], 255-267. Βελιγράδι: Narodna knjiga. 5. NIKOLAJEVIĆ SVETOLIK. 1905. Pripovetka u Grka: iz savremene grčke književnosti [Το ελληνικό διήγημα: από τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία]. Godišnjica Nikole Čupića XXIV:1-63. (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 5 / 5