ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ-ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΝΟΣ ΜΕΤΑΚΙΟΝΙΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ Αρχιτεκτονική μελέτη: Βασιλεία Μανιδάκη αρχιτέκτων ΥΠΠΟΤ-ΥΣΜΑ Δεκέμβριος 2008 Το ελληνιστικό προσκήνιο Κατά την μακρόχρονη περίοδο λειτουργίας του, το ελληνιστικό θέατρο τροποποιήθηκε σημαντικά. Στα λείψανα της αρχικής κατασκευής χαρακτηριστική είναι η εφαρμογή ενός ενιαίου σχεδίου όπως διαφαίνεται από την γεωμετρική του σύνθεση και την αρτιότητα της γεωμετρίας του. Η πρόσοψη του προσκηνίου διαρθρώνονταν από μια δωρική στοά. 18 ημικίονες συμφυείς με ορθογώνιο πεσσό- στήριζαν τον θριγκό της πρόσοψης, σε μήκος το οποίο αντιστοιχούσε στη διάμετρο της ορχήστρας (~24.40μ). Τα άκρα της στοάς εκατέρωθεν, συμπαγείς τοίχοι, κάμπτονταν για να ακολουθήσουν την γεωμετρία του κοίλου, σχηματίζοντας το ανατολικό όριο των παρόδων και πιθανότατα τις ράμπες ανόδου προς το ξύλινο πατάρι του προσκηνίου. Η δωρική στοά ήταν κατασκευασμένη από πωρόλιθο και επιχρισμένη με κονίαμα από το οποίο σώζονται μικρά υπολείμματα σε διάφορα θραύσματα. Τα μετακιόνια διαστήματα φράσσονταν με ξύλινους πίνακες κατά τα συνήθη. Σχεδιαστική αποκατάσταση προσκηνίου, κάτοψη και όψη. Στυλοβάτης Σήμερα διατηρείται μόνο η ευθυντηρία του προσκηνίου κατασκευασμένη από σκληρό ασβεστόλιθο. Η στρώση αυτή σχεδόν συνεπίπεδη με το έδαφος είναι συνεχής με διαμορφωμένη τη δυτική της πλευρά προς το κοίλο, ενώ ο χώρος ανάμεσα στη στοά και το τοίχο της σκηνής ήταν στρωμένος με χώμα. Το κεντρικό της τμήμα ~24.40 εκ., αποτελούσε τον στυλοβάτη της στοάς. Διατηρούνται σε καλή κατάσταση 17 ορθογώνιες εντορμίες σε κανονικά διαστήματα για τη στερέωση των κορμών της κιονοστοιχίας. Οι εντορμίες διέθεταν αύλακα μολυβδοχόησης, σε θέση που αντιστοιχεί είτε στον υπερκείμενο συμφυή πεσσό, είτε στον κατά μήκος άξονα του ημικίονα. Ευδιάκριτες είναι επίσης οι περιοχές έδρασης των ημικιόνων από την λεπτομερέστερη εργασία ισοπέδωσης τους. Η ποιότητα του υλικού επέτρεψε τη διατήρηση ιχνών των χαράξεων του σχεδίου -σημειών, για την διαίρεση του στυλοβάτη και την θέση των εντορμιών. Οι κάθετες σημείες στον στυλοβάτη, αντιστοιχούν
στον άξονα των εντορμιών και δίνουν με πολύ καλή προσέγγιση τα μεταξόνια διαστήματα της στοάς (~127,7 εκ. στις αγελαίες θέσεις). Σχέδιο της κάτω έδρας του ημικίονα σε λίθο του στυλοβάτη. Διακρίνονται η αύλακα μολυβδοχόησης και οι χαραγμένες σημείες (βέλη). Το κεντρικό μετακιόνιο διάστημα, για αισθητικούς αλλά και λειτουργικούς λόγους, είναι μεγαλύτερο ενώ τα διαστήματα εκατέρωθεν συστέλλονται ελαφρώς. Η ιδιορρυθμία αυτή συνδέεται με την αρχιτεκτονική επίλυση που επιλέχθηκε για τη διαστασιολόγηση του υπερκείμενου θριγκού. Η στοά στο μέσον της φράσσονταν από δίφυλλη θύρα. Ο μεσαίος λίθος του στυλοβάτη διαμορφώνεται σε κατώφλι με ορθογώνιες εντορμίες εκατέρωθεν για δύο στροφείς. Λίθοι της δωρικής στοάς Επτά πωρόλιθοι έχουν αναγνωριστεί ότι ανήκουν στη δωρική στοά. Πρόκειται για δύο κιονόκρανα, ένα επιστύλιο, δύο σύνθετους λίθους της ζωφόρου (τρίγλυφα-μετόπες) και δύο γείσα. Δωρικό κιονόκρανο ημικίονα. 2
Δωρικό κιονόκρανο ημικίονα (κάτω επιφάνεια). Διατηρούνται ευκρινώς οι σημείες χάραξης που καταλήγουν στις ακμές των ραβδώσεων του πρόσθιου τμήματος του δωρικού ημικίονα. Στο μέσον της κάτω έδρας τους είναι λαξευμένοι οι συνήθεις ορθογώνιοι τόρμοι για την σύνδεση τους με τον υποκείμενο ημικίονα. Θραύσμα επιστύλιου. Διακρίνεται η ταινία και ο κανόνας σε πλήρη αντιστοιχία μεγεθών με τα τρίγλυφα και τις μετόπες της ζωφόρου. Ζωφόρος. Τα τρίγλυφα είναι συμφυή με τις ακόσμητες μετόπες καθώς τα μικρά μεγέθη των μελών επιτρέπουν την σύνθετή τους διαμόρφωση. 3
Γείσα. Τα γείσα αποτελούσαν την ανώτερη στρώση της δωρικής στοάς. Από τα δύο τμήματα που έχουν διασωθεί ανασυντίθεται σχεδιαστικά το ύψος και η διατομή του τυπικού γείσου. Το ανώτερο τμήμα του λίθου, άνω του κυματίου του μετώπου, αντιστοιχεί στην κεράμωση σύμφωνα με την τυπική δωρική μορφή. Στην οπίσθια πλευρά και σε όλο το ύψος του ήταν λαξευμένες δοκοθήκες, με διαμορφωμένα άκρα σε μορφή σφήνας, στις οποίες τοποθετούνταν ξύλινες δοκοί. Η ανασύνθεση ενός μετακιονίου διαστήματος του Ελληνιστικού Προσκηνίου. Η ανασύνθεση ενός μετακιονίου διαστήματος του ελληνιστικού προσκηνίου, εντάσσεται στο γενικότερο προγραμματισμό της ΙΓ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, για την προστασία και ανάδειξη του Αρχαίου Θεάτρου Δημητριάδος και προτάθηκε σύμφωνα με το πλαίσιο που ορίστηκε από την αρμόδια Εφορεία. Η ανασύνθεση ενός μετακιονίου διαστήματος του προσκηνίου θα περιλαμβάνει αποκατεστημένα πιστά αντίγραφα των ταυτισμένων μελών, στις αρχικές τους διαστάσεις και μορφή, από πωρόλιθο όμοιας σύστασης με τον αρχαίο. Στο νότιο πέρας της στοάς, στις θέσεις Κ16-Κ17, θα ανακατασκευαστούν δύο ημικίονες επάνω στους οποίους θα τοποθετηθούν τα αποκατεστημένα αντίγραφα των δύο κιονοκράνων, του επιστυλίου, της δωρικής ζωφόρου και του γείσου. Τα αυθεντικά μέλη θα προστατευτούν στο μουσείο καθώς οι επιφάνειες τους είναι ήδη έντονα διαβρωμένες. Πρόκειται για μια πλήρως αναστρέψιμη επέμβαση εν είδη insitu έκθεσης. Η απόδοση της διάστασης του ύψους είναι χρήσιμη για την επισήμανση της παρουσίας του ελληνιστικού προσκηνίου. 4
Φωτομοντάζ πρότασης αποκατάστασης για τη περιοχή του θριγκού της στοάς. Διακρίνονται τα ταυτισμένα θραύσματα συμπληρωμένα στις αρχικές τους διαστάσεις. Πρόταση αποκατάστασης ενός μετακιονίου τμήματος της στοάς του Προσκηνίου. 5