Τ. Ε. Ι. ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΛΑΪΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Τ. Ε. Ι. ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΛΑΪΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ : «Η ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΚΗΦΙΣΙΑΣ, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΡΕΠΕΡΤΟΡΙΟ ΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΤΟΠΙΚΟ ΤΥΠΟ» Πτυχιακή εργασία του Γεώργιου Χίου Α. Φ. Μ. 437 Υπό την εποπτεία του Ηλία Σκουλίδα ΑΡΤΑ 2011 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος..σ. 3. Εισαγωγή.σ.σ. 4-13. Κεφάλαιο Πρώτο. Ο θεσμός των Φιλαρμονικών Ορχηστρών.σ.σ. 14-17. Κεφάλαιο Δεύτερο. Οι Φιλαρμονικές της Αττικής...σ.σ. 18-37. Κεφάλαιο Τρίτο. Το οργανωτικό πλαίσιο...σ.σ. 38-46. Κεφάλαιο Τέταρτο. Το ρεπερτόριο και η ανάλυση του...σ.σ. 47-72. Κεφάλαιο Πέμπτο. Η Φιλαρμονική μέσα από την εφημερίδα «Κηφισιά»...σ.σ. 73-81. Βιβλιογραφία...σ.σ. 82-85. Παράρτημα. σ.σ. 86. 2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή σαν στόχο έχει τη μελέτη της Φιλαρμονικής του Δήμου Κηφισιάς, μέσα από τη δημιουργία και τη σύσταση της, το έργο της και την γενικότερη μορφή της πορείας της μέσα στο χρόνο. Είναι μια πρώτη βάση για τη περαιτέρω εκβάθυνση της θεματικής των Ελληνικών φιλαρμονικών, μιας και οι έρευνες στο συγκεκριμένο πεδίο χαίρουν περαιτέρω αναζήτηση και ανάλυση. Πιστεύω πως αυτή η εργασία θα είναι εφαλτήριο και για άλλους συναδέλφους στην αναζήτηση και κατανόηση του θεσμού των φιλαρμονικών. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Δήμο Κηφισιάς και το Δημοτικό συμβούλιο του Δήμου για τη βοήθεια που πρόσφεραν με τις πληροφορίες και τη δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης στο έντυπο υλικό της Φιλαρμονικής Κηφισιάς. Την εφημερίδα «Κηφισιά» που με το έντυπο αρχείο του βοήθησαν τα μέγιστα για ολοκληρωθεί αυτή η εργασία. Τον Μαέστρο Φίλιππο Χίου, τόσο για το έντυπο υλικό, όσο και για τις παρτιτούρες της Φιλαρμονικής, καθώς και για την εκτενή του συνέντευξη. Την οικογένεια του αείμνηστου Ανδρέα Κατεβαίνη για τις πολύτιμες πληροφορίες για το έργο και τη δράση του. Τέλος, τον κύριο Ηλία Σκουλίδα, για την υπομονή του και καίριες επεμβάσεις του, τον κύριο Γεώργιο Κοκκώνη για την καθοδήγηση και τη βιβλιοθήκη του Τ. Ε. Ι ΗΠΕΙΡΟΥ για το πολύτιμο υλικό που μου προσέφερε. 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ «Η ΚΗΦΙΣΙΑ ΤΟΥ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ» Η Κηφισιά είναι ένα προάστιο του Λεκανοπεδίου Αττικής, η τοποθεσία της οποίας είναι 15 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Αθήνας και συνορεύει με τον δήμο Νέας Ερυθραίας στα βόρεια, με τον δήμο Αμαρουσίου στα νότια, με το Πεντελικό όρος στα ανατολικά και με τον ποταμό Κηφισό στα δυτικά 1, η έκταση της είναι 27.000 περίπου στρέμματα και ο πληθυσμός ανέρχεται στους 43.900 κατοίκους 2. Όσον αφορά την ιστορία του Δήμου 3, συναντάται πλήθος στοιχείων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Συγκεκριμένα, οι πρώτες αναφορές γίνονται για τον μυθολογικό θεό Κηφισό, ο οποίος λατρευόταν στην περιοχή για να «κατευνάζονται οι φυσικές δυνάμεις» του ομώνυμου ποταμού, χαρακτηριστικό φαινόμενο που συναντάται στους Ίωνες οι οποίοι έχουν κατοικίσει ίδει την Αττική από το 1900 π.χ 4. Την περίοδο αυτή δημιουργείται η λεγόμενη Δωδεκάπολις από τον Κέκροπα, η οποία αποτελείτο από τις εξής πόλεις : «Κεκροπία, Τετράπολις, Επάκρια, Δεκέλεια, Ελευσίνα, Αφίδνες, Θορικός, Βραυρώνα, Κύθηρος, Σφήττος και Κηφισιά», στοιχεία τα οποία βασίζονται στις τελευταίες ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή 5. Εμβληματικές προσωπικότητες της αρχαίας Κηφισιάς ήταν : Ο Επικράτης Κηφισιεύς που βοήθησε τον Θρασύβουλο να εκδιώξει τους τριάκοντα τυράννους το 403 π.χ. Ο Ονήσιππος Κηφισιεύς που διατέλεσε άρχων βασιλιάς στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου. Οι Τριήραρχοι Κηφισιείς : Ευφιλήτος, Αμυνομενός και ο Αμφιδάμας. Ο Μένανδρος ο Κηφισιεύς ο οποίος έζησε το 342 με 292 π.χ. και είναι ένας από τους μεγαλύτερους κωμωδιογράφους της αρχαιότητας. 6 1 Από τους πρόποδες του Πεντελικού όρους, βρίσκεται 280 μέτρα ύψος. 2 Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή που αναφέρεται στο βιβλίο : Κηφισιά όψεις της ιστορίας της πόλης και του δήμου αρχειακά τεκμήρια, εκδ. Ελληνικές Εκδόσεις, Αθήνα 2005, σσ. 13-14. 3 Θεωρώ σκόπιμη την αναφορά στην ιστορική και πολιτισμική εξέλιξη της περιοχής της Κηφισιάς, από τη στιγμή που η εργασία πραγματεύεται τη μελέτη της Φιλαρμονικής του Δήμου, η οποία αποτελεί έκφανση του πολιτισμού του. 4 Λούκας Δ., Κλαδιά Μ., Γαία Αμαρουσίας Αρτέμιδος. Όψεις της ιστορίας της πόλης και του Δήμου Αμαρουσίου, σ. 17 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Α, σ. 364, 366 367. 5 Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο βιβλίο : Κηφισιά όψεις της ιστορίας της πόλης και του δήμου αρχειακά τεκμήρια, εκδ. Ελληνικές Εκδόσεις, Αθήνα 2005, σσ. 19-20. 6 Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο βιβλίο : Κηφισιά όψεις της ιστορίας της πόλης και του δήμου αρχειακά τεκμήρια, εκδ. Ελληνικές Εκδόσεις, Αθήνα 2005, σσ.22-27. 4

Στην περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας υπάρχει μεγάλη ανάπτυξη στην περιοχή της Κηφισιάς και αυτό οφείλεται κατά κόρον στον Ηρώδη τον Αττικό (103-179 μ. Χ.) ο οποίος ήταν Αθηναίος σοφιστής, ρήτορας και ύπατος στην Ρώμη και στα μεγάλα αναπτυξιακά έργα που πραγματοποίησαν οι Ρωμαίοι στο ευρύτερο γεωγραφικό χώρο. 7 Στην Βυζαντινή περίοδο η ανάπτυξη είναι μικρότερη εν συγκρίσει με τα προηγούμενα χρόνια, χαρακτηριστικό είναι ότι οι πηγές για την εποχή είναι ελάχιστες και κατά κόρον αναφέρονται στην Αθήνα και στο ευρύτερο λεκανοπέδιο της Αττικής, παρά στην Κηφισιά. Όμως, από την ιστορική αυτή περίοδο διασώζεται μια πλειάδα από χριστιανικούς ναούς, όπως αυτή της Παναγίας της Ξυδούς, της Παναγίας της Χελιδονούς, καθώς και τον ναΐσκο των Αγίων Σαράντα Μαρτύρων που εισαγάγει την περίοδο της Φραγκοκρατίας στην περιοχή 8, κ.α. Στην συνέχεια ακολουθεί η περίοδος της Οθωμανικής κυριαρχίας, περίοδο στην οποία η Κηφισιά αρχίζει μια ριζική ανάπτυξη του πληθυσμού και κορυφώνεται με τον τετραπλασιασμό του πληθυσμού. Μεγαλύτερη ανάπτυξη συναντάτε την περίοδο των προεπαναστατικών χρόνων όπου ο πληθυσμός τον 16 ο αιώνα αριθμεί 343 εστίες και ήταν το μεγαλύτερο χωριά της Αττικής με ελληνικό πληθυσμό 9. Οι Περιηγητές, που στον Ελλαδικό χώρο συναντώνται οι περισσότεροι αριθμητικά απ ότι στο παρελθόν, αναφέρονται όλοι στην Κηφισιά μιας και ο δρόμος για την Χαλκίδα και την Στερεά Ελλάδα αντίστοιχα περνούσε από αυτήν. Ο πρώτος περιηγητής που αναφέρεται ήταν ο Ρωμαίος Αύλος Γέλιος, ο οποίος ήταν φιλοξενούμενος του Ηρώδη, οι επόμενοι συναντώνται τον 17 ο αιώνα και είναι οι Εβλιά Τσελεμπή και ο Jean Gilard τον οποίων μάλιστα οι περιγραφές έχουν σαφής διαφορές αν και έχουν σχεδόν ταυτόχρονη βιωματική εμπειρία με τον χώρο. Τα επόμενα χρόνια και ιδικά τον επόμενο αιώνα υπάρχει μια γενικότερη άνθηση των περιηγητών οι οποίοι συρρέουν για να μελετήσουν τον Ελλαδικό χώρο, αναφέρονται επιγραμματικά τα εξής ονόματα : Jakob Salomon Bartholdy, 7 Αυτά είναι στοιχεία που βασίζονται σε αρχαιολογικές ανασκαφές που έχουν πραγματοποιηθεί στην περιοχή της Κηφισιάς. 8 Η σημασία του ναού αυτού για τον τόπο είναι πολύ σημαντικός μιας και το 1990 μ.χ. μετακινήθηκε για 37 από την αρχική του θέση πάνω σε ράγες για πραγματοποιηθεί διαπλάτυνση της οδού Κηφισίας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο βιβλίο : Κηφισιά όψεις της ιστορίας της πόλης και του δήμου αρχειακά τεκμήρια, εκδ. Ελληνικές Εκδόσεις, Αθήνα 2005, σ. 49. 9 Kiel M., Population Growth and Food Production in Cent. Athens and Attica according to the Ottoman Tahrir Defters, VI Symposium Cambridge 1-4 July 1984, (CIEPO) Varia Turcica IV, Paris/Istambul/Lieden, 1985, σ. 128. 5

Hobhouse, Pouqueville, Ludwig Ross 10, οι οποίοι παρευρίσκονται στον χώρο και κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. Περίοδος κατά την οποία πολλοί «Κηφισιώτες» 11 πολέμησαν σε μάχες της Αττικής. Μετά την Επανάσταση και την συγκρότηση Κράτους η Κηφισιά δεν άλλαξε ριζικά, παρέμενε αγροτική και με ένα παρόμοιο περιφερικό μοντέλο διοίκησης που έμοιαζε σε μεγάλο βαθμό με αυτό που εφάρμοζαν οι Οθωμανοί. Έτσι, οι επιλογές τον κάτοικων ήταν δύο, είτε να δουλεύσουν στα κτήματα των Γαιοκτημόνων, είτε να μεταναστεύσουν σε άλλα μέρη, κάτι του συνεχίστηκε μέχρι την Μ. Ασιατική καταστροφή. Μετά τα μέσα του 19 ου αιώνα η Κηφισιά αρχίζει να προσελκύετε από πολλούς επιφανείς της εποχής όπως ο Σούτσος, ο Ραγκαβής, ο Μαυρομιχάλης, ο Μπότσαρης κ.α. 12, έτσι μετατρέπεται σε μεγαλοαστικό κέντρο και θέρετρο μιας και διέθετε εξοχική κατοικία ο Όθωνας και σαν επακόλουθο ήταν να αποκτήσει κατοικίες όλη η αυλή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι πως «κάθε Πέμπτη παιάνιζε η στρατιωτική μπάντα στην Κηφισιά στην διέμενε ο βασιλιάς, οι διπλωμάτες και άλλοι επιφανείς από την Αθήνα. Αυτή την ημέρα της εβδομάδας πολλοί Αθηναίοι που ανήκαν στην ανώτερη τάξη μετέβαιναν στην περιοχή, για να αναπνεύσουν τον καθαρό αέρα της εξοχής και να ακούσουν τους ήχους της μπάντας.» 13. Την περίοδο αυτή κάνει την εμφάνιση του στον ελλαδικό χώρο το ρεύμα του Ρομαντισμού σε όλες τις μορφές της τέχνης και κυρίως στην αρχιτεκτονική. Είναι χαρακτηριστικό φαινόμενο σε όλα τα οικοδομήματα της εποχής, πολλά εκ των οποίων κοσμούν μέχρι και σήμερα την Κηφισιά. Το ρεύμα αυτό είναι άρρηκτα συνδεδεμένο και με την Μεγάλη Ιδέα, ένα ακόμα χαρακτηριστικό στοιχείο της εποχής που οδήγησε στην υλοποίηση μεγάλων έργων και υποδομών που οδήγησε στην δημιουργία της Ελλάδας των δυο Ηπείρων και των πέντε θαλασσών, και σαν αποκορύφωμα της είχε την Μικρασιατική καταστροφή. Ένα από τα έργα αυτά ήταν και το «Θηρίο», ο ηλεκτρικός σιδηρόδρομος που ένωνε την Αθήνα με τον Πειραιά. Μια από τις επόμενες προεκτάσεις του ήταν και η ένωση με την Κηφισιά, που στις 4 Φεβρουαρίου του 1885 κάνει το πρώτο του 10 Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο βιβλίο : Κηφισιά όψεις της ιστορίας της πόλης και του δήμου αρχειακά τεκμήρια, εκδ. Ελληνικές Εκδόσεις, Αθήνα 2005, σσ.59-61. 11 Αναφέρομαι πάντα στους χριστιανούς, ελληνόφωνους κατοίκους της περιοχής μιας και δεν μπορούμε να προσδώσουμε την σημερινή έννοια της λέξης μιας και ακόμα δεν έχει συσταθεί κράτος. 12 Καστάνης Α., Η στρατιωτική πολιτική του Όθωνα κατά την πρώτη κοινοβουλευτική δεκαετία 1843-1854. 13 ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη, κατηγ. Δ, φ.90. 6

δρομολόγιο 14. Το «Θηρίο» σε συνδυασμό με τα γραφικά αμαξάκια της Κηφισιάς έδιναν την δυνατότητα σε κάθε Αθηναίο και Πειραιώτη να την επισκεφτεί και αυτό είχε ως επακόλουθο την ανάπτυξή της σε ένα από τα δημοφιλέστερα θέρετρα αναψυχής. Θέρετρο το οποίο ήταν γεμάτο πράσινο και με μεγάλους κήπους, έτσι δεν είναι τυχαίο ούτε το προσωνύμιο της κηπούπολης, ούτε ότι ένα από τα δημοφιλέστερα επαγγέλματα στον χώρο ήταν οι ανθοκόμοι και οι κηπουροί. Όλα αυτά συντελούν στην δημιουργία μιας από τις ωραιότερες ανθοκομικές εκθέσεις την Ανθοκομική Έκθεση Κηφισιάς 15. Επίσης, ένα χαρακτηριστικό του προσδιορισμού της Κηφισιάς από το 19 ο αιώνα είναι τα πολλά και πολυτελή ξενοδοχεία της που από την ανέγερση τους μέχρι σήμερα έχουν συμβάλει τόσο στην διαμόρφωση της εικόνας της Κηφισιάς, όσο και στην εξέλιξη του τόπου της. Μερικά από αυτά είναι το Ξενοδοχείο Μελά (στην πραγματικότητα το όνομα του είναι Grand Hotel de Kifissia), το Ξενοδοχείο «Πύρνα», το Ξενοδοχείο Cecil, το Ξενοδοχείο Britannia, το Ξενοδοχείο Semiramis, κ. α., στα περισσότερα εκ των οποίων θα δώσει αναρίθμητες συναυλίες η Φιλαρμονική. Χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι και η ανάπτυξη της εκπαίδευσης. Στην Κηφισιά δημιουργείται το 1876 το πρώτο δημοτικό σχολείο θηλαίων, το οποίο όμως δεν έχει μεγάλη ανταπόκριση από τους κατοίκους. Το δεύτερο σχολείο που δημιουργείται είναι το 1885, σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης και το 1893 δημιουργείται το «Μονοτάξιον σχολείο θηλαίων» 16. Με την Μικρασιατική καταστροφή και την έλευση στον ελλαδικό χώρο προσφύγων το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο αλλάζει. Η έλευση τον προσφύγων σηματοδοτεί την ανάγκη ανάπτυξης, μιας και είναι μονόδρομος τόσο για την ανάπτυξη της χώρας (λόγω του πολέμου), όσο και για τους ίδιους τους πολίτες (μετεγκατάσταση). Έτσι καθώς δημιουργείται ανάπτυξη σε όλη την Χώρα, λογικό είναι να υπάρχει αντίκτυπος και στην Κηφισιά, η οποία εισέρχεται σε μία οικονομική και ταυτόχρονα σε μία οικιστική ανάπτυξη. Κάποιο λόγοι που συνετέλεσαν σε αυτό ήταν η άμεση επαφή της με την πρωτεύουσα, ο φυσικός της 14 Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο βιβλίο : Κηφισιά όψεις της ιστορίας της πόλης και του δήμου αρχειακά τεκμήρια, εκδ. Ελληνικές Εκδόσεις, Αθήνα 2005, σ. 100. 15 Η Ανθοκομική Έκθεση Κηφισίας είναι πολύ σημαντική για την εργασία αυτή, μιας και οι περισσότερες εκδηλώσεις της Φιλαρμονικής είναι κατά τη διάρκειά της. 16 Εφιμερίς της Κυβερνίσεως, 27 Σεπτεμβρίου 1885. 7

χώρος, η αδυναμία του Βασιλιού γι αυτήν και η διαδοχικές εντάξεις κτημάτων στο σχέδιο πόλεως. Ταυτόχρονα, τα έργα υποδομής όπως : η αμαξωτή οδός, η κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής, η διαμόρφωση του Άλσους της Κηφισιάς και η ανοικοδόμηση Ξενοδοχείων είναι αυτά που έβαλαν τα θεμέλια για την δημιουργία της Κοινότητας Κηφισιάς. Η Κηφισιά ανακηρύχθηκε κοινότητα το 1925 κι αυτό λόγω της αύξησης του πληθυσμού, από τους πρόσφυγες, διασπάσθηκε από τον δήμο της Αθήνας 17. Μέσα στα επόμενα χρόνια η κοινότητα έλυσε πολλά από τα προβλήματα του τόπου, όπως η μεταφορές εμπορευμάτων, η δημιουργία φωτισμού στους δρόμους της πόλης, χάραξη και ασφαλτόστρωση δρόμων, περισυλλογή απορριμμάτων, ύδρευση καθώς προβλήματα υγείας και πρόνοιας. Κατά την διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου καθώς και κατά την διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου δεν υπάρχει κάτι το ξεχωριστό στην Κηφισιά, τις ίδιες δυσκολίες, πίνα και θάνατο αντιμετώπισαν όλοι οι κάτοικοι της Ελλάδας. Το μόνο ίσος στοιχειό που κάνει την διαφορά είναι η αναγνώριση της Κηφισιάς από κοινότητα σε δήμο και με πρώτο δήμαρχο τον Μιχαήλ Κεφαλά. Με την λήξη του πολέμου το 1945 αναλαμβάνει ως πρώτος μεταπολεμικός δήμαρχος ο Σωτήρης Σκοπετέας. Τα επόμενα χρόνια χαρακτηρίζονται από ανάπτυξη και ευμάρεια, μιας και οι προσπάθειες του κόσμου να αποβάλει τα δεινά του πολέμου αποτυπώνονται από την προσπάθεια του να ζήσει όσο πιο ήρεμα μπορεί. Επίσης, χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής διεθνώς είναι ο Ψυχρός Πόλεμος ο οποίος στην Ελλάδα δημιουργεί αντικομουνιστικά αισθήματα, με αποτέλεσμα σε κοινότητες, όπως αυτή της Κηφισιάς, να κυριαρχεί κλίμα καχυποψίας σε όσους θεωρούνταν ότι είχαν υιοθετήσει αριστερή ιδεολογία, γεγονός που αντιστρατευόταν στη φιλοαμερικανική πολιτική του Ελληνικού Κράτους. Από το 1956 και ύστερα αναβιώνει ο θεσμός της Ανθοκομικής Έκθεσης, ο οποίος την περίοδο της κατοχής είχε σταματήσει. Διαμορφώθηκε η πλατεία Κεφαλαρίου και δόθηκε σημασία στην τουριστική ανάπτυξη του τόπου. Μέσα στην επόμενη δεκαετία δόθηκε μια αναπτυξιακή δύναμη στον δήμο, με έργα υποδομών, αναδιαμόρφωση του υπάρχοντος χώρου. Επίσης δημιουργήθηκαν πολλοί σύλλογοι καθώς και οι Φιλαρμονική του δήμου. 17 ΦΕΚ 27 Φεβρουαρίου 1925, αρ. φύλλου 48. 8

Την περίοδο αυτή οι Φιλαρμονικές είναι κάτι που συναντάται σε όλη την Ελλάδα και είναι μια επιρροή από τις μπάντες των Η. Π. Α., στοιχείο που χαρακτηρίζει την Αντικομουνιστική αίσθηση που θέλουν να περάσουν οι περισσότεροι την περίοδο αυτή. Η επιρροή αυτή ερμηνεύεται από τη χρήση κοινού ρεπερτορίου και κοινών ενορχηστρωτικών προτύπων που στηρίζονται σε αυτές του Sousa. Το φαινόμενο αυτό αποκτά μεγαλύτερη απήχηση και αίγλη την περίοδο της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών. Με την πτώση της Χούντας και την επανάκτηση της Δημοκρατίας πολλά πράγματα αλλάζουν στο πολιτικό και κοινωνικό τοπίο. Με την πάροδο τον χρόνων (την δεκαετία 1980) στην Κηφισιά δημιουργούνται χορωδιακά φεστιβάλ, το Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου, παραχωρήθηκε το σπίτι του Γεωργίου Δροσίνη για την δημιουργία της δημοτικής βιβλιοθήκης. Πλέoν, η Κηφισιά έχει γίνει ένα προάστιο το οποίο χαρακτηρίζεται για το πράσινο του και όλες οι αναπτυξιακές προσπάθειές γίνονται με γνώμονα την αναβάθμιση του περιβάλλοντος. Δίνεται βάση στις τέχνες και τα γράμματα, μέσα από τα πολλά μουσεία που διαθέτει και τις Πολιτιστικές δραστηριότητες που διοργανώνει. Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας που χαρακτηρίζει τα προηγούμενα είναι η Φιλαρμονική του Δήμου, που με την συμμετοχή στις τελετουργίες του τόπου και την συμμετοχή της σε όλες τις εκδηλώσεις της Κηφισιάς 18. Η ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΚΗΦΙΣΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΑΕΣΤΡΟΙ ΤΗΣ Πριν την παρουσίαση της Φιλαρμονικής της Κηφισιάς καλό θα ήταν να παρουσιαστεί, εν συντομία, η υπάρχουσα κατάσταση στον ευρύτερο χώρο μέχρι την δημιουργία της. Έτσι οι πρώτες μπάντες που εμφανίζονται στον ελλαδικό χώρο είναι αυτές των Βαβαρικών στρατιωτικών φιλαρμονικών οι οποίες αποτελούνταν από 18 Βλέπε τους πίνακες που παρουσιάζουν τη συμμετοχή της Φιλαρμονικής στα πολιτιστικά δρώμενα της Κηφισιάς. 9

πνευστά και κρουστά μουσικά όργανα, και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μοντσενίγος ο λόγος της απήχησης που είχαν, ήταν τα κοινά που έχει το άκουσμα της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής 19 με αυτό της Δυτικοευρωπαϊκής, οι πρώτες «ελληνικές» μπάντες ονομάζονται Φιλαρμονικές Εταιρίες. Οι πρώτες Φιλαρμονικές συναντώνται στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο ιδικά στα Επτάνησα, μιας και η επιρροή που προαναφέρθηκε είχε την βάση της στις περιοχές αυτές, και χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του ελληνικό-απελευθερωτικού αγώνα. Στην συνέχεια έγιναν τμήμα της καθημερινότητας και μέσο ψυχαγωγίας λόγω των συχνών υπαίθριων συναυλιών που πραγματοποιούσαν πρώτων οι Βαβαρικές και στην συνέχεια οι υπόλοιπες 20 Ελληνικές. Στην Αθήνα οι πρώτες ήταν της Βασιλικής Αυλής οι οποίες είχαν καθιερώσει μουσικές υπαίθριες συναυλίες. Η πρώτη φιλαρμονική που συστάθηκε ήταν το 1871 με την ονομασία «Ευτέρπη», στην οποία όσοι συμμετείχαν μάθαιναν μουσική μέσα από τάξης εκπαίδευσης στις οποίες διδάσκονταν θεωρία, σολφέζ, αρμονία, σύνθεση, εκκλησιαστικής μουσικής, πιάνο, βιολί, ξύλινα και χάλκινα πνευστά, ακόμα ανήκε στην ορχήστρα και χορωδία 21. Το 1872 υπάρχει ένωση του μουσικού συλλόγου με αυτόν του συλλόγου «Μελπομένη» ο οποίος είχε δημιουργηθεί την ίδια χρονιά στον Πειραιά, όμως το 1875 διαλύθηκαν λόγω οικονομικής δυσπραγίας 22. Την ίδια χρονιά επίσης δημιουργείται και ο Μουσικός και Δραματικός Σύλλογος που μέσο αυτό θα δημιουργηθεί το Ωδείο Αθηνών, το οποίο θα γίνει μια σημαντική πυγή μουσικής γνώσης. Η αντιδιαστολή του ήταν η Φιλαρμονική Εταιρία Αθηνών η οποία με πρόεδρο τον Σπυρίδων Σπάθη και διάφορους επτανήσιους μουσικούς, έδωσε τις αντίστοιχες μουσικές γνώσεις. Από το 1881 και μετά οι συναυλίες που δίνει η φιλαρμονική είναι πολλές και σε δίφορα τακτά διαστήματα πέρα από τη δυνατότητα της μουσικής εκπαίδευσης 23. Πάνω σε αυτό το πλαίσιο σύστασης διαμορφώθηκαν όλες οι φιλαρμονικές στην Αττική. Μια εξ αυτών και η Φιλαρμονική του Δήμου Κηφισιάς, που ιδρύθηκε το 1965 επί Δημαρχίας Δημητρίου Ζωμόπουλου και αρχιμουσικό τον Ανδρέα Κατεβαίνει. Η πρώτη στέγαση της ήταν κάτω από τις κερκίδες του Δημοτικού σταδίου Ζηρινείου. Στη 19 Μοντσενίγος Σ., Νεοελληνική μουσική, Αθήνα 1958. σ. 114. 20 Αυτό είναι χαρακτηριστικό στο βιβλίου του Ράς, Ραντέντσι μάρς όπου περιγράφονται διάφορες Αυστριακές Φιλαρμονικές να παίζουν εμβατήρια, βαλς και πόλκες καθώς και γνωστά μουσικά θέματα της εποχής σε πλατείες κάθε Κυριακή με σκοπό την ψυχαγωγία του ευρύτερου κοινού. 21 Μοντσενίγος Σ., Νεοελληνική μουσική, Αθήνα 1958. σ. 311. 22 Συναδινός Θ., Ιστορία της Ελληνικής Μουσικής 1824-1919, τόμος Α, Αθήνα 1919. 23 Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο : Μπαρούτας Κ., Η μουσική ζωή στην Αθήνα το 19 ο αιώνα, εκδ. Φίλιππος Νάκας, c 1991, σ.σ. 44 64. 10

συνέχεια, μεταστεγάζεται στο αμφιθέατρο του 1 ου Γυμνασίου Κηφισιάς, λόγω των ακατάλληλων συνθηκών του χώρου και μέσω έντονων πιέσεων η φιλαρμονική εγκαθίσταται στο ξενοδοχείο «Βρετάνια» το οποίο πληρούσε χωροταξικά όλες τις προϋποθέσεις. Μετά από 15 χρόνια στον ίδιο χώρο η μπάντα θα μεταφερθεί και πάλι στο χώρο του Ζηρινείου, αλλά με πολλά προβλήματα μίας και οι αθλητικές δραστηριότητες δεν επέτρεπαν την ομαλή διεξαγωγή τόσο σε επίπεδο πρόβας, όσο και σε επίπεδο μελέτης. Το 1974 δίνεται ο χώρος ενός παλαιού οικήματος στη συμβολή των οδών Διονύσου και Μυρσίνης 24. Κατόπιν θα στεγαστεί σε ένα απαρχαιωμένο κτήριο στην οδό Χαριλάου Τρικούπη στο Κεφαλάρι για περίπου 4 χρόνια. Το 1985 μεταστεγάζεται οριστικά στο υπόγειο του Δημαρχιακού Μεγάρου στο οποίο στεγάζεται μέχρι σήμερα. Σημαντικό, χαρακτηριστικό της είναι πως μέσα στα 43 χρόνια λειτουργίας της, η Φιλαρμονική αριθμοί ένα μεγάλο αριθμό αξιόλογων επαγγελματιών μουσικών όπως ο Γεράσιμος Πουχάγιερ, ο Γεώργιος Γκέρτσος, ο Αθανάσιος Ματαίος, ο Φίλιππος Χίου, κ. α., οι οποίοι «έμαθαν τα πρώτα τους βήματα στη μουσική, μέσο της μπάντας» 25. Μέχρι σήμερα η Φιλαρμονική του Δήμου Κηφισιάς έχει λάβει μέρος σε πολυάριθμες εθιμοτυπικές εκδηλώσεις ( λιτανείες, παρελάσεις, εγκαίνια, αποκαλυπτήρια, κ.α.), έχει δώσει ένα μεγάλο αριθμό συναυλιών τόσο εντός όσο εκτός συνόρων του Δήμου, επίσης έχει συμμετάσχει σε πολλά φεστιβάλ Φιλαρμονικών. Κάποια από τα μέρει που έχει επισκεφθεί είναι η Σκιάθος, η Κεφαλονιά, η Ιθάκη, η Λειβαδιά, ο Πειραιάς, η Νέα Φιλαδέλφεια και το Χαλάνδρι, όπου έχει αποσπάσει τιμητικές διακρίσεις για την εκτέλεση της, την εμφάνιση της, την επιλογή ρεπερτορίου της και τις ενορχηστρώσεις της. Οι Δήμαρχοι που διετέλεσαν κατά τη διάρκεια της λειτουργείς της ήταν οι : Δημήτρης Ζωμόπουλος, Μιχάλης Κανακάκης, Βασίλειος Γκατσόπουλος, Κωνσταντίνος Τασούλας, Βασίλειος Βάρσος και Νικόλαος Χιωτάκης 26. 24 Στον χώρο αυτό το 1985 θα χτιστεί το Δημαρχιακό Μέγαρο το οποίο και θα συστεγάσει την Φιλαρμονική μέχρι σήμερα. Στοιχεία τα οποία πηγάζουν από τη συνέντευξη του Μαέστρου Φίλιππου Χίου. 25 Στοιχεία τα οποία πηγάζουν από τη συνέντευξη του Μαέστρου Φίλιππου Χίου. 26 Κηφισιά, Οδηγός πόλης 2008, σ. 78. 11

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΤΕΒΑΙΝΗΣ Γεννήθηκε στο Καρλόβασι της Σάμου το 1897. Η κύρια απασχόληση του στο νησί ήταν η ραπτική. Διατηρούσε δικό του ραφείο με αρκετό προσωπικό, στο οποίο είχε διδάξει ο ίδιος την τέχνη της ραπτικής. Αργότερα, θα εγκατασταθεί στην Αθήνα παύοντας την ενασχόληση του με τη ραπτική και αρχίζοντας την μόνιμη ενασχόληση του με τη μουσική, παίζοντας φλάουτο στο περίφημο θέατρο Παπαϊωάννου, που ανθούσε εκείνη την εποχή η ελληνική οπερέτα. Το 1965 θα αναλάβει ως αρχιμουσικός στη νεοσύστατη Φιλαρμονική του Δήμου Κηφισιάς, όπου θα διδάξει σε εκατοντάδες παιδιά πνευστά και κρουστά μουσικά όργανα, μια περίοδος στην οποία δεν υπήρχε κάτι αντίστοιχο στην περιοχή. Από τη μπάντα αυτή θα διακριθούν κάποιοι μουσικοί με ξεχωριστή καριέρα. «Το ήθος, το χιούμορ και η γραφική του παρουσία θα τον κάνουν αγαπητό σε όλους εκείνους που τον γνώρισαν» 27. Πέθανε στις 25 Δεκεμβρίου του 1983 σε ηλικία 86 ετών. ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΧΙΟΥ 28 Σπούδασε σε αναγνωρισμένα Ωδεία πιάνο, ανώτερα θεωρητικά, σύνθεση, ενορχήστρωση, διεύθυνση μπάντας, κλαρινέτο, σαξόφωνο, Jazz μουσική και ενορχήστρωση καθώς και μουσικοθεραπεία. Είναι μέλος του συνδέσμου Ελλήνων μουσουργών ( Σ. Ε. Μ. ) και μέλος του πανελλήνιου σωματίου αρχιμουσικών φιλαρμονικής ορχήστρας ( Π. Σ. Α. Φ. Ο. ). Έχει συνθέσει έργα για πιάνο, για ορχήστρα, μουσική για επιθεώρηση και έχει ενορχηστρώσει εκατοντάδες μελωδίες για μπάντα και ορχήστρα ( Ελληνική μουσική, Ελληνική και ξένη οπερέτα, έργα Αναγεννησιακής, Κλασικής και Ρομαντικής περιόδου, Musical, Jazz Big band, Latin Jazz, μουσική από Ελληνικό και ξένο κινηματογράφο, χορευτική μουσική, κ.α. ). Διετέλεσε διευθυντής φιλαρμονικών στο Δήμο Ν. Ερυθραίας από το 1996 έως το 2007 και στο Δήμο Λιβαδειάς από το 1997 έως το 2005. Το 1979 αναλαμβάνει 27 Στοιχεία τα οποία πηγάζουν από τη συνέντευξη του Μαέστρου Φίλιππου Χίου. 28 Τα στοιχεία πηγάζουν από την εγκυκλοπαίδεια : Καλογερόπουλος Τ., Το λεξικό της Ελληνικής μουσικής, εκδ. Γιαλλέλη, τόμος 6, c 1998, σ.σ. 535-536. και από τη συνέντευξη του Μαέστρου Φίλιππου Χίου. 12

μαέστρος της φιλαρμονικής του Δήμο Κηφισιάς όπου διατελεί τα καθήκοντα του μέχρι και σήμερα. Έχει διατελέσει σε πολλά Ωδεία ως καλλιτεχνικός διευθυντής και έχει διδάξει σε αντίστοιχα από το 1979 μέχρι σήμερα : πιάνο, ανώτερα θεωρητικά ( ειδικό αρμονίας, αντίστιξη και φούγκα ), διεύθυνση μπάντας, πνευστά ( κλαρινέτο, σαξόφωνο και φλάουτο), ιστορία της μουσικής, μορφολογία και οργανολογία. Σαν μουσικός συγγραφέας έχει ασχοληθεί με τη συγγραφή βιβλίων ιστορίας της μουσικής, μορφολογίας και ανάλυσης φόρμας έργων, οργανολογίας και ενορχήστρωσης, σχολική αρμονία και σολφέζ, θέματα πτυχιακών εξετάσεων καθώς και προετοιμασία για τους σπουδαστές της μουσικολογίας. Έργα του είναι : Preludio no1 Op. 15 in A minor. Preludio no 2 Op. 19 in A minor. Preludio no 3 Op. 21 in C minor. Στη πηγή των Αγγέλων, waltz rondo Op. 20 in Eb major. Το φως των λουλουδιών Op. 22 in C major. Το δάσος της ευτυχίας Op. 23 in C major. Sonata for Flute & Piano no 1 Op. 14 in G major. Οι καμπάνες της Σάντα Μαρία, triumph march no 1 Op. 10 in G major. Funeral march no 1 Op 17 in C minor. Θέματα σε 8 παραλλαγές no 1 Op. 18 in C major. Fuga in Fmajor no 1 Op. 9 in F major, για κουαρτέτο εγχόρδων. Επίσης έχει συνθέσει : έργα για μπάντα, έργα φωνητικής μουσικής και έργα σκηνικής μουσικής ( το κους-κους έργο για καφέ-θέατρο το 1982, Αθήνα αγάπη μου παιδικό μιούζικαλ το 1983, λιτά και ραδιενεργά μουσική επιθεώρηση το 1986). 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΩΝ ΟΡΧΗΣΤΡΩΝ 29 Οι φιλαρμονικές έχουν τις βάσεις τους στις στρατιωτικές μπάντες και επιτελούν σε γενικές γραμμές τις ίδιες ανάγκες. Στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο συναντούνται με πολλές ονομασίες και παραλλαγές όμως πάντα με το ίδιο επιτελεστικό πεδίο, πού δεν είναι άλλο από τις ανθρώπινες κοινωνικές εκδηλώσεις. Τα όργανα του την αποτελούν είναι πνευστά και κρουστά, ο επικεφαλής τους ονομάζεται μαέστρος. Ανά τον κόσμο υπάρχουν πολλές εκδοχές των ορχηστρών αυτών, όμως όλες έχουν κοινά στοιχεία και παρονομαστή, τόσο στην σύνθεση τους, όσο και στην λειτουργία τους. Στο σημείο αυτό θα αναφερθούμε στις ορχήστρες σε όλο τον κόσμο καθώς και στην Ελληνική πραγματικότητα. Οι Οθωμανικές μπάντες θεωρούνται από τις παλαιότερες που συνδυάζουν το μουσικό παίξιμο με το βάδισμα. Οι πρώτες αναφορές για αυτές γίνονται τον 13 ο αιώνα και ύστερα και ονομάζονται Mehter. Στον ευρύτερο Ευρωπαϊκό χώρο αρχίζει να δανείζει τα λειτουργικά τους στοιχεία μετά τον 16 ο αιώνα σε στρατιωτικές μπάντες. Επίσης επηρεάζονται και μεγάλοι συνθέτες της εποχής όπως οι Χάιντν, Μότσαρτ και ο Μπετόβεν, όπου οι συνθέσεις τους έχουν πολλά «ανατολίτικα» στοιχεία και κυριαρχεί το τριημιτόνιο. Η δομή της έχει την εξής μορφή : Η Kos, που είναι ένας τύπος τυμπάνου μεγάλων διαστάσεων. Η Makare, που είναι ένας τύπος τυμπάνου μικρών διαστάσεων. Το Νταούλι, που είναι ένας τύπος τυμπάνου με μπάσο άκουσμα 30. Τα Zil, τα κύμβαλα. Το Ζουρνά, που είναι πνευστό ξύλινο όργανο με οξύ ήχο. Το Boru, που είναι πνευστό χάλκινο όργανο. Το Cervgen, που είναι είδος μεταλλόφωνου. 29 Η αναφορά του όρου ορχήστρα έχει να κάνει με την μπάντα πνευστών και κρουστών οργάνων και δεν έχει καμία σχέση με την φιλαρμονική ορχήστρα που χρησιμοποιεί και έγχορδα (συμφωνική ορχήστρα). 30 Χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα με την ίδια μορφή σε όλες τις ορχήστρες του κόσμου. 14

Τέλος ο τρόπος με τον οποίο τοποθετούνται είναι σε ζώνες ανάλογα με τον αριθμό των οργάνων που χρησιμοποιούνται, από έξι έως εννέα στρώσεις. Οι μουσικοί είναι συνήθως λαϊκοί μουσικοί και η μουσική που παράγεται έχει έναν οξύ ήχο ιδικά εν συγκρίσει με αυτών των Δυτικών Φιλαρμονικών ορχηστρών. Οι υπόλοιπες στρατιωτικές μπάντες έχουν σε γενικές γραμμές αντίστοιχη δομή. Αποτελούνται από πνευστά και κρουστά μουσικά όργανα, επίσης επιτελούν τον ίδιο σκοπό. Ο λόγος ύπαρξης μιας μπάντας marching (βαδίσματος) είναι να συμμετέχει σε κάθε μορφή εθιμοτυπικής εκδήλωσης, τον έλεγχο των στρατευμάτων κατά τη διάρκεια μιας μάχης και την ψυχαγωγία τους. Το σύνηθες ρεπερτόριο τους είναι εμβατήρια και θούριοι, χωρίς να αποκλείεται οποιαδήποτε εκτέλεση μουσικής σύνθεσης 31. Στο σημείο αυτό θα αναφερθούμε στις στρατιωτικές μπάντες που συναντώνται αν τον κόσμο. Πρώτη είναι η μπάντες του Ηνωμένου Βασιλείου, οι οποίες κάνουν την εμφάνιση του για πρώτη φορά το 1557 στη μάχη του Αγίου Quentin η οποία είναι ταυτόχρονα η πρώτη στρατιωτική μπάντα και συμφωνική ορχήστρα, επειδή αποτελείται από τους ίδιους μουσικούς. Τα όργανα που χρησιμοποιούν είναι : Trumpets. Flugelhorns. Euphoniums. Tubas. Marching drums (snare drums, bass drums, κύμβαλα, tenor drums and glockenspiels). Corns. Saxophones (soprano, alto, tenor, baritone, bassoon). Clarinets (soprano, alto, tenor). Στη συνέχεια οι μπάντες των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής εμφανίζονται κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου με τη μορφή που έχουν σημερινές στρατιωτικές ορχήστρες και να επιτελούς τους ίδιους σκοπούς. Χρησιμοποιούν τα ίδια 31 Οι ορχήστρες αυτές έχουν τη δυνατότητα να αποδώσουν οποιαδήποτε μορφή μουσικής, λόγω της δυνατότητας των μουσικών οργάνων που χρησιμοποιούν, αρκεί να διαμορφωθεί ανάλογα με το ύφος, τις δυνατότητες των οργάνων και την τελική μορφή της απόδοσης που επιθυμούν να αποδώσουν οι ίδιοι. Τέλος το ποιο σημαντικό απ όλα είναι το κατά πόσο ο ενορχηστρωτής μπορεί να διαχειριστεί μια τέτοιου είδους φιλαρμονική. Τα στοιχεία αυτά υπάρχουν από τη συνέντευξή του μαέστρου της Φιλαρμονικής του Δήμου Κηφισιάς Φίλιππου Χίου. 15

μουσικά όργανα που χρησιμοποιούν και η μπάντες του Ηνωμένου βασιλείου, μιας και σε μέσω αυτών εισήχθησαν σε όλες τις αποικίες τους. Το ρεπερτόριο των Φιλαρμονικών αυτών έχει μεγάλη ποικιλία, τόσο σε επίπεδο δεξιοτεχνίας όσο και σε επίπεδο επιδεξιότητας μιας και έχουν ξεπεραστεί προ πολλού οι καθαρά στρατιωτικές επιτελέσεις. Οι μπάντες των Η. Π. Α. πλέων πλαισιώνουν κάθε καθημερινή δραστηριότητα, αφού δεν υπάρχει σχολείο, πανεπιστήμιο και ομάδα χωρίς μια τέτοια ορχήστρα. Η σημερινή μορφή των φιλαρμονικών αυτών είναι πολύ διαφορετική από αυτές των παλαιότερων χρόνων, πλέων υπάρχουν οι μπάντες marching οι οποίες αποτελούνται από ερασιτέχνες η και επαγγελματίες μουσικούς οι οποίοι δεν είναι απαραίτητα στρατιωτική. Το χαρακτηριστικό τους είναι η μεγάλη ποικιλία πνευστών και κρουστών οργάνων που στις περισσότερες φορές αξιοποιούνται όλα τα όργανα και οι τονικές τους, καθώς επίσης και το ρεπερτόριο ξεπερνά κάθε προηγούμενο, αφού σε αυτό εντάσσονται όλα τα ίδει μουσικής από το παρελθών μέχρι σήμερα. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό της εξέλιξης τους είναι οι συνδυασμοί των κινήσεων τους μέσα στον χώρο και κατά τη διάρκεια της παρέλασης τους (βηματισμός). Οι σχηματισμοί μάλιστα φτάσουν σε πολύ υψηλά επίπεδα δεξιοτεχνίας μιας και οι συνδυασμοί παιξίματος, βαδίσματος, σχηματισμών και οι διάφορες φιγούρες που κάνουν οι εκτελεστές με τα μουσικά τους όργανα δίνουν μια ξεχωριστή εικόνα για τις φιλαρμονικές μπάντες σε ολόκληρο τον κόσμο. Τέλος αυτό που είναι σημαντικό για τις ορχήστρες αυτές και της συνδέει με τις στρατιωτικές είναι οι στολές, οι οποίες όμως σήμερα χρωματικά και αισθητικά δεν έχουν καμία σχέση με αυτές που φορούν τα στρατιωτικά σόματα. Οι ορχήστρες αυτές είναι επίσης ένα παράδειγμα για την πολιτική επιρροή που άσκησαν οι Η. Π. Α. στις χώρες της Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου για την «καταπολέμηση» του κομμουνισμού. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που την περίοδο αυτή δύνονται επιδοτήσεις και δημιουργούνται φιλαρμονικές σε όλη την Ελληνική επικράτεια αλλά και σε όλα τα Βαλκάνια με τη διαφορά ότι η ζώνη επιρροής στην Ελλάδα είναι αυτής των Η. Π. Α. ενώ στα υπόλοιπα Βαλκανικά κράτη η επιρροή πηγάζει από την Ρωσία, η οποία και αυτή με τη σειρά της έχει να δείξει έναν πλούτο γύρω από την έννοια Φιλαρμονική 32. Οι Ρωσικές μπάντες ή κατά το πλείστων μπάντες της Σοβιετικής Ένωσης, στηρίζονται περισσότερο σε στρατιωτικά στοιχεία απ ότι οι μπάντες των Η. Π. Α., και 32 Ρωμανού Κ., Έντεχνη Ελληνική μουσική στους νεότερους χρόνους, εκδ. Κουλτούρα, σ.σ. 232 έως 237. 16

αυτές όμως αν και πλαισιώνουν όλα τα κοινωνικοπολιτικά επιτελέστηκα στοιχεία έχουν αρκετά κοινά με τις μπάντες marching μιας και αυτές έχουν ιδιαίτερες στολές, οι παρατάξεις έχουν και αυτές συνδυαστικό χαρακτήρα μιας και εδώ το επίπεδο δεξιοτεχνίας είναι αρκετά υψηλό. Αναλυτικότερα, οι αυτοκρατορικές φιλαρμονικές είχαν πολλές επιρροές από αυτές της Γερμανίας. Η εξέλιξη και η ριζική αλλαγή θα γίνει με την δημιουργία της Σοβιετικής Ένωσης, μιας και τίποτα δεν θα παραμείνει όπως πριν. Το 1927 δημιουργείται η πρώτη στρατιωτική μπάντα των σοβιέτ (Ν. Κ. V. M.). Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούν είναι όλα όσα χρησιμοποιούνται και σήμερα απ όλες τις μπάντες σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Γερμανία είναι η χώρα στην οποία εφαρμόστηκαν και τα δύο μοντέλα επιρροής κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, μιας και η χώρα μετά το πέρας του Β Παγκόσμιου Πόλεμου διχοτομήθηκε και οι χώρες ελέγχου ήταν οι Η. Π. Α. και η Ε. Σ. Σ. Δ.. Το Ναζιστικό καθεστώς στη Γερμανία έδωσε μεγάλη βάση στις στρατιωτικές μπάντες και τις χρησιμοποίησε σαν μέσω προπαγάνδας. Οι Bundeswehr, στρατιωτικές μπάντες της Γερμανίας χρησιμοποιούν τα ίδια όργανα με τις υπόλοιπες μπάντες, όμως δεν ανέπτυξε την δεξιοτεχνία στα επίπεδα αυτών των αντίστοιχων ορχηστρών των Η. Π. Α.. 17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Οι φιλαρμονικές της Αττικής 33 Είναι πολύ σημαντικό για τη κατανόηση του ευρύτερου πλαισίου των φιλαρμονικών να παρουσιαστούν οι φιλαρμονικές του δρουν στο λεκανοπέδιο της Αττικής, κι αυτό γιατί μόνο μέσα από την παρουσίαση και κατ επέκταση την σύγκριση μπορούμε να κατανοήσουμε αυτά τα σύνολα. Είναι κάποια χαρακτηριστικά που με την πάροδο του χρόνου τροποποιήθηκαν ή άλλαξαν εξολοκλήρου ανάμεσα στις ορχήστρες της Αττικής σε σύγκριση με αυτές της επαρχίας. Για τον λόγο αυτό η μελέτη αυτή επικεντρώνεται καθαρά γύρο από τον τόπο αυτό. Η πρώτη φιλαρμονική που θα παρουσιαστεί δεν μπορεί να είναι άλλη από αυτή των Αθηνών μιας και είναι η πρώτη αυτόνομη ορχήστρα του Λεκανοπεδίου, καθώς και μία από τις πρώτες σε όλη την Ελλάδα 34. Η Φιλαρμονική του Δήμου Αθηναίων ιδρύθηκε το 1885 και έλαβε μέρος στους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 1896. Αποτελείται από 107 καταξιωμένους καλλιτέχνες. Οι δραστηριότητες στις οποίες λαμβάνει μέρος είναι παρελάσεις, κάθε μορφής εθιμοτυπικές εκδηλώσεις, θρησκευτικές εκδηλώσεις και τελετές σε όλες τις εκκλησίες του Δήμου Αθηναίων και εκδηλώσεις των Σωματείων και των Συλλόγων της Αττικής από τους οποίους έχει τιμηθεί πολλές φορές για το έργο και την προσφορά της. Επίσης το κουϊντέτο της είναι παρόν σε όλες τις τελετές στο Δημαρχιακό Μέγαρο. Ακόμα σε όλες τις εκδηλώσεις της Ολυμπιακής Επιτροπής για την Ολυμπιάδα του 2004, όπως αφή - παράδοση φλόγας σε ξένα Κράτη, επισκέψεις Αθανάτων και τιμώμενων προσώπων, αθλητικές εκδηλώσεις κλπ. Έχει κάνει συναυλίες σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος, στο Ηρώδειο, στο Μέγαρο μουσικής, στο οποίο συμμετείχε και στην παραγωγή του έργου του Μάνου 33 Κάποια από τα στοιχεία που αναφέρονται στο κεφάλαιο αυτό έχουν χρησιμοποιηθεί από το διαδίκτυο μιας και δεν υπάρχουν άλλες πηγές. Για ισότοπους και ημερομηνίες πρόσβασης βλέπε βιβλιογραφία. 34 Εξαιρούνται οι φιλαρμονικές των Επτανήσιων Νήσων οι οποίες κάνουν την εμφάνιση του πολύ νωρίτερα από αυτές των Αθηνών. 18

Χατζιδάκι "Η εποχή της Μελισάνθης", στην Εθνική Λυρική Σκηνή ακόμα στην Κύπρο και τον Καναδά (Μόντρεαλ και Τορόντο). Επίσης, ηχογράφησε τη μουσική η οποία πλαισίωσε την τελετή λήξης της παραολυμπιάδας 2004 στην Αθήνα. Μαζί της έχουν συμπράξει σολίστ διεθνούς φήμης όπως οι Σωκράτης Άνθης, Σπύρος Μουρίκης, Νικόλαος Ξανθούλης,Gregory Jones, Chen Rui. Επί 120 και πλέον χρόνια η Φιλαρμονική του Δήμου Αθηναίων παρέχει σημαντικό πολιτιστικό και εκπαιδευτικό έργο και σκοπός της είναι να συνεχίσει να αναβαθμίζεται και να είναι πρωταγωνιστής σε κάθε πολιτιστική προσπάθεια της χώρας μας και εφάμιλλη των καλύτερων μουσικών συνόλων της Ευρώπης. Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Φιλαρμονικής του Δήμου Αθηναίων είναι ο κ. Ιωάννης Ελεφάντης. Στην συνέχεια θα παρουσιαστεί η φιλαρμονική της Αγίας Βαρβάρας : Η Φιλαρμονική του Δήμου Αγίας Βαρβάρας ιδρύθηκε το 1997. Συμμετέχει σε όλες τις κοινωνικές και θρησκευτικές εκηδηλώσεις της πόλης καθώς και σε άλλους Δήμους και εμφανίζεται σε ανοιχτούς και κλειστούς χώρους με συναυλιακό πρόγραμμα για την ψυχαγωγία των δημοτών. Όλα τα μέλη της Φιλαρμονικής μπορούν να επιμορφώνονται δωρεάν στο Δημοτικό Ωδείο. Γίνοται δεκτά παιδιά από 11 ετών και άνω που ύστερα από μια περίοδο εκμάθησης των βασικών γνώσεων συμμετέχουν ως πλήρη μέλη στις εμφανίσεις της μπάντας. Μαέστρος της Φιλαρμονικής είναι ο Ελευθέριος Καλκάνης. Η επόμενη φιλαρμονική είναι αυτή του Αγίου Δημητρίου : Η Δημοτική Φιλαρμονική Αγίου Δημητρίου εκτός από τις προγραμματισμένες συμμετοχές στις επετειακές εκδηλώσεις είναι σε θέση να προετοιμάζει και μουσικά προγράμματα με καλλιτεχνικές αξιώσεις. Διευρύνει διαρκώς τους στόχους της στην προσπάθειά της να προσεγγίσει νέους φίλους και να αναδείξει τις ερμηνευτικές της δυνατότητες, προσεγγίζοντας έργα μέσα από την παράδοση, την κλασική φιλολογία, την μουσική τζάζ και έργα του σύγχρονου ρεπερτορίου. 19

Σημαντική είναι επίσης και η προσφορά εκπαιδευτικού έργου, από μέλη της Δημοτικής Φιλαρμονικής που διαθέτουν την σχετική κατάρτιση, υπό την μορφή δωρεάν μαθημάτων σε συνεργασία με το Δημοτικό Ωδείο. Η ορχήστρα Δωματίου Πνευστών μουσικών οργάνων, αποτελείται από επίλεκτα μέλη της Δημοτικής Φιλαρμονικής και κινείται με άνεση στην ερμηνεία έργων με υψηλές απαιτήσεις σε όλα τα είδη της μουσικής. Ανάλογα με το ρεπερτόριο αποτελείται από 5-10 εκτελεστές σχηματίζοντας κουιντέτα ξύλινων ή χάλκινων μουσικών οργάνων ή μικτά σύνολα. Τα μέλη της Δημοτικής Φιλαρμονικής της είναι αμειβόμενα. Μπορούν να καλύψουν ένα ευρύτατο φάσμα μουσικού ρεπερτορίου, μπορούν επίσης να προσαρμόσουν το ρεπερτόριό τους σε ένα ειδικότερο θέμα, πχ τζάζ, μουσική από τον κινηματογράφο, προκλασική μουσική, μπαρόκ, κλασική, σύγχρονη κλπ. Αμέσως μετά παρουσιάζεται η φιλαρμονική της Αγίας Παρασκευής : Η Δημοτική Φιλαρμονική Ορχήστρα ιδρύθηκε το 1968 και έχει διαγράψει μια ανοδική πορεία μέχρι σήμερα. Την σύνθεσή της αποτελούν εξαιρετικοί και διπλωματούχοι μουσικοί ενώ την διεύθυνση και την καλλιτεχνική επιμέλεια έχει ο Αρχιμουσικός Ξενοφών Τζανίνης Η Φιλαρμονική Ορχήστρα είναι παρούσα σε όλες τις τοπικές εκδηλώσεις του Δήμου μας σε Εθνικές εορτές, Λιτανείες, και Επετείους. Στόχος της είναι η ψυχαγωγία και η ευαισθητοποίηση των δημοτών σε μια από τις σημαντικότερες μορφές Τέχνης, την Μουσική, αλλά και η δημιουργία δεσμών και καλλιτεχνικών ανταλλαγών με άλλες πόλεις της Ελλάδος και του εξωτερικού που προωθούν παρόμοια σχήματα στοχεύοντας στην ευγενή άμιλλα. Εχει κάνει εμφανίσεις σε αρκετές πόλεις της Ελλάδας αλλά και στο εξωτερικό όπως, στο ΜΙΛΑΝΟ, το ΠΑΡΙΣΙ, τις ΒΡΥΞΕΛΕΣ και αλλού, ενώ έχει συνεργαστεί με μεγάλους καλλιτέχνες όπως η ΕΛΛΗ ΠΑΣΠΑΛΑ, η ΕΥΑΝ. ΡΕΜΠΟΥΤΣΙΚΑ, ο ΠΑΝ.ΚΑΛΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ, η ΓΙΩΤΑ ΝΕΓΚΑ και άλλους. Η επόμενη είναι η φιλαρμονική του Γέρακα : Στην νεοσύστατη Μουσική Σχολή Φιλαρμονικής του Δήμου μας, μικροί και μεγάλοι έχουν τη δυνατότητα να μάθουν κάποιο πνευστό ή κρουστό όργανο με 20