Κωδικός Προγράµµατος LIFE ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΝ ΙΑΜΕΣΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Καλύπτει τις δράσεις του προγράµµατος από 01.07.2005-30.06.2007 Ηµεροµηνία Αναφοράς 30/07/2007 ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ LIFE Μεσογειακή φώκια και Αλιεία: Αντιµετωπίζοντας τη σχέση αλληλεπίδρασης στις Ελληνικές θάλασσες Στοιχεία Προγράµµατος Περιοχή προγράµµατος: Ελλάδα Ηµεροµηνία έναρξης προγράµµατος: 01/07/2005 Ηµεροµηνία λήξης προγράµµατος: 30/06/2009 Συνολική διάρκεια προγράµµατος: 48 µήνες Συνολικό κόστος προϋπολογισµού: 1.564.735 Συνεισφορά ΕΕ: 938.841 60(%) του συνολικού κόστους 60(%) του επιλεχθέντος κόστους Στοιχεία ικαιούχου Όνοµα ικαιούχου: MOm /Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής φώκιας Πρόσωπο επικοινωνίας: ρ Σπύρος Κοτοµάτας Ταχυδροµική /νση: Σολωµού 18, 10682, Αθήνα, Ελλάδα /νση γραφείων: Σολωµού 18, 10682, Αθήνα, Ελλάδα Τηλέφωνο: ++30. 210. 5222888 Fax: ++30.210.5222450 E-mail: info@mom.gr Ιστοσελίδα προγράµµατος: http://mofi.mom.gr ικαιώµατα χρήσης Η έκδοση αυτή, ολόκληρη ή µέρη αυτής, µπορεί να χρησιµοποιηθεί µόνο µε την άδεια της MOm / Εταιρία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας ή /και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Γενική /νση Περιβάλλοντος).
1. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ...i 2. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΛΕΞΕΩΝ «ΚΛΕΙ ΙΑ» ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΩΝ...iii 3. ΠΕΡΙΛΗΨΗ...1 4. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 5. ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ LIFE...4 6. ΠΡΟΟ ΟΣ, ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...5 A. Προπαρασκευαστικές δράσεις, επεξεργασία σχεδίων διαχείρισης και/ή σχεδίων δράσης...5 A.1. Αναγνώριση και επιλογή των «περιοχών-κλειδιά» σε σχέση µε την αλληλεπίδραση φώκιαςαλιείας µέσω ενός Εθνικού Κέντρου εδοµένων για τη Μεσογειακή φώκια...5 A.2. Επεξεργασία ενός Σχεδίου ράσης για τη µείωση της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας...8 A.3. Αναθεώρηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας...10 C. Μη περιοδική διαχείριση...11 C.1 : Καταγραφή της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας σε περιοχές «κλειδιά» σε συνεργασία µε ντόπιους αλιείς...11 C.2: Μέτρηση της πραγµατικής έντασης της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας στους δύο σηµαντικότερους βιότοπους για τη Μεσογειακή φώκια...14 C.3: Εκπαίδευση των τοπικών αλιέων των περιοχών «κλειδιά» στην ανταπόκριση και ενεργό συµµετοχή τους στη διάσωση φωκών...18 Προγραµµατισµένη ηµ/νία έναρξης-λήξης: 01/06-06/08, Πραγµατική ηµ/νία έναρξης-λήξης: 01/06-06/08...18 D. Περιοδική διαχείριση...21 D.1: Παρακολούθηση της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας και της σχετιζόµενης θνησιµότητας στην Ελλάδα σε συνεργασία µε τις αλιευτικές κοινότητες...21 D.2. ιάσωση ατόµων Μεσογειακής φώκιας που χρειάζονται βοήθεια εξαιτίας περιστατικών που σχετίζονται µε την αλιεία...24 E. Ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού και διάδοση αποτελεσµάτων...28 E.1: ράσεις ενηµέρωσης που απευθύνονται στους εµπλεκόµενους φορείς...28 E.2. Περιβαλλοντική εκπαίδευση στις περιοχές «κλειδιά»...32 E.3. ιάδοση των αποτελεσµάτων στους ενδιαφερόµενους και στην επιστηµονική κοινότητα...35 F. ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ...38 F.1. Οικονοµική παρακολούθηση και αξιολόγηση του προγράµµατος...38 F.2. Συνολική διαχείριση προγράµµατος...39 F.3. Λειτουργία Συµβουλευτικής Επιτροπής για την αξιολόγηση της προόδου του προγράµµατος 40 F.4. ικτύωση των προγραµµάτων αλληλεπίδρασης Θαλάσσιων Θηλαστικών-Αλιείας...42 F.5: ιαµόρφωση Σχεδίου Προστασίας Μετά - Life...43 7. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...44 8. ΣΧΕ ΙΑΖΟΜΕΝΗ ΠΡΟΟ ΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ...46 9. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ...47 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Μέλη του ικτύου ιάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών...21 Πίνακας 2. Τα εργαλεία επικοινωνίας και ευαισθητοποίησης του MOFI...28 Πίνακας 3: Σχεδιαζόµενες δράσεις...45 Πίνακας 4. Πραγµατοποιηθέντα έξοδα προγράµµατος...48 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος Ιούλιος 2005 - Ιούνιος 2007 Σελίδα i
Χάρτης 1. Οι επιλεχθείσες περιοχές κλειδιά.. 8 Χάρτης 2. Αλιευτικά πεδία στο ΕΘΠΑΒΣ....... 16 Χάρτης 3. Αλιευτικά πεδία στο νησιωτικό σύµπλεγµα της Κιµώλου........... 17 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήµα 1. Το σχέδιο λειτουργίας των δράσεων του MOFI... 4 Σχήµα 2. Η αρχική οθόνη της εθνικής βάσης δεδοµένων... 5 Σχήµα 3. Οργανόγραµµα προσωπικού του MOFI... 38 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ Φωτο 1. Αντιµετωπίζοντας τη σχέση φώκιας-αλιείας... 3 Φωτο 2. Ανάλυση ΓΣΠ µε στοιχεία του Εθνικού Κέντρου εδοµένων... 5 Φωτο 3. Συζητώντας το Σχέδιο ράσης µε τον ρ.g. Antonelis... 9 Φωτο 4. Παρουσιάζοντας τη δοµή του Σχεδίου ράσης στην Συµβουλευτική επιτροπή... 9 Φωτο 5. Ρωτώντας Καλύµνιους ψαράδες... 12 Φωτο 6. Ψαράς δείχνει κατεστραµµένα δίχτυα... 13 Φωτο 7. Ρωτώντας ψαράδες στην Κίµωλο... 13 Φωτο 8. Εκπαίδευση σε τεχνικές πεδίου... 14 Φωτο 9. Καταγράφοντας την ψαριά σε αλιευτικό σκάφος στις Σποράδες... 15 Φωτο 10. Καταγράφοντας την ψαριά σε αλιευτικό σκάφος στις Σποράδες... 15 Φωτο 11. Καταγράφοντας την ψαριά και τις ζηµιές σε αλιευτικό σκάφος στην περιοχή της Κιµώλου 17 Φωτο 12. Καταγράφοντας την ψαριά και τις ζηµιές σε αλιευτικό σκάφος στην περιοχή της Κιµώλου 17 Φωτο 13. Ο οδηγός «Επιχείρηση ιάσωση Μεσογειακής Φώκιας».... 18 Φωτο 14. Η Οµάδα ιάσωσης δείχνει τεχνικές σύλληψης ενήλικης φώκιας... 20 Φωτο 15. Οι συµµετέχοντες στο σεµινάριο διάσωσης στην Κάρπαθο... 20 Φωτο 16. Νεκροψία εγκύου φώκιας στη Χαλκιδική... 23 Φωτο 17. Ο ρ. Kuiken κάνοντας τη νεκροψία του νεογέννητου µαζί µε τους βιολόγους της MOm... 23 Φωτο 18. Η Υπεύθυνη ιάσωσης δίνει τις πρώτες βοήθειες σε άρρωστη φώκια στην Τήνο... 24 Φωτο 19. Η Οµάδα περιθάλπει το νεογέννητο µετά τη ιάσωση... 25 Φωτο 20. Ο Ρόµπι µέσα στη σπηλιά... 26 Φωτο 21. Ο Ρόµπι και η µητέρα του κολυµπούν έξω από τη σπηλιά... 26 Φωτο 22. Το παραχθέν υλικό ευαισθητοποίησης του MOFI... 30 Φωτο 23. ιαδραστικό σεµινάριο στην Αλόννησο... 33 Φωτο 24. ιαδραστικό σεµινάριο στην Ζάκυνθο... 33 Φωτο 25. Μαθητές της Ζακύνθου παραλαµβάνουν την βεβαίωση συµµετοχής τους στο εκπαιδευτικό πρόγραµµα του MOFI... 34 Φωτο 26. Εκθέτοντας τα έργα µαθητών στο Κέντρο Ενηµέρωσης της MOm στην Αλόννησο... 34 Φωτο 27. Παρουσιάζοντας το MOFI σε ιεθνές Συνέδριο στην Αθήνα, Νοέµβριος 2006... 35 Φωτο 28. Η εκπρόσωπος της Astrale επισκέπτεται το Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου... 40 Φωτο 29. Η εκπρόσωπος της Astrale επισκέπτεται την Κίµωλο... 40 Φωτο 30. Η 1 η συνάντηση της Συµβουλευτικής Επιτροπής... 41 Φωτο 31. Η 2 η συνάντηση της Συµβουλευτικής Επιτροπής... 41 Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος Ιούλιος 2005 - Ιούνιος 2007 Σελίδα ii
2. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΛΕΞΕΩΝ «ΚΛΕΙ ΙΑ» ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΩΝ (Ι) ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ MOFI, Μεσογειακή φώκια, αλιεία, αλληλεπίδραση, περιοχές «κλειδιά», Ελλάδα, παράκτια αλιεία, προστασία, θνησιµότητα (ΙΙ) ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΙΣ ΣΠ: ίκτυο ιάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών ΓΣΠ: Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών UTM: Universal Transverse Mercatore ΜΑΣ: Μητρώο Αλιευτικών Στόλου ΙΝΑΛΕ: Ινστιτούτο Αλιευτικών Ερευνών ΕΘΠΑΒΣ: Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων ΣΟΛ: Συνεργαζόµενοι Ορκωτοί Λογιστές Α.Ε. ΘΘΑ: ίκτυο προγραµµάτων αλληλεπίδρασης Θαλάσσιων Θηλαστικών - Αλιείας Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος Ιούλιος 2005 - Ιούνιος 2007 Σελίδα iii
3. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στόχος του προγράµµατος είναι η βελτίωση της κατάστασης του µεγαλύτερου, σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, πληθυσµού της απειλούµενης µε εξαφάνιση Μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα, µέσω της εξοµάλυνσης της ανταγωνιστικής σχέσης της Μεσογειακής φώκιας (µε µείωση της συνολικής θνησιµότητας του είδους) µε την αλιεία (µε µείωση της απώλειας εισοδήµατος). Κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς πραγµατοποιήθηκαν οι ακόλουθες δράσεις: Ολοκληρώθηκε το Εθνικό Κέντρο εδοµένων για τη Μεσογειακή φώκια συνδυάζοντας στοιχεία για τη φώκια και την αλιεία. Η ανάλυσή τους οδήγησε στην επιλογή ενός αντιπροσωπευτικού δείγµατος 7 περιοχών «κλειδιά», όπου θα µετρηθεί η ένταση της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας. Παράλληλα, συγκεντρώθηκε η υπάρχουσα γνώση, από όλο τον κόσµο, στη µελέτη και στην επίλυση παρόµοιων αλληλεπιδράσεων, µέσα από συναντήσεις και βιβλιογραφική έρευνα. Έγινε η επεξεργασία όλων των απαραίτητων µεθόδων δειγµατοληψιών και ερωτηµατολογίων για τη µέτρηση της αλληλεπίδρασης και των επιπτώσεών της στην Αλόννησο και στην Κίµωλο και για την εκτίµηση της έκτασής της στις 7 περιοχές κλειδιά. Η δειγµατοληψία πάνω σε τοπικά αλιευτικά σκάφη και η συλλογή στοιχείων εκφόρτωσης από ντόπιους ψαράδες, προχωρά κανονικά στην Αλόννησο (έγιναν 5 από τις 8 σχεδιασµένες αποστολές) και στην Κίµωλο (έγιναν 2 από τις 8 σχεδιασµένες αποστολές). Παράλληλα, πραγµατοποιήθηκαν συνεντεύξεις µέσω ερωτηµατολογίων σε 2 από τις 7 περιοχές «κλειδιά» (Κάλυµνος και Κίµωλος), µε µεγάλη συµµετοχή από τους ντόπιους παράκτιους ψαράδες. Τα µέχρι σήµερα συλλεχθέντα στοιχεία δείχνουν ότι και οι δύο περιοχές ψαρεύονται εντατικά, ενώ οι ντόπιοι ψαράδες συναντούν συχνά φώκιες και έχουν σηµαντικές ζηµιές στα εργαλεία τους. Το υπάρχον ίκτυο ιάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών αύξησε τα µέλη του συµπεριλαµβάνοντας 500 νέους ενδιαφερόµενους φορείς. Μέσα από το ίκτυο συνεχίστηκε η συλλογή αναφορών για εµφανίσεις Μεσογειακής φώκιας, επιτρέποντας την παρακολούθηση της θνησιµότητας του είδους. Η Οµάδα ιάσωσης ανταποκρίθηκε σε 4 περιστατικά φωκών που χρειάζονταν βοήθεια. Παρά τις προσπάθειες της Οµάδας ιάσωσης, ένα από τα ζώα δεν κατάφερε να επιβιώσει. Επιπλέον, η οµάδα ενηµερώθηκε για 27 περιστατικά νεκρών ζώων. Τα αποτελέσµατα των νεκροψιών, που πραγµατοποιήθηκαν σε 13 ζώα, επιβεβαίωσαν το γεγονός ότι η σχετιζόµενη µε τον άνθρωπο θνησιµότητα παραµένει σε υψηλά επίπεδα. Σε µια προσπάθεια ευαισθητοποίησης των ντόπιων ψαράδων παράχθηκε και διανεµήθηκε σε πάνω από 600 αποδέκτες, ένας οδηγός µε επεξηγηµατικές, και εύκολες να ακολουθηθούν, οδηγίες για το πως να βοηθήσουν στην διάσωση µιας φώκιας. Επιπλέον, οργανώθηκαν εκπαιδευτικά σεµινάρια διάσωσης φώκιας για τους ντόπιους αλιείς των 7 περιοχών «κλειδιά». Μέχρι σήµερα, σεµινάρια έχουν πραγµατοποιηθεί στην Αλόννησο και στην Κάρπαθο, µε µεγάλη συµµετοχή ντόπιων. Στα πλαίσια του προγράµµατος, για πρώτη φορά ξεκίνησε µια µελέτη των τροφικών συνηθειών της Μεσογειακής φώκιας. Τα µέχρι τώρα αποτελέσµατα δείχνουν ότι πράγµατι φώκιες και αλιεία σχετίζονται µέσα από τους κοινούς τους πόρους (αλιεύµατα). Η ενηµερωτική καµπάνια του προγράµµατος άρχισε µε την παραγωγή και διανοµή µιας σειράς ηλεκτρονικών και έντυπων εργαλείων, ειδικά σχεδιασµένων για το θέµα φώκιας-αλιείας και για τους άµεσα ενδιαφερόµενους (ψαράδες, ιχθυοτρόφους, αλιευτικές κοινωνίες, µαθητές, τοπικές αρχές, κ.α.). Πολύ σηµαντικό, στην επί τόπου ενηµερωτική καµπάνια στις περιοχές «κλειδιά», είναι το πρόγραµµα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για τους µαθητές, το οποίο σχεδιάστηκε ειδικά για το MOFI, και πήρε ήδη την επίσηµη άδεια από το Υπουργείο Παιδείας. Κατά την περίοδο αναφοράς, το πρόγραµµα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης εφαρµόστηκε σε επιλεγµένα σχολεία της Αλοννήσου και της Ζακύνθου µε σηµαντική συµµετοχή εκπαιδευτικών και µαθητών. Παράλληλα, η λογική και το πλάνο δραστηριοτήτων, η µεθοδολογία και τα µέχρι τώρα αποτελέσµατα του προγράµµατος, Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 1
παρουσιάστηκαν ευρέως στην διεθνή επιστηµονική κοινότητα από το προσωπικό του προγράµµατος σε 12 σχετικά συνέδρια και εκδηλώσεις. Το προσωπικό το MOFI σε µια προσπάθεια να φέρει σε επαφή φορείς από διάφορες χώρες, που δουλεύουν σε θέµατα που σχετίζονται µε θαλάσσια θηλαστικά και αλληλεπιδράσεις µε την αλιεία, ίδρυσε ένα Ηλεκτρονικό Ευρωπαϊκό ίκτυο Θαλάσσιων Θηλαστικών και Αλιείας. Μέχρι σήµερα η επικοινωνία µέσω του ικτύου έχει συµβάλει στην ανταλλαγή πληροφοριών και εµπειριών. Με την έγκαιρη οργάνωση του προσωπικού του MOFI, η οµάδα διαχείρισης διαµόρφωσε όλα τα απαραίτητα εργαλεία (συµβόλαια, σχέδια δράσεων, προϋπολογισµούς κλπ) και παρακολούθησε από κοντά την πρόοδο των δράσεων, των παραδοτέων και των οικονοµικών του προγράµµατος. Επιπλέον, εξωτερικοί ορκωτοί λογιστές παρακολούθησαν την οικονοµική πρόοδο του προγράµµατος. Με στόχο την παρακολούθηση και αξιολόγηση της προόδου του MOFI, οργανώθηκε η Συµβουλευτική Επιτροπή µε εκπροσώπους από τις σχετικές εθνικές αρχές και τους εµπλεκόµενους φορείς. Κατά την περίοδο αναφοράς η Επιτροπή πραγµατοποίησε δύο συναντήσεις κατά τις οποίες συµφώνησε ότι το πρόγραµµα προχωρά σύµφωνα µε το σχεδιασµό του πετυχαίνοντας τους µέχρι σήµερα στόχους του. Στο πλαίσιο του MOFI, παράχθηκαν τα ακόλουθα παραδοτέα: σχέδιο λειτουργίας, οργανόγραµµα, Εθνικό Κέντρο εδοµένων για τη Μεσογειακή φώκια, το περιοδικό Ιστορίες για φώκιες, η ιστοσελίδα του MOFI, το ηλεκτρονικό ενηµερωτικό δελτίο, ο οδηγός Επιχείρηση ιάσωση Μεσογειακής φώκιας, τα φυλλάδια και η αφίσα του MOFI, το banner προώθησης του MOFI, το 1 ο τηλεοπτικό και ραδιοφωνικό µήνυµα, το ενηµερωτικό πακέτο του ικτύου Συλλογής Πληροφοριών και ιάσωσης, το εκπαιδευτικό υλικό του MOFI και άρθρα στα ΜΜΕ. Κατά τη µέχρι σήµερα λειτουργία του προγράµµατος, ο δικαιούχος και οι εταίροι δεν αντιµετώπισαν κανένα σοβαρό πρόβληµα στην εκπόνηση των δράσεων. Έτσι, δεν κρίθηκαν αναγκαίες αλλαγές ή συµπληρώσεις στον υπάρχοντα σχεδιασµό. Η λειτουργία του 3 ου χρόνου του προγράµµατος έχει ήδη σχεδιαστεί και ακολουθεί το αρχικό πρόγραµµα των δράσεων. Περιστασιακή αναµενόµενη δυσπιστία από µερικούς αλιείς, και αλλαγές εκπροσώπων στους εµπλεκόµενους φορείς επιβάρυναν το προσωπικό µε επιπλέον επικοινωνιακή προσπάθεια. Η µέχρι τώρα αξιολόγηση της προόδου του προγράµµατος δείχνει ότι όλες οι δράσεις προχωρούν κανονικά. Παρόλο που είναι νωρίς για να βγάλουµε γενικά συµπεράσµατα για την αποτελεσµατικότητα του προγράµµατος στην επίτευξη των στόχων του, η αυξανόµενη συµµετοχή των ψαράδων και άλλων ενδιαφερόµενων φορέων θεωρείται πολύ θετική ένδειξη για την εξέλιξη του υπόλοιπου µισού του προγράµµατος. Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 2
4. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Μεσογειακή φώκια, Monachus monachus, είναι το πιο σπάνιο είδος φώκιας στον κόσµο. Το είδος προστατεύεται από διεθνείς συµβάσεις και, ως το νούµερο 1 απειλούµενο θαλάσσιο θηλαστικό της Ευρώπης, είναι είδος Κοινοτικού ενδιαφέροντος. Το γεγονός ότι η Ελλάδα φιλοξενεί τον µεγαλύτερο πληθυσµό Μεσογειακής φώκιας, σε συνδυασµό µε το γεγονός ότι η αλληλεπίδραση φώκιας-αλιείας παραµένει κύρια απειλή για την επιβίωση του είδους και ότι ο αλιευτικός τοµέας (κυρίως ο παράκτιος και οι ιχθυοκαλλιέργειες) παίζει σηµαντικό ρόλο στην οικονοµία της χώρας και στην κοινωνική δοµή, καταδεικνύει την επικέντρωση των προσπαθειών για την µείωση της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας στην θαλάσσια και παράκτια περιοχή της χώρας. Το πρόγραµµα LIFE-Nature, µε τίτλο MOFI: Μεσογειακή φώκια και Αλιεία: Αντιµετωπίζοντας τη σχέση αλληλεπίδρασης στις ελληνικές θάλασσες, υλοποιείται στην Ελλάδα για την περίοδο 2005-2009. Στόχος του MOFI είναι η βελτίωση της κατάστασης του πληθυσµού της Μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα, µειώνοντας τις αρνητικές συνέπειες της αλληλεπίδρασης µεταξύ της Monachus monachus και του αλιευτικού τοµέα. Αυτό θα επιτευχθεί µειώνοντας τις αρνητικές συνέπειες και για τους δύο, τις φώκιες (µείωση του συνολικού ποσοστού θνησιµότητας) και τον αλιευτικό τοµέα (µείωση της απώλειας εισοδήµατος µέσα από προτεινόµενους όρους για κοινωνικοοικονοµικά κίνητρα). Για την επίτευξη των στόχων και λαµβάνοντας υπόψη την κατάσταση του είδους, την µεγάλη ακτογραµµή της Ελλάδας και τη δυσκολία στην προσέγγιση της έντασης και των συνεπειών της αλληλεπίδρασης φώκιαςαλιείας, το πρόγραµµα MOFI λειτουργεί ταυτόχρονα σε τρία επίπεδα: Στις δύο πιο σηµαντικές περιοχές αναπαραγωγής του είδους στην Ελλάδα (Αλόννησος και Κίµωλος). Οι δράσεις επικεντρώνονται στην µέτρηση της έντασης της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας σε σχέση µε την αλιευτική προσπάθεια, σε συνεργασία µε τους ντόπιους αλιείς. Σε 7 περιοχές κλειδιά, (το Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου, το νησιωτικό σύµπλεγµα Κιµώλου, το νησιωτικό σύµπλεγµα της Χίου, η Κάλυµνος, η Κάρπαθος, τα Κύθηρα και η Ελαφόνησος και η Ζάκυνθος) που επιλέχθηκαν σαν αντιπροσωπευτικό δείγµα για την εκτίµηση της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας σε εθνικό επίπεδο. Οι δράσεις επικεντρώνονται στην συλλογή στοιχείων, µέσα από συνεντεύξεις, για την έκταση της αλληλεπίδρασης και την καταγραφή πιθανών λύσεων που θα προταθούν από τους εµπλεκόµενους φορείς. Φωτο 1. Αντιµετωπίζοντας τη σχέση φώκιας-αλιείας MOm/Π. ενδρινός Σε εθνικό επίπεδο. ράσεις που θα επιτρέψουν την καταγραφή στοιχείων για την κατανοµή της αλληλεπίδρασης και την παρακολούθηση των αιτιών θανάτου και της κατάστασης της φώκιας. Επιπλέον, ανταποκρινόµενοι σε έκτακτα περιστατικά, ζώα τα οποία χρειάζονται άµεση βοήθεια θα σωθούν βοηθώντας στην µείωση της θνησιµότητας του είδους. Τέλος, µέσα από την ανάλυση των δειγµάτων, θα διαπιστωθούν για πρώτη φορά οι διατροφικές συνήθειες του είδους. Με βάση τα αποτελέσµατα αυτών των δράσεων και την υπάρχουσα διεθνή εµπειρία, και σε συνεργασία µε τους εµπλεκόµενους φορείς, θα διαµορφωθούν: ένα Σχέδιο ράσης για την µείωση της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας και µια Στρατηγική για την προστασία του είδους. Παράλληλα, µια ενηµερωτική καµπάνια, µε τη χρήση ποικίλων επικοινωνιακών εργαλείων, θα καλλιεργήσει µια θετική στάση των εµπλεκόµενων φορέων και των πολιτικών για την συνύπαρξη φώκιας και αλιείας. Αυτή η Ενδιάµεση Αναφορά, που αναφέρεται στην περίοδο Ιούλιος 2005 έως Ιούνιος 2007, περιλαµβάνει µια αναλυτική περιγραφή όλων των δράσεων και των µέχρι σήµερα αποτελεσµάτων. Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 3
5. ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ LIFE Το πρόγραµµα MOFI, όπως σχεδιάστηκε και προτάθηκε αρχικά, λειτουργεί µε έναν αριθµό συσχετιζόµενων δράσεων που εφαρµόζονται παράλληλα σε τρία γεωγραφικά επίπεδα. Στο παρακάτω σχήµα παρουσιάζεται σχηµατικά ο τρόπος που έχουν οργανωθεί αυτές οι δράσεις (Σχήµα 1). Σχήµα 1. Το σχέδιο λειτουργίας των δράσεων του MOFI ΣΧΕ ΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Προετοιµασία Εθνική Βάση εδοµένων Επιλογή περιοχών «κλειδιά» Εθνικό επίπεδο Συλλογή στοιχείων µέσα από το ίκτυο Συλλογής Πληροφοριών Νεκροψίες ιασώσεις Μελέτη τροφικών συνηθειών Καµπάνια ενηµέρωσης ιάχυση αποτελεσµάτων Σχέδια Προστασίας Σχέδιο ράσης για την αλληλεπίδραση φώκιαςαλιείας Αναθεώρηση Εθνικής Στρατηγικής 7 περιοχές κλειδιά Εκτίµηση αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας µέσα από ερωτηµατολόγια µε ψαράδες Σεµινάρια διάσωσης Περιβαλλοντική εκπαίδευση Καµπάνια ενηµέρωσης ΕΘΠΑΒΣ/Κίµωλος Εκτίµηση αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας µέσα από δειγµατοληψίες και στοιχεία εκφορτώσεων σε συνεργασία µε ψαράδες ιαχείριση/πολιτική Συνολική διαχείριση Οικονοµική παρακολούθηση Συµβουλευτική Επιτροπή Ηλεκτρονικό ίκτυο Ανοιχτές συναντήσεις Αναφορές Το πρόγραµµα MOFI, όπως σχεδιάστηκε, πραγµατοποιείται από τον δικαιούχο, τη MOm/Εταιρία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας, σε συνεργασία µε τους εταίρους του προγράµµατος, το WWF-Ελλάς και το Πανεπιστήµιο Erasmus του Rotterdam. Επιπλέον, βασικό ρόλο στην εφαρµογή του προγράµµατος έχουν οι κύριοι συµβαλλόµενοι, το Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας Καβάλας και το Πανεπιστήµιο του Aberdeen στη Σκοτία. Ο δικαιούχος του προγράµµατος, οι εταίροι και οι κύριοι συµβαλλόµενοι, ο ρόλος τους και η εµπλοκή τους στις δράσεις του προγράµµατος καθώς και το προσωπικό τους που εµπλέκεται στο πρόγραµµα έχουν ήδη παρουσιαστεί αναλυτικά. Κατά την περίοδο αναφοράς, δεν έγιναν σηµαντικές αλλαγές (τεχνικές ή οικονοµικές) στο λειτουργικό ή οργανωτικό σχέδιο του προγράµµατος, και έτσι δεν διαβιβάστηκαν αιτήµατα για τροποποιήσεις προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 4
6. ΠΡΟΟ ΟΣ, ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ A. ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ, ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΣΧΕ ΙΩΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ/Η ΣΧΕ ΙΩΝ ΡΑΣΗΣ A.1. Αναγνώριση και επιλογή των «περιοχών-κλειδιά» σε σχέση µε την αλληλεπίδραση φώκιας-αλιείας µέσω ενός Εθνικού Κέντρου εδοµένων για τη Μεσογειακή φώκια Προγραµµατισµένη ηµ/νία έναρξης-λήξης: 07/05-03/06, Πραγµατική ηµ/νία έναρξης-λήξης: 07/05-03/06 Αυτή η δράση, που αποτελεί τη βάση για την εφαρµογή µιας σειράς άλλων δραστηριοτήτων, άρχισε αµέσως µετά την έναρξη του MOFI και ολοκληρώθηκε το Μάρτιο του 2006, όπως είχε σχεδιαστεί. Κατά την έναρξη του προγράµµατος, αγοράστηκε όλος ο απαραίτητος εξοπλισµός (Η/Υ, plotter, κλπ.) και το πρόγραµµα «Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών» (ΓΣΠ) για την δηµιουργία της βάσης δεδοµένων. Με στόχο την αναγνώριση και επιλογή των περιοχών κλειδιά, δηλαδή περιοχών µε εκτεταµένη αλληλεπίδραση φώκιας-αλιείας, δηµιουργήθηκε Το Εθνικό Κέντρο εδοµένων για τη Μεσογειακή φώκια στην Ελλάδα. Σχεδιάστηκε από τον Επιστηµονικό Συντονιστή και τον Υπεύθυνο των ράσεων Πεδίου µε τη συµβουλή εξωτερικού συνεργάτη ειδικού στην τεχνολογία του ΓΣΠ, και µε τη βοήθεια των ερευνητών του Ινστιτούτου Αλιευτικής Έρευνας (ΙΝΑΛΕ). Φωτο 2. Ανάλυση ΓΣΠ µε στοιχεία του Εθνικού Κέντρου εδοµένων MOm/Β. Παράβας Το Εθνικό Κέντρο εδοµένων σχεδιάστηκε σαν µια προτότυπη βάση η οποία µπορεί να επεκταθεί και να χρησιµοποιηθεί και για άλλα θαλάσσια θηλαστικά. Κατά την ολοκλήρωση του προγράµµατος και µετά από συµφωνία µε τον δικαιούχο, η βάση θα είναι ανοιχτή για χρήση από κάθε ενδιαφερόµενο φορέα. Το βασικό τεχνικό σκεπτικό του Κέντρου εδοµένων είναι γεωαναφερµένες πληροφορίες αναπτυγµένες σε πολλά επίπεδα. Το Εθνικό Κέντρο εδοµένων αποτελείται από δύο ανεξάρτητα χαρακτηριστικά: α. Η βάση της εφαρµογής στηρίζεται σε διασυνδεδεµένους πίνακες, οι οποίοι περιέχουν αντικείµενα-εγγραφές, οι οποίες είναι ταυτοποιηµένες γεωγραφικά και χρονικά σε σχέση µε την πληροφοριακή τους ιεραρχία. Η χωρική πληροφορία εντάσσεται αυτόµατα στο τµήµα των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών της εφαρµογής β. Το πολυχρηστικό τµήµα της εφαρµογής, στο οποίο γίνεται η εισαγωγή, η ανάλυση και η επεξεργασία των δεδοµένων. Η δοµή αυτού του τµήµατος της εφαρµογής εξυπηρετεί στην ανάλυση των στοιχείων σε πολλά επίπεδα (είτε γεωγραφικά, είτε χρονικά). Το λογισµικό που χρησιµοποιήθηκε για τον σχεδιασµό και την Σχήµα 2. Η αρχική οθόνη της Εθνικής Βάσης εδοµένων υλοποίηση του Εθνικού Κέντρου εδοµένων ήταν Microsoft Access 2000, ESRI ArcMap 9.0 και κατά παραγγελία Microsoft Visual Basic εφαρµογές. Το Εθνικό Κέντρο εδοµένων διαµορφώθηκε χρησιµοποιώντας όλα τα διαθέσιµα χωρικά και χρονικά στοιχεία για τη Μεσογειακή φώκια, την παράκτια αλιεία και τις ιχθυοκαλλιέργειες στην Ελλάδα. Ολα τα στοιχεία που συλλέγονται στο MOFI θα εισάγονται στο Κέντρο εδοµένων σε µηνιαία βάση από Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 5
τους ερευνητές. Σκοπός είναι στο τέλος του προγράµµατος το Κέντρο εδοµένων να αποτελεί το επίσηµο επιστηµονικό εργαλείο παρακολούθησης του πληθυσµού της Μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα και στοιχεία από όλες τις µελλοντικές µελέτες για το είδος να αρχειοθετούνται σε αυτό. Οι πληροφορίες που χρησιµοποιήθηκαν για τη διαµόρφωση του Κέντρου εδοµένων είναι ένας συνδυασµός: Όλων των διαθέσιµων πληροφοριών για τη βιολογία και οικολογία της Μ. φώκιας στην Ελλάδα Αναλυτικών τεχνικών και γεωγραφικών πληροφοριών για την Ελληνική παράκτια επαγγελµατική αλιεία και ιχθυοκαλλιέργεια. Αναλυτικότερα, τα βιολογικά και οικολογικά στοιχεία του Εθνικού Κέντρου εδοµένων διαµορφώθηκαν µε βάση τα υπάρχοντα στοιχεία κατανοµής στο χώρο των καταφυγίων της Μεσογειακής φώκιας, τα υπάρχοντα στοιχεία κατανοµής στο χώρο και στο χρόνο των εµφανίσεων Μεσογειακής φώκιας από όλη την παράκτια Ελλάδα, τα ερευνητικά στοιχεία της MOm από ποικίλες ερευνητικές δράσεις παρακολούθησης του πληθυσµού και των καταφυγίων, και από τις βάσεις νεκροψιών και δειγµάτων: 1. Καταφύγια Μεσογειακής φώκιας: αυτή η βάση δεδοµένων περιέχει συγκεκριµένες και αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά µε τη θέση και τη χρήση των καταφυγίων από τα ζώα. Τα στοιχεία αφορούν σε όλα τα γνωστά καταφύγια Μεσογειακής φώκιας από όλη τη χώρα, που καταγράφηκαν κυρίως κατά τη διάρκεια πρόσφατων και παλιότερων ερευνητικών αποστολών της MOm. Μετά από έρευνα και αξιολόγηση της επιστηµονικής βιβλιογραφίας, συµπεριελήφθησαν στη βάση και στοιχεία που είχαν συλλεχθεί από άλλους ερευνητές. Με βάση την πληροφορία για τη θέση του κάθε καταφυγίου, όλα τα καταφύγια παρουσιάζονται στο χώρο ως συγκεκριµένα στίγµατα µε ακριβείς συντεταγµένες. Σήµερα, στο Εθνικό Κέντρο εδοµένων περιλαµβάνονται 567 καταφύγια Μεσογειακής φώκιας κατανεµηµένα σε όλη την χώρα. 2. Εµφανίσεις Μεσογειακής φώκιας: αυτή η βάση δεδοµένων περιέχει όλα τα υπάρχοντα χωρικά και χρονικά στοιχεία σχετικά µε τις εµφανίσεις Μεσογειακής φώκιας από όλη τη χώρα, που συλλέχθηκαν τόσο κατά την περίοδο αναφοράς όσο και τα προηγούµενα χρόνια από το ίκτυο ιάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών για τη Μεσογειακή Φώκια ( ΣΠ), το οποίο λειτουργεί η MOm από το 1991. Τα στοιχεία για κάθε εµφάνιση περιλαµβάνουν την ακριβή θέση της παρατήρησης, τη λεπτοµερή περιγραφή της φώκιας, τη συµπεριφορά της, όπως επίσης κάθε αλληλεπίδραση µε την αλιεία, αν υπάρχει. Για τη γεωγραφική απεικόνιση της παρουσίας Μεσογειακής φώκιας σε µια περιοχή, χρησιµοποιήσαµε µια προσέγγιση κατανοµής/πυκνότητας, λαµβάνοντας υπόψη τις πυκνότητες των παρατηρήσεων ατόµων φώκιας (ενήλικων, νεογέννητων) σε συγκεκριµένη κλίµακα σε εθνικό επίπεδο. Για να υπολογίσουµε την πυκνότητα των φωκών, η έκταση-κλίµακα που χρησιµοποιήθηκε ήταν τα 10Χ10χλµ UTM (Universal Transverse Mercatore), ένας κάναβος που συνήθως χρησιµοποιείται διεθνώς σαν επίσηµη/καθιερωµένη γεωγραφική µονάδα. Σήµερα, στο Εθνικό Κέντρο εδοµένων περιλαµβάνονται 2.947 αναφορές παρατήρησης Μεσογειακής φώκιας, κατανεµηµένες σε όλη την χώρα. 3. Στοιχεία παρακολούθησης πληθυσµού και καταφυγίων Μεσογειακής φώκιας: αυτό το τµήµα της βάσης δεδοµένων περιλαµβάνει χωρικά και χρονικά στοιχεία σχετικά µε καταµετρήσεις ή εµφανίσεις φώκιας και αξιολόγηση και παρακολούθηση καταφυγίων που έχει γίνει από την ερευνητική οµάδα της MOm τα τελευταία 17 χρόνια σε πολλές περιοχές στην παράκτια Ελλάδα. Αυτά τα στοιχεία περιλαµβάνουν καταγραφές µέγιστης χωρικής και χρονικής ακρίβειας. Καταγράφονται πληροφορίες και φωτογραφίες που αφορούν στον ακριβή αριθµό, την ηλικία, το στάδιο, την κατάσταση και το φύλο των φωκών, σε συνδυασµό µε λεπτοµερή στοιχεία για την κατάσταση, τις χρονικές αλλαγές και την καταλληλότητα των καταφυγίων. Η µεθοδολογία που χρησιµοποιείται για την συλλογή και καταγραφή των στοιχείων εξασφαλίζει µια ολοκληρωµένη βάση για την ανάλυση του πληθυσµού και των βιοτόπων της Μεσογειακής φώκιας. Στο Κέντρο Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 6
δεδοµένων έχουν συµπεριληφθεί 2,456 επισκέψεις στα καταφύγια και 711 παρατηρήσεις Μεσογειακής φώκιας. 4. Τράπεζα δειγµάτων, στοιχεία νεκροψιών: αυτό το τµήµα της βάσης δεδοµένων περιέχει όλες τις πληροφορίες για τα δείγµατα που έχουν συλλεχθεί από τις οµάδες πεδίου της MOm, καθώς και στοιχεία για τα ζώα από τα οποία συλλέχθηκαν τα δείγµατα. Αυτό το τµήµα του Κέντρου εδοµένων περιέχει όλα τα σχετικά µε τις αιτίες θανάτου στοιχεία, και τα µέρη όπου τα δείγµατα ιστών ή οστών έχουν αποθηκευτεί ή σταλεί για περαιτέρω ανάλυση και εξέταση. Συνολικά 1,617 δείγµατα από 119 διαφορετικά ζώα, τα οποία έχουν εξεταστεί νεκρά ή ζωντανά, έχουν αποθηκευτεί και καταγραφεί στο Κέντρο εδοµένων. Τα αλιευτικά στοιχεία του Κέντρου εδοµένων προήλθαν από το Μητρώο Αλιευτικού Στόλου (ΜΑΣ) και τις θέσεις των ιχθυοκαλλιεργειών σε εθνικό επίπεδο. Τα στοιχεία συλλέχθηκαν από τις εθνικές αρµόδιες αρχές, ακολουθώντας όλες τις τυπικές διαδικασίες για την πρόσβαση στις επίσηµες εθνικές βάσεις δεδοµένων. 1. Το Μητρώο Αλιευτικού Στόλου (ΜΑΣ) περιέχει λεπτοµερείς, επίσηµα αξιολογηµένες, πληροφορίες για µήκη, χωρητικότητα, αλιευτικά εργαλεία, ιπποδύναµη µηχανής και τον αριθµό νηολόγησης για κάθε σκάφος παράκτιας επαγγελµατικής αλιείας του ελληνικού αλιευτικού στόλου. Για τη γεωγραφική απεικόνιση της παράκτιας αλιείας, στόχος ήταν να οριοθετήσουµε τις κύριες περιοχές γύρω από την ακτογραµµή όπου συχνάζουν και ψαρεύουν τα σκάφη της παράκτιας αλιείας. Βασιζόµενοι στην συµβουλή των ειδικών του ΙΝΑΛΕ και έµπειρων τοπικών ψαράδων, το όριο αυτών των περιοχών επιλέχθηκε να είναι η ισοβαθής των 200µ. Αυτή η παράκτια ζώνη είναι η κύρια περιοχή δράσης της παράκτιας αλιείας και παράλληλα, σύµφωνα µε τα υπάρχοντα επιστηµονικά στοιχεία, αντιπροσωπεύει και ένα όριο κατάδυσης της Μεσογειακής Φώκιας. Αυτή η ζώνη, που εκτείνεται σε µεγάλα τµήµατα της θαλάσσιας περιοχής της χώρας, χωρίστηκε σε λειτουργικές µονάδες τα οποία αντιπροσωπεύουν µεγάλα Αλιευτικά Πεδία. Για κάθε Αλιευτικό Πεδίο, υπολογίστηκε η αλιευτική δυνατότητα, η πυκνότητα σκαφών, η συνολική ιπποδύναµη και αθροιστικά η σύνθεση των αλιευτικών εργαλείων ανά µονάδα επιφανείας αλιευτικού πεδίου. Σήµερα το Εθνικό Κέντρο εδοµένων περιλαµβάνει 17.680 σκάφη παράκτιας αλιείας που λειτουργούν σε όλη τη χώρα. 2. Το τµήµα της βάσης δεδοµένων για τις θαλάσσιες ιχθυοκαλλιέργειες περιέχει λεπτοµερείς πληροφορίες για την κατάσταση λειτουργίας και την ακριβή θέση κάθε µονάδας στη χώρα. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι οι ιχθυοκαλλιεργητικές µονάδες παρουσιάζουν µεγαλύτερη πυκνότητα σε κάποιες παράκτιες περιοχές (όπως οι µεγάλοι όρµοι), ενώ σε άλλα µέρη της ελληνικής ακτογραµµής απουσιάζουν εντελώς. Όλες οι εν λειτουργία ιχθυοκαλλιέργειες χαρτογραφήθηκαν σε εθνικό επίπεδο µε βάση τη θέση τους. Σήµερα, το Εθνικό Κέντρο εδοµένων περιλαµβάνει 368 θαλάσσιες ιχθυοκαλλιέργειες κατανεµηµένες σε όλη τη χώρα. Μετά την ολοκλήρωση της δηµιουργίας και της εισαγωγής στοιχείων στο Εθνικό Κέντρο εδοµένων, επιτεύχθηκε ο στόχος µας να έχουµε τα κατάλληλα στοιχεία, σε διαφορετικά γεωγραφικά επίπεδα για βασικούς παράγοντες που αφορούν στη Μεσογειακή φώκια και στην αλιεία, απαραίτητα στην ποσοτικοποίηση της αλληλεπίδρασης Μεσογειακής φώκιας αλιείας σε εθνικό επίπεδο. Για να επιλεχθούν οι 7 περιοχές κλειδιά, που αποτελούν ένα αντιπροσωπευτικό και λειτουργικό δείγµα για την εκτίµηση της έκτασης της αλληλεπίδρασης Μεσογειακής φώκιας-αλιείας σε εθνικό επίπεδο, επικεντρώσαµε την ανάλυσή µας στον συνδυασµό συγκεκριµένων κριτηρίων: Κριτήρια που αφορούν στη Μεσογειακή φώκια: Παρατηρούµενη πυκνότητα αναπαραγωγικών καταφυγίων Πυκνότητα εµφανίσεων Μεσογειακής φώκιας/κατανοµή Πυκνότητα νεογέννητων φωκών Καταγεγραµµένες αλληλεπιδράσεις φώκιας-αλιείας Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 7
Κριτήρια που αφορούν στις αλιευτικές δραστηριότητες στην παράκτια Ελλάδα. Ανώτατη χωρητικότητα αλιευτικών σκαφών/ µονάδα επιφάνειας στα παράκτια αλιευτικά πεδία Πυκνότητα αλιευτικών σκαφών ανά µονάδα επιφάνειας στα παράκτια αλιευτικά πεδία Αναλογική συµµετοχή των διαφορετικών αλιευτικών εργαλείων ανά παράκτιο αλιευτικό πεδίο Πυκνότητα θαλάσσιων ιχθυοκαλλιεργειών στις παράκτιες περιοχές Ενεργές αλιευτικές κοινότητες µε έντονη κοινωνική επίδραση στις παράκτιες περιοχές. Με βάση κάθε ένα ή κάποια από αυτά τα κριτήρια, αρκετές παράκτιες περιοχές µπορούν να αναγνωριστούν σαν περιοχές ενδιαφέροντος. Όµως, µετά τον συνδυασµό όλων των βασικών κριτηρίων και την αξιολόγηση της σχετικής σηµασίας των διαφόρων περιοχών για την αλληλεπίδραση φώκιαςαλιείας, την στρατηγική τους γεωγραφική κατανοµή, την λειτουργικότητά τους και την αντιπροσωπευτικότητά τους ώστε να λειτουργούν σαν δείγµα για όλη την χώρα, επιλέχθηκαν οι ακόλουθες 5 περιοχές κλειδιά : το νησιωτικό σύµπλεγµα Χίου-Ψαρών-Οινουσσών στο Ανατολικό Αιγαίο, η Κάλυµνος στα ωδεκάνησα, η Κάρπαθος στα ωδεκάνησα τα Κύθηρα και η Ελαφόνησος στο νοτιοδυτικό Αιγαίο η Ζάκυνθος στο Ιόνιο. Επιπλέον, όπως είχε σχεδιαστεί, το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων και το νησιωτικό σύµπλεγµα Κιµώλου-Πολυαίγου συµπεριελήφθησαν στις περιοχές «κλειδιά». Αυτές οι δύο περιοχές είναι ήδη γνωστό από προηγούµενη δουλειά, ότι φιλοξενούν τους πιο σηµαντικούς πληθυσµούς Μεσογειακής φώκιας στην Ανατολική Μεσόγειο, έχουν σηµαντικές αλιευτικές κοινότητες και πληρούν όλα τα κριτήρια επιλογής. Αυτές οι δύο περιοχές θα λειτουργήσουν σαν δείκτες ελέγχου, αφού η πρώτη είναι ήδη Χάρτης 1: Οι επιλεχθείσες περιοχές κλειδιά Θαλάσσιο Πάρκο και η δεύτερη έχει προταθεί να γίνει. A.2. Επεξεργασία ενός Σχεδίου ράσης για τη µείωση της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας Προγραµµατισµένη ηµ/νία έναρξης-λήξης: 01/08-12/08, Πραγµατική ηµ/νία έναρξης-λήξης: 01/06-12/08 Αυτή η δράση αφορά στην διαµόρφωση, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ενός Σχεδίου ράσης για την αντιµετώπιση της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας στη χώρα. Θα περιλαµβάνει συγκεκριµένες προτάσεις σε νοµικά, διαρθρωτικά και τεχνικά µέτρα για τη µείωση του µεγέθους και/ή της επίπτωσης αυτής της αλληλεπίδρασης. Παρόλο που η συγγραφή του Σχεδίου ράσης έχει προγραµµατιστεί να ξεκινήσει κατά τον 3 ο χρόνο του MOFI, η διαχειριστική οµάδα αποφάσισε να ξεκινήσει νωρίτερα, κατά την περίοδο αναφοράς, µια σειρά από προπαρασκευαστικές δραστηριότητες για το Σχέδιο ράσης. Συγκεκριµένα, το προσωπικό του προγράµµατος είχε συναντήσεις εργασίας µε ειδικούς επιστήµονες και περιβαλλοντολόγους στα ακόλουθα ινστιτούτα στις ΗΠΑ (παράλληλα µε τη δράση E3) που έχουν µακρά εµπειρία στις αλληλεπιδράσεις φώκιας-αλιείας: ρ. G. Antonelis, πρόγραµµα Ανάκαµψης της Φώκιας της Χαβάης, ιευθυντής του τµήµατος Προστατευόµενων Ειδών, Εθνική Υπηρεσία Θαλάσσιας Αλιείας Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 8
ρ. M. Yoklavich, Ερευνητής Βιολόγος Αλιείας, Εργαστήριο Santa Cruz, Εθνική Υπηρεσία Θαλάσσιας Αλιείας ρ. P.M. Richards, Τµήµα Προστατευόµενων Πηγών και Βιοποικιλότητας, Μαϊάµι, Εθνική Υπηρεσία Θαλάσσιας Αλιείας Καθ. Jim Harvey, Moss Landing Marine Laboratory, Πανεπιστήµιο της Καλιφόρνια, ρ. Frances Gulland, /ντρια του Κέντρου Θαλάσσιων Θηλαστικών, Καλιφόρνια Erin Haskett, /ντής Προγράµµατος Βιοτόπων/ ιεθνής IFAW, ιεθνές Ταµείο για την Προστασία των Ζώων Αλιευτικός Συνεταιρισµός του Cape Cod, Βοστόνη Κατά τις συναντήσεις αυτές συλλέχθηκαν πληροφορίες για νοµικά, επιστηµονικά και τεχνικά µέσα που εφαρµόστηκαν σε παρόµοιες περιπτώσεις στις ΗΠΑ, για να αξιολογηθούν και να χρησιµοποιηθούν κατά τη διαµόρφωση του Σχεδίου ράσης. Μια παρόµοια επίσκεψη σε ειδικούς και ινστιτούτα της Μεγάλης Βρετανίας που είχε σχεδιαστεί να πραγµατοποιηθεί κατά την περίοδο αναφοράς, µετά από αίτηµα διαφόρων ειδικών, επανασχεδιάστηκε για την επόµενη περίοδο. Αξίζει να σηµειωθεί ότι µετά το παραπάνω ταξίδι, ο ρ. Antonelis, επισκέφθηκε την Ελλάδα, και είχε πολλές συναντήσεις µε το προσωπικό του MOFI για την αλληλεπίδραση φώκιαςαλιείας και για τα πιθανά µέτρα αντιµετώπισης του προβλήµατος. Επιπρόσθετα, το προσωπικό του προγράµµατος, κατά την περίοδο αναφοράς, συνέλεξε όλη την διαθέσιµη βιβλιογραφία για τις απόψεις που υπάρχουν πάνω στο θέµα της αλληλεπίδρασης. Όλη η πληροφορία αρχειοθετήθηκε στην βιβλιοθήκη του δικαιούχου για να είναι διαθέσιµη στο προσωπικό του προγράµµατος και σε κάθε ενδιαφερόµενο. Επιπλέον, θεωρώντας ουσιαστική την εµπλοκή, από την έναρξη του MOFI, των άµεσα ενδιαφερόµενων (παράκτιοι αλιείς, ιχθυοτρόφοι, εποπτείες αλιείας, λιµενικές αρχές, επιστήµονες, πολιτικοί), οι Υπεύθυνοι Πολιτικής και η διαχειριστική οµάδα του προγράµµατος οργάνωσαν και πραγµατοποίησαν πολλές συναντήσεις κατά την περίοδο αναφοράς. Στόχος των συναντήσεων ήταν η παρουσίαση του MOFI, του στόχου του, της λογικής και των δράσεών του και η προώθηση της εµπλοκής τους στη διαµόρφωση του Σχεδίου ράσης. Τέτοιες συναντήσεις θα συνεχιστούν σε όλο το πρόγραµµα ώστε οι πολιτικοί και οι άµεσα ενδιαφερόµενοι να είναι ενηµερωµένοι για την πρόοδο και τα αποτελέσµατα του προγράµµατος και να προωθήσουν το θέµα της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας υψηλότερα στην εθνική πολιτική ατζέντα. Τέλος, το προσωπικό του προγράµµατος για να εµπλέξει όσο νωρίτερα γίνεται τα µέλη της Συµβουλευτική Επιτροπής στην µεθοδολογική προσέγγιση που θα χρησιµοποιηθεί στην διαµόρφωση του Σχεδίου ράσης, παρουσίασε τον Ιούνιο του 2007, κατά τη 2 η συνάντηση της Επιτροπής, ένα προσχέδιο που Φωτο 3. Συζητώντας το Σχέδιο ράσης µε τον ρ.g. Antonelis MOm Φωτο 4. Παρουσιάζοντας τη δοµή του Σχεδίου ράσης στην Συµβουλευτική επιτροπή MOm/Β.Παράβας περιέγραφε τη δοµή του Σχεδίου ράσης και τα κύρια θέµατα που θα περιλαµβάνει. Μετά από την οµόφωνη αποδοχή της κατεύθυνσης, το προσωπικό του προγράµµατος θα διαµορφώσει το Σχέδιο ράσης, όπως είναι προγραµµατισµένο, κατά την επόµενη περίοδο αναφοράς. Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 9
A.3. Αναθεώρηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας Προγραµµατισµένη ηµ/νία έναρξης-λήξης: 07/07-09/08, Πραγµατική ηµ/νία έναρξης-λήξης: 04/07-09/08 Αυτή η δράση περιλαµβάνει την αξιολόγηση και αναθεώρηση της υπάρχουσας, από το 1996, Στρατηγικής Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας στην Ελλάδα. Για την αντικειµενική αναθεώρηση της Στρατηγικής, η MOm θα προσλάβει µέσα από ανοιχτό διαγωνισµό, έναν ανεξάρτητο ειδικό έµπειρο σε παρόµοιες προσπάθειες και γνώστη των απαιτήσεων προστασίας ενός απειλούµενου είδους. Παρόλο που αυτή η δράση έχει προγραµµατιστεί να ξεκινήσει κατά τον 3 ο χρόνο του MOFI, η διαχειριστική οµάδα του προγράµµατος αποφάσισε να ξεκινήσει κάποιες προπαρασκευαστικές ενέργειες νωρίτερα ώστε να υπάρχει άφθονος χρόνος για την επιλογή του καλύτερου ειδικού, για την προετοιµασία των όρων συνεργασίας και για τη συλλογή όλης της σχετικής πληροφορίας. Έτσι, τον Απρίλιο του 2007, η οµάδα διαχείρισης και συγκεκριµένα ο Επιστηµονικός Συντονιστής, σε συνεργασία µε τον Υπεύθυνο του προγράµµατος, διαµόρφωσαν µια διεθνή προκήρυξη για τον Ειδικό Προστασίας. Η αγγελία διανεµήθηκε ευρέως τον Μάιο του 2007 και µέχρι σήµερα έχει δηµοσιευτεί στα ακόλουθα διεθνή for a για την προστασία της φύσης: Marmam (https://lists.uvic.ca/mailman/listinfo/marmam), παγκόσµιο ηλεκτρονικό περιοδικό και οµάδα συζήτησης για την έρευνα και προστασία των θαλάσσιων θηλαστικών Monachus Guardian (http://www.monachus-guardian.org), διεθνές ηλεκτρονικό περιοδικό αφιερωµένο στη µελέτη και προστασία της Μεσογειακής φώκιας http:/www.mofi.gr, η ιστοσελίδα του προγράµµατος MOFI Μέχρι σήµερα, 8 επιστήµονες από διάφορες χώρες (Γερµανία, Ιταλία, Ισπανία, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ και Αυστραλία) έχουν επικοινωνήσει µε τον δικαιούχο για να εκφράσουν το ενδιαφέρον τους. Οι αιτήσεις θα γίνονται δεκτές µέχρι τα µέσα του Σεπτέµβρη, και η διαδικασία αξιολόγησης όλων των αιτούντων θα ολοκληρωθεί το φθινόπωρο του 2007 και η τελική επιλογή και η συµφωνία θα κλείσει aπριν το τέλος του 2007. Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 10
C. ΜΗ ΠΕΡΙΟ ΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ C.1 : Καταγραφή της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας σε περιοχές «κλειδιά» σε συνεργασία µε ντόπιους αλιείς Προγραµµατισµένη ηµ/νία έναρξης-λήξης: 04/06-06/08, Πραγµατική ηµ/νία έναρξης-λήξης: 03/06-06/08 Μετά την επιλογή των περιοχών «κλειδιά», διαµορφώθηκαν ερωτηµατολόγια για τη συλλογή στοιχείων σχετικών µε την αλληλεπίδραση φώκιας-αλιείας στοχεύοντας στους δύο κύριους ενδιαφερόµενους (παράκτιους ψαράδες και ιχθυοτρόφους). Η προετοιµασία και ο σχεδιασµός των ερωτηµατολογίων στηρίχθηκε σε: Προσωπική επικοινωνία και συµβουλή ειδικών σε θέµατα θαλάσσιων θηλαστικών και αλιείας από τις Η.Π.Α. και τη Μ. Βρετανία. Το υπάρχον τυποποιηµένο ερωτηµατολόγιο του ΙΝΑΛΕ, το οποίο χρησιµοποιείται για τη συλλογή αλιευτικών στοιχείων από αλιείς στην Ελλάδα. Το υπάρχον ερωτηµατολόγιο / φόρµα συλλογής στοιχείων της MOm για το ίκτυο ιάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών, το οποίο χρησιµοποιείται για τη συλλογή πληροφοριών εµφάνισης Μεσογειακής φώκιας από τρίτους παρατηρητές. Τη µακροχρόνια εµπειρία της MOm και του WWF, που έχει αποκτηθεί από παλαιότερα προγράµµατα σχετικά µε την παράκτια αλιεία στην Ελλάδα. Τα κυριότερα θέµατα που διαπραγµατεύονται τα ερωτηµατολόγια και οι παράµετροι που ποσοτικοποιηούνται είναι: α. Γενικά στοιχεία για την παράκτια αλιεία (τύπο αλιευτικού σκάφους, αλιευτικών εργαλείων, έντασης και εποχικότητας της αλιευτικής δραστηριότητας, καθώς και διάφορες κοινωνικο-οικονοµικές πληροφορίες) και για τις ιχθυοκαλλιέργειες (τύπο και µέγεθος ιχθυοκαλλιέργειας, παραγόµενα είδη, παραγωγικότητα και διάφορες κοινωνικο-οικονοµικές πληροφορίες), β. Ακριβείς πληροφορίες για τη συχνότητα και το µέγεθος της αλληλεπίδρασης της Μεσογειακής φώκιας και άλλων θαλάσσιων ειδών µε την παράκτια αλιεία και τις ιχθυοκαλλιέργειες γ. Οι επιπτώσεις της αλληλεπίδρασης στους αλιείς (π.χ. τύπος και µέγεθος ζηµίας στα αλιευτικά εργαλεία, απώλεια αλιευµάτων, απώλεια χρόνου για την επιδιόρθωση της ζηµίας στα εργαλεία) και στους ιχθυοτρόφους (είδος και έκταση ζηµιάς στους ιχθυοκλωβούς, απώλεια ψαριών, απώλεια χρόνου για την επιδιόρθωση της ζηµίας στα εργαλεία), δ. Πληροφορίες για µέτρα που παίρνουν οι αλιείς και οι ιχθυοτρόφοι για να µειώσουν ή να προλάβουν την αλληλεπίδραση ε. Απόψεις των τοπικών παράκτιων αλιέων και των ιχθυοτρόφων, για µια µακροπρόθεσµη πολιτική για την επίλυση των συνεπειών της αλληλεπίδρασης αυτής. Οι απαντήσεις στα ερωτηµατολόγια βασίζονται µόνο στην γνώµη του προσώπου που ρωτάται, ώστε να καταγραφεί λεπτοµερώς το πως οι συγκεκριµένες οµάδες ενδιαφεροµένων βλέπουν την έκταση και την σηµαντικότητα του προβλήµατος, καθώς και πως προτείνουν να λυθεί. Λαµβάνοντας υπόψη τη γενική αρνητική στάση των ψαράδων και των ιχθυοτρόφων απέναντι στις φώκιες και το γεγονός ότι το ενδιαφέρον µας για τη Μεσογειακή φώκια µπορεί να επηρεάσει τις απαντήσεις τους διογκώνοντας το πρόβληµα ελπίζοντας σε οικονοµικές αποζηµιώσεις, οι ερωτήσεις είναι µέρος µιας γενικότερης συζήτησης για ποικίλα θέµατα που σχετίζονται µε τον αλιευτικό τοµέα. Έτσι, παρόλο που τα ερωτηµατολόγια είναι τυποποιηµένα, οι συνεντεύξεις είναι ανοιχτές και γίνονται στους τόπους δουλειάς ή διασκέδασή τους, ώστε να κρατηθεί η διαδικασία σε ανεπίσηµο επίπεδο και να αποφευχθούν αρνητικές αντιδράσεις. Μετά την συµπλήρωση των ερωτηµατολογίων µε τους ψαράδες, σε κάθε περιοχή θα ακολουθήσουν συνεντεύξεις µε τους λιµενικούς και τους επόπτες αλιείας οι οποίοι αν και δεν επηρεάζονται άµεσα µπορούν να δώσουν συγκρίσιµες απαντήσεις πάνω στα ίδια θέµατα Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 11
από άλλη οπτική γωνία. Τα ερωτηµατολόγια που στοχεύουν στις αρχές σχεδιάζονται και θα είναι έτοιµα κατά την επόµενη περίοδο αναφοράς. Πριν από την επίσκεψη στις περιοχές «κλειδιά», το προσωπικό του προγράµµατος συναντήθηκε µε υπεύθυνους του Τµήµατος Αλιείας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, παρουσίασε τα ερωτηµατολόγια και ζήτησε την αποστολή ενός υποστηρικτικού γράµµατος σε όλες τις αλιευτικές αρχές των περιοχών «κλειδιά» προτρέποντάς τους να συµµετέχουν στην δράση αυτή και να διευκολύνουν τις συνεντεύξεις µε τους ψαράδες και τους ιχθυοτρόφους. Παράλληλα, πραγµατοποιήθηκαν συναντήσεις, µε σκοπό την παρουσίαση του MOFI και των ερωτηµατολογίων, µε τον Σύνδεσµο Ελληνικών Θαλασσοκαλλιεργειών και µε την µεγαλύτερη ιδιωτική εταιρία στην Ελλάδα, η οποία έχει πολλές ιχθυοκαλλιέργειες σε όλη την χώρα,. Και οι δύο εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους για αυτή τη δράση και πρότειναν εναλλακτικούς τρόπους διεξαγωγής των συνεντεύξεων (π.χ. εµπλοκή του Συνδέσµου στην κεντρική διανοµή και διαχείριση των ερωτηµατολογίων). Βλέποντας την καθυστέρηση του υποστηρικτικού γράµµατος του Υπουργείου, το οποίο στάλθηκε τελικά τον Ιούνιο του 2007, η οµάδα διαχείρισης, τον εκέµβριο του 2006, αποφάσισε να ξεκινήσει τις αποστολές στις περιοχές «κλειδιά», να έρθει απευθείας σε επαφή και να κάνει τις συνεντεύξεις µε τους ντόπιους ψαράδες. Οι συνεντεύξεις µε τις εποπτείες αλιείας και τους ιχθυοτρόφους σχεδιάζονται για την επόµενη περίοδο. Κατά την περίοδο αναφοράς, η ερευνητική οµάδα του MOFI επισκέφθηκε την Κάλυµνο το Φεβρουάριο του 2007, την Κίµωλο τον Μάρτιο του 2007 και την Κάρπαθο τον Ιούνιο του 2007. Η Κάλυµνος επιλέχθηκε πρώτη για τις συνεντεύξεις αφού έχει τον µεγαλύτερο αλιευτικό παράκτιο στόλο στην Ελλάδα και οι αλιείς ψαρεύουν εντατικά όχι µόνο στα στενά όρια του νησιού τους αλλά σε όλη τη θαλάσσια έκταση της χώρας. Πριν γίνουν οι συνεντεύξεις στην Κάλυµνο, πραγµατοποιήθηκαν συναντήσεις µε τις τοπικές αλιευτικές αρχές και τον Σύλλογο Αλιέων ώστε να εξηγήσουµε την λογική και τους στόχους του προγράµµατος, την σηµαντικότητα των ερωτηµατολογίων στην προσέγγιση του προβλήµατος της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας και να ζητήσουµε τη συνεργασία τους στην διεξαγωγή των ερωτηµατολογίων. Παρά τον αρχικό δισταγµό των ψαράδων, η απόφαση του Αλιευτικού συλλόγου να υποστηρίξει το MOFI και ειδικά τα ερωτηµατολόγια, αποδείχθηκε ουσιαστική στην επιτυχία αυτής της δράσης. Πράγµατι, η µεγαλύτερη πλειοψηφία των ενεργών παράκτιων ψαράδων του νησιού συµµετείχε στα ερωτηµατολόγια. Παρόλο που είναι πρόωρο να βγάλουµε συµπεράσµατα, αξίζει να παρουσιάσουµε τα κυριότερα ευρήµατα: Από τους 40 παράκτιους ψαράδες που απάντησαν, το 87% Φωτο 5: Ρωτώντας Καλύµνιους ψαράδες MOm/Α.Καραµανλίδης ήταν ιδιοκτήτες ενεργών σκαφών, η µέση επαγγελµατική τους εµπειρία ήταν 31,4 χρόνια, ενώ η αλιεία ήταν το κύριο επάγγελµα όλων των ερωτηθέντων. Τα αλιευτικά σκάφη ήταν πλήρως εξοπλισµένα και λειτουργούσαν από τουλάχιστον δύο άτοµα. Καταγράφηκε αναλυτικά η περιγραφή δέκα διαφορετικών τεχνικών ψαρέµατος από τους ψαράδες της Καλύµνου. Οι πληροφορίες περιελάµβαναν τον χρόνο που θέτεται κάθε αλιευτικό εργαλείο, το βάθος και η εποχή που χρησιµοποιείται. Συλλέχθηκαν λεπτοµερείς πληροφορίες για τα αλιευτικά ταξίδια και τα είδη που ψαρεύονται. Η αλιευτική προσπάθεια ήταν υψηλότερη το καλοκαίρι (Ιούνιος-Αύγουστος: µέση αλιευτική προσπάθεια σε µέρες ανά µήνα: 23.35) ακολουθούµενη από την άνοιξη (21.2), το φθινόπωρο (20.28) και το χειµώνα (16.51). Οι πληροφορίες για τα αλιεύµατα περιελάµβαναν είδη που πιάνονται ανά εποχή καθώς και τη µέση µηνιαία ψαριά. Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 12
Όλοι οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι τα αλιευτικά αποθέµατα στην περιοχή έχουν µειωθεί και ότι αυτό κυρίως οφείλεται στην υπεραλίευση και στην παράνοµη αλιεία από ερασιτέχνες και επαγγελµατίες ψαράδες. Η κύρια πρότασή τους για τη λύση του προβλήµατος είναι η αύξηση της επιβολής της υπάρχουσας αλιευτικής νοµοθεσίας. Συλλέχθηκαν πληροφορίες για την παρουσία και αφθονία της Μεσογειακής φώκιας, δελφινιών, θαλάσσιων χελωνών, καρχαριών και φαλαινών και για τις αλληλεπιδράσεις τους µε τα αλιευτικά εργαλεία. Η υψηλότερη ζηµιά στα αλιευτικά εργαλεία αναφέρθηκε να οφείλεται στα δελφίνια (50%) και στις φώκιες (37%). Ζηµιές από φώκιες γίνονται συνήθως νωρίς το πρωί, όλο το χρόνο και συνήθως σε βάθος 20-40 µ. Οι φώκιες κάνουν ζηµιές και στα δίχτυα και στα παραγάδια. Οι ψαράδες µπορούν να αναγνωρίσουν τις ζηµιές από φώκιες εξαιτίας των χαρακτηριστικών τριών τρυπών στο δίχτυ. Μόνο τέσσερις ψαράδες έχουν πιάσει τυχαία φώκιες στα δίχτυα, ενώ οι Φωτο 6: Ψαράς δείχνει περισσότεροι προτιµούν να αλλάζουν αλιευτικά πεδία όταν τα εργαλεία κατεστραµµένα δίχτυα τους έχουν ζηµιές από φώκιες. MOm/Α.Καραµανλίδης Η ίδια προσέγγιση χρησιµοποιήθηκε από το προσωπικό του προγράµµατος και στην Κίµωλο. Αξίζει να σηµειωθεί ότι αυτή η περιοχή φιλοξενεί έναν µεγάλο πληθυσµό Μεσογειακής φώκιας και ότι ψαρεύεται µόνο από έναν µικρό αριθµό ψαράδων από την Κίµωλο και τη γειτονική Μήλο. Παρά την θετική αντίδραση των 7 ενεργών παράκτιων ψαράδων µέσα στον Αλιευτικό Σύλλογο της Κιµώλου και την υποστήριξη για αυτή τη δράση από τον Πρόεδρο της Οµοσπονδίας Αλιευτικών Συλλόγων Κυκλάδων, η γενική συνέλευση των 45 µελών του Αλιευτικού Συλλόγου Κιµώλου, αποφάσισε να µην συµµετέχει επίσηµα σαν φορέας στην δράση αυτή. Έτσι, η οµάδα του προγράµµατος προσέγγισε ξεχωριστά κάθε ενεργό ψαρά στην Κίµωλο και στη Μήλο και πραγµατοποίησε τις συνεντεύξεις. Μέχρι σήµερα 4 ψαράδες έχουν απαντήσει, ενώ οι υπόλοιποι θα ερωτηθούν κατά την επόµενη περίοδο. Τα στοιχεία που συλλέχθηκαν µέχρι τώρα, δίνουν παρόµοια αποτελέσµατα µε αυτά της Καλύµνου. Κατά την επίσκεψη στην Κάρπαθο, το προσωπικό του προγράµµατος συναντήθηκε µε 2 τοπικούς αλιευτικούς συλλόγους. Αρχικά υπήρχε ισχυρή αρνητική αντίδραση στη συµµετοχή στο MOFI ή σε οποιαδήποτε άλλη προσπάθεια προστασίας, λόγω της επικείµενης θεσµοθέτησης της Βόρειας Καρπάθου ως προστατευόµενη. Οι ντόπιοι ψαράδες είχαν παραπληροφορηθεί και θεωρούσαν ότι οι προτεινόµενες αλιευτικές ρυθµίσεις στην προστατευόµενη περιοχή ήταν αυστηρές και µη αναγκαίες. Έγιναν πολλές συναντήσεις κατά τις οποίες το προσωπικό του προγράµµατος παρουσίασε µε λεπτοµέρεια τα προαναφερθέντα µέτρα και εξήγησε ότι η MOm υποστηρίζει την παράκτια αλιεία, αφού ο σκοπός µας είναι να Φωτο 7. Ρωτώντας ψαράδες στην Κίµωλο MOm/Σ.Αδαµαντοπούλου περιορίσουµε την ερασιτεχνική και την µέση αλιεία. Αυτό οδήγησε σε αλλαγή της στάσης των αλιευτικών συλλόγων που συµφώνησαν τελικά να συµµετέχουν στο πρόγραµµα και οι συνεντεύξεις κανονίστηκαν για το φθινόπωρο του 2007. Όλα τα ερωτηµατολόγια που έχουν γίνει µέχρι σήµερα έχουν αρχειοθετηθεί και τα στοιχεία που συλλέχθηκαν έχουν εισαχθεί στο Εθνικό Κέντρο εδοµένων για περαιτέρω ανάλυση. Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 13
C.2: Μέτρηση της πραγµατικής έντασης της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας στους δύο σηµαντικότερους βιότοπους για τη Μεσογειακή φώκια Προγραµµατισµένη ηµ/νία έναρξης-λήξης: 07/06-06/08, Πραγµατική ηµ/νία έναρξης-λήξης: 10/05-06/08 Στόχος αυτής της δράσης είναι η µέτρηση, κατά τον 2 ο και 3 ο χρόνο του προγράµµατος, σε συνεργασία µε τους ντόπιους αλιείς, της πραγµατικής έντασης της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας στις δύο πιο σηµαντικές περιοχές για τη Μεσογειακή φώκια, το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων και την Κίµωλο. Η MOm και το Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας (ΙΝΑΛΕ), που είναι υπεύθυνοι για αυτή τη δράση, αποφάσισαν να την ξεκινήσουν νωρίτερα ώστε να δοκιµαστούν οι µέθοδοι δειγµατοληψιών που θα χρησιµοποιηθούν. Έτσι, ξεκινώντας τον Οκτώβριο του 2005, έγιναν πολλές τεχνικές συναντήσεις στα γραφεία του ΙΝΑΛΕ και της MOm στην Καβάλα και στην Αθήνα αντίστοιχα, κατά τις οποίες τελειοποιήθηκε η µεθοδολογία και το χρονοδιάγραµµα των δειγµατοληψιών. Καθώς όλες οι τεχνικές πεδίου και οι µεθοδολογίες για την εκτίµηση των σχετικών αλιευτικών παραµέτρων (π.χ. ψαριά ανά µονάδα προσπάθειας κλπ.) βασίζονται στην προκαθορισµένη µεθοδολογία που εφαρµόζει το ΙΝΑΛΕ για την παρακολούθηση των ιχθυοπληθυσµών σε εθνικό επίπεδο, αποφασίστηκε η διοργάνωση ενός εκπαιδευτικού σεµιναρίου για την οµάδα πεδίου (ερευνητές και τεχνικοί πεδίου της MOm και του WWF) στις εγκαταστάσεις του ΙΝΑΛΕ στην Καβάλα τον Μάρτιο του 2006. Κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού σεµιναρίου, πάνω στα σκάφη των τοπικών αλιέων, αποκτήθηκε πολύτιµη εµπειρία στην εκτίµηση της ψαριάς ανά µονάδα προσπάθειας και στη µέτρηση της ψαριάς και των απορριπτέων ενός αλιευτικού ταξιδιού. Θα πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι οι υπάρχουσες µεθοδολογίες του ΙΝΑΛΕ, δεν στοχεύουν στην αλληλεπίδραση φώκιαςαλιείας. Έτσι, έγιναν τεχνικές συναντήσεις µεταξύ της οµάδας πεδίου της MOm και του τεχνικού πεδίου του WWF, για να γίνουν οι απαραίτητες τροποποιήσεις και να συνταχθούν καινούργιες φόρµες συλλογής στοιχείων που να περιλαµβάνουν πληροφορίες για τον τύπο και την έκταση της ζηµιάς στο αλιευτικό εργαλείο και την εκτιµώµενη οικονοµική απώλεια. Φωτο 8: Εκπαίδευση σε τεχνικές πεδίου MOm/Α.Καραµανλίδης Λαµβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες που η εφαρµογή της συγκεκριµένης µεθοδολογίας µπορεί να έχει, η MOm και το ΙΝΑΛΕ αποφάσισαν να ξεκινήσουν την δειγµατοληψία νωρίτερα, ώστε να τη δοκιµάσουν, να δουν πιθανές αδυναµίες και να κάνουν τις απαραίτητες προσαρµογές. Έτσι, η πρώτη δειγµατοληψία για τη µέτρηση της ακριβούς έκτασης της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας έγινε τον Μάιο του 2006 στο ΕΘΠΑΒΣ. Είναι σηµαντικό να αναφέρουµε ότι η εφαρµογή, για πρώτη φορά στο ΕΘΠΑΒΣ, της µεθοδολογίας που σχεδιάστηκε ειδικά για το MOFI, δεν παρουσίασε τεχνικές δυσκολίες και δεν απαιτήθηκαν προσθήκες. Οι αποστολές ξεκίνησαν και θα συνεχιστούν για δύο χρόνια, µία αποστολή ανά εποχή για 8 φορές σε κάθε εποχή. Συγκεκριµένα, η δουλειά πεδίου στο ΕΘΠΑΒΣ ξεκίνησε τον Μάιο του 2006 και θα ολοκληρωθεί την άνοιξη του 2008, ενώ οι αποστολές στο νησιωτικό σύµπλεγµα Κιµώλου-Πολυαίγου ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2007 και θα ολοκληρωθούν στο τέλος του 2008. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι στην αρχή του προγράµµατος, η οµάδα διαχείρισης του MOFI συνάντησε τους Αλιευτικούς Συλλόγους και των δύο περιοχών και πρότεινε την επίσηµη συµµετοχή τους σε αυτή τη δράση και τον συντονισµό της συµµετοχής των ντόπιων ψαράδων στις δειγµατοληψίες και στην διαχείριση της προβλεπόµενης αποζηµίωσης. Παρά την αρχική θετική αντίδρασή τους, δεν συµφώνησν τελικά να συνεργαστούν σε αυτή τη δράση. Μετά από αυτή την Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 14
εξέλιξη, η οµάδα του προγράµµατος προσέγγισε ατοµικά ψαράδες και στις δύο περιοχές και ζήτησε την συµµετοχή τους στις δράσεις πεδίου και έκανε ξεχωριστές συµφωνίες µαζί τους. Κατά τη διάρκεια κάθε αποστολής, γίνεται δειγµατοληπτική αλιεία µε απλάδια και µανοµένα δίχτυα για τουλάχιστον 5 συνεχόµενες µέρες, σε συνεργασία µε τους ντόπιους ψαράδες, µε τα σκάφη και τα εργαλεία τους. Η δειγµατοληψία περιλαµβάνει ένα σκάφος για πολλές µέρες και πολλές αποστολές ή πολλά σκάφη. Και οι δύο τύποι διχτυών χρησιµοποιούνται στις περιοχές όπου οι ψαράδες συνήθως ψαρεύουν ώστε να έχουµε ένα αντιπροσωπευτικό δείγµα της τοπικής αλιευτικής προσπάθειας σε κάθε περιοχή. Οι παράµετροι που µετρούνται για να εκτιµηθεί µε ακρίβεια η ένταση της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας είναι: η ψαριά ανά µονάδα προσπάθειας, εποχιακές διακυµάνσεις στην ψαριά και διαφορές ανά τύπο εργαλείου καθώς και ζηµιές από φώκιες και/ή άλλα θαλάσσια είδη. Οι ψαριές ξεχωρίζονται ανά είδος και καταγράφεται ο αριθµός των ατόµων και το συνολικό βάρος ανά είδος. Σε περιπτώσεις που παρατηρούνται ζηµιές από φώκιες, καταγράφονται όλα τα σχετικά στοιχεία. Για να αποφευχθούν λανθασµένες εκτιµήσεις της αλληλεπίδρασης φώκιας-αλιείας και της αφθονίας των αλιευτικών αποθεµάτων, εκτός από την προαναφερθείσα µεθοδολογία, καταγράφονται και στοιχεία εκφορτώσεων κάθε µήνα για 24 συνεχόµενους µήνες σε κάθε περιοχή. Τα στοιχεία από την ψαριά ανά προσπάθεια από τα αλιευτικά εργαλεία γενικά αποτελούν επαρκείς δείκτες της σχετικής αφθονίας των αλιευτικών αποθεµάτων. Επιπλέον, οι ζηµιές στα αλιευτικά εργαλεία από την αλληλεπίδραση φώκιας-αλιείας καταγράφονται από τον ίδιο ψαρά τόσο κατά τις εκφορτώσεις όσο και κατά την επί τόπου επιθεώρηση των εργαλείων. Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων Κατά την περίοδο αναφοράς, στο ΕΘΠΑΒΣ, έχουν γίνει 5 αποστολές και 25 δειγµατοληψίες, ενώ αντίστοιχα, στην Κίµωλο έχουν γίνει 2 αποστολές και 11 δειγµατοληψίες. Παράλληλα, η οµάδα πεδίου του MOFI έχει καταγράψει µηνιαία στο ΕΘΠΑΒΣ στοιχεία από 180 εκφορτώσεις και αντίστοιχα στην Κίµωλο από 45 εκφορτώσεις. Όλα τα στοιχεία απ αυτή τη δουλειά έχουν εισαχθεί στο Εθνικό Κέντρο εδοµένων για περαιτέρω ανάλυση. Φωτο 9,10. Καταγράφοντας την ψαριά σε αλιευτικό σκάφος στις Σποράδες MOm/Π. ενδρινός Στο ΕΘΠΑΒΣ, κατά την περίοδο Άνοιξη 2006-Άνοιξη 2007, µέσα από τις δειγµατοληψίες και τις εκφορτώσεις, καταγράφηκαν 85 διαφορετικά είδη. Από αυτά, 79 ήταν ψάρια (Οστεϊχθύες & Χονδριχθύες), 3 ήταν καρκινοειδή και 3 κεφαλόποδα. Από τα αποτελέσµατα, τα πιο σηµαντικά είδη µε βάση την ποσότητα που ψαρεύτηκε, ήταν: T. allalunga, B boops, T. thynnus, P elephas, P. pagrus, M. merlucious, S. scriba, M. surmuletus, S. cantharus, P. physis. Από τα µέχρι σήµερα αποτελέσµατα είναι φανερό ότι τα σηµαντικά αλιευτικά πεδία στο ΕΘΠΑΒΣ βρίσκονται σε περιοχές που είναι κοντά και γύρω από τις αποµονωµένες βραχονησίδες (Χάρτης 2). Γενικά, τα αλιευτικά πεδία βρίσκονται 1-2 µίλια από την ακτή σε βάθη όχι µεγαλύτερα από τις 60 οργιές. Μπορούν να χωριστούν σε σταθεράκύρια πεδία όπου οι ψαράδες πηγαίνουν όλο το χρόνο, και σε ευκαιριακά-σποραδικά, όπου οι ψαράδες πηγαίνουν εποχιακά. Τα σταθερά-κύρια πεδία βρίσκονται στα ΒΑ της Αλοννήσου κοντά στα νησιά Ψαθούρα, Γιούρα, Πράσο και Κυρα Παναγιά και στα ΝΑ της Αλοννήσου στα νησιά Μπαρκέτα, υό Ενδιάµεση Αναφορά Προγράµµατος, Ιούλιος 2005 Ιούνιο 2007 Page 15