Ο πολεμος της τεχνης
ςτιβεν πρεςςφιλντ Ο πολεμος της τεχνης μεταφραςη ΑντΩνης ΚΑλΟΚΥΡης ςπάστε τα δεσμά και κερδίστε τις εσωτερικές μάχες της δημιουργικότητας
Tο παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (N. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καιτιςδιεθνείςσυμβάσειςπερίπνευματικήςιδιοκτησίας.aπαγορεύεταιαπολύτως άνευγραπτήςαδείαςτουεκδότηηκατάοποιονδήποτετρόποήμέσο(ηλεκτρονικό,μηχανικόήάλλο)αντιγραφή,φωτοανατύπωσηκαιενγένειαναπαραγωγή,εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου. EκδόσειςΠατάκη Λογοτεχνικάδοκίμια ΣτίβενΠρέσσφιλντ,Ο πόλεμος της τέχνης TίτλοςπρωτοτύπουThe War of Art MετάφρασηΑντώνηςΚαλοκύρης YπεύθυνοςέκδοσηςKώσταςΓιαννόπουλος Eπιμέλεια,διορθώσειςΧρίστοςΚυθρεώτης ΣελιδοποίησηΜαρίαKαπένη Φιλμ,μοντάζΚέντροΓρήγορηςΕκτύπωσης Copyright 2002byStevenPressfield GrandCentralPublishingEdition Copyright γιατηνελληνικήγλώσσα,σ.πατάκηςa.e.e.δ.e. (EκδόσειςΠατάκη),Aθήνα,2011 ΠρώτηέκδοσηστηναγγλικήγλώσσααπότιςεκδόσειςGrandCentralPublising ΠΡΟΣΟΧΗ,ΚΩΣΤΑΣ ΠρώτηέκδοσηστηνελληνικήγλώσσααπότιςEκδόσειςΠατάκη, Aθήνα,Φεβρουάιος2011 Κ.Ε.Τ.7285Κ.Ε.Π.;;;/11 ISBN978-960-16-;;;;-; ΠANAΓHTΣAΛΔAPH 38 (ΠPΩHN ΠEIPAIΩΣ), 104 37 AΘHNA, THΛ.: 210.36.50.000, 801.100.2665, 210.52.05.600 KENTPIKHΔIAΘEΣH:EMM.MΠENAKH16,106 78AΘHNA,THΛ.:210.38.31.078 YΠOK/MA:N.MONAΣTHPIOY122,563 34ΘEΣ/NIKH,THΛ.:2310.70.63.54,2310.70.67.15,ΦAΞ:2310.70.63.55 Web site: http://www.patakis.gr e-mail: info@ patakis.gr, sales@ patakis.gr
Για την Bernay
Εισαγωγή Robert McKee Ο Στίβεν Πρέσσφιλντ έγραψε τον Πόλεμο της τέχνης για μένα. Αναμφίβολα τον έγραψε και για εσάς επίσης, αλλά ξέρω ότι το έκανε σαφώς για μένα μια που κατέχω ολυμπιακά ρεκόρ στο θέμα της αναβλητικότητας. Είμαι ικανός να αναβάλω πράγματα επειδή σκέφτομαι το πρόβλημα της αναβλητικότητάς μου. Είμαι ικανός να αναβάλω την αντιμετώπιση του προβλήματος της αναβλητικότητάς μου επειδή σκέφτομαι το πρόβλημα της αναβλητικότητάς μου. Έτσι λοιπόν ο Πρέσσφιλντ, αυτός ο διάολος, μου ζήτησε να γράψω την παρούσα εισαγωγή ορίζοντας συγκεκριμένη προθεσμία παράδοσης, γνωρίζοντας πως, όσο και να κωλυσιεργούσα, τελικά θα αναγκαζόμουν να στρωθώ και να το κάνω. Όπως και συνέβη, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή ξεφυλλίζοντας το πρώτο μέρος, με τίτλο «Ορίζοντας τον εχθρό», συνειδητοποίησα ότι μετά από κάθε σελίδα ανασήκωνα το βλέμμα όλο ενοχές. Στη συνέχεια, όμως, το δεύτερο μέρος μού πρόσφερε ένα σχέδιο μάχης το τρίτο μέ- 9
ρος ένα όραμα νίκης και μόλις τελείωσα τον Πόλεμο της τέχνης αισθάνθηκα να με πλημμυρίζει ένα κύμα θετικής ηρεμίας. Πλέον γνωρίζω ότι μπορώ να νικήσω σε αυτό τον πόλεμο. Και αν το μπορώ εγώ, το ίδιο ισχύει για εσάς. Ξεκινώντας το πρώτο μέρος, ο Πρέσσφιλντ βαφτίζει τον εχθρό της δημιουργικότητας Αντίσταση, ο δικός του περιεκτικός όρος για να περιγράψει εκείνο που ο Φρόυντ χαρακτήρισε Ενόρμηση Θανάτου την καταστροφική δύναμη μέσα στην ανθρώπινη φύση που αφυπνίζεται όποτε σκεφτόμαστε να ακολουθήσουμε ένα δύσκολο και μακροπρόθεσμο σχέδιο που ίσως τελικά ωφελήσει πραγματικά εμάς ή τους άλλους. Στη συνέχεια παρουσιάζει τις διάφορες εκφάνσεις της Αντίστασης, που θυμίζουν φωτογραφικό αρχείο σεσημασμένων. Θα αναγνωρίσετε την καθεμία από αυτές, αφού η συγκεκριμένη δύναμη υπάρχει μέσα σε όλους μας αυτοϋπονόμευση, αυταπάτη, προσωπική παρακμή. Εμείς οι συγγραφείς την ορίζουμε ως «μπλοκάρισμα», μία παράλυση τα συμπτώματα της οποίας μπορούν να οδηγήσουν σε φριχτή συμπεριφορά. Πριν κάποια χρόνια το μπλοκάρισμά μου θύμιζε υπόνομο στην Καλκούτα, κι έτσι λοιπόν τι έκανα; Αποφάσισα να δοκιμάσω όλα μου τα ρούχα. Για να δείξω πόσο ψυχαναγκαστικός μπορώ να γίνω, φόρεσα κάθε πουκάμισο, παντελόνι, πουλόβερ, σακάκι και κάλτσα, ξεχωρίζοντάς τα σε στοίβες: ανοιξιάτικα, καλοκαιρινά, φθινοπωρινά, χειμερινά, μεταχειρισμένα. Κατόπιν τα δοκίμασα όλα ξανά, αυτήν τη φορά 10
διαχωρίζοντάς τα σε ανοιξιάτικα καθημερινά, ανοιξιάτικα επίσημα, καλοκαιρινά καθημερινά Αφού ασχολήθηκα επί δύο μέρες, πίστεψα ότι άρχισα να χάνω τα λογικά μου. Θέλετε να μάθετε πώς να θεραπεύσετε το συγγραφικό μπλοκάρισμα; Δεν χρειάζεται επίσκεψη στον ψυχίατρο, αφού, όπως επισημαίνει σοφά ο Πρέσσφιλντ, η αναζήτηση «στήριξης» δεν είναι παρά η Αντίσταση στην πλέον σαγηνευτική μορφή της. Όχι, η θεραπεία βρίσκεται στο δεύτερο μέρος: «Γίνετε επαγγελματίες». Ο Στίβεν Πρέσσφιλντ αποτελεί την επιτομή του επαγγελματία. Το γνωρίζω επειδή ούτε ξέρω πόσες φορές έχω τηλεφωνήσει στον συγγραφέα του Θρύλου του Μπάγκερ Βανς για να τον καλέσω για μια παρτίδα γκολφ και, παρόλο που έμπαινε στον πειρασμό, πάντοτε αρνιόταν. Γιατί; Επειδή δούλευε και, όπως γνωρίζει κάθε συγγραφέας που έχει σηκώσει ποτέ μπαστούνι για μια βολή, το γκολφ αποτελεί επικίνδυνη μορφή αναβλητικότητας. Αντίστασης δηλαδή. Ο Στιβ διαθέτει πραγματικά ατσάλινη πειθαρχία. Ενώ ταξίδευα στην Ευρώπη, διάβασα διαδοχικά τις Πύλες της φωτιάς και τους Ανέμους πολέμου του Στίβεν. Η αλήθεια είναι πως δεν είμαι κλαψιάρης είχα να κλάψω με βιβλίο από τότε που διάβασα το Κόκκινο αλογάκι, αλλά τα συγκεκριμένα μυθιστορήματα με συγκίνησαν. Βρέθηκα να κάθομαι σε διάφορα καφέ προσπαθώντας να πνίξω τα δάκρυά μου μπροστά στην ανιδιοτελή γενναιότητα εκείνων των αρχαίων Ελλήνων που διαμόρφωσαν και έσωσαν τον δυτικό πολιτισμό. Κοιτώντας πέρα από την αψεγά- 11
διαστη πρόζα και καθώς διαπίστωνα το εύρος της έρευνάς του, τη γνώση του για την ανθρώπινη φύση και την κοινωνία, την ολοζώντανη αναπαράσταση πλήθους λεπτομερειών, ένιωσα δέος μπροστά στη δουλειά, σε όλη εκείνη τη δουλειά που λειτουργούσε ως θεμέλιο των καθηλωτικών δημιουργημάτων του. Και οι εκτιμήσεις αυτές δεν είναι μόνο δικές μου. Όταν αγόρασα τα βιβλία στο Λονδίνο, έμαθα ότι τα μυθιστορήματα του Στιβ προτείνονται από τους καθηγητές Ιστορίας στην Οξφόρδη, που λένε στους σπουδαστές τους πως, αν επιθυμούν να έρθουν σε επαφή με τη ζωή στην κλασική Ελλάδα, τότε ας διαβάσουν Πρέσσφιλντ. Πώς επιτυγχάνει ένας καλλιτέχνης κάτι τόσο δυνατό; Στο δεύτερο μέρος ο Πρέσσφιλντ εκθέτει τις καθημερινές, βήμα προς βήμα ενέργειες του επαγγελματία: προετοιμασία, τάξη, υπομονή, καρτερία, αντίδραση μπροστά στον φόβο και την αποτυχία όχι δικαιολογίες, όχι μαλακίες. Και το καλύτερο όλων, η ευφυής διαπίστωση του Στιβ πως πρώτα και κύρια, και πάνω απ όλα, ο επαγγελματίας εστιάζει στην άρτια εκμάθηση της τέχνης του. Το τρίτο μέρος, με τίτλο «Ένα ανώτερο πεδίο», εξετάζει την Έμπνευση, το ανυπέρβλητο αυτό αποτέλεσμα που ανθίζει στα αυλάκια όποιου επαγγελματία αρπάξει το αλέτρι και οργώσει τα χωράφια της τέχνης του. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Πρέσσφιλντ: «Όταν καθόμαστε κάθε μέρα να κάνουμε τη δουλειά μας, γύρω μας πυκνώνει μία δύναμη καταλήγουμε μία μαγνητισμένη ράβδος που ελκύει τα 12
μεταλλικά ρινίσματα. Ιδέες έρχονται. Διαπιστώσεις συγκεντρώνονται». Επ αυτού, ως προς το αποτέλεσμα της Έμπνευσης, ο Στιβ κι εγώ συμφωνούμε απόλυτα. Όντως, εκπληκτικές εικόνες και ιδέες καταφθάνουν λες από το πουθενά. Στην πραγματικότητα, αυτές οι φαινομενικά αβίαστες αναλαμπές είναι τόσο εκπληκτικές που δύσκολα πιστεύει κανείς ότι τις δημιούργησε ο ανάξιος εαυτός μας. Από πού, λοιπόν, προέρχεται το καλύτερο υλικό μας; Ως προς αυτό το σημείο πάντως, την αιτία της Έμπνευσης, βλέπουμε τα πράγματα διαφορετικά. Στο πρώτο μέρος ο Στιβ ανιχνεύει τις εξελικτικές ρίζες της Αντίστασης στα γονίδια. Συμφωνώ. Η αιτία είναι γενετική. Αυτή η αρνητική δύναμη, αυτή η σκοτεινή αντιπαράθεση στη δημιουργία, είναι έμφυτη βαθιά στην ανθρώπινη φύση μας. Όμως στο τρίτο μέρος ο Στιβ αλλάζει επίπεδο και αναζητεί την αιτία της Έμπνευσης όχι στην ανθρώπινη φύση, αλλά σε ένα «ανώτερο βασίλειο». Κατόπιν, με ποιητική ζέση διατυπώνει την πίστη του στις Μούσες και τους αγγέλους. Η τελική πηγή της δημιουργικότητας, υποστηρίζει, είναι θεϊκή. Πολλοί, ίσως και οι περισσότεροι, αναγνώστες θα θεωρήσουν το τρίτο μέρος βαθύτατα συγκινητικό. Εγώ, από την άλλη, πιστεύω ότι η πηγή της δημιουργικότητας βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο της πραγματικότητας με την Αντίσταση. Και αυτή επίσης είναι γενετική. Ονομάζεται ταλέντο: η έμφυτη δύναμη να ανακαλύπτεις την κρυφή σχέση δύο πραγμάτων εικόνων, ιδεών, λέξεων την οποία κανείς άλλος δεν 13
έχει δει πριν, να τα συνδέεις και να δημιουργείς για τον κόσμο ένα τρίτο, εντελώς μοναδικό έργο. Όπως και με το IQ μας, το ταλέντο αποτελεί δώρο των προγόνων μας. Αν είμαστε τυχεροί, το κληρονομούμε. Στους λιγοστούς τυχερούς ταλαντούχους, η σκοτεινή διάσταση της φύσης τους αρχικά θα αντισταθεί στον μόχθο που απαιτεί η δημιουργικότητα, όμως από τη στιγμή που θα αφοσιωθούν στον στόχο τους, η ταλαντούχα πλευρά τους αναλαμβάνει δράση και τους ανταμείβει με εκπληκτικά επιτεύγματα. Αυτές οι αναλαμπές δημιουργικής ευφυΐας μοιάζουν να εμφανίζονται από το πουθενά για προφανή λόγο: προέρχονται από το ασυνείδητο. Με λίγα λόγια, αν η Μούσα υπάρχει, δεν ψιθυρίζει στους ατάλαντους. Έτσι, λοιπόν, παρόλο που με τον Στίβεν διαφωνούμε στην αιτία, συμφωνούμε στο αποτέλεσμα: όταν η έμπνευση αγγίζει το ταλέντο, γεννιέται η ομορφιά και η αλήθεια. Και όταν ο Στίβεν Πρέσσφιλντ έγραφε τον Πόλεμο της τέχνης, εκείνη τον άγγιζε διαρκώς. 14
ΤΙ ΚΑΝΩ Σηκώνομαι, κάνω μπάνιο, τρώω πρωινό. Διαβάζω την εφημερίδα, βουρτσίζω τα δόντια μου. Αν έχω τηλεφωνήματα να κάνω, τα κάνω. Πίνω πια τον καφέ μου. Φοράω τα τυχερά μου άρβυλα και δένω τα τυχερά κορδόνια που μου έδωσε η ανιψιά μου η Μέρεντιθ. Επιστρέφω στο γραφείο και βάζω μπροστά τον υπολογιστή μου. Το τυχερό μου φούτερ είναι ριγμένο στην πλάτη της καρέκλας, με το φυλαχτό που πήρα από μια τσιγγάνα στο Σαιν-Μαρί-ντε-λα-Μερ, αξίας οχτώ δολαρίων σε φράγκα, και το τυχερό μου καρτελάκι με τη λέξη LARGO, που προέρχεται από ένα όνειρο που είδα κάποτε. Το φοράω. Πάνω στο λεξικό συνωνύμων είναι το τυχερό μου κανόνι, που μου έφερε ο φίλος μου ο Μπομπ Βερσάντι από το Κάστρο Μόρρο της Κούβας. Το στρέφω προς την καρέκλα μου για να εκτοξεύει έμπνευση προς το μέρος μου. Λέω την προσευχή μου, δηλαδή την Επίκληση στη Μούσα από την Οδύσσεια του Ομήρου, σε μετάφραση του Τ. Ε. Λώρενς, του Λώρενς της Αραβίας, που μου έδωσε ο αγαπητός μου φίλος Πολ Ρινκ και βρίσκεται κοντά στο ράφι με τα μανικετόκουμπα που 17
ανήκαν στον πατέρα μου και το τυχερό μου βελανίδι από το πεδίο μάχης στις Θερμοπύλες. Πλέον έχει πάει σχεδόν δέκα και μισή. Κάθομαι και χάνομαι. Όταν αρχίζω τα τυπογραφικά λάθη, καταλαβαίνω ότι έχω κουραστεί. Έχουν περάσει σχεδόν τέσσερις ώρες. Έχω φτάσει στο σημείο μειωμένης αποδοτικότητας. Σταματάω για σήμερα. Αντιγράφω οτιδήποτε έχω κάνει στον δίσκο και χώνω τον δίσκο στο ντουλαπάκι του αγροτικού μου, για την περίπτωση που το σπίτι πιάσει φωτιά και χρειαστεί να το βάλω στα πόδια. Σβήνω τον υπολογιστή. Είναι τρεις, τρεις και μισή. Το γραφείο έκλεισε. Πόσες σελίδες έγραψα; Δεν μ ενδιαφέρει. Λένε τίποτα; Δεν το σκέφτομαι καν. Το μόνο που έχει σημασία είναι ότι αφιέρωσα τον χρόνο μου και έδωσα όλες μου τις δυνάμεις. Το μόνο που μετράει είναι πως για σήμερα, γι αυτές τις ώρες, υπερνίκησα την Αντίσταση. 18
ΤΙ ΞΕΡΩ Υπάρχει ένα μυστικό που οι πραγματικοί συγγραφείς το γνωρίζουν ενώ οι επίδοξοι όχι, και το μυστικό είναι το εξής: το δύσκολο δεν είναι το γράψιμο. Το δύσκολο είναι να κάτσεις να γράψεις. Αυτό που μας εμποδίζει να καθίσουμε είναι η Αντίσταση. 19
Η ΖΩΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΖΟΥΜΕ Οι περισσότεροι απο μας έχουμε δύο ζωές. Τη μία, που τη ζούμε, και την άλλη, που υπάρχει μέσα μας και δεν τη ζούμε. Ανάμεσα στις δύο βρίσκεται η Αντίσταση. Έχετε φέρει ποτέ στο σπίτι έναν διάδρομο που τελικά μένει να μαζεύει σκόνη στη σοφίτα; Έχετε παρατήσει ποτέ μια δίαιτα, τα μαθήματα γιόγκα, ένα πρόγραμμα διαλογισμού; Δειλιάσατε ποτέ μπροστά στην προοπτική να ακολουθήσετε πνευματική ζωή, να αφιερωθείτε σε κάποιο ανθρωπιστικό κάλεσμα, να περάσετε μία ζωή στην υπηρεσία των άλλων; Θελήσατε ποτέ να γίνετε μητέρα, γιατρός, συνήγορος των αδύναμων και των απελπισμένων να θέσετε υποψηφιότητα για ένα αξίωμα, να κάνετε κάποια σταυροφορία για τον πλανήτη, μία εκστρατεία για την παγκόσμια ειρήνη ή για την προστασία του περιβάλλοντος; Αργά τη νύχτα, μήπως έχετε βιώσει το όραμα του ατόμου που θα μπορούσατε να γίνετε, της δουλειάς που θα μπορούσατε να επιτύχετε, του πραγματικού εαυτού σας; Μήπως είστε ένας συγγραφέας που δεν γράφει, ένας ζωγράφος που δεν ζωγραφίζει, 20
ένας επιχειρηματίας που δεν ξεκινά ποτέ κάποιο εγχείρημα; Άρα γνωρίζετε τι είναι η Αντίσταση. Ένα βράδυ στο κρεβάτι μου, άκουσα τον μπαμπά στη μάνα να μιλάει. Άκουσα τον μπαμπά να λέει ας αφήσουμε το παιδί να παίζει μπλουζ, Αφού τα χει μέσα του και πρέπει να τα βγάλει. John Lee Hooker, «Boogie Chillen» Η Αντίσταση αποτελεί την τοξικότερη δύναμη στον πλανήτη. Αποτελεί πηγή μεγαλύτερης δυστυχίας από τη φτώχεια, την αρρώστια και τη στυτική δυσλειτουργία. Η υποταγή στην Αντίσταση παραμορφώνει το πνεύμα μας. Μας κατσιάζει και μας μας κάνει μικρότερους απ αυτό που είμαστε, απ αυτό που γεννηθήκαμε να είμαστε. Αν πιστεύετε στον Θεό (όπως εγώ), δεν μπορείτε παρά να χαρακτηρίσετε την Αντίσταση διαβολική, αφού μας εμποδίζει να ζήσουμε τη ζωή για την οποία μας προόριζε ο Θεός όταν μας προίκιζε με τη δική μας, μοναδική ευφυΐα. Η λέξη genius (ευφυΐα) είναι λατινική οι Ρωμαίοι τη χρησιμοποιούσαν για να υποδηλώσουν ένα εσωτερικό πνεύμα, ιερό και απαραβίαστο, που μας φροντίζει και μας καθοδηγεί στην αποστολή μας. Ένας συγγραφέας γράφει με την ευφυΐα του μία καλλιτέχνις ζωγραφίζει με τη δική της οποιοσδήποτε δημιουργός, λειτουργεί από αυτό το μυστηριακό κέντρο. Είναι η έδρα της ψυχής μας, το σκεύος που περιέχει τον εν δυνάμει εαυτό μας, ο φάρος και ο πολικός αστέρας μας. Κάθε ήλιος δημιουργεί σκιά, και σκιά της ευφυΐας 21
είναι η Αντίσταση. Όσο ισχυρό είναι το κάλεσμα της ψυχής για την υλοποίηση των στόχων μας, τόσο δραστικές είναι και οι δυνάμεις της Αντίστασης που στοιχίζονται απέναντί του. Η Αντίσταση είναι ταχύτερη από τη σφαίρα, ισχυρότερη από την ατμομηχανή, δυσκολότερη στην απεξάρτηση από την κοκαΐνη. Δεν είμαστε οι μόνοι που έχουμε ισοπεδωθεί από την Αντίσταση εκατομμύρια άξιοι άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, έχουν ηττηθεί πριν από μας. Και ακούστε τη μεγαλύτερη μαλακία: δεν καταλαβαίνουμε καν τι μας βρήκε. Εγώ δεν το κατάλαβα. Από την ηλικία των είκοσι τεσσάρων ως τα τριάντα δύο, η Αντίσταση με διαολόστειλε δεκατρείς φορές από την Ανατολική ως τη Δυτική Ακτή και πάλι πίσω, και δεν γνώριζα καν ότι υπήρχε. Αναζήτησα παντού τον εχθρό και απέτυχα να δω ότι βρισκόταν μπροστά στα μάτια μου. Σίγουρα έχετε ακούσει την ιστορία: μια γυναίκα μαθαίνει ότι έχει καρκίνο και της μένουν έξι μήνες ζωή. Τις επόμενες μέρες παραιτείται από τη δουλειά της, ξαναπιάνει το όνειρο να γράφει τραγούδια Tex- Mex, που το παράτησε για να μεγαλώσει τα παιδιά της (ή αρχίζει να σπουδάζει αρχαία ελληνικά ή μετακομίζει στο κέντρο της πόλης και αφιερώνεται στη φροντίδα παιδιών με AIDS). Οι φίλοι της πιστεύουν ότι είναι τρελή η ίδια πρώτη φορά νιώθει τόσο ευτυχισμένη. Υπάρχει και υστερόγραφο: ο καρκίνος υποχωρεί. Αυτό λοιπόν χρειάζεται; Να κοιτάξουμε τον θάνατο κατάματα προκειμένου να ορθώσουμε ανάστη- 22
μα και να αντιμετωπίσουμε την Αντίσταση; Η Αντίσταση πρέπει να σακατέψει και να παραμορφώσει τις ζωές μας για να συνειδητοποιήσουμε την ύπαρξή της; Πόσοι από μας έχουμε καταλήξει αλκοολικοί ή εξαρτημένοι από τα ναρκωτικά, έχουμε αποκτήσει όγκους και νευρώσεις, έχουμε υποκύψει στα παυσίπονα, το κουτσομπολιό και την ψυχαναγκαστική χρήση του κινητού τηλεφώνου, απλώς και μόνο επειδή δεν κάνουμε αυτό που η καρδιά μας, η εσωτερική μας ευφυΐα, μας καλεί να κάνουμε; Η Αντίσταση μας κατατροπώνει. Αν αύριο το πρωί, λόγω κάποιας μαγικής αιτίας, κάθε ζαλισμένη και αδαής ψυχή ξυπνούσε με τη δύναμη να κάνει το πρώτο βήμα προς την εκπλήρωση του ονείρου της, κάθε ψυχαναλυτής στον τηλεφωνικό κατάλογο θα έμενε χωρίς δουλειά. Οι φυλακές θα άδειαζαν. Οι βιομηχανίες αλκοόλ και καπνού θα κατέρρεαν, μαζί με τα ταχυφαγεία, την κοσμητική ιατρική, τη βιομηχανία ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, για να μην αναφέρουμε τις φαρμακευτικές εταιρείες, τα νοσοκομεία και το ιατρικό επάγγελμα από την κορυφή ως τη βάση. Η ενδο-οικογενειακή βία θα εξαλειφόταν, όπως και η εξάρτηση, η παχυσαρκία, οι ημικρανίες, η οργή των οδηγών και η πιτυρίδα. Αφουγκραστείτε την καρδιά σας. Εκτός και αν είμαι τρελός, αυτή τη στιγμή μία ψιλή φωνή μιλά τσιριχτά και σας λέει όπως το έχει κάνει δεκάδες χιλιάδες φορές ως τώρα για το κάλεσμα που είναι αποκλειστικά και μόνο δικό σας. Το γνωρίζετε. Δεν χρειάζεται να σας το πει κανείς. Και εκτός κι αν εί- 23
μαι τρελός, οι πιθανότητες να αναλάβετε δράση είναι στα ίδια επίπεδα με τα χθεσινά ή τα αυριανά. Πιστεύετε ότι η Αντίσταση δεν υπάρχει; Η Αντίσταση θα σας θάψει. Ξέρετε, ο Χίτλερ ήθελε να γίνει καλλιτέχνης. Στα δεκαοχτώ πήρε την κληρονομιά του, επτακόσιες κορόνες, και μετακόμισε στη Βιέννη για να ζήσει και να σπουδάσει. Έκανε αίτηση στην Ακαδημία Καλών Τεχνών και αργότερα στην Αρχιτεκτονική. Έχετε δει ποτέ κάποιον από τους πίνακές του; Ούτε κι εγώ. Η Αντίσταση τον νίκησε. Ίσως το θεωρήσετε υπερβολικό, αλλά θα το πω έτσι κι αλλιώς: για τον Χίτλερ ήταν ευκολότερο να ξεκινήσει τον Β Παγκόσμιο πόλεμο παρά να αντιμετωπίσει έναν λευκό καμβά. 24
Μ ε ρ ο ς π ρ ω τ ο Α Ν τ Ι ς τ Α ς Η Ορίζοντας τον εχθρό
Ο εχθρός είναι ένας πολύ καλός δάσκαλος. Δαλάι Λάμα
ΟΙ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ Ακολουθεί μια λίστα, δίχως συγκεκριμένη σειρά, των δραστηριοτήτων που αφυπνίζουν συχνότερα την Αντίσταση: 1) Η επιδίωξη οποιασδήποτε ενασχόλησης με τη συγγραφή, τη ζωγραφική, τη μουσική, τον κινηματογράφο, τον χορό, ή οποιαδήποτε δημιουργική τέχνη, όσο περιθωριακή ή αντισυμβατική κι αν είναι. 2) Η έναρξη οποιασδήποτε επιχειρηματικής δραστηριότητας ή επιχείρησης, με σκοπό το κέρδος ή κάτι άλλο. 3) Η όποια δίαιτα ή υγιεινή αγωγή. 4) Το όποιο πρόγραμμα πνευματικής εξέλιξης. 5) Η όποια δραστηριότητα με στόχο σφιχτότερους κοιλιακούς. 29
6) Η όποια αγωγή ή το όποιο πρόγραμμα με στόχο την υπερνίκηση μιας ανθυγιεινής συνήθειας ή εξάρτησης. 7) Η εκπαίδευση κάθε είδους. 8) Η όποια ενέργεια πολιτικού, ηθικού ή δεοντολογικού θάρρους, δίχως να εξαιρείται η απόφαση για την αλλαγή προς το καλύτερο ενός ευτελούς τρόπου σκέψης ή της συμπεριφοράς μας. 9) Η ανάληψη κάθε εγχειρήματος ή προσπάθειας που στόχο έχει να βοηθήσει τους άλλους. 10) Η όποια ενέργεια συνεπάγεται απόλυτη αφοσίωση. Η απόφαση για γάμο, για την απόκτηση παιδιών, για την αντιμετώπιση κάποιας δυσκολίας σε μία σχέση. 11) Η υιοθέτηση μιας συνεπούς στάσης μπροστά στις δυσκολίες. Με άλλα λόγια, όποια ενέργεια απορρίπτει την άμεση ανταμοιβή για χάρη της μακροπρόθεσμης ανάπτυξης, υγείας ή αξιοπρέπειας. Ή, διαφορετικά διατυπωμένη, όποια ενέργεια πηγάζει από την ανώτερη φύση μας και όχι από την κατώτερη. Οτιδήποτε από αυτά αφυπνίζει την Αντίσταση. Τώρα: ποια είναι τα χαρακτηριστικά της Αντίστασης; 30
Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΟΡΑΤΗ Την Αντίσταση δεν μπορεί κανείς να τη δει, να την αγγίξει, να την ακούσει ή να τη μυρίσει. Μπορεί όμως να τη νιώσει. Τη βιώνουμε ως ένα ενεργειακό πεδίο που πηγάζει από το δυνητικό δημιούργημα. Πρόκειται για δύναμη απωθητική. Αρνητική. Στόχος της να μας αποθαρρύνει, να αποσπάσει την προσοχή μας, να μας εμποδίσει να κάνουμε τη δουλειά μας. 31
Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ Η Αντίσταση μοιάζει να έχει εξωγενή προέλευση. Την εντοπίζουμε σε συζύγους, δουλειές, αφεντικά, παιδιά. «Περιφερειακούς αντιπάλους», όπως συνήθιζε να λέει ο Πατ Ράιλυ όταν ήταν προπονητής στους Λέικερς του Λος Άντζελες. Η Αντίσταση δεν αποτελεί περιφερειακό αντίπαλο. Η Αντίσταση προέρχεται από μέσα μας. Πηγάζει και διαιωνίζεται από τον εαυτό μας. Η Αντίσταση αποτελεί εσωτερικό εχθρό. 32