38. ΑΝΑΣΚΑΦΑΙ ΝΑΞΟΥ Αί άνασκαφαί, τάς οποίας ήρχισε νά έκτελή ή Αρχαιολογική Εταιρεία κατά τα μεταπολεμικά έτη έν Νάξψ, κατέδειξαν δτι εις την νήσον εϊχεν άναπτυχθή έν άπδ τά σημαντικώτερα κέντρα τοΰ μυκηναϊκού πολιτισμού είς τον αίγαιακδν χώρον, ιδίως κατά την τελευταίαν φάσιν τής περιόδου1. Έπειτα άπό τά ευρήματα τής προϊστορικής πόλεως εις τήν παραλίαν τής Γκρόττας καί των δύο λαξευτών τάφων εις τά υψώματα των 'Απλωμάτων, τό Μουσεΐον τής Νάξου έπλουτίσθη καί διά τών ευρημάτων μιας όμάδος μυκηναϊκών τάφων, ο'ίτινες άπεκαλύφθησαν είς ένα τυμβοειδή γήλοφον περισσότερον προς Β., γνωστόν είς τούς παλαιοτέρους έκ τών εντοπίων ύπό τήν ονομασίαν «Καμίνι». 'Ο γήλοφος οδτος ύψοϋται ευδιάκριτος αριστερά τής δημοσίας όδοϋ, ήτις οδηγεί είς τήν μικράν καί κατάφυτον πεδιάδα τών Έγγαρών, 1 χιλιόμετρον περίπου ΒΑ. τής πόλεως τής Νάξου. Τήν άρχαιολογικήν σημασίαν τοΰ χώρου εϊχεν έπισημάνει μέ τήν γνωστήν ερευνητικήν έφεσιν καί πείραν ό φύλαξ αρχαιοτήτων κ. Ν. Γαβαλάς, δστις κατά διαφόρους έποχάς περισυνέλεξε μυκηναϊκά άγγεϊα επί τής έπιφανείας σχεδόν τοΰ εδάφους5. Ή άνασκαφή έπεχειρήθη είς δύο περιόδους, άπό 10 έως 25 Νοεμβρίου 1959 καί άπό 1 έως 23 Δεκεμβρίου 1960. Αΐ πιστώσεις έχορηγήθησαν κατά τό πρώτον μέν έτος παρά τοΰ 'Υπουργείου Παιδείας, κατά δέ,τό δεύτερον παρά τής Αρχαιολογικής Εταιρείας. Είς τήν άνασκαφήν έλαβον μέρος αί πτυχιοΰχοι άρχαιολογίας δ. Α. Λεμπέση καί Φ. Παπαδοπούλου, τά σχέδια συνέταξεν ή σπουδάστρια αρχιτεκτονικής δ. Ε. Μπουρνια. Πρέπει νά έξαρθή καί ή διευκόλυνσις, τήν οποίαν παρέσχεν ό ιδιοκτήτης τής έκτάσεως φιλάρχαιος καί φιλόπολις δικηγόρος κ. Γ. Γκίλλης, παραχωρήσας προθύμως ταύτην είς τήν διάθεσιν τής άρχαιολογικής σκαπάνης.' Η κατωτέρω Ικθεσις τών άποτελεσμάτων τής άνασκαφής, διά νά δοθή σαφής καί συνολική είκών, περιλαμβάνει καί τάς δύο περιόδους. Είς τά προς Δ. καί Β. πρανή τοΰ υψώματος άπεκαλύφθησαν τρεις έν δλω λαξευτοί μυκηναϊκοί τάφοι καί πιθανώς τέταρτος κατεστραμμένος. Τό έδαφος άποτελεϊ εύθρυπτος κιμιλιά καί δι αυτό ή οροφή τών θαλάμων είχε καταρρεύσει. Δύο τάφων ή είσοδος βλέπει προς Δ., τοΰ τρίτου προς ΒΔ. καί τοΰ τετάρτου πρέπει νά έβλεπε πρός Β. 1 2 1. Desborough, The Last Mycenaeans, 149 κ.έ. 2. Ή ΰπαρξις τών κεραμικών ευρημάτων θά εδωσε καί τήν ονομασίαν είς τό ύψωμα.
330 Πρακτικά τής 'Αρχαιολογικής "Εταιρείας 1960 Τάφος A (είκ. 1). Κεΐται κατά την ΝΔ. πλευράν προς την ρίζαν του υ ψώματος. Είναι άκανονίστου ελλειψοειδούς σχήματος και έχει διάμετρον κατά τον άξονα τής εισόδου 3.65 μ. Τό μήκος του δρόμου είναι 2.50, τδ πλάτος 1.10 μ. Ή είσοδος έφράσσετο διά τοιχαρίου έξ άργών λίθων, τό όποιον έσώζετο εις ύψος 1.05 μ. Άλλο τοιχάριον έβαινε καθέτως πρός αύτδ κατά τήν άριστεράν παρειάν του δρόμου εις μήκος 1.35 μ. Τό δάπεδον τοϋ θαλάμου κεΐται 0.70 μ. χαμηλότερου τής εισόδου, πρός την οποίαν σχηματίζονται επί τοϋ φυσικοϋ βράχου δύο επίπεδα έν εΐδει βαθμιδών. Εντός τοϋ τάφου διεπιστώθησαν δύο στρώματα ταφής. Εις τό κατώτερον τά οστά τοϋ νεκροϋ καί τά όστρακα των αγγείων, άτινα είχον συνθλιβή, εύρίσκοντο εντός σκληρών χωμάτων μετ άφθόνων λίθων, τά όποια εκαμνον την έντύπωσιν φυσικοϋ εδάφους (πίν. 265α). Παρόμοιοι λίθοι ύπήρχον είς τό ανατολικόν τοίχωμα είς ύψος 1.20 μ. καί φαίνεται ότι σημειώνουν την θέσιν τής οροφής τοϋ θαλάμου, ήτις κατέρρευσεν.έάν προστεθή τό πάχος τοϋ στρώματος, τό όποιον έσχηματίζετο, τό ύψος τοϋ θαλάμου θά ήτο 1.60 μ. περίπου. Τής πρώτης ταφής τά σωζόμενα λείψανα όστών έδείκνυον ότι δ νεκρός είχε ταφή έχων τήν κεφαλήν πρός Δ. "Εν μακρδν 0.81 μ. ξίφος* καί εν αντικείμενου έξ επτά χαλκών πλακών, προφανώς ψήκτρα ίπποκομίας, είναι χαρακτηριστικά διά τήν ιδιότητα καί τήν κοινωνικήν τάξιν τοϋ ίπποτροφοϋντος πολεμιστοϋ. Είς τό δεύτερον στρώμα υψηλότερα τά αγγεία εύρέθησαν είς καλήν κατάστασιν καί αρκετά έσώζοντο ακέραια. Μέχρι τής επιφάνειας τοϋ εδάφους εφθανεν ομοιογενές μαλακόν χώμα, δ ενταφιασμός λοιπόν έλαβε χώραν εκ τών άνω, μετά τήν κατάρρευσιν τής οροφής, εντός άνοιγέντος λάκκου. Ύπεράνω τοϋ πρώτου στρώματος διεπιστώθησαν μετ ασφαλείας ίχνη πυράς καί ανθράκων, τά όποια προήρχοντο πιθανώς έξ ένεργηθέντος καθαρμοϋ. Περί τά 20 αγγεία ήσαν τοποθετημένα είς δύο δμάδας περιβαλλομένας υπό ποταμίων λίθων είς άραιάν διάταξιν, μίαν είς τό μέσον καί άλλην είς τό βάθος τοϋ θαλάμου (πίν.. 265β καί 266). Είς τό ίδιον βάθος εύρίσκετο καί μία σειρά αγγείων κατά μήκος τής ανατολικής πλευράς. 'Υπό τά αγγεία ταΰτα έπροχωροϋσαν τά μελανά χώματα τής πυράς, άλλά μερικά τούλάχιστον έξ αύτών, τά όποια είχον θραυσθή πρό τής τοποθετήσεως, φαίνεται ότι είχον παραμερισθή έκ τής πρώτης ταφής. Είς τό στρώμα τοϋτο ίσως έγιναν δύο ταφαί, άλλά βεβαιότης υπάρχει μόνον περί τής μιάς, είς τό μέσον, τής όποιας έσώζοντο ολίγα λείψανα διαλελυμένων όστών. Είς τήν ταφήν ταύτην, ήτις, ώς δύναται νά συναχθή, ήτο κατά πάσαν πιθανότητα γυναικός, ανήκουν, πλήν τών άγγείων, καί τινα κοσμήματα : μία χρυσή ταινία, είς σφραγιδόλιθος, τρεις χρυσαΐ χάνδραι, είς 1 1. 'Ο τύπος ανήκει είς τήν ομάδα III τοϋ Cutling, Antiquity 1961, 119.
Νικολάου Ζαφειροπούλου : Άνασκαφαι Νάξου 331 χεχα Λΐένα οστά ζ-ΰων
332 Πρακτικά τής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1960 άργυροϋς δακτύλιος, έν περίαπτον κλπ. Εύρέθη έπίσης μία χαλκή πόρπη καί εν σιδηροΰν έγχειρίδιον μετά χαλκών ήλων. Ό άριθμός των αγγείων τοϋ τάφου άνέρχεται είς 38. Τάφος Β (είκ. 2).'Ο τάφος οδτος άπεκαλύφθη προς Β. τοΰ προηγουμένου. Έχει σχήμα άκανονίστου τετραπλεύρου καί διαστάσεις κατά τούς δύο άξονας 3.45 μ.το μήκος τοϋ δρόμου είναι 3.75, το πλάτος 1.16 μ. (εις το τέλος, προς τήν αρχήν είναι στενότερος). Τά τοιχώματα συγκλίνουν κατά 0.10 μ. είς ΰψος 0.95 μ., εις τό όποιον σώζονται. Εις τήν δεξιάν πλευράν τοΰ δρόμου, εις μήκος 1.52 μ., υπήρχε πρόχειρον τοιχάριον άναλημματικοΰ πιθανώς χαρακτήρος'.'η έπίχωσις τοΰ δρόμου μέχρι 1.40 μ. άπό τήν θύραν έκαλύπτετο διά μεγάλων λίθων. Εντός τών χωμάτων εΰρέθησαν άρκετά όστρακα άγγείων, έκ τών οποίων συνεκολλήθη μέγας ψευδόστομος άμφορεύς. 'Η είσοδος τοΰ τάφου έκλείετο διά μιας μεγάλης πλακός διαστάσεων 0.98 προς 0.70 μ. (πίν. 267β). Δύο μικραί πλάκες έσχημάτιζον τό κατώφλιον, ένώ τό δάπεδον Ικειτο 0.35 μ. χαμηλότερον. Τό ΰψος τοΰ θαλάμου θά ήτο 1.50 μ. περίπου. 1 1. Πρβλ. Blegen, Prosymna, 231.
Νικολάου Ζαφειροποΰλου : Άνασκαφαι Νάξου 333 '0 τάφος Β είχε χρησιμοποιηθή δι επτά έν δλω ταφάς. Αριστερά τής εισόδου επί του δαπέδου άπεκαλύφθησαν συγκεντρωμένα κατά μήκος του τοιχώματος του θαλάμου τά κρανία καί τά όστα εξ σκελετών (πίν. 267α). Εις την υπόλοιπον έκτασιν του δαπέδου εύρέθησαν διεσκορπισμένα περί τά 10 άγγεΐα, ενώ άλλα 5 φαίνεται δτι ήσαν κανονικά τοποθετημένα, ενός μάλιστα ψευδοστόμου άμφορέως ή βάσις ήτο στερεωμένη έξωτερικώς διά μικρών λίθων. Εύρέθησαν επίσης εις χαλκούς δακτύλιος καί όλίγαι χάνδραι έκ λίθου. Τό στρώμα τούτο τών οστών καί τών αγγείων έ'φθανεν εις ύψος 0.35 μ. Ύψηλότερον, 0.70 μ. άπό του δαπέδου, άπεκαλύφθησαν τέσσαρες πλάκες σχηματίζουσαι μικρόν τετράπλευρον μήκους 0.70 καί πλάτους 0.55 μ. Αριστερά τούτων ίστατο μέγας ασκός, τοποθετημένος δρθιος, του οποίου τό στόμιον υπερείχε κατά 0.25 μ. Εντός του ύπό τάς πλάκας στρώματος εις βάθος 0.20-0.30 μ. εύρέθησαν 16 διαφόρων σχημάτων άγγεΐα καί ολίγα λείψανα διεσκορπισμένων οστών, έκ τών οποίων πάντως κατεφαίνετο δτι ό νεκρός εΐχε ταφή μέ κατεύθυνσιν έκ Β. προς Ν. (πίν. 268).Τά όστα του σκελετού εύρίσκοντο κυρίως κάτω άπό τάς πλάκας. "Εν λεπτόν στρώμα καστανού χώματος εις την θέσιν αυτήν φαίνεται δτι προήρχετο έκ διαλύσεως οργανικής ούσίας. Κατ άντίθεσιν προς τό πρώτον στρώμα, άπό τό όποιον έ'λειπον πολύτιμα εύρήματα, εις την τελευταίαν ταύτην ταφήν εύρέθησαν δύο χρυσοί δακτύλιοι καί δύο άργυροί, εις σφραγιδόλιθος, καθώς καί 14 χρυσαΐ χάνδραι καί άλλαι έξ ημιπολύτιμων λίθων. Ή ταφή αυτή μέ τάς πλάκας, αΐτινες έκάλυπτον τον νεκρόν καί τό άγγεΐον, τό όποιον ίστατο έν ε ίδει σήματος, φέρει εις τήν σκέψιν ταφάς τής πρωτογεωμετρικής πλέον περιόδου. Τάφος Γ (είκ. 3). 'Ο τρίτος λαξευτός τάφος άπεκαλύφθη ύψηλότερον κατά τήν βορείαν πλευράν του γηλόφου καί έχει σχήμα κανονικού σχεδόν τετραπλεύρου. Αί διαστάσεις του θαλάμου μετρούν κατά τον άξονα τής εισόδου 2.40 καί κατά τον έγκάρσιον 3 μ. 'Ο δρόμος εχει μήκος 3.70 καί πλάτος 0.85 μ., τό όποιον εις δψος 1.15 έλαττώνεται εις 0.68 μ. 'Η είσοδος έκλείετο διά τοιχαρίου έξ άργών λίθων, τό όποιον εΐχεν έν μέρει καταπέσει προς τό έσωτερικόν τού θαλάμου. Κατά τήν δεξιάν παρειάν ύπήρχε πάλιν τοιχάριον μήκους 1.50 μ., άλλ αυτήν τήν φοράν έκλειε σκάμμα πλάτους 0.35 μ., έντός τού όποιου εύρέθη μία διάτρητος φιάλη καί είς σκύφος πιθανώς πρόκειται κόγχη διά ταφήν βρέφους κατά τήν γνωστήν καί άλλοθεν συνήθειαν1. Τό δάπεδον τού θαλάμου έκειτο 0.25 μ. χαμηλότερον άπό τό έπίπεδον τού δρόμου. Κατά τον καθαρισμόν τού έσωτερικοΰ έντός συμπαγούς στρώματος περιέχοντος λίθους, προφανώς έκ τής πτώσεως τής οροφής, τό όποιον έφθανεν 0.20 μ. ύψηλότερον άπό τό έπίπεδον τού δρόμου, άπεκαλύφθησαν συντετριμμένα κατά 1 1. Mylonas, Studies Robinson I, 84 κ.έ..
334 Πρακτικά τής Αρχαιολογικής 'Εταιρείας 1960 τ ά φ ο ς
Νικολάου.Ζαφειροπούλου: Άνασκαφαι Νάξου 335 χώραν περί τά 15 άγγεΐα. Σειρά πλακών άραιά τοποθετημένων άπεχώριζε τον χώρον άπό την είσοδον. Οστά σκελετού μετά τμήματος τοΰ κρανίου εύ- ρέθησαν δεξιά τής εισόδου, 0.10-0.20 μ. χαμηλότερον, ένφ τό υπόλοιπον τοΰ κρανίου καί άλλα οστά έκειντο κατά τό μέσον περίπου τοΰ τάφου εις τό επίπεδον τών άγγείων. Παρά την διαταραχήν φαίνεται ότι ό νεκρός είχε ταφή εις στάσιν συνεσταλμένην. Τά περισσότερα τών άγγείων ήσαν συγκεντρωμένα εις τό άριστερόν τμήμα τοΰ θαλάμου (πίν. 269α). Είς τό τμήμα τοΰτο εύρέθησαν καί δύο πήλινα ειδώλια τοΰ τύπου τών θρηνωδών καί άφθονα κογχύλια (πίν. 269β). Καθώς μεταξύ τών άγγείων υπήρχε καί εν θήλαστρον, πρόκειται παιδική ταφή1. Ή ταφή αυτή ύψηλότερον από τον δρόμον δεν ήτο φυσικά ή πρώτη εντός τοΰ τάφου. Δεξιά τής εισόδου εις τό βάθος τοΰ δαπέδου εύρέθησαν 4 άγγεΐα, κατ άντίθεσιν προς τά άλλα, εντελώς άθικτα καί φαίνεται ότι ή τοιαύτη διατήρησις οφείλεται εις τό ότι ειχον καλυφθή διά χώματος προ τής πτώσεως τής οροφής3 (πίν. 270α). Μέτην δευτέραν ταφήν συνδέεται πιθανώς καί ή διαταραχή τών οστών τοΰ δεξιά τής εισόδου σκελετοΰ. Άλλα ευρήματα ήσαν άπό τήν θέσιν τής παιδικής ταφής μία μικρά λιθίνη κεφαλή ταύρου ένθετος εις χρυ- σοΰν έλασμα, ως καί 5 χρυσαΐ χάνδραι καί μία περόνη άπό τήν θέσιν τής πρώτης ταφής εις σφραγιδόλιθος. 'Ο άριθμός τών εύρεθέντων άγγείων άνέρχεται εις 24. Τάφος Δ (είκ. 4). Περισσότερον πολύπλοκα εμφανίζονται τά πράγματα κατά τήν βορειοανατολικήν πλευράν τοΰ υψώματος. Ένταΰθα εις τό ύψος τοΰ δρόμου τοΰ προηγουμένου τάφου εύρέθη νά έχη ίσοπεδωθή μία έκτασις περίπου τετράπλευρος, τό άνατολικόν τμήμα τής οποίας κατελάμβανε στρώμα πυράς έλ- λειψοειδοΰς σχήματος, μήκους 3.40 καί πλάτους 2.60 μ.τά χώματα τοΰ στρώματος ήσαν κάτω μελανά καί μέχρις ύψους 0.30μ. έρυθρά έκ τής πυρακτώ- σεως. Εντός τών μελανών χωμάτων εύρίσκοντο εις πολλά σημεία οστά καί κρανία μικρών ζώων κεκαυμένα. Κατά τήν έξωτερικήν παρυφήν τής πυράς προς Α. απεκαλύφθησαν τά οστά άνθρωπίνου σκελετοΰ εις καλήν σχετικώς καταστασιν δεικνύουσαν ότι ό νεκρός είχεν ένταφιασθή, χωρίς νά ύποστή καΰσιν. Έκειτο εις στάσιν συνεσταλμένην καί είχε τήν κεφαλήν πρός Δ. Επί τοΰ νεκροΰ ειχον άποτεθή χαλκή αιχμή καί σαυρωτήρ λόγχης (ή άμοιβαία των θεσις εδείκνυεν ότι ή λόγχη είχε θραυσθή κατά τήν τοποθέτησιν), επίσης δύο μικραί κεφαλαί ταύρων έκ χρυσοΰ ελάσματος (πίν. 270β). Καθ όλην τήν έκτα- σιν τής πυράς υπήρχε πλήθος άγγείων πυκνώς τοποθετημένων (πίν. 271). 1 2 1. Τά κογχύλια είναι τυπικά διά παιδικάς ταφάς εις Περατήν (ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ, ΠΑΕ 1957, 37). Εις τόν τάφον Γ κογχύλια περιείχε καί είς τών εύρεθέντων σκύφων, είς άλλος στάμνος ήτο πλήρης άμμου. Άγγεΐα αύτοϋ τοΰ σχήματος περιέχοντα άμμον καί βότσαλα εύρέθησαν καί είς άλλους τάφους. 2. Κατά τήν δευτέραν ταφήν βλ. Wace, Tombs, 141.
336 Πρακτικά τής Αρχαιολογικής 'Εταιρείας 1960 Ε ίκ.
Νικολάου Ζαφειροπούλου : ΆνασκαφαΙ Νάξου 337 Μολονότι εύρίσκοντο εντός του στρώματος των ερυθρών χωμάτων, πλήν δύο ή τριών εξαιρέσεων, δεν έφερον ίχνη πυράς. Τό ίδιον στρώμα, κατά τό μέσον καί τό δυτικόν τμήμα τής πυράς, εδωσεν ικανόν άριθμόν χρυσών αντικειμένων, 7 κεφαλάς ταύρων, 3 κογχύλια, 2 δακτυλίους, 4 χάνδρας, 1 κομβίον. Εύρέθησαν έπίσης εις σφραγιδόλιθος, εν περίαπτον, εις άργυροϋς δακτύλιος. Άλλα ευρήματα ήσαν τεμάχια οστέινης περόνης, μία χαλκή άλυσις καί δευτέρα αιχμή λόγχης. Από τό μέρος του σκελετού καί τά πέριξ χώματα περισυνελέγησαν εις μέγαν άριθμόν βαρύδια έκ μολύβδου. Ολίγα οστά διεσκορπισμένα εϊς μεγάλην άπό τοϋ σκελετού άπόστασιν, ή αφθονία καί διασπορά τών οστράκων, έδείκνυον ότι τά χώματα, διά τών οποίων έκαλύφθη ή πυρά, προήρχοντο άπό χώρον, ένθα είχε προηγηθή άλλη ταφή. Έσωτερικώτερον τής πυράς, προς τήν κορυφήν τοϋ γηλόφου, άπεκαλύφθη μία τετράπλευρος κατασκευή έξ άκανονίστων λίθων μήκους 1.25 καί πλάτους 0.70 μ. Όπισθεν ταύτης ύπήρχον συντετριμμένα κατά χώραν περί τά 10 άγγεϊα (πίν. 272) καί πλησίον είς μικράν άπόστασιν δύο άλλαι μικρότεραι ομάδες. "Ολα αυτά τά άγγεϊα, καθώς καί ή έκ λίθων κατασκευή, έ'κειντο εις τό ίδιον βάθος έντός στρώματος έκ σαθρών λίθων, τό όποιον άντεστοίχει προς τό έπίπεδον τής πυράς ή εύρίσκετο τό πολύ 0.10 μ. χαμηλότερου. "Ενεκα όμως τής μεγάλης άποστάσεως φαίνεται πιθανώτερον ότι δεν πρόκειται ενιαία ίσοπέδωσις καί ή έναπόθεσις τών άγγείων είναι άσχετος προς τήν ταφήν τής πυράς. Ολίγα όμως διεσπαρμένα οστά δεν άφήνουν άμφιβολίαν διά τήν ταφικήν χρησιμοποίησιν τοϋ χώρου. Δεξιά τέλος τής πυράς άνεφάνη σειρά άργών λίθων, ήτις διέγραφε καμπύλην τόξου. 'Η κάτω γωνία τών λίθων εκειτο 0.20 μ. ύψηλότερον άπό τό έπίπεδον τής πυράς. Όστρακα άγγείων ύπήρχον έντός τοϋ τόξου καί έξω ή έπί τών λίθων εύρέθησαν πάλιν τρία άγγεϊα είς τεμάχια. Έκ τής περιοχής τής πυράς συνεκολλήθησαν έν όλω 29 άγγεϊα, έκ τών άλλων θέσεων 21. 'Η πιθανωτέρα ερμηνεία τών άνασκαφικών δεδομένων νομίζω ότι είναι ή έξής : είς τον χώρον όπισθεν τής πυράς ύπήρχε κατ άρχάς λαξευτός τάφος, είς τον όποιον άνήκουν τά άγγεϊα όπισθεν τής τετραπλεύρου κατασκευής- τοϋ λαξευτού τούτου τάφου ό δρόμος καί μέρος τοϋ θαλάμου, φυσικά μάλλον άφοΰ κατέρρευσε παρά προηγουμένως, άπεκόπη, διά νά ίσοπεδωθή ή έκτασις τής πυράς καί ή ταφή τής πυράς έκαλύφθη κατόπιν διά χωμάτων έκ τοϋ τάφου, τά όποια περιεϊχον ήδη οστά καί άγγεϊα. Καθώς τό στρώμα τοϋ έρυθροΰ χώματος ήτο ένιαϊον, ή ταφή τής πυράς πρέπει νά παρέμεινεν άδιατάρακτος καί ή τυχόν άταξία τών εύρημάτων συνδέεται μέ τήν πρώτην έπιχωμάτωσιν. Τάφος Ε (είκ. 5). Ενδιαφέροντα εύρήματα έ'δωσε μία παιδική προφανώς ταφή προς τήν κορυφήν τοϋ υψώματος.'η ταφή έ'λαβε χώραν έντός λάκκου πλά
338 Πρακτικά τής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1960 τους 0.80 μ., την μίαν πλευράν τοϋ οποίου συνεκράτει τοιχάριον έξ άργών λίθων μήκους 1.12 μ. Εντός τοϋ λάκκου εΰρέθησαν 7 μικρά άγγεϊα, έκ των οποίων τό έν ήτο θήλαστρον, 15 χρυσαϊ χάνδραι καί άλλαι έξ ημιπολύτιμων λίθων, έν έξάρτημα περιδέραιου έκ κυανοϋ λίθου(πίν. 273α). Αλλ ή έκπληξις, την οποίαν παρέσχεν ό καθαρισμός τοϋ τάφου, ήσαν τέσσαρα χρυσά έλάσματα, άτινα έ'φερον εκτυπον παράστασιν παιδικής μορφής κατ ένώπιον (πίν. 273β). 'Ο συνολικός αριθμός των άγγείων, τά όποια συνεκολλήθησαν άπό τούς τάφους τοϋ Καμινιού, άνέρχονται εις 177. Την μεγαλυτέραν άναλογίαν άποτελοΰν οί ψευδόστομοι αμφορείς (εΰρέθησαν έν όλω 40), κατόπιν έρχονται οί στάμνοι (33). 'Ο άριθμός των κυλικών είναι άντιθέτως μικρός, εΰρέθησαν μόνον 2 μετά ποδός καί 5 άνευ παδός. Τά άγγεϊα ταΰτα είναι βέβαια έγχωρίου κατασκευής. 'Ο πηλός είναι γενικώς ανοικτού χρώματος, συνήθως ύποκιτρίνου καί σπανιώτερον καστανού. Συχνά φέρουν ύπόλευκον επίχρισμα. 'Η διακόσμησις είναι απλή καί χρονολογικούς άνάγεται εις την τελευταίαν φάσιν τής ύστερομυκηναϊκής έποχής καί προχωρεί εις την ύπομυκηναϊκήν1, ιδίως των άγγείων των τάφων Γ καί Ε 1. Διά τήν διάδοσιν των άγγείων μέ όκτάποδας βλ. Stubbings, BSA 1947, 23 κ.έ.
Νικολάου Ζαφειροπούλου : Άνασκαφα'ι Νάξου 339 (πίν. 274γ, 275 α.γ). Ιδιαιτέραν ομάδα άποτελοϋν οί ψευδόστομοι αμφορείς, των οποίων ή επιφάνεια καλύπτεται ύπο πλούσιας διακοσμήσεως κατά τον πυκνόν ρυθμόν. Τά διακοσμητικά θέματα περιλαμβάνουν συνήθως πτηνά καί μορ- φάς του θαλασσίου κόσμου, ίχθΰς, όκτάποδας, αστέρας1 (πίν. 276, 277α.β). Χαρακτηριστικόν σχήμα είναι αί ύδρίαι μετά ηθμοειδούς προχοής (πίν. 277γ). 'Η λατρευτική σημασία των τοιούτων άγγείων εχει ήδη σημειωθή. Εκ των οκτώ άνευρεθεισών ύδριών τέσσαρες μέν προήρχοντο έκ τοϋ εσωτερικού των τάφων, έκ των άλλων ή μία εόρέθη όπισθεν του τοιχαρίου εις τον δρόμον τοϋ τάφου Α καί αί υπόλοιποι εξω των τάφων, έντός μικρών λάκκων (πίν. 278). Αποτελούν κτερίσματα παιδικών ταφών ή, όπως φαίνεται πιθανώτερον, συνδέονται προς σπονδάς, α'ίτινες έγίνοντο εις τον χώρον τών ταφών; 'Τπέρ τής τελευταίας έκδοχής συνηγορεί καί τό γεγονός ότι άρκετά άγγεΐα εύρέθησαν εις την νοτίαν κλιτόν, όπου δεν ύπήρχον τάφοι, εις μικρόν βάθος άπό την επιφάνειαν του εδάφους. Καθώς τά περισσότερα ήσαν άκέραια, θά ήτο παράδοξον νά προέρχωνται έξ άπορρίψεων άπό τό εσωτερικόν τών τάφων εις περί- πτωσιν τακτοποιήσεως διά νέαν ταφήν. Τρία μάλιστα άγγεΐα μία πρό- χους, εις άμφορεύς καί εις ψευδόστομος άμφορίσκος εΐχον καλυφθή διά λίθων. 'Η συγγένεια τής ύστερομυκηναϊκής κεραμικής τής Νάξου μετά τών άγγείων τής Ρόδου έ'χει ήδη τονισθή1 3.Τήν 2 εποχήν αυτήν τών άναστατώσεων καί καταστροφών διά τήν ήπειρωτικήν Ελλάδα, κατά τήν οποίαν τό κέντρον τής βαρύτητος φαίνεται νά μεταφέρεται προς τάς οδούς τοϋ ιωνικού άποικισμοΰ, εις τάς νήσους άναπτύσσονται κοιναί πολιτιστικά! σχέσεις, αΐτινες άντανα- κλοΰν εις τάς δυτικάς άκτάς τοϋ Αιγαίου (Περατή, Μονεμβασία). Τά ιδιόρρυθμα σχήματα τών άγγείων τής Νάξου ευρίσκουν άντίστοιχα παραδείγματα έν Ρόδω (ύδρίαι μετά ηθμοειδούς προχοής: Annuario 1923/4, 136 εΐκ. 58,137 είκ. 59, μεγάλοι άσκοί, ώς όπίν. 275β: CV.Copenhague πίν. 48,1). Τά έκχρυ- σοΰ ελάσματος βουκράνια άπαντοΰν είς τάφους τήτ Ρόδου (Clara Rhodos I, 64) καί Περατής (ΠΑΕ 1956, πίν. 15β). Από τά δύο αυτά μέρη είναι γνωστά ειδώλια τοϋ τύπου τών θρηνωδών (πίν. 279α.β), βλ. Annuario ε.ά. 172 είκ. 99, 174 είκ. 101. ΠΑΕ 1953, 99 είκ. 11. Ό νέος αύτός τύπος υποδηλώνει μεταβολήν τοϋ νοήματος, τοϋ οποίου είναι φορεύς, διότι δεν παριστα πλέον μορφήν θεάς ούτε φυσικά είναι παιδικόν άθυρμα. Θυσίαι ζώων, όπως είς τον τάφον Δ, διά τον μυκηναϊκόν κόσμον άποτελοϋν σπάνιον, αν οχι έντελώς 1. Desborough, ε.ά. 13. 2. Ή διακόσμησις τοϋ ψευδοστόμου άμφορέως της Μονεμβασίας, ΠΑΕ 1956, πίν. 103β (αριστερά), της οποίας τα άγγεΐα έθεωρήθησαν παράδειγμα τοπικής ιδιορρυθμίας, έμφανίζεται καί είς τον άμφορέα 1748 έκ τοϋ τάφου Α (πίν. 274β).
340 Πρακτικά τής 'Αρχαιολογικής 'Εταιρείας 1960 άγνωστον φαινόμενον1, απαντούν όμως εις Περατήν. Προς τά ευρήματα των τάφων τής Περατής συνδέει καί ή έμφάνισις των σιδηρών έγχειριδίων*, ή όποια προαναγγέλλει την νέαν εποχήν. ΝΙΚΟΛΑΟΣ Σ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ 1 2 3 1. Nilsson, GGR I, 375 κ.έ. Mylonas, AJA 1948, 59. 2. ΠΑΕ 1953, 98 καί 1955, 102. 3. ΠΑΕ 1954, 98.
ΠΑΕ 1960. 38. αναςκαφαι ναξου Πιναξ 265 α. Κατώτερον στρώμα του τάφου Α. β. Όμάς αγγείων του τάφου Α.
Πιναξ 266 ΠΑΕ I960 38. ΑΝΑΣΚΑΦΑΙ ΝΑΞΟΥ
ΠΑΕ 1960. 38. αναςκαφαι ναξου Πιναξ 267 α. Συγκέντρωσις όστων εις τον τάφον Β. β. Ή είσοδος τοϋ τάφου Β.
ΠίΝΑΞ 268 ΠΑΕ 1960. 38. αναςκαφαι ναξου
ΠΑΕ 1960. 88. αναςκαφαι ναξου Πιναξ 269 β. Κτερίσματα τοϋ τάφου Γ.
ΠίΝΑΞ 270 ΠΑΕ 1960. 38. αναςκαφαι ναξου α. Αγγεία τοϋ τάφου Γ. β. Ταφή εις τήν πυράν τοϋ τάφου Δ.
ΠΑΕ I960. 38. αναςκαφαι ναξου Πιναξ 271 α - γ. Αγγεία είς τήν πυράν τοϋ τάφου Δ.
ΠίΝΑΞ 272 ΠΑΕ 1960. 38. αναςκαφαι ναξου β α - β. Αγγεία εις τό εσωτερικόν τοϋ τάφου Δ.
ΙΊΑΒ 1960. 38. αναςκαφαι ναξου Πιναξ 273 α. Ό τάφΰς Ε.
ΠίΝΑΞ 274 ΠΑΕ 1960. 38. αναςκαφαι ναξου α - β. νρευδόστομοι αμφορείς έκ τοϋ τάφου Α. β γ. Κέρνος έκ τοϋ τάφου Γ. δ. Πρόχους έκ τοϋ τάφου Β.
ΠΑΕ I960. 38. αναςκαφαι ναξου Πιναξ 275 α. Πτηνόσχημον άγγεϊον έκ τοϋ τάφου Γ. β. Ασκός έκ τοϋ τάφου Γ. γ. Αριστερά : πυξίς έκ τοΰ τάφου Ε, δεξιά : στάμνος έκ τοϋ τάφου Γ.
ΠίΝΑΞ 276 ΠΑΕ 1960. 38. αναςκαφαι ναξου
ΠΑΕ 1960. 38. αναςκαφλι ναξου Πιναξ 277 α a - β. Τευδόστομοι άμφορεϊς έκ τής πυράς τοϋ τάφου Δ. β γ. 'Υδρίαι μετ ηθμοειδούς προχοής.
ΠίΝΑΞ 278 ΠΑΕ I960. 38. αναςκαφαι ναξου α. 'Τδρίαι έκ τής Ν. κλιτύος τοΰ λόφου. β. 'Χδρία εις τόν δρόμον τοΰ τάφου Α.
ΠΑΕ I960. 38. αναςκαφαι ναξου Πιναξ 279 β. Μυκηναϊκά ειδώλια. Όπισθία 8ψις.