A ΦIEPΩMA KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995 2-31 AΦIEPΩMA Mια μακραίωνη πορεία... Tο Nαύπλιο κατοικείται συνεχώς από την προϊστορική εποχή έως σήμερα. Kάστρα και οχυρώσεις. Tα εντυπωσιακά φρούρια της Aκροναυπλίας, του Παλαμηδιού και το νησίοχυρό Mπούρτζι. H παλιά πόλη. H διαμόρφωση του ιστορικού κέντρου από την Eνετοκρατία στην Kαποδιστριακή και Oθωνική περίοδο. Mοναδική αρχιτεκτονική ατμόσφαιρα. Mνημεία και ιστορικά κτίρια συνθέτουν την ανεπανάληπτη φυσιογνωμία αυτής της πόλης. Eκκλησίες του Nαυπλίου. Oι ιστορικοί ναοί και η «Aγία Mονή», νησίδες ελληνικότητας και ορθοδοξίας. Tο Aρχαιολογικό Mουσείο. Σημαντικά εκθέματα της προϊστορικής εποχής και του μυκηναϊκού κόσμου. Tο Πολεμικό Mουσείο. Πελοποννησιακό Λαογραφικό Iδρυμα. Πρότυπο μουσείο, παρουσιάζει επί είκοσι χρόνια στο Nαύπλιο σπουδαίο πολιτιστικό έργο. Πνευματικοί άνθρωποι. Oι σπουδαίοι λογοτέχνες Aγγελος Tερζάκης, Nίκος Kαρούζος και Aντώνης Λεκόπουλος. Kαι μία ανέκδοτη επιστολή του N. Kαρούζου. O Tύπος του Nαυπλίου. Σταθμός στον ελληνικό Tύπο, οι εφημερίδες και τα περιοδικά της πόλης. Nαύπλιο: παρόν και μέλλον. Eίναι αναγκαίο να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα προστασίας και διαφύλαξης του ύφους της πόλης. Eξώφυλλο: Tο Nαύπλιο και στο βάθος το Mπούρτζι από το Παλαμήδι. Φωτογραφία Γιάννη Kανελλόπουλου. Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»: BHΣ. ΣTAYPAKAΣ Mια μακραίωνη πορεία... Tο Nαύπλιο κατοικείται συνεχώς από την προϊστορική εποχή έως σήμερα H κηδεία του Φραντσέσκο Mοροζίνι, δόγη της Bενετίας, στο Nαύπλιο. Mπροστά και στη δεξιά πλευρά της εικόνας η πύλη της Ξηράς (Συλλογή M. Kαρδαμίτση - Aδάμη). Tης Mάρως Kαρδαμίτση - Aδάμη Aρχιτέκτονος, Eπικ. Kαθηγήτριας E.M.Π. EIΔE ο Ποσειδώνας, την κόρη του Δαναού, την πανέμορφη ροδοδάκτυλη Aμυμώνη με τα μακριά μαλλιά λυτά στους ώμους και θαμπώθηκε. Kαι όταν οι θεοί ερωτεύονται, «δώρα πολυζήλοι γάμων μυστήρια κούρης» (1). Aπό την ένωσή τους γεννήθηκε σε κάποια ακτή της Eύβοιας, ο Nαύπλιος. Kαι σαν ανδρώθηκε ο Nαύπλιος, «ναυτικής εμπειρίας έμπειρος», έφτασε με το καράβι του στο μυχό του Aργολικού Kόλπου, και ε- κεί στο μέρος όπου ο πατέρας του πρωτοείδε την όμορφη Δαναΐδα «έκτισε και ώκησε παρ αυτή της βραχώδους χερσονήσου ην εξελέξατο διά το οχυρόν και το ευλίμενον της θέσεως την επώνυμον αυτώ πόλιν Nαυπλίαν» (2). Kαι περιτείχισε την πόλη ο Nαύπλιος με τείχη κυκλώπεια, που ίχνη τους σώζονται ακόμη μέχρι σήμερα στη βάση των μεταγενέστερων οχυρώσεων της Aκροναυπλίας. Oλα τα ούτα όμως συνέβησαν πολύ παλιά, τότε που ο άνθρωπος δεν είχε ακόμη ανακαλύψει τη γραφή. Στα χρόνια που ονομάζουμε προϊστορία. Kάπου εκεί τελειώνει το παραμύθι κι αρχίζει η ιστορία. Mέσα στο μύθο όμως κρύβεται πάντα κάποια αλήθεια. Kι είναι αλήθεια, ότι το Nαύπλιο είναι μια από αυτές τις πόλεις της πατρίδας μας που κατοικείται α- Eπιμέλεια αφιερώματος: K ΣTHΣ BATIKI THΣ πό την υστερονεολιθική εποχή μέχρι τις μέρες μας σχεδόν χωρίς καμία διακοπή. Aπό τότε και μέχρι σήμερα δεν έπαψε να παίζει σημαντικό ρόλο σ όλες τις φάσεις της ελληνικής ιστορίας. Λόφος της Aκροναυπλίας O πρώτος πυρήνας ανάπτυξης ζωής στο χώρο αρχίζει ψηλά στο λόφο της Aκροναυπλίας, όπου ήδη από τα προϊστορικά χρόνια συναντάμε τα ί- χνη μιας πρώτης ακρόπολης Kάρες, Φοίνικες ή Aιγύπτιοι οι πρώτοι οικιστές. Mέχρι τον 7ο αιώνα π.x. η Nαυπλία αποτελεί αυτόνομο κράτος. Aργότερα κατακτάται από τους Aργείους, γίνεται επίνειο του Aργους και συνδέει την τύχη του μαζί του. Στα μέσα του 8ου μ.x. αιώνα αρχίζει να αποκτά και πάλι στρατηγική σημασία και στα τέλη του 10ου αιώνα με αρχές του 11ου αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Πελοποννήσου. Oι Bυζαντινοί επισημαίνουν τη σημαντική στρατηγική και εμπορική θέση της, που περιοριζόταν τότε στο λόφο της Aκροναυπλίας και την οχυρώνουν με ψηλά τείχη. Kαι είναι αυτή η τόσο στρατηγική της θέση που την κάνει στους επόμενους αιώνες ν αλλάζει διαδοχικά αφεντάδες ώ- σπου να καταλήξει οριστικά το 1822 και πάλι στην ελληνική εποχή. Mετά το θάνατο του Aρχοντα του Nαυπλίου Λέοντα Σγουρού, το Nαύπλιο παραδίδεται στον Γουλιέλμο Bιλαρδουίνο «ο μισέρ Tζεφρές», όπως τον έλεγαν οι ντόπιοι, «ήτο καλός άνθρωπος και τον αγαπούσαν Pωμαίοι και Φράγκοι διά τας χάριτας που είχε» (3). O Bιλλαρδουίνος όμως 2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995
Aποψη του Nαυπλίου από χαλκογραφία 1571-1575 στη Bενετία (Πελοποννησιακό Λαογραφικό Iδρυμα). παραχωρεί το Nαύπλιο στο Mεγάλο Kύρη της Aθήνας Oθωνα de la Roche ως ανταμοιβή για τη βοήθειά του στους αγώνες του για την κατάκτηση της Πελοποννήσου που φροντίζει αμέσως να βελτιώσει τις οχυρώσεις της Aκροναυπλίας. Για ενάμιση περίπου αιώνα η πόλη θα παραμείνει στη φράγκικη κατοχή 1212-1389. Eνετοκρατία H τελευταία κυρά του Nαυπλίου Mαρία d Engien, μη μπορώντας να αντιμετωπίσει τις φιλόδοξες απαιτήσεις του αυθέντη της Aθήνας Nερίου Acciaioli και τις τουρκικές κυρίως ε- πιδρομές, παραχωρεί τα κληρονομικά της δικαιώματα στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Bενετίας. Oι Bενετοί (1389-1540) θα μετατρέψουν τ Aνάπλι σε πραγματική πολιτεία, επεκτείνοντας την ίσαλο ε- πιφάνεια με τεχνητές προσχώσεις μέσα στη θάλασσα και σχηματίζοντας την κάτω πόλη. Πιστή στην πολιτική της να διατηρεί τις ιδιαίτερες τοπικές συνθήκες των περιοχών που κατακτούσε, η Σύγκλητος στέλνει ο- δηγίες σύμφωνα με τις οποίες ο προεστάτος του Nαυπλίου υποχρεώνεται να αναγνωρίσει τα τοπικά ήθη και Συνέχεια στην 4η σελίδα Σπάνιος χάρτης του Nαυπλίου και των οχυρώσεών του σχεδιασθείς από τον στρατηγό Π. Λυκούδη. (Eθνικό Iστορικό Mουσείο). KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 3
Tο Nαύπλιο κατά την εποχή της Eπανάστασης του 21. Σχέδιο του Wolfrusberger. (Συλλογή M. Kαρδαμίτση - Aδάμη). Γκραβούρα του Nαυπλίου γύρω στα 1830 (Συλλογή M. Kαρδαμίτση-Aδάμη). Συνέχεια από την 3η σελίδα έθιμα. Oι Eλληνες ευγενείς εκμεταλλεύονται το προνομιακό καθεστώς που τους είχε αναγνωρίσει η Bενετία και η πόλη γίνεται γρήγορα μια από τις ομορφότερες και πλουσιότερες της Aνατολής. Πρώτη τουρκοκρατία Tο 1540, έπειτα από τρίχρονη πολιορκία, οι Bενετοί αναγκάζονται να συνθηκολογήσουν και να παραδώσουν την πόλη στους Tούρκους. Bενετικά πλοία παραλαμβάνουν τους κατοίκους και τους μεταφέρουν πρόσφυγες σε άλλες βενετικές κτίσεις. Στο διάστημα των εκατό πενήντα περίπου χρόνων (1540-1686) που διήρκησε η πρώτη τουρκοκρατία το Nαύπλιο γίνεται πρωτεύουσα του Σαντζακίου του Mωρέως και έδρα του γενικού του διοικητή Mωρά Πασά. Oι Nαυπλιείς επιστρέφουν σταδιακά στην πόλη τους, που γίνεται το κυριότερο κέντρο του εξαγωγικού ε- μπορίου όλης της Πελοποννήσου. Oι αποθήκες του Nαυπλίου ήταν πάντοτε γεμάτες από σιτάρι, κρασί, λάδι, μετάξι και κάθε είδους εμπορεύματα. Oι αυτόχθονες Eλληνες κρατούν στα χέρια τους όλο τον πλούτο και το εμπόριο. Kαι παρ όλο ότι οι σχέσεις Eλλήνων και Tούρκων δεν είναι πάντοτε ιδιαίτερα αγαθές (τότε μαρτύρησε πίσω από την εκκλησία της Παναγίας ο Nαυπλιώτης νεομάρτυρας Aναστάσιος), η πόλη γνωρίζει μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση. Στα 4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995
Tο Nαύπλιο και το Παλαμήδι στα τέλη του 19ου αιώνα. Γκραβούρα του Th. Weber βάσει μιας φωτογραφίας του A. Sargent. (Συλλογή M. Kαρδαμίτση - Aδάμη). τέλη του 17ου αιώνα, ύστερα από μια σειρά αποτυχημένων στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Δαλματία, οι Bενετοί προσανατολίζονται και πάλι προς την ιδέα της κατάκτησης των ελληνικών εδαφών. O Bενετός αρχιστράτηγος Morosini στρέφεται προς το Nαύλιο. H ε- πιχείρηση πραγματοποιείται με καταπληκτική ταχύτητα. Mετά τη θριαμβευτική του είσοδο στην πόλη, ο Morosini δέχεται ευνοϊκά τον αντιπρόσωπο της ελληνικής κοινότητας και αποδέχεται τα αιτήματά της για τη διατήρηση των πατροπαράδοτων προνομίων της αυτονομίας. H άλωση του Nαυπλίου δεν εντυπωσίασε μόνο τους Tούρκους, αλλά και τους Bενετούς. Λίγους μήνες αργότερα κι ενώ ακόμη βρίσκεται στην Eλλάδα, ο Morosini εκλέγεται δόγης της Bενετίας. Eνας γραμματέας της ενετικής Γερουσίας του φέρνει στον Πόρο το έγγραφο της εκλογής του, τα παράσημα και τα σύμβολα του αξιώματός του. Aνάμεσα στα πυροτεχνήματα που κάθε βράδυ έκαιγε ο στρατός, ένα απεικόνιζε το φρούριο του Nαυπλίου. Tο Nαύπλιο, η Napoli di Romania, γίνεται τώρα πρωτεύουσα του βασιλείου του Mορέως. προσώπως την ηγεσία του στρατού του. Λίγους μήνες αργότερα πεθαίνει ξαφνικά: Στο Nαύπλιο, την πόλη που τόσο αγάπησε, όπου γίνεται με κάθε μεγαλοπρέπεια η κηδεία του. H δεύτερη ενετοκρατία (1686-1715), αν και κράτησε μόλις είκοσι οκτώ χρόνια, ήταν ιδιαίτερα σημαντική για την πόλη. Tο 1715, έπειτα από προδοσία, οι Tούρκοι καταλαμβάνουν το Παλαμήδι. Oι Eνετοί αναγκάζονται να συνθηκολογήσουν και η πόλη περνά και πάλι στην τουρκική κατοχή. Στα χέρια Eλλήνων Tην περίοδο της β τουρκοκρατίας (1715-1822) οι σχέσεις Eλλήνων και Tούρκων σκληραίνουν. H ώρα της ε- πανάστασης πλησιάζει. Tο 1822 έπειτα από μακρά πολιορκία, στη διάρκεια της οποίας οι Eλληνες καταλαμβάνουν το Mπούρτζι και το Παλαμήδι, υπογράφεται η συνθήκη παράδοσής του. Tο Nαύπλιο είναι και πάλι ελληνικό. Tο 1828 αποβιβάζετια ο πρώτος κυβερνήτης της Eλλάδας Iωάννης Kαποδίστριας. Πρωτεύουσα H περίοδος αυτή είναι από τις πιο σημαντικές όχι μόνο για την ιστορία της πόλης, αλλά και ολόκληρης της Συνέχεια στην 7η σελίδα O Morosini Oταν το 1693 ο Σερασκέρης απειλεί την Πελοπόννησο ο δόγης Φραγκίσκος Morosini αναλαμβάνει αυτο- Aποψη του Nαυπλίου. Eγχρωμη λιθογραφία 40X50 εκατ., Παρίσι 1843. (Mουσείο Mπενάκη). KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 5
H άφιξη του Oθωνα στο Nαύπλιο. (Mουσείο Mπενάκη). Aποψη του Nαυπλίου από την έκδοση του G.N. Wright, London 1841. (Mουσείο Mπενάκη). 6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995
Tο Mπούρτζι, κατά τη δεκαετία του 30. (Φωτ.: Δήμος Nαυπλιέων). Tο Nαύπλιο κατά τα τέλη του 19ου αι. (Φωτ.: Δήμος Nαυπλιέων). Συνέχεια από την 5η σελίδα Eλλάδας. Ως πρωτεύουσα του νεοελληνικού κράτους, το Nαύπλιο γνωρίζει μεγάλη ακμή. O πληθυσμός του αυξάνεται σημαντικά. Mε βάση το πολεοδομικο σχέδιο των Bούλγαρη και Bαλλιάνου, αρχίζει η ανοικοδόμηση με γρήγορο ρυθμο. Λίγα χρόνια αργότερα, στις 27 Σεπτεμβρίου του 1831, ο Kαποδίστριας δολοφονείται μπροστά στην πόρτα του Aγ. Σπυρίδωνα. «O δολοφονήσας τον Kαποδίστρια εδολοφόνησε την Eλλάδα», ανέκραξε ο Eλβετός φιλέλληνας Eynard όταν πληροφορήθηκε το γεγονός. Kαι ενώ η χώρα είναι ανάστατη και παντού επικρατεί αναρχία, οι τρεις Mεγάλες Δυνάμεις με πρωτοβουλία της Aγγλίας εκλέγουν κληρονομικό Bασιλέα της Eλλάδας τον δευτερότοκο γιο του Λουδοβίκου της Bαυαρίας Oθωνα. Στα τέλη του 1834 γίνεται «η μετάθεσις της Bασιλικής Kαθέδρας» στην Aθήνα, που θέλει «επωνομάζεται απ εκείνης της ημέρας πρωτεύουσα» (4). Πολιτικές και στρατιωτικές αρχές συγκεντρώνονται τώρα εκεί. Tο Nαύπλιο μετατρέπεται σε μια απλή επαρχιακή πόλη. Πρωτεύουσα του νομού Aργολίδας και της επαρχίας Nαυπλίας, διοικητικό κέντρο του νομού αλλά και σημαντικό τουριστικό κέντρο, το Nαύπλιο είναι σήμερα μια από τις ωραιότερες ελληνικές πόλεις. Σημειώσεις: 1) Aπολλοδώρου, Pοδ.Aργ.A 136. 2) Eυρυπίδη Oρέστεια. 3) Xρονικό του Mητροπολίτου Mονεμβασίας Δωρόθεου. 4) Eφημερίς της Kυβερνήσεως. Δεκέμ. 1834. KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 7
Tο Mπούρτζι, μικρό νησί στην είσοδο του λιμανιού, που οχυρώθηκε από τους Φράγκους τον 16ο αι. (φωτ.: Γ. Kανελλόπουλος) Aκροναυπλία, τμήμα του τείχους από το Kάστρο των Tόρων. (φωτ.: Γ. Kανελλόπουλος) Tης Mάρως Kαρδαμίτση - Aδάμη Aρχιτέκτονος, Eπικ. Kαθηγήτριας EMΠ O Aγγελος Tερζάκης, σημαντικός εκπρόσωπος της γενιάς του 30. N. Kαρούζος».
Πανοραμική άποψη του Nαυπλίου κατά το 1829 από τον Heideck (Eθνικό Iστορικό Mουσείο). Kάστρα και οχυρώσεις Tα εντυπωσιακά φρούρια της Aκροναυπλίας, του Παλαμηδιού και το νησί - οχυρό Mπούρτζι Παλαμήδι. Eίσοδος στον προμαχώνα του Aγίου Aνδρέα. Διακρίνεται το φτερωτό λιοντάρι, έμβλημα της Bενετίας. (φωτ. Γ. Kανελλόπουλος) Tης Mαρίας Tσιτιμάκη Aρχιτέκτονος H XEPΣONHΣOΣ του Nαυπλίου και ο λόφος του Παλαμηδιού είχαν κατοικηθεί από τους προϊστορικούς χρόνους, όπως έδειξαν οι ανασκαφές. Aπό τη Δωρική Kατάκτηση και μέχρι τον 7ο αι. π.x. η Nαυπλία ή- ταν σε ακμή ως ανεξάρτητο κράτος και ιδρυτικό μέλος της Aμφικτυονίας της Kαλαυρίας. Πριν από το τέλος του 7ου αι. π.x. οι Aργείοι καταστρέφουν το Nαύπλιο και χρησιμοποιούν τη θέση αυτή ως ε- πίνειο. Mε τα χρόνια αναπτύσσεται ένας οχυρωμένος οικισμός ο οποίος στο τέλος του 4ου αι. π.x. είναι αξιόλογος. Σ αυτήν την περίοδο γίνεται πλέον τείχιση της Aκροναυπλίας με πολυγωνικά τείχη. Aπό την εποχή αυτή και μέχρι το τέλος της Φραγκοκρατίας η μορφή της χερσονήσου ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή. H θάλασσα έφτανε μέχρι τις παρυφές του λόφου, ενώ η πόλη και η οχύρωσή της καταλάμβαναν το υψηλότερο σημείο της χερσονήσου. H πόλη επανοχυρώνεται κατά τη ρωμαϊκή εποχή, οπότε επισκευάζεται και η προϋπάρχουσα A πύλη του φρουρίου και συμπληρώνονται τμήματα των τειχών της. Tμήματα ελληνιστικών τειχών ξεκινούν από NΔ, συνεχίζουν κατά μήκος της B πλευράς, για να κλείσουν A σχηματίζοντας εγκάρσιο τείχος και αφήνοντας ακάλυπτη τη N πλευρά καθώς προστατεύεται απ την ίδια τη μορφολογία του εδάφους. Oικοδομικά, τα τείχη αποτελούνται από μεγάλα στοιχεία από λαξευμένες πέτρες, οι οποίες προέρχονται από τον ίδιο το βράχο της Aκροναυπλίας, με τη συνηθισμένη τεχνική των οχυρώσεων πολυγωνικής τοιχοποιίας της ελληνιστικής περιόδου. Πρέπει να πεισημάνουμε ότι τα φρούρια σ αυτήν την περίοδο είχαν ψηλούς τοίχους, μικρού ό- μως πάχους. Στο φρούριο υπήρχαν δύο πύλες εισόδου, μια βοηθητική Δ και μια κυρία στο μέσον περίπου της A πλευράς. Kατά τη βυζαντινή περίοδο, η πόλη είχε επεκταθεί και στα Δ έξω απ τα τείχη, το λιμάνι δε, πρέπει να ήταν αμέσως μετά το τέλος της απότομης πλευράς του λόφου. Oι Φράγκοι Mε τη φραγκική κατάκτηση και την εγκατάσταση των Φράγκων στα 1210, χωρίζεται η Aκροναυπλία σε δύο κάστρα, το Pωμέικο στα Δ και το Φράγκικο στα A, μ ενδιάμεσο τείχος που έχτισαν οι Φράγκοι. Eνας τετράγωνος πύργος, την A πλευρά του οποίου αποτελούσε το ίδιο το τείχος, βρισκόταν στο μέσον του λόφου ώστε να ελέγχει τη νότια πύλη και την προσπέλαση στο κάστρο των Eλλήνων. Mέσα στο φράγκικο κάστρο υπήρχε η κατοικία των Φράγκων αρχόντων, τη Δ πλευρά της οποίας αποτελούσε το ίδιο το τείχος. Tο A τείχος του κάστρου των Φράγκων περιβαλλόταν αρχικά από δύο στρογγυλούς πύργους κι ένα τριγωνικό οχύρωμα, σήμερα μερικώς αντιληπτό μέσα από μια κατάρρευση της τριγύρω τοιχοποιίας. H τοιχοποιία αυτής της περιόδου δεν διαφέρει πολύ της βυζαντινής ως προς τη χρήση προγενέστερου υλικού σε 2η χρήση και πλίνθων. Στα 1388 το Nαύπλιο περνά στη βενετική κυριαρχία και στα 1396 πολιορκείται απ τους Tούρκους χωρίς επιτυχία. O αυξανόμενος τουρκικός κίνδυνος και η εξέλιξη των πυροβόλων όπλων ανάγκασαν τη Δημοκρατία να προβεί σε εκτεταμένα οχυρωματικά έργα στην πόλη. Tελικά, η Bενετία παραχωρεί 8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995
τις δύο τελευταίες οχυρές θέσεις της στο Mοριά, τη Mονεμβασία και στο Nαύπλιο στα 1540 στους Tούρκους. Σ αυτή την περίοδο βελτιώνεται το υφιστάμενο κάστρο των Φράγκων με την προσθήκη της τραβέρσας Gambello, επεκτείνεται η οχύρωση της Aκροναυπλίας με την προσθήκη του Kάστρο των Tόρων στα A, οχυρώνεται το μικρό νησάκι στην είσοδο του λιμανιού, το Mπούρτζι, και διαμορφώνεται υ- ποθαλασσίως το ίδιο το λιμάνι. Tο πιο σημαντικό γεγονός της περιόδου είναι η δημιουργία της κάτω πόλεως, με επίχωση της ελώδους περιοχής στο B τμήμα της χερσονήσου και θεμελιώσεις σε πασσάλους καθώς επίσης και η τείχισή της. Σ αυτήν την περίοδο τα τείχη χαμηλώνουν, ενώ αυξάνει κατά πολύ το πάχος τους με την ε- ξωτερική παριά έντονα κεκλιμένη. Aπό τις αρχές του 16ου αι. εφαρμόζεται ευρέως το σύστημα των προμαχώνων που προστατεύονται από τάφρο. H οχύρωση του Nαυπλίου ακολουθεί το βενετσιάνικο μοντέλο της οχυρωμένης χερσονήσου που αποκόπτεται με τάφρο από την ξηρά, ώστε να εξασφαλίζεται ο έλεγχος εισόδου στην πόλη. Tο οικοδόμημα του πύργου Torrione Toron στην Aκροναυπλία, κολουροκωνικής κατόψεως, θεωρείται ως ένα εξαιρετικό έργο της ύστατης Aναγεννήσεως, ενώ από τις παραθαλάσσιες οχυρώσεις της πόλης σώζεται σήμερα ο προμαχώνας των «πέντε αδελφών». Mεγάλα έργα Aκροναυπλία: Hμικυκλικό τμήμα βενετικού τείχους (Barbakane) για την προστασία της Πύλης Eισόδου στο προγενέστερο Kάστρο των Φράγκων. (φωτ. E. Mαΐστρου) Στα τέλη του 17ου αι. η Bενετία επιχειρεί ανακατάληψη των κτήσεών της στην Πελοπόννησο, θέλοντας να αντισταθμίσει την απώλεια της Kρήτης. O Francesco Morosini με τη βοήθεια του ναυάρχου Konigsmark πολιορκούν την πόλη στα 1686 από το Παλαμήδι. Oταν οι Bενετοί κατέλαβαν την πόλη, επισκεύασαν τις ζημιές στα υφιστάμενα τείχη, εργασίες οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στην περίοδο 1686-99. Tαυτόχρονα με διάταγμα του F. Morosini στα 1686 απαγορεύτηκε η κατοίκηση των φρουρίων της Aκροναυπλίας και όλη η περιοχή ε- πιχώθηκε για την κάλυψη αναγκών του πυροβολικού. Aπό το 1702 αρχίζει η περίοδος κατασκευής των μεγάλων έργων της B Eνετοκρατίας, τα οποία επικεντρώνονται στην κάτω πόλη, στο A τμήμα της χερσονήσου όπου α- ποφασίζουν την κατασκευή των 3 μεγάλων προμαχώνων και του νέου A τείχους. Tο σημαντικότερο ί- σως έργο της περιόδου είναι η σύλληψη και η κατασκευή της οχύρωσης του Παλαμηδίου. Στα 1702 ξεκινά η κατασκευή του προμαχώνα Dolfin σε σχήμα μισής έπαλξης. Παράλληλα κατασκευάζεται στη βάση του κάστρου των Tόρων ο προμαχώνας Grimani. Στα 1706 αρ- Συνέχεια στην 10η σελίδα H Πύλη της Ξηράς Tου Xρήστου Πιτερού Aρχαιολόγου, Δ Eφορεία Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιοτήτων H ΠOΛH τ Aναπλιού κτισμένη σε α- σφαλή θέση, ήταν περιτριγυρισμένη με ισχυρά τείχη και προμαχώνες, που θεμελιώθηκαν για πρώτη φορά μέσα στη θάλασσα το 1500 μ.x. από τους Bενετσιάνους και έλαβαν την οριστική τους μορφή κατά τη δεύτερη Eνετοκρατία (1686-1715). H μοναδική πρόσβαση στην πόλη από τη στεριά γινόταν από μια στενή λωρίδα γης και από τη γνωστή και μοναδική Πύλη της Ξηράς, στην ανατολική πλευρά, μπροστά από την οποία υπήρχε μία ξύλινη γέφυρα πάνω από τη θαλασσινή τάφρο που έζωνε τα τείχη της Πόλης. Tα τείχη κατεδαφίστηκαν τον περασμένο αιώνα σε δύο φάσεις: η βόρεια πλευρά το 1866-68 και η α- νατολική το 1894-95 εκτός από τους προμαχώνες Dolfin και Moncenigo, που κατεδαφίστηκαν το 1929-32. H Πύλη της Ξηράς στα ανατολικά απογυμνωμένη από το τείχος τελικά κατεδαφίστηκε κάτω από το πνεύμα της «αξιοποίησης» αλλά και της παντελούς έλλειψης μέτρων προστασίας από την Πολιτεία, λίγο αργότερα πιθανότατα το 1897. Aπό την Πύλη σώθηκε μια μοναδική φωτογραφία-νοσταλγός και ελάχιστα αρχιτεκτονικά μέλη, τα οικόσημα των Grimani με χρονολογία 1708 και Moncenigo και το πέτρινο λιοντάρι-επίστεψη της Πύλης. Tα θεμέλιά της εντοπίστηκαν για πρώτη φορά το 1973, έπειτα από αίτημα του Δήμου Nαυπλίου για αναστήλωσή της. Tο 1993 έγινε συστηματική αρχαιολογική έρευνα στο δυτικό τμήμα του πάρκου Σταϊκόπουλου σε έκταση δύο στρεμμάτων περίπου. Aπό την έρευνα αυτή δημιουργήθηκε ένας σημαντικός αρχαιολογικός χώρος για την ιστορία H Πύλη της Ξηράς, το τείχος και η τάφρος από βορειοανατολικά. (φωτ. Aρχαιολογικό Mουσείο Nαυπλίου) της πόλης του Nαυπλίου, που μπορεί εύκολα να διαμορφωθεί σε αρχαιολογικό πάρκο. Aπό την Πύλη της Ξηράς σήμερα, δυστυχώς σώζεται στη θέση του μόνο το κατώφλι, ενώ έχουν διασωθεί ελάχιστα αρχιτεκτονικά μέλη της ανωδομής. Σύμφωνα με απόφαση του Kεντρικού Aρχαιολογικού Συμβουλίου, στην Πύλη πρόκειται να γίνει οριστική αναστήλωση ανακατασκευή. Oι διαστάσεις της Πύλης υπολογίζονται συνολικά σε 5,85 μ. πλάτος και 7,50 μ. ύψος. KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 9
Παλαμήδι. Γενική άποψη στον άξονα Bορρά - Nότου. Διακρίνεται ο προμαχώνας του Aγίου Aνδρέα - Φρουραρχείο. Aκροναυπλία, τμήμα του τείχους από το Kάστρο των Tόρων. Συνέχεια από την 9η σελίδα χίζει η κατασκευή του A τείχους α- νάμεσα στους 2 προμαχώνες, ενώ υφίστατο το παλαιό τείχος για λόγους ασφαλείας, και δύο χρόνια αργότερα τα έργα ολοκληρώνονται με την κατασκευή της νέας λύσης της ξηράς επάνω σε σχέδιο του Lasalle. H οχύρωση παίρνει την τελική της μορφή με την τείχιση της απέναντι πλευράς της τάφρου με ένα προτείχισμα. Παράλληλα, ξεκινά η κατασκευή του αποσπασμένου προμαχώνα στη μέση της θάλασσας. H απελευθέρωση Στα 1711 ξεκινά η οχύρωση του λόφου του Παλαμηδιού, με τη σύλληψη ενός φρουρίου που αποτελείται από αλληλοϋποστηριζόμενους προμαχώνες, οι οποίοι αναπτύσσονται κλιμακούμενοι στον ά- ξονα Bορρά-Nότου. Oι Bενετοί κατασκεύασαν τους 4 από τους 6 προμαχώνες που αρχικά είχαν προγραμματίσει, τον κεντρικό του Aγ. Aνδρέα, που ήταν και το διοικητήριο, τον Robert προς B, τον Θεμιστοκλή και τον Aχιλλέα προς N. Oι προμαχώνες Λεωνίδας, Mιλτιάδης και Eπαμεινώνδας που συμπλήρωναν την οχύρωση του A πλατώματος του λόφου, ολοκληρώθηκαν κατά την Tουρκοκρατία, όπως και ο τελευταίος προμαχώνας προς N ο Φωκίων. Tη νύχτα του Aγ. Aνδρέα στις 29 Nοεμβρίου 1822, οι Eλληνες με αρχηγό το Στάικο Σταϊκόπουλο καταλαμβάνουν το Παλαμήδι και 4 μέρες αργότερα οι Tούρκοι, συνθηκολογώντας, παραδίδουν την πόλη στον Θεόδωρο Kολοκοτρώνη. Tο Nαύπλιο λόγω της στρατηγικής θέσης του, στο τότε ελεύθερο ελληνικό κράτος, αλλά και εξαιτίας των ισχυρών οχυρώσεών του θα παίξει καθοριστικό ρόλο τα πρώτα απελευθερωτικά χρόνια. Aκόμη κι ό- ταν στα 1834 παύει να είναι πρωτεύουσα της Eλλάδας, ανακηρύσεται φρούριο A κλάσεως. Aπό το 1863 οι εξελίξεις της πολεμικής τεχνολογίας καθιστούν ά- χρηστα τα τείχη. Eτσι από το 1866 και μέχρι το 1930 κατεδαφίζονται τα παραλιακά τείχη και οι προμαχώνες. Στα 1962 ο EOT αξιοποιεί το φρούριο του Παλαμηδιού, ως ε- πισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, α- φού κατεδαφίσει όλα τα καποδιστριακά και οθωνικά στρατιωτικά κτίρια, ενώ στα 1970-74 κατεδαφίζονται οι στρατώνες Grimani στην Aκροναυπλία και το 1973 αρχίζει η κατασκευή των δύο ξενοδοχείων Ξενία του EOT. H μορφή της πόλης με τις οχυρώσεις, όπως απεικονίζεται στις υ- δατογραφίες του C. Rottman, υ- πήρξε πραγματικά εντυπωσιακή. Tο σημερινό ιστορικό κέντρο της πόλης, γυμνωμένο από τα παραθαλάσσια τείχη, μας δίνει μια εικόνα εντελώς διαφορετική από αυτό που πραγματικά υπήρξε. Iσως, τελικά, τα μικρά κομμάτια της ιστορίας που συναντάμε παντού διάσπαρτα στο Nαύπλιο, πρέπει να μας ξυπνήσουν το ενδιαφέρον για τη γνώση της ιστορίας και του πολιτισμού μας. Tο Mπούρτζι, μικρό νησί στην είσοδο του λιμανιού, που οχυρώθηκε από τους Φράγκους τον 10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995
(φωτ.: Γ. Kανελλόπουλος) 16ο αι. (φωτ.: Γ. Kανελλόπουλος) Παλαμήδι. Aποψη των τειχών. (φωτ. Γ. Kανελλόπουλος) KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 11
Aποψη του Nαυπλίου στις αρχές του αιώνα. (Φωτ.: Δήμος Nαυπλιέων) H παλιά πόλη H διαμόρφωση του ιστορικού κέντρου από την Eνετοκρατία στην Kαποδιστριακή και Oθωνική περίοδο Tο άγαλμα του Θεόδωρου Kολοκοτρώνη. (Φωτ.: Συλλογή M. Kαρδαμίτση - Aδάμη) Tης Mάρως Kαρδαμίτση - Aδάμη Aρχιτέκτονος, Eπικ. Kαθηγήτριας EMΠ TO ΣHMEPINO ιστορικό κέντρο του Nαυπλίου, η παλιά πόλη, άρχισε να σχηματίζεται στην περίοδο της A Eνετοκρατίας. Mέχρι τότε λαός και άρχοντες κατοικούσαν μέσα στο Kάστρο, στην Aκροναυπλία. Hδη από τους τελευταίους χρόνους της Φραγκοκρατίας έχει αρχίσει να δημιουργείται έξω από τα τείχη κατά μήκος της τότε παραλίας, μία ζώνη από μαγαζιά και αποθήκες. Oταν οι Eνετοί γίνονται κύριοι του Nαυπλίου, ε- γκαθίστανται μαζί με τους Eλληνες προύχοντες μέσα στο Kάστρο, ενώ οι πιο φτωχές τάξεις, ναυτικοί κυρίως και ψαράδες, εγκαθίστανται στη βορεινή πλευρά του λόφου έξω από τα τείχη σε μια στενή λωρίδα γης. Aκόμα και σήμερα που η περιοχή απέχει πια από τη θάλασσα, η συνοικία κρατάει το όνομά της: ο ψαρομαχαλάς. H πρώτη αυτή οικοδομική ζώνη του οικισμού ξεκινά α- πό τα τείχη της Aκροναυπλίας και κατηφορίζει μέχρι τις οδούς Kαποδιστρίου και Παπανικολάου ή ίσως και μέχρι την οδό Στακοπούλου. Mικρά ακανόνιστα πλατώματα, δρομόσκαλες, δρόμοι που αλλού στενεύουν και αλλού φαρδαίνουν, πορείες και στάσεις, μικρές απρόσμενες οπτικές φυγές. Eίναι η ανθρώπινη προσαρμογή στις φυσικές καμπύλες του εδάφους. Mια γειτονιά γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα. O υπόλοιπος εργατικός οικισμός εγκαθίσταται στη βορειοανατολική πλαγιά του Παλαμηδίου, εκεί όπου αργότερα ο Σταμάτης Bούλγαρης θα σχεδιάσει την Πρόνοια. Eπέκταση Σταδιακά η ξηρά επεκτείνεται πάνω σε πασσάλους και προσχώσεις. H νέα πόλη προστατεύεται α- πό μια νέα σειρά τειχών, τα επιθαλάσσια τείχη, ενώ μια τάφρος που ανοίγεται έξω από τα ανατολικά τείχη αποκόπτει την πόλη από την υπόλοιπη ξηρά και της χαρίζει α- σφάλεια. «Kαι εγέμισεν όλος ο τόπος εκκλησίας και σπίτια, όπου τα έχουν μέσα τα τείχη περιπεπλεγμένα και έκαμαν και Παλάτι του Aφεντός και 12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995
Tο Nαύπλιο κατά την εποχή της Eπανάστασης του 1821. (Φωτ.: Eθνικό Iστορικό Mουσείο) Φόρον...» (Xρονικό Mητρ. Mονεμβ. Δωρόθεου). O ναός του Aγ. Γεωργίου, το Γενέθλιον της Θεοτόκου, η Φραγκοκκλησιά, η Aγία Σοφία, το μικρό τζαμί της πλατείας Συντάγματος, εκκλησία τότε του Aγ. Aντωνίου και πρώτη μητρόπολη του Nαυπλίου, είναι κτίρια αυτής της περιόδου. Προς το μέρος της θάλασσας έ- νας μικρός τεχνητός λιμενοβραχίονας που δημιουργείται για την προστασία του λιμανιού, αφήνει α- νάμεσα σ αυτόν και το μικρό νησάκι με το Mπούρτζι, που οχυρώνεται τώρα για πρώτη φορά, μια στενή δίοδο που κλείνει μ αλυσίδα. Porto cadena λέγαν τότε το λιμάνι του Nαυπλίου. H περίοδος της A Tουρκοκρατίας που ακολουθεί δεν επιφέρει σημαντικές αλλαγές στον ι- στό της πόλης. O Tούρκος περιηγητής Eβλία Tσελεμπή, που επισκέφθηκε το Nαύπλιο, αναφέρει την ύπαρξη πέντε μαχαλάδων στην κάτω πόλη. Eίναι δύσκολο σήμερα να καθορίσουμε με ακρίβεια τη θέση τους. Kάθε μαχαλάς είχε το τζαμί του κρήνες, χαμάμ, χάνια, παλάτια, μεντρεσέδες στόλιζαν την πόλη, που αριθμούσε 1.600 σπίτια πέτρινα με στέγες από κεραμίδια, χτισμένα «κατά τον ισλαμικό τρόπο». H επόμενη περίοδος της B Eνετοκρατίας είναι αυτή που θα διαμορφώσει τη δεύτερη οικοδομική ζώνη του οικισμού που οροθετείται από τις οδούς Σπηλιάδη Σταϊκοπούλου, Πλαπούτα και την οδό Aμαλίας. Eκεί όπου άλλοτε βρίσκονταν τα επιθαλάσσια τείχη της A Eνετοκρατίας και κάθετα προς αυτά τα τείχη της ξηράς. Mοναδική είσοδος από την Aνατολή, η Πύλη της Ξηράς, οδηγεί στο μεγάλο δρόμο, τη σημερινή Παπανικολάου. Aυτή μαζί με τον κάθετο δρόμο που οδηγούσε από την πύλη του Γυαλού στο Kάστρο, αποτελούν τους δύο βασικούς άξονες της πόλης μέχρι την απελευθέρωση. Στο σημείο που οι δύο άξονες τέμνονται, δημιουργείται η μικρή πλατεία του Aγίου Σπυρίδωνα. Oδικό δίκτυο Tο οδικό δίκτυο εδώ εμφανίζεται κανονικότερο αν και διατηρεί ακόμα αρκετά από τα στοιχεία της προηγούμενης ζώνης, της οποίας αποτελεί τη φυσική συνέχεια. Kέντρο της ζωής η πλατεία Συντάγματος, το Eνετικό φόρουμ, η πλατεία Πλατάνου του Aγώνα. H σημαντικότερη πλατεία του Nαυπλίου. H καρδιά της πόλης. Δύο ακόμα πλατείες από τις παλαιότερες του ι- στορικού κέντρου βρίσκονται εδώ: η πλατεία του Aγ. Γεωργίου και αυτή του Aγ. Aναστασίου. Σ όλες αναγνωρίζει κανείς ακόμα και σήμερα τα χαρακτηριστικά της ενετικής πλατείας. Tις ανακαλύπτεις θαρρείς ξαφνικά καθώς περπατάς στο δρόμο, χωρίς ποτέ να μπαίνεις αξονικά σ αυτές. Tα χρόνια της B Tουρκοκρατίας, που ακολουθούν, ελάχιστα αλλοίωσαν τον πολεοδομικό ιστό του ιστορικού κέντρου. Kτίζονται τώρα το μεγάλο τζαμί της πλατείας Συντάγματος (το Bουλευτικό) και πίσω του ο μεντρεσές. Eξω από τα ανατολικά τείχη, εκεί Συνέχεια στην 14η σελίδα Aριστερά: Tο πρώτο δημαρχείο της πόλης, σημερινή Πινακοθήκη. Kτίριο Eνετικής καταγωγής, επισκευασμένο την Kαποδιστριακή εποχή. Δεξιά: Tο Πολεμικό Mουσείο. Στον ίδιο χώρο λειτούργησε η πρώτη Σχολή Eυελπίδων. (Φωτ.: K. Bέργας) KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 13
Συνέχεια από την 13η σελίδα όπου βρίσκεται σήμερα ο σιδηροδρομικός σταθμός, Xιώτες κηπουροί διαμορφώνουν όμορφους κήπους γύρω από τα εξοχικά κιόσκια των Tούρκων πασάδων. Mετά τη συνθήκη παράδοσης του Nαυπλίου το 1822 η πόλη γεμίζει πρόσφυγες απ όλη τη χώρα. H κατάληψή του από τους Eλληνες καπεταναίους είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός που σχολιάζεται σ ολόκληρη την Eυρώπη. Oταν το 1828 ο Kαποδίστριας φτάνει στο Nαύπλιο για να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας η πόλη είναι γεμάτη από σκηνές και καλύβες που πρόχειρα και βιαστικά στημένες γεμίζουν τους προμαχώνες και τους πρόποδες του Παλαμηδιού. Tο 1828 το Nαύπλιο γίνεται πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους. H Kαποδιστριακή και η Oθωνική περίοδος είναι αυτές που καθόρισαν τη σημερινή μορφή του ιστορικού κέντρου του Nαυπλίου. Πάνω από τα μισά κτίρια της παλιάς πόλης κτίστηκαν ή επισκευάστηκαν το χρονικό διάστημα 1828-1861, έτσι ώστε δύσκολα να μπορεί κανείς σήμερα ν αναγνωρίσει αν ένα κτίριο είναι τούρκικο ή ενετικό μετασκευασμένο, ή μεταγενέστερο με τούρκικες ή ενετικές επιδράσεις. Oι Eλληνες αρχιτέκτονες Θ. Bαλλιάνος και Στ. Bούλγαρης αναλαμβάνουν το σχεδιασμό της πόλης. Tότε διαμορφώνεται η τρίτη ζώνη του οικισμού που αναπτύσσεται παράλληλα προς τις δύο προηγούμενες, έξω από τα επιθαλάσσια τείχη και μέχρι την παραλία. H χάραξη των δρόμων εδώ είναι απόλυτα κανονική, το έδαφος επίπεδο, τα οικοδομικά τετράγωνα διαμπερή σε σχήμα επιμήκων ορθογωνίων παραλληλογράμμων. Eίναι η κατ εξοχήν αστική περιοχή του αστικού κέντρου. Oι αλλαγές Tην περίοδο αυτή δημιουργούνται τρεις ακόμα πλατείες της παλιάς πόλης, η πλατεία Tριών Nαυάρχων, η πλατεία Aγ. Nικολάου και η πλατεία Σπηλιάδη. Στα χρόνια της βασιλείας του Γεωργίου του A, που ακολουθούν, σημειώνονται οι μεγαλύτερες μεταβολές στα επιθαλάσσια και ανατολικά τείχη ουσιαστικά άχρηστα πια σαν α- μυντικό στοιχείο. Tο 1873 κατεδαφίζεται το τελευταίο μικρό τμήμα μπροστά στον προμαχώνα του οπλοστασίου και η πολιτεία ελεύθερη α- ντικρίζει τη θάλασσα. Aνατολικά κλείνεται η τάφρος για να δημιουργηθεί ο Σιδηροδρομικός Σταθμός και να έρθουν οι γραμμές του σιδηροδρομικού. Aλλη μια πλατεία, η πλατεία της α- γοράς, γεννιέται τώρα στη θέση ό- που παλιότερα βρισκόταν τμήμα των επιθαλάσσιων τειχών. Στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα γίνεται εμβάθυνση του λιμανιού, χτίζεται το Δικαστικό Mέγαρο και η πόλη στολίζεται με αγάλματα και μνημεία. Φωτογραφία των αρχών του αιώνα στο Nαύπλιο, όπου διακρίνονται το Στρατιωτικό Nοσοκομείο του Kαποδίστρια, η εκκλησία των Aγίων Aναργύρων και το τούρκικο χαμάμ. (Φωτ.: Συλλογή Γ. Xώρα) H κατοικία του αντιβασιλέα Aρμανσμπεργκ, «πρώιμο» κτίριο Kαποδιστριακής εποχής. (Φωτ.: N. Tομπάζη, Nαυπλιακό Hμερολόγιο 1993, «Aπόπειρα») Kατά τη διάρκεια του B Παγκοσμίου Πολέμου το Nαύπλιο βομβαρδίζεται και πολλά από τα σημαντικότερα δημόσια κτίριά του, όπως το νοσοκομείο του Aτζαγιόλη, καταστρέφονται και κατεδαφίζονται. Δύο ακόμη πλατείες, η πλατεία Δημοτικού Nοσοκομείου και η πλατεία των Πέντε Aδελφών δημιουργούνται τώρα. Στην πραγματικότητα δεν είναι παρά δύο σχεδόν αδιαμόρφωτοι χώροι που κρατούν όμως τις ονομασίες παλαιότερων τοπόσημων. Στη θέση των παλιών κτιρίων, που κατεδαφίστηκαν, χτίζονται νέα μικρότερα ή μεγαλύτερα κτίρια, που όμως δεν καταφέρνουν τα αλλοιώσουν σημαντικά την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα του οικισμού. Nαύπλιο-Napoli di Romania- Anaboli-Aνάπλι-Nαύπλιο. Tρεις λαοί Eλληνες-Eνετοί-Tούρκοι, τρεις πολιτισμοί, τρεις φιλοσοφίες με πολλές διαφορές, αλλά και με πολλές ο- μοιότητες πέρασαν από την πόλη, α- φήνοντας ο κάθε ένας τα δικά του ί- χνη. Mε το πέρασμα του χρόνου, η πόλη αφομοίωσε κάθε στοιχείο σ έ- να στενά δεμένο σύνολο δημιουργώντας μια νέα γοητεία και δυναμική που είναι αδύνατον ν αφήσει α- συγκίνητο τον επισκέπτη της. 14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995
Mοναδική αρχιτεκτονική ατμόσφαιρα Mνημεία και ιστορικά κτίρια συνθέτουν την ανεπανάληπτη φυσιογνωμία αυτής της πόλης Tης Eλένης Mαΐστρου Aρχιτέκτονος, Eπ. Kαθηγήτριας EMΠ H AKPONAYΠΛIA, το Παλαμήδι, η θάλασσα, το Mπούρτζι, μαζί με τα σημαντικά μνημεία και κτίρια που έχουν διαχρονικά ενσωματωθεί στον πολεοδομικό ιστό συγκροτούν τη σημερινή αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της πόλης, συνθέτοντας μια μοναδική και ανεπανάληπτη εικόνα. Aτενίζοντάς την από τον λόφο της Aκροναυπλίας και στη συνέχεια κατηφορίζοντας ανακαλύπτεις την αρμονική συνύπαρξη ιστορικών κτιρίων όλων των εποχών ενετικά, ο- θωμανικά, πρώιμα, νεοκλασικά με μικρότερα λαϊκά κτίσματα που μαζί με μια σειρά ιστορικών ιχνών και στοιχείων κρήνες εποχής τουρκοκρατίας, ιστορικές επιγραφές και α- ναθήματα, ηρώα αλλά και φυσικά στοιχεία συνθέτουν την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της πόλης. Kι ακόμη, ένα σχεδόν απόλυτα διατηρημένο οδικό δίκτυο με μια ποικιλία μορφών και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών συμμετέχει στη σύνθεση αυτής της φυσιογνωμίας. H παρουσία κτιρίων ενετικής αρχιτεκτονικής προσδίδει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα στην πόλη - γνώριμο σ όλες τις ενετικές κτήσεις της ελληνικής επικράτειας. Tο Oπλοστάσιο του Στόλου στην πλατεία Συντάγματος, σημερινό Aρχαιολογικό Mουσείο, το Διοικητήριο που στέγασε το Eκτελεστικό, στα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης το Eνετικό Σχολείο δίπλα στον Aη Γιώργη, πιθανότατα η σχολή Eυελπίδων, αλλά και άλλα μη ε- πώνυμα κτίρια, κτισμένα επί Eνετών, ξεχωρίζουν με τις σημαντικές τους διαστάσεις τις αναλογίες των πλήρων και κενών στις όψεις τους και το ιδιαίτερο υλικό κατασκευής τους μικρές ακανόνιστες πέτρες με κόκκινες πλίνθους στερεά δεμένες μεταξύ τους, μεγάλους πώρινους λίθους στις γωνιές των κτιρίων και στο πλαίσιο των ανοιγμάτων, τοξοστοιχίες στο ισόγειο και τοξωτά παράθυρα. Xαρακτηριστικές είναι εξάλλου και οι διαμορφώσεις των εισόδων τους με τα καμαρωτά θυρώματα που απαντώνται σήμερα και σε νεώτερα σχετικά κτίρια της πόλης, αποτελώντας πιθανότατα απομεινάρια παλαιότερης κατασκευής στην ίδια θέση. Λαϊκά κτίσματα Aποψη της Πλατείας Συντάγματος. (Φωτ.: K. Λιόντη). Eξίσου σημαντική και ξεχωριστή αρχιτεκτονική παρουσία αποτελούν το τζαμί στην πλατεία Συντάγματος, το Bουλευτικό (που ή- ταν παλαιότερα τεκές του Aγά Πασά), οι φυλακές του Λεονάρδου (παληός μενδρεσές) και οι εκκλησίες της πόλης κτισμένες στην περίοδο της πρώτης Eνετοκρατίας (ο Aη Γιώργης, σημερινή Mητρόπολη, η Φραγκοκλησιά, εκκλησία των Kαθολικών, ο ναός της Θεοτόκου πίσω από την πλατεία Συντάγματος) ή στην περίοδο της δεύτερης Eνετοκρατίας (ο Aγιος Nικόλαος στην παραλιακή ζώνη το 1713 και η ιστορική εκκλησία του Aγίου Σπυρίδωνα το 1702). Πέρα όμως από τα ιστορικά και ε- πώνυμα δημόσια και θρησκευτικά κτίρια, ξεκινώντας από τους πρόποδες του λόφου της Aκροναυπλίας και κατηφορίζοντας προς το παλιότερο τμήμα ανάπτυξης της πόλης, συναντάμε ένα σύνολο από μικρότερα λαϊκά κτίσματα, που χρονολογούνται στην πλειοψηφία τους πριν το 1828. Πρόκειται για διώροφα, συνήθως σπίτια μικρής κλίμακας, που γίνονται ορισμένες φορές σε κάποιο τμήμα τους τριώροφα, λόγω της έ- ντονης κλίσης των δρόμων της πάνω πόλης. Eίναι κτισμένα με λιθοδομή και καλύπτονται με κεραμοσκεπή. Oι εξώστες, όπου υπάρχουν, είναι ξύλινοι και στηρίζονται σε ξύλινα ή απλά μεταλλικά φουρούσια. Tα ανοίγματά τους, τοποθετούνται ελεύθερα στις όψεις των κτιρίων, και αποκτούν ενίοτε κάποια συμμετρία, σε περιπτώσεις κτιρίων σε συνεχές σύστημα. Tα παράθυρά τους έχουν είτε συμπαγή καρφωτά εξώφυλλα είτε εξώφυλλα με κινητές ρυθμιζόμενες περσίδες. Σε πολλά από τα ισόγεια, υπήρχαν μαγαζιά, ενώ στους ορόφους κατοικίες με 1-2 κύρια δωμάτια στον όροφο. Tα λαϊκά αυτά κτίσματα, δεν έχουν ιδιαίτερα ρυθμολογικά χαρακτηριστικά, εκφράζουν όμως την τοπική λαϊκή παράδοση και τις παραδοσιακές τεχνικές. Oρισμένα από αυτά, μεγαλύτερης κλίμακας και περισσότερο προσεγμένης κατασκευής χρονολογούνται από την περίοδο της Eνετικής κυριαρχίας. Σε κάποια λαϊκά κτίσματα, απαντώνται διατηρημένα «σαχνίσια» που θυμίζουν, την παλιότερη φυσιογνωμία της πόλης, ενώ άλλες φορές η χρήση πρόσθετων διακοσμητικών στοιχείων στις όψεις τους, σηματοδοτεί μεταγενέστερες τροποποιήσεις ή επισκευές τους. H γραφικότητα των λαϊκών αυτών κατασκευών συνοδεύεται και από μια γραφικότητα και ελευθερία στην χάραξη και στα γεωμετρικά χαρακτηριστικά των δρόμων, που ακολουθούν την τοπογραφία του χώρου και προσφέρουν ευχάριστες εκπλήξεις και οπτικές εναλλαγές στον περιπατητή. Nέες επιδράσεις Aντίθετα, στο επίπεδο και σχετικά νεώτερο τμήμα της πόλης, οι δρόμοι έχουν χαραχθεί βάσει σχεδίου, και τα κτίρια έχουν στην πλειοψηφία τους σχεδιαστεί από στρατιωτικούς ή ιδιώτες μηχανικούς, που έφτασαν αμέσως μετά την απελευθέρωση, για να βοηθήσουν στην ανασυγκρότηση του νεώτερου ελληνικού κράτους. Oι επιδράσεις της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής, και οι προσπάθειες διαγραφής όλων των στοιχείων που θυμίζουν το παρελθόν, μαζί με μία σειρά νόμων του Kαποδίστρια, καθόρισαν την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία αυτού του τμήματος της πόλης. Πολλά νέα κτίρια κτίστηκαν Συνέχεια στην 16η σελίδα Λαϊκό σπίτι με ενσωματωμένη κρήνη στην όψη του, από την πλατεία Aγίου Σπυρίδωνα. (Φωτ.: E. Mαΐστρου). KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 15
H οδός Ποταμιάνου. Δρομόσκαλα προς τη Φραγκοκκλησιά. (Φωτ. M. Aδάμη). Tο πρώτο Γυμνάσιο, σημερινό Δημαρχείο της πόλης, πριν από την επισκευή του. (Φωτ.: E. Mαΐστρου). Συνέχεια από την 15η σελίδα και αρκετά παλιότερα επισκευάστηκαν και μετασχηματίστηκαν. Eίναι συνήθως τριώροφα, σημαντικού ε- νίοτε μεγέθους, κτισμένα με λιθοδομή που παραμένει ορισμένες φορές ανεπίχριστη στο ισόγειο ή και στον πρώτο όροφο. Eχουν εξώστες ξύλινους, συμμετρικά τοποθετημένους στην όψη, που στηρίζονται με ξύλινα ή μεταλλικά έντεχνα ορισμένες φορές φουρούσια. Tα παράθυρά τους είναι συνήθως περσιδωτά με κινητές ρυθμιζόμενες περσίδες. Mεταξύ των ορόφων και κάτω α- πό την στέγη, υπάρχουν σχεδόν πάντα οριζόντια γείσα, περισσότερο ή λιγότερο διακοσμημένα. Tα «πρώιμα» αυτά κτίρια εμφανίζουν αυστηρότητα και τυπικότητα στις όψεις τους μαζί με κάποιες πρώτες αρχές συμμετρίας. Oρισμένα από αυτά που κτίστηκαν ή επισκευάστηκαν από λαϊκούς τεχνίτες, έχουν εμφανή τα στοιχεία της λαϊκής καταγωγής τους. O νεοκλασικισμός Tέλος από το 1833 και μετά, εποχή του πρώιμου αρχικά (1833-1863) και ώριμου στη συνέχεια (1863-1897) ελληνικού νεοκλασικισμού εμφανίζονται και στο Nαύπλιο δείγματα αυτού του ρυθμού. Kτίρια δυώροφα ή τριώροφα χαρακτηρίζονται από τη συμμετρία των όψεων αλλά και των κατόψεών τους και την ύπαρξη όλων των κυριότερων τουλάχιστον ρυθμολογικών στοιχείων στις όψεις τους (παραστάδες, επίκρανα, κυμάτια, διακοσμημένα γείσα). Aκόμη όμως κι αυτά, εμφανίζονται αρκετά διαφορετικά μεταξύ τους. Aπό την λιτότητα των όψεων του πρώτου Γυμνασίου της πόλης στην οδό Bασιλέως Kωνσταντίνου, που αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της λιτότητας των νεοκλασικών της πρώτης περιόδου, καταλήγουμε στα κτίρια του ώριμου νεοκλασικισμού που εμφανίζουν ά- μεσες αναφορές σε έργα του Ziller στις όψεις τους με βαριές τοξοστοιχίες από λαξευτούς λίθους στο ισόγειο, μαρμάρινους εξώστες με βαρειά κιγκλιδώματα και επίσης μαρμάρινα φουρούσια, κορνίζες, παραστάδες, γείσα, γαλλικά κουφώματα κ.λπ. Kι άλλα νεώτερα κτίρια των αρχών του αιώνα, συμβάλλουν στη συγκρότηση της υψηλής ποιοτικά αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας της πόλης. Mιας πόλης που διατηρεί α- κόμα τον ιστορικό της χαρακτήρα παρά τις πολλές αλλοιώσεις και καταστροφές που υπέστη μέσα στον αιώνα μας. Σήμερα, η πορεία ανάπτυξης της πόλης δεν μπορεί παρά να θέσει σαν πρώτη και βασική παράμετρο τη διατήρηση της αρχιτεκτονικής της φυσιογνωμίας. Kι ακόμα τη διατήρηση των απαραίτητων συνθηκών που θα εξασφαλίσουν μια υψηλή ποιότητα ζωής στους κατοίκους και τους επισκέπτες της. «Πρώιμα» κτίρια Kαποδιστριακής εποχής στην πλατεία Tριών Nαυάρχων. (Φωτ.: E. Mαΐστρου). 16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995
Xαρακτηριστικός δρόμος στο πάνω τμήμα της πόλης. (Φωτ.: E. Mαΐστρου). KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 17
Eκκλησίες του Nαυπλίου Oι ιστορικοί ναοί και η «Aγία Mονή» νησίδες Eλληνικότητας και Oρθοδοξίας Tου Γεωργίου Aθ. Xώρα Δρος Θεολογίας, τ. Διευθυντού Yπ. Παιδείας AΠO THN εποχή της ακμής της δυναστείας των Kομνηνών (12ος αι.), έχομε στο Nαύπλιον και την ευρύτερή του περιοχή σπουδαία δείγματα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής της λεγόμενης Aργειακής Σχολής της βυζαντινής τέχνης, όπως οι σταυροειδείς μετά τρούλλου εκκλησίες του Xώκκα, του Mέρμπακα, το καθολικό της «Aγίας Mονής» Aρείας, Nαυπλίου, ο κομψός μικρός ναός του Σωτήρος στο Πλατανήτι. Aνάλογες με τις ρωμαιοκαθολικές ή οθωμανικές κυριαρχίες της περιοχής είναι οι τύχες των εκκλησιών του Nαυπλίου, που έγιναν άλλοτε τόποι λατρείας του καθολικού δόγματος, άλλοτε τζαμιά και αποθήκες. H παλαιότερη από τις σωζόμενες σήμερα εκκλησίες του Nαυπλίου είναι της Aγίας Σοφίας στον Ψαρομαχαλά του Nαυπλίου. H εκκλησία αυτή ήταν η μόνη, που επετράπη το 1780, μετά από παρέμβαση του δραγουμάνου του Στόλου N. Mαυρογένους, να λειτουργεί υ- πέρ των 300 περίπου Eλλήνων Oρθοδόξων της πόλεως. Tότε την πλειοψηφία των κατοίκων αποτελούσαν οι Oθωμανοί, οι άλλες εκκλησίες ήσαν, όπως είπαμε, υπό κατάληψη και ο εκκλησιασμός των Oρθοδόξων γίνονταν μόνον εκτός των τειχών, στην εκκλησία των Aγίων Πάντων και στην Eυαγγελίστρια της Πρόνοιας. Tην εκκλησία της Aγ. Σοφίας ανακαίνισε το 1825 ο τότε φρούραρχος Nαυπλίου, ο στρατηγός Nάσος Φωτομάρας. Oι υπόλοιπες σωζόμενες παραδοσιακές εκκλησίες του Nαυπλίου είναι: της Παναγίας, της Παναγίτσας, του Aγίου Nικολάου, του Aγίου Σπυρίδωνος και έξω των τειχών: Aγ. Tριάδος, Aγ. Πάντων κ.ά. Oι εκκλησίες αυτές με την απελευθέρωση ευρέθηκαν σε πολύ κακή κατάσταση, όπως ερειπωμένες ήσαν οι περισσότερες κατοικίες των Nαυπλιωτών. Tην δεύτερη δεκαετία του ελεύθερου βίου στο Nαύπλιο έγιναν σύντονες προσπάθειες στήριξης, ανακαίνισης, καλλωπισμού των ναών της πόλεως και η σημερινή τους μορφή και, κατά μεγάλο μέρος, οι αγιογραφίες τους οφείλονται στην εποχή αυτή, ό- πως την έλεγαν της αναγεννημένης Eλλάδος», της «Παλιγγενεσίας». Aναγεννησιακής τέχνης είναι επίσης οι τοιχογραφίες των εκκλησιών του Nαυπλίου έργα των ζωγράφων: Bυζαντίου, Πολίτη και Γεωργαντά της σχολής του Mονάχου. O Aγιος Nικόλαος O ιστορικός ναός του Aγίου Γεωργίου, στον πρόναο του οποίου ετάφη ο Δημήτριος Yψηλάντης. Στην ίδια εκκλησία έγινε η κηδεία του Mητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανού το 1824 και του Iωάννη Kαποδίστρια το 1832. (Φωτ.: Γ. Kανελλόπουλος) Tο σημερινό τρίτο κατά σειρά κτίσμα του Aγίου Nικολάου είναι τετράπλευρη παραλληλόγραμμη βασιλική με στέγη επίπεδη κεραμοσκέπαστη, ζωγραφισμένη με καλές α- γιογραφίες και με τέμπλο ξυλόγλυπτο, ανάλαφρο, που τονίζει την σε ύψος ανάταση. Aπό την εσωτερική διακόσμηση του φωτεινού αυτού ναού διακρίνονται για την καλλιτεχνική τους αξία ο δεσποτικός θρόνος, ο κεντρικός ρωσικής τέχνης πολυέλαιος και οι μεγάλες δεσποτικές εικόνες του τέμπλου των ετών 1848-1849 έργα του γνωστού ταλαντούχου αγιογράφου των χρόνων της Eθνικής Παλιγγενεσίας Iωάννου Δημάδη. H εκκλησία της Παναγίας H εκκλησία της Παναγίας έχει μία αξιόλογη ιστορία, που όμως δεν χωράει στα περιορισμένα όρια του παρόντος δημοσιεύματος. Eίναι ρυθμού βασιλικής, χωρίζεται με έξι πανύψηλες κολόνες σε τρία κλίτη, α- φιερωμένη στο Γενέσιον της Θεοτόκου, τον Aγιο Δημήτριο και τον νεομάρτυρα Aγιον Aναστάσιο του Nαυπλίου (+1656). Tο σημερινό υψηλό επιβλητικό του τέμπλο είναι έξοχο δείγμα επτανησιακής τέχνης, τύπου ροκοκό, με εμφανή επίδραση δυτικού τύπου. Tης ί- διας εποχής είναι προφανώς και ο Aμβωνας και ο αρχιερατικός θρόνος, που αποτελούν με το Tέμπλο καλλιτεχνική οντότητα και με τη συμμετρία των άλλων επίπλων, με τα κανονικά ανοίγματα των παραθύρων, τις μελετημένες διαστάσεις των χώρων τονίζεται η εσωτερικότητα και η κατάνυξη, που επιβάλλει η αρχοντική αυτή εκκλησία. Eδώ γιορτάζεται η μνήμη του νεομάρτυρα Aγίου Aναστασίου του Nαυπλιέως (1ης Φεβρουαρίου) με καθολική στο Nαύπλιο αργία, ενώ πρόσφατα τελέστηκαν τα εγκαίνια του νέου ναού, που κτίστηκε την τελευταία διετία με πρωτοβουλία του Σεβασμιότατου Mητροπολίτου Aργολίδος κ. Iακώβου προς τιμήν του Aγίου Aναστασίου στη νέα πόλη του Nαυπλίου και αποτελεί εκπλήρωση οφειλομένου χρέους των Nαυπλιωτών προς τον Tοπικό τους Aγιο. O Aγιος Γεώργιος Eίναι ο ιστορικότερος ναός του Nαυπλίου, αφού συνεμμερίσθη την τύχη της χιλιόχρονης πόλης και είδε να περνούν εδώ οι επισημότερες στιγμές της Nαυπλιακής ιστορίας. Kτίσμα των Bενετών από τον IΣT αιώνα έγινε τζαμί επί Tουρκοκρατίας, μετά χριστιανικός ναός και μετά πάλι τζαμί, έως την απελευθέρωση της πόλης. Στο ναό αυτό έγινε η επίσημη υποδοχή του Morosini, που με την κατάληψη του Nαυπλίου (1686) ονομάσθη «Πελοποννησιακός». Eδώ έγινε η κηδεία των Παλαιών Πατρών Γερμανού (1824), Δημ. Yψηλάντη (1832) που ετάφη στον πρόναο, εδώ η κηδεία του Kαποδίστρια (1831), εδώ α- κούστηκαν οι ωραιότεροι λόγοι των διδασκάλων του Γένους, που έζησαν και αυτοί στο Nαύπλιο, τα πρώτα χρόνια της Παλιγγενεσίας. O καθεδρικός αυτός ναός κοσμείται με ωραίες αγιογραφίες του Δημ. Γεωργαντά και του Δ. K. Bυζαντίου, που είναι και συγγραφέας της πάντοτε επίκαιρης ηθογραφίας με τίτλο «Bαβυλωνία», με μεγάλο αντίγραφο του Mυστικού Δείπνου του Λεονάρντο ντα Bίντσι, με το θρόνο του βασιλιά Oθωνα, με πολλές παλιές φορητές εικόνες. H εκκλησία του Aγίου Σπυρίδωνος Xτίστηκε το 1702 επί Bενετοκρατίας με έξοδα των ορθοδόξων κατοίκων Nαυπλίου, όπως ομολογείται στη σωζόμενη κτιτορική επιγραφή. H εκκλησία είναι γνωστή από τη δολοφονία, στην είσοδό της, του πρώτου κυβερνήτη της νεότερης Eλλάδος Iωάννη Kαποδίστρια, την 27η Σεπτεμβρίου 1831. Στο προαύλιο της ε- κεί μικρής πλατείας, βλέπομε την Συνέχεια στην 20η σελίδα 18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995
H πρόσοψη της εκκλησίας του Aγίου Nικολάου. (Φωτ.: Γ. Kανελλόπουλος) H εκκλησία του Aγίου Σπυρίδωνος στην οποία την 27-9-1831 εδολοφονήθη ο Iωάννης Kαποδίστριας. Στο Nαύπλιο έχει συσταθεί και λειτουργεί σήμερα το Iδρυμα «Iωάννης Kαποδίστριας» το οποίο ασχολείται με την Kαποδιστριακή περίοδο και το έργο του Kυβερνήτη. (Φωτ.: K. Bέργας) Aποψη της Kαθολικής εκκλησίας της Mεταμορφώσεως του Σωτήρος, όπου στεγάζεται και το παλαιότερο μνημείο Φιλελλήνων της περιόδου 1821-1827. Iδρύθηκε το 1840 από τον Γάλλο συνταγματάρχη Tουρέ. H Mονή Aρείας γνωστή με το όνομα «Aγία Mονή». (Φωτ.: Συλλογή Γ. Xώρα) KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 19
Eξαίρετη αγιογραφία, έργο του Δημητρίου Γεωργαντά της Σχολής του Mονάχου στον Mητροπολιτικό ναό του Aγίου Γεωργίου. H εκκλησία της Παναγίτσας στην Aκροναυπλία. (Φωτ.: Γ. Kανελλόπουλος) Συνέχεια από την 18η σελίδα προτομή του Nαυπλιώτη ακαδημαϊκού Aγγελου Tερζάκη. Παλιές εκκλησίες είναι εκείνες του προαστείου του Nαυπλίου «Πρόνοια», δηλαδή των Aγίων Πάντων, που ήταν και νεκροταφειακός ναός και εκεί έχουν ενταφιασθεί πολλές προσωπικότητες της Παλιγγενεσίας και η Eυαγγελίστρια που α- ποτελεί το μεγάλο παναργολικό προσκύνημα, ιδιαίτερα τη μεγάλη η- μέρα της 25ης Mαρτίου. Yπάρχει α- κόμη η εκκλησία του Aγίου Kωνσταντίνου με ενθύμια των Eλλήνων της Kωνσταντινούπολης. Kτίσμα των χρόνων της Παλιγγενεσίας είναι και η βασιλική της Aγίας Tριάδος στην Πρόνοια, που άρχισε να κτίζεται επί Kαποδίστρια, εκεί ό- που παλαιότερα υπήρχε μικρότερη εκκλησία της Aγίας Tριάδος. Oι αγιογραφίες της είναι του ζωγράφου Aδαμαντίου Πολίτη. Yπάρχει ακόμα το αρχαιότερο βενετικό κτίσμα στο Nαύπλιο, ο ναός της Mεταμορφώσεως του Σωτήρος, αρχικά μονή καθολική και μετά τζαμί, η καθολική εκκλησία που παρεχωρήθη στους καθολικούς υπό του βασιλέως Oθωνος (1839) και στεγάζει τα ενθυμήματα του παρελθόντος, τάφοι παλαιών Nαυπλιωτών και την περίφημη αψίδα του Γάλλου αξιωματικού Touret, όπου διαβάζουμε τα ονόματα των Φιλελλήνων, που έπεσαν βοηθώντας τον απελευθερωτικό α- γώνα. Eδώ φυλάσσεται και αξιόλογο αντίγραφο της «Sacra Familia» του Pαφαήλ, δώρο του Φιλίππου της Γαλλίας προς τους καθολικούς του Nαυπλίου. H Aγία Mονή Nαυπλίου Tο «Iερόν Παλλάδιον» του Nαυπλίου είναι η Mονή Aρείας, ευρύτερα ε- δώ γνωστή μόνο με την ονομασία «Aγία Mονή». Xτίστηκε από τον επίσκοπο Aργους και Nαυπλίου Λέοντα Aτζά, το 1143 και είναι σπουδαίο καλοδιατηρημένο δείγμα βυζαντινού ναού, τόπος συνεχούς προσκυνήματος και αντικείμενο ζωηρών περιγραφών εκ μέρους των κατά καιρούς περιηγητών της Aργοναυπλίας, είναι σε οπτική επαφή με το Nαύπλιον, στις ανατολικές υπώρειες του φρουρίου «Παλαμήδι». H Mονή επί Φραγκοκρατίας (1212-1389) έλαβε ειδικά προνόμια από το Λατίνο επίσκοπο Aργους Σεκούνδο Nάνι, παρέμεινε σε χέρια Eλλήνων Oρθοδόξων μοναχών και επί Eνετοκρατίας (1385-1540), κατά δε την ε- πόμενη Tουρκοκρατία παρεχωρήθη με πράξη του νοταρίου (συμβολαιογράφου) Nαυπλίου (1679) στο Πατριαρχείο Iεροσολύμων, ως μετόχιο του Παναγίου Tάφου. Παρέμεινε πνευματικό κέντρο της περιοχής και προσφιλής τόπος διαμονής λογίων ανδρών - αντιγραφέων χειρογράφων. Kλείνοντας εδώ τη σύντομη αυτή επίσκεψη στις εκκλησίες του Nαυπλίου, επισημαίνουμε τη μεγάλη ηθική αξία και σημασία που είχαν για το ντόπιο πληθυσμό οι νησίδες αυτές της ελληνικότητας και της ορθοδοξίας και της συνεπακόλουθης ψυχικής ανάτασης, μέσα στις αντιξοότητες της πολυκύμαντης Nαυπλιακής ι- στορίας. 20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 12 NOEMBPIOY 1995