ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 7 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 -ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ε Ν Δ Ε Ι Κ Τ Ι Κ Ε Σ Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ Θ Ε Μ Α Τ Ω Ν Α. Περίληψη Ο Γρηγόρης Σκαλκέας αναφέρεται στην ηθική ευθύνη του σύγχρονου επιστήμονα. Αρχικά, τονίζει ότι η επιστήμη, σε αντίθεση με την τεχνολογία που εξυπηρετεί πρακτικές ανάγκες, επιδιώκει να διευρύνει τους ορίζοντες της γνώσης και να υπηρετήσει ηθικούς προσανατολισμούς. Ωστόσο, η ραγδαία ανάπτυξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας στο σύγχρονο κοινωνικό πλαίσιο, αν και βελτίωσε τις συνθήκες ζωής, συντέλεσε στην ηθική και πνευματική αλλοτρίωση του ανθρώπου. Ως εκ τούτου, ο επιστήμονας ευθύνεται για τις πιθανές επιπτώσεις της χρήσης και της εφαρμογής των επιτευγμάτων του στην ανθρωπότητα. Επειδή, όμως, δεν ελέγχουν πάντα οι επιστήμονες τη χρήση των εφαρμογών και τις επιπτώσεις τους, αποπροσανατολίζεται ο στόχος της έρευνας. Επομένως, είναι απαραίτητος ο ανθρωπιστικός επαναπροσδιορισμός της επιστήμης, που εξαρτάται από την ηθική ωριμότητα των επιστημόνων. Β1. α. Λάθος (1 η : «Επιστήμη, βέβαια, του ανθρώπου»). β. Λάθος (1 η : «..η επιστήμη παραμένει της γνώσης»). γ. Σωστό (3 η : «Τα ευγενή ιδεώδη των ανθρώπων»). δ. Σωστό (4 η : «Ο επιστήμονας βαρύνεται κοινωνικής του ευθύνης»). ε. Σωστό (6 η : «Για να παραμείνουν ανθρώπους-επιστήμονες). [Να σημειωθεί ότι δεν ζητείται η αιτιολόγηση]. Β2. α. Η παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση («επιστήμη ανθρώπου»). Συγκεκριμένα αιτιολογείται η άποψη πως η επιστήμη και η τεχνολογία δεν ταυτίζονται, καθώς η επιστήμη εστιάζει στη γνώση, ενώ η τεχνολογία στην αντιμετώπιση πρακτικών ζητημάτων της ζωής του ανθρώπου. Χαρακτηριστική είναι η λέξη «διότι». Στο εν λόγω χωρίο εντοπίζουμε και τη μέθοδο της σύγκρισης-αντίθεσης («η επιστήμη παραμένει προσηλωμένη αναγκών του ανθρώπου»). Ειδικότερα, αντιπαραβάλλονται οι έννοιες «επιστήμη» - «τεχνολογία», με τη πρώτη να επιδιώκει τη γνώση, ενώ η δεύτερη την εφαρμογή της γνώσης αυτής. Χαρακτηριστική λέξη το «ενώ». 1
Παράλληλα, εντοπίζεται και ο τρόπος ανάπτυξης με παραδείγματα («Πολύ χαρακτηριστικά ηθικά ιδανικά»). Ο συντάκτης σ αυτό το σημείο αναφέρεται στον συγκεκριμένο επιστήμονα ως παράδειγμα επιστημόνων που συμμερίζονται την άποψή του. Χαρακτηριστική φράση: «πολύ χαρακτηριστικά» Ακόμη, στην αρχή της παραγράφου («Η επιστήμη, ως αέναος αγώνας του νου») διακρίνεται η μέθοδος «αιτία αποτέλεσμα». Ως αιτία αναφέρεται «η επιστήμη, ως αέναος αγώνας και την έρευνα» και τα αποτελέσματα είναι ότι «ανοίγει συνεχώς νέους ορίζοντες και φωτίζει το νου». Τέλος, παρατηρείται και ο τρόπος ανάπτυξης με ορισμό (Η επιστήμη, ως αέναος αγώνας της γνώσης). Οριστέα έννοια είναι «η επιστήμη», έννοια-γένος «ο αέναος αγώνας γνώσης» και ειδοποιός διαφορά «με την οξυδερκή έρευνα». Β2. β. βέβαια = έμφαση (βεβαιότητα) εάν = υπόθεση όμως = αντίθεση για τούτο = αιτιολόγηση/ αίτιο-αποτέλεσμα (στο συγκεκριμένο απόσπασμα) δηλαδή = επεξήγηση Β3. α. Η επιστήμη ως διαρκής, ατέρμων / συνεχής / διηνεκής αγώνας του ανθρώπου. Η επιστήμη παραμένει αφοσιωμένη / επικεντρωμένη στην κατάκτηση της γνώσης. Η προώθηση των φυσικών επιστημών και η έκρηξη της τεχνολογίας [ ] προκαλούν/ γεννούν απορίες. Το άγχος και η αγωνία εκφυλίζουν / αλλοιώνουν [ ] την πνευματική ολοκλήρωση των ανθρώπων. Κάθε επιστημονικό επίτευγμα [ ] θα αποβεί [ ] ολέθριο. β. συγκεκριμένο αφηρημένο, γενικό βελτίωσε υποβάθμισε, επιδείνωσε ευθύνη ασυνειδησία, ανευθυνότητα υλική πνευματική ελευθερία υποδούλωση, εξανδραποδισμό Β4. α. Το ασύνδετο σχήμα: στην τρίτη παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το ασύνδετο σχήμα για να παρουσιάσει με ζωντανό και γλαφυρό τρόπο τις 2
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΩΛΕΤΤΗ 19-21 -10681 210 3824614 210 3847670 www.irakleitos.gr συνθήκες που υπονομεύουν τα ευγενή ιδεώδη του ανθρωπισμού (στις σύγχρονες κοινωνίες). Ταυτόχρονα, προσδίδει γρήγορο ρυθμό στο κείμενο και προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. β. Το ρητορικό ερώτημα: στο τέλος της δεύτερης παραγράφου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το ρητορικό ερώτημα («Όμως η τεχνολογία ως άνθρωπος;») το οποίο ισοδυναμεί με πρόταση κρίσεως, με σκοπό να προβάλει την άποψη ότι η τεχνολογία εμπόδισε τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο άνθρωπος. Ουσιαστικά, δεν πρόκειται για ερώτηση αλλά μια έμμεση διατύπωση του ισχυρισμού του, ώστε να προκαλέσει τον προβληματισμό του αναγνώστη και να αποσπάσει τη συγκατάθεσή του σχετικά με τον ρόλο της επιστήμης. Επιπλέον προσδίδει στον λόγο χαρακτήρα διαλογικό, ώστε να επιτύχει αποτελεσματικότερη επικοινωνία με τον δέκτη. Γ. Παραγωγή λόγου Πρόλογος: Σεβαστοί μας Δάσκαλοι, Αγαπητοί συμμαθητές, Είναι ιδιαίτερη σημαντική η εκδήλωση που οργανώνει σήμερα το σχολείο μας με αντικείμενο την επιστημονική πρόοδο. Γιατί τέτοιες πρωτοβουλίες συμβάλλουν στον προβληματισμό και τον διάλογο ιδιαίτερα ανάμεσα σ εμάς, τους νέους, που προσβλέπουμε στην εισαγωγή μας σε μια πανεπιστημιακή Σχολή και επιδιώκουμε να υπηρετήσουμε τον επιστημονικό κλάδο της επιλογής μας. Η προσδοκία μας αυτή οπωσδήποτε δεν διαπνέεται μόνο από την επιδίωξη της προσωπικής επαγγελματικής μας αποκατάστασης. Αντίθετα, χάρη στον ιδεαλισμό που μας διακρίνει, πιστεύουμε ότι η επιστήμη μπορεί και πρέπει να υπηρετήσει την ανθρωπότητα. Μια ανθρωπότητα που σήμερα αντιμετωπίζει ποικίλα προβλήματα, άλλα ως απόρροια μιας ανεξέλεγκτης τεχνολογικής προόδου- όπως η οικολογική κρίση και άλλα, όπως η φτώχεια, σαν προαιώνια κληρονομιά που θα πρέπει επιτέλους να αποτινάξουμε. Αλλά, σε αντίθεση με προηγούμενες γενιές, στηριζόμαστε οι μελλοντικοί επιστήμονες στη βεβαιότητα ότι η λύση στα προβλήματα δεν μπορεί να είναι μια επιστροφή σε παλαιότερες μορφές πολιτισμού, αλλά η αξιοποίηση της γνώσης στη διερεύνηση και τελικά στην επίλυση των προβλημάτων αυτών. Ζητούμενο 1: 1 Η προσφορά της επιστήμης απέναντι σε απτά, άμεσα προβλήματα: Οικολογικό πρόβλημα 3
Ασθένειες Ανάπτυξη όπλων μαζικής καταστροφής Φτώχεια, υποσιτισμός Ρόλος της επιστήμης μπορεί να είναι: Να κατανοήσουμε τα βαθύτερα αίτια Να διαβλέψουμε τους ενδεχόμενους κινδύνους Να αναζητήσουμε αποτελεσματικές λύσεις, όπως για την αύξηση της παραγωγής τροφίμων Να ευαισθητοποιήσουμε το κοινωνικό σύνολο και την πολιτική ηγεσία 2 Η επιστήμη απέναντι στην ανθρώπινη χειραγώγηση: Προπαγάνδα Στερεότυπα, προκαταλήψεις Αμάθεια Ιδιαίτερα οι ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες καλούνται να: Διαφωτίσουν τον άνθρωπο απέναντι στους σύγχρονους μηχανισμούς υποδούλωσης Να διαφωτίσουν για σύγχρονα φαινόμενα ανορθολογισμού και να αναδείξουν την αξία του ορθού λόγου Να προσφέρουν τα εφόδια που θα συμβάλλουν στη διαμόρφωση κοινωνικής πολιτικής συνείδησης Ζητούμενο 2: 1 Ηθικά εφόδια του επιστήμονα απέναντι στην επιστήμη και το κοινωνικό σύνολο: Η σεμνότητα και η αποβολή της ματαιοδοξίας Ανιδιοτέλεια, εντιμότητα, ηθική ακεραιότητα Συνέπεια (συμφωνία ιδεών και τρόπου ζωής): ζωντανό παράδειγμα πνευματικού ηγέτη 2 Το ανθρωπιστικό ιδανικό θα πρέπει να εμπνέει τον επιστήμονα: Πίστη στις αξίες, της ισότητας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ειρήνης Διάθεση συμμετοχής στα κοινά πρότυπο ενεργού πολίτη και άοκνου μαχητή εναντίον κάθε μορφής καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων Πολέμιος κάθε μορφής μισαλλοδοξίας- κήρυκας ανεκτικότητας. 4
Επίλογος: Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να αναλογιζόμαστε όλοι εμείς που προσδοκούμε την ένταξή μας στην επιστημονική κοινότητα όχι μόνο τον πνευματικό μόχθο που απαιτείται, αλλά και την ηθική συγκρότηση που είναι απαραίτητη, ώστε να υπηρετούμε με ευσυνειδησία τον ρόλο μας. Γιατί η επιστήμη δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά την έκφραση της βαθειάς θέλησης του ανθρώπου να αναζητήσει την γνώση και μ αυτήν ως εφόδιο να εξυψώσει τη ζωή του. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. Μπορούμε επίσης να αξιοποιήσουμε και τις ακόλουθες αναφορές: Σεβαστοί μας Δάσκαλοι, Αγαπητοί συμμαθητές, Είναι ιδιαίτερη σημαντική η εκδήλωση που οργανώνει σήμερα το σχολείο μας με αντικείμενο την επιστημονική πρόοδο. Γιατί τέτοιες πρωτοβουλίες συμβάλλουν στον προβληματισμό και τον διάλογο ιδιαίτερα ανάμεσα σ εμάς, τους νέους, που προσβλέπουμε στην εισαγωγή μας σε μια πανεπιστημιακή Σχολή και επιδιώκουμε να υπηρετήσουμε τον επιστημονικό κλάδο της επιλογής μας. Η προσδοκία μας αυτή οπωσδήποτε δεν διαπνέεται μόνο από την επιδίωξη της προσωπικής επαγγελματικής μας αποκατάστασης. Αντίθετα, χάρη στον ιδεαλισμό που μας διακρίνει, πιστεύουμε ότι η επιστήμη μπορεί και πρέπει να υπηρετήσει την ανθρωπότητα. Μια ανθρωπότητα που σήμερα αντιμετωπίζει ποικίλα προβλήματα, άλλα ως απόρροια μιας ανεξέλεγκτης τεχνολογικής προόδου- όπως η οικολογική κρίση και άλλα, όπως η φτώχεια, σαν προαιώνια κληρονομιά που θα πρέπει επιτέλους να αποτινάξουμε. Αλλά, σε αντίθεση με προηγούμενες γενιές, στηριζόμαστε οι μελλοντικοί επιστήμονες στη βεβαιότητα ότι η λύση στα προβλήματα δεν μπορεί να είναι μια επιστροφή σε παλαιότερες μορφές πολιτισμού, αλλά η αξιοποίηση της γνώσης στη διερεύνηση και τελικά στην επίλυση των προβλημάτων αυτών. Πιο συγκεκριμένα, η επιστήμη - ως ένα σύνολο γνώσεων και ερευνητικών μεθόδων μπορεί πρώτα απ όλα να συμβάλει στον εντοπισμό και τη διάκριση των προβλημάτων, 5
είτε άμεσων είτε ενόψει. Η επιστημονική κοινότητα, χάρη στα πνευματικά εφόδια που κατέχει, όπως η διορατικότητα, μπορεί για παράδειγμα να διακρίνει τις επερχόμενες επιπτώσεις των οικολογικών προβλημάτων και να υποδείξει τους κινδύνους προκαλούνται από την εκτεταμένη εφαρμογή που της κλωνοποίησης και των γενετικά μεταλλαγμένων τροφίμων. Είναι επομένως σε θέση να ευαισθητοποιήσει και το κοινωνικό σύνολο και την πολιτική ηγεσία, ώστε να αντιμετωπίζουν όλες αυτές τις δυνατότητες με την απαιτούμενη περίσκεψη και, επομένως, να οριοθετούν την έρευνα και τις εφαρμογές της σε ένα πλαίσιο που πράγματι θα υπηρετεί, αντί να υπονομεύει συμφέροντα της ανθρωπότητας. μακροπρόθεσμα Έπειτα η επιστημονική έρευνα μπορεί να διακρίνει με ακρίβεια τις αιτίες πολλών προβλημάτων που μας ταλανίζουν και να διερευνά τις απαραίτητες λύσεις. Η ιατρική έχει ήδη πραγματοποιήσει άλματα στην καταπολέμηση ασθενειών, ακριβώς επειδή εξετάζει ολοένα και βαθύτερα τους βιολογικούς μηχανισμούς που ρυθμίζουν την ανθρώπινη ζωή. Αλλά και στην παραγωγή τροφίμων μπορεί να συνεισφέρει η επιστήμη βελτιώνοντας τις μεθόδους καλλιέργειας. Συνεπώς είναι βέβαιο ότι, εφόσον χρηματοδοτηθεί και υποστηριχθεί από την πολιτεία η επιστημονική έρευνα μπορεί να δώσει λύση σε κορυφαία προβλήματα όπως ο υποσιτισμός ή ο καρκίνος και το AIDS, παρατείνοντας αποφασιστικά το προσδόκιμο ζωής και διασφαλίζοντας υψηλότερη ποιότητα σ αυτήν. Ανάλογα συμβάλλουν στη διαφώτιση του ανθρώπινου νου οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες: αυτές εμβαθύνουν στα κοινωνικά και οικονομικά φαινόμενα, αποκαλύπτουν τους μηχανισμούς χειραγώγησης που δεσμεύουν τη σκέψη, εντοπίζουν στερεότυπα και προκαταλήψεις που διέπουν τη συμπεριφορά μας, μπορούν συνεπώς να προαγάγουν την ανθρώπινη συνείδηση και να βοηθήσουν τον άνθρωπο να εξαλείψει τον ρατσισμό και να απελευθερωθεί από κάθε δεσποτισμό. Είναι λοιπόν βέβαιο ότι μπορούμε να στηριχθούμε στην επιστήμη, ώστε να αναζητήσουμε λύσεις αποτελεσματικές που θα συμβάλλουν σε μια ζωή ποιοτικότερη και αρμονικότερη και στις σχέσεις μεταξύ μας και στη σχέση μας με το φυσικό κόσμο. Ωστόσο η επιστήμη υπηρετείται από ανθρώπους και αυτοί οι ίδιοι οι επιστήμονες οφείλουν να δώσουν τον προσανατολισμό που επιδιώκουμε. Θα πρέπει όμως για τον σκοπό αυτό, πέρα από τα αναμφισβήτητα πνευματικά, να χαρακτηρίζονται και από στέρεα ηθικά εφόδια. Τέτοια ηθικά χαρακτηριστικά πρέπει κατ αρχάς να διέπουν την προσωπική στάση και συμπεριφορά του επιστήμονα ως επαγγελματία. Ο τελευταίος θα πρέπει, δηλαδή, να χαρακτηρίζεται από εντιμότητα, ηθική ακεραιότητα και ανιδιοτέλεια. Γιατί μόνο τότε καθιστά σκοπό του έργου του την υποστήριξη του συνανθρώπου, την ανακούφιση του 6
ανθρώπινου πόνου, την προσφορά των καλύτερων δυνατών υπηρεσιών σε όποιον τις ζητά. Δεν επιτρέπεται δηλαδή να εμπορευματοποιεί τη γνώση που κατέχει και να εκμεταλλεύεται την πνευματική υπεροχή για να προσποριστεί αθέμιτο κέρδος. Ούτε και πρέπει να μας αφήνει αδιάφορους σήμερα η διαπίστωση ότι μεγάλο μέρος των επιστημόνων υπηρετεί εταιρείες και ποικιλώνυμα συμφέροντα που πολύ περισσότερο μάχονται για τη μεγιστοποίηση του κέρδους -με την παραγωγή καταναλωτικών αγαθών ή και όπλων ακόμη- παρά για την ουσιαστική βελτίωση της ποιότητας της ζωής. Η τοποθέτηση αυτή του επιστήμονα απορρέει από τον ευρύτερο ανθρωπιστικό προσανατολισμό του. Ο επιστήμονας υπερασπίζεται, όχι μόνο στην επαγγελματική του δράση, αλλά και με τη θέση του ως πνευματικού ανθρώπου, τα ιδεώδη της ειρήνης, της δημοκρατίας και της ισότητας. Και τούτο γιατί γνωρίζει ότι δικαιώνεται ηθικά η επιστήμη μόνον όταν λειτουργεί προς το συμφέρον όλων αδιακρίτως των ανθρώπων, μόνον όπου προάγει την πνευματική και τη γενικότερη ελευθερία, μόνον όταν εξασφαλίζει την ειρηνική συνύπαρξη με τον «έτερο», τις αξίες συνολικά που αποτελούν τη μόνη εγγύηση για τη μακροημέρευση της ανθρωπότητας, άρα και για την καταξίωση της ίδιας της επιστήμης. Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να αναλογιζόμαστε όλοι εμείς που προσδοκούμε την ένταξή μας στην επιστημονική κοινότητα όχι μόνο τον πνευματικό μόχθο που απαιτείται, αλλά και την ηθική συγκρότηση που είναι απαραίτητη, ώστε να υπηρετούμε με ευσυνειδησία τον ρόλο μας. Γιατί η επιστήμη δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά την έκφραση της βαθειάς θέλησης του ανθρώπου να αναζητήσει την γνώση και μ αυτήν ως εφόδιο να εξυψώσει τη ζωή του. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. 7