Όλα τα προϊόντα ζωικής ή φυτικής προέλευσης περιέχουν κάποιο ποσοστό υγρασίας.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ 3 Συνηθίζεται η αρχιτεκτονική σχεδίαση και η κατασκευή των κτιρίων να επηρεάζονται από τις περιβαλλοντικές συνθήκες που συνήθως επικρατούν στην περιοχή. Αν και σήμερα η μοντέρνα τεχνολογία επιτρέπει τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών στο εσωτερικό του κτιρίου παρέχοντας έτσι υψηλά επίπεδα άνεσης για τους ανθρώπους που κυκλοφορούν, ζουν ή εργάζονται μέσα σε αυτά, οι περιβαλλοντικές συνθήκες που δημιουργούνται στο εσωτερικό κέλυφος είναι τις περισσότερες φορές προβληματικές για τη συντήρηση των έργων τέχνης και των μουσειακών εκθεμάτων γενικότερα. Σε αρκετές περιπτώσεις δε τα εγκατεστημένα HVAC (Heat Ventilation & Air Conditioning) συστήματα λειτουργούν τις ώρες επίσκεψης του κοινού διαμορφώνοντας τις κατάλληλες συνθήκες άνεσης για τους επισκέπτες, ενώ τις υπόλοιπες ώρες περιορίζουν ή και διακόπτουν τη λειτουργία τους αφήνοντας τις κλιματολογικές συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί στο εσωτερικό κέλυφος του κτιρίου να εναρμονιστούν με αυτές που επικρατούν στον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο / περιοχή. Όμως, όταν τα συστήματα HVAC ενεργοποιούνται ή απενεργοποιούνται, οι κλιματολογικές συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί καθ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας ή παύσης του συστήματος παρουσιάζουν μία ξαφνική και βίαια μεταβολή. Το αδύνατο σημείο των συστημάτων HVAC δεν είναι τα όρια των δυνατοτήτων τους για παραγωγή ή απορρόφηση της θερμότητας και των υδρατμών, αλλά αντίθετα η αδυναμία τους για ομοιόμορφη κατανομή της θερμοκρασίας στο χώρο σε συνδυασμό με την τήρηση των τιμών τους σταθερών για όλο το χρονικό διάστημα της λειτουργίας τους. Είναι αδύνατον να ορίσουμε το απόλυτα κατάλληλο μικροκλίμα ώστε να επιτύχουμε το απόλυτα ασφαλές περιβάλλον για τη διατήρηση και συντήρηση των εκθεμάτων. Όμως αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να φροντίζουμε να ρυθμίζουμε τη θερμοκρασία και την υγρασία στα επιθυμητά επίπεδα και να ελέγχουμε τις επιπτώσεις, των περιβαλλοντικών συνθηκών του χώρου σε επιλεγμένα εκθέματα και κυρίως στα πιο ευπαθή από αυτά. ΥΓΡΑΣΙΑ Το νερό μπορεί να βρίσκεται σχεδόν παντού, ακόμα και εκεί όπου δεν είναι ορατό. Ο ατμοσφαιρικός αέρας περιέχει υδρατμούς μέχρι ένα ποσοστό περίπου 4% κατά βάρος. Η συχνότερη αιτία για την απώλεια ή την έκλυση υγρασίας είναι η αλληλεπίδραση των εκθεμάτων με τον αέρα που τα περιβάλλει. Σε γενικές γραμμές εάν ο αέρας είναι πιο ξηρός από το αντικείμενο / έκθεμα, η υγρασία θα τείνει να εξέλθει από το σώμα του. Αντίστροφα, αν τα επίπεδα της υγρασίας στον αέρα είναι πιο υψηλά από ό, τι στο σώμα του εκθέματος, η υγρασία θα προσπαθήσει να εισέλθει σε αυτό. Όλα τα προϊόντα ζωικής ή φυτικής προέλευσης περιέχουν κάποιο ποσοστό υγρασίας. 1 P a g e

Έτσι σε μια καλά αεριζόμενη αίθουσα η ικανότητα ελέγχου της υγρασίας των εκθεμάτων εξαρτάται από την ικανότητα ελέγχου της υγρασίας του αέρα με τον οποίο αυτά έρχονται σε επαφή. Παραδείγματα: Όταν κάποιο υγροσκοπικό υλικό όπως το ξύλο ή τα οστά, χάσει την υγρασία του τότε αυτό συστέλλεται και υφίσταται ρωγμάτωση ή στρέβλωση. Οργανικά προϊόντα όπως το χαρτί, ο πάπυρος, το δέρμα και τα υφαντά γίνονται λιγότερα εύκαμπτα και οι ίνες μπορούν να σπάσουν εύκολα. Όλα αυτά τα υλικά είναι υγροσκοπικά, δηλαδή ευαίσθητα στην υγρασία. Όταν είναι ξηρά έχουν την ιδιότητα να απορροφούν την υγρασία του αέρα που τα περιβάλλει και να διαστέλλονται, ενώ αντίθετα σε πολύ ξηρό περιβάλλον αποβάλλουν υγρασία και συστέλλονται. Διατηρούν όμως πάντα μια ισορροπία με τον περιβάλλοντα αέρα, η οποία επιτυγχάνεται με τη διαρκή μεταφορά της υγρασίας από το αντικείμενο στον αέρα και αντίθετα. Ορισμένα μέταλλα, ορυκτά και γυαλιά διαβρώνονται από την υγρασία ενώ σε παρατεταμένες συνθήκες υγρασίας ευνοείτε η ανάπτυξη μυκήτων και μικροοργανισμών με καταστροφικά αποτελέσματα. Επιθυμητή μέση τιμή σχετικής υγρασίας RH Η επιθυμητή μέση τιμή σχετικής υγρασίας τόσο για εκθεσιακούς χώρους όσο και για χώρους αποθήκευσης πρέπει να είναι σταθερή (όλους τους μήνες του χρόνου) με σημείο αναφοράς μεταξύ 47 και 53 RH και ημερήσια διακύμανση που να μη ξεπερνά το +-2% RH. Περιστασιακές αποκλείσεις έως 5% είναι ανεκτές εφόσον αποτελούν εξαίρεση και όχι κανόνα. Ο ρυθμός μεταβολής από χειμώνα σε καλοκαίρι δε πρέπει να ξεπερνά το 5% το μήνα. Συγκεκριμένα, τα Οργανικά Αντικείμενα, απειλούνται από πολύ ξηρές ατμόσφαιρες, στις οποίες συρρικνώνονται και σχηματίζουν ρωγμές και από πολύ υγρές ατμόσφαιρες, στις οποίες διαστέλλονται και προσβάλλονται από μικροοργανισμούς. Για την καλή διατήρηση τέτοιου είδους αντικειμένων η προτεινόμενη γενικά τιμή «σχετικής υγρασίας» είναι 50%-65%. τα Ανόργανα Αντικειμένα (όσα προέρχονται από τον ορυκτό πλούτο) π.χ. η πέτρα, ο πηλός, το γυαλί, το μέταλλο, έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό ότι δεν καίγονται και δεν είναι υγροσκοπικά. Όμως, μερικές πέτρες και κεραμικά, επειδή έχουν πορώδη δομή, μπορούν να απορροφούν νερό, γεγονός που προκαλεί σοβαρά προβλήματα. Για τη διατήρηση των ορυκτών η προτεινόμενη τιμή σχετικής υγρασίας είναι κάτω από 45%. τέλος, τα Ανασκαφικά Αντικείμενα που προέρχονται από περιοχές με υγρό περιβάλλον πρέπει να παραμείνουν σε μια «σχετική υγρασία» 100% πριν να αρχίσει η συντήρησή τους. Εξαιρούνται τα μέταλλα, τα οποία μπορούν να τοποθετηθούν αμέσως σε χαμηλή «σχετική υγρασία» κάτω από 45%. 2 P a g e

Τιμές ιδανικών συνθηκών «σχετικής υγρασίας». 0-40% Σ.Υ. για ανόργανα αντικείμενα 50-60% Σ.Υ. για οργανικά αντικείμενα 100% Σ.Υ. για αντικείμενα από ανασκαφές σε υγρό περιβάλλον Yγρασία εμπεριεχόμενη εντός της ύλης HC και Σχετική υγρασία RH Το επίπεδο της υγρασίας σε μια οποιαδήποτε θερμοκρασία (Τ) που σχετίζεται με το υπό μελέτη αντικείμενο/ έκθεμα καλείται MC: moisture content ή HC: Humidity Content (υγρασία εμπεριεχόμενη εντός της ύλης) και μετριέται ως ποσοστό της μάζας του. Έτσι, λέμε ότι ένα κομμάτι ξύλου βάρους 1 κιλού εμπεριέχει 18% υγρασία εάν οι μετρήσεις δείξουν ότι εμπεριέχει 180 γραμμάρια υγρασίας. Αντίθετα, το επίπεδο υγρασίας του αέρα σε μια οποιαδήποτε θερμοκρασία εκφράζεται ως η Σχετική Υγρασία ( RH: Relative Humidity ) αυτού. Με λίγα λόγια, με τον όρο RH: σχετική υγρασία εκφράζουμε το λόγο της ποσότητας του νερού που δύναται να εμπεριέχεται στον αέρα (να έχει παρακρατήσει ο αέρας) σε μια συγκεκριμένη θερμοκρασία σε σχέση με την ποσότητα του νερού που εμπεριέχεται στον ίδιο όγκο αέρα κάτω από συνθήκες κορεσμού στην ίδια πάντα θερμοκρασία. 3 P a g e

Καθώς οι RH και HC αποτελούν δύο διαφορετικές μεταβλητές που σχετίζονται μεταξύ τους, θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι όταν ένα οποιοδήποτε οργανικό υλικό αναπτύσσεται σε περιβάλλον με μια δεδομένη τιμή RH και Τ τείνει να τροποποιεί την τιμή της HC μέσω της ανταλλαγής υγρασίας με το περιβάλλον έως ότου επέλθει σε μια θέση ισορροπίας. Από εκείνη τη στιγμή και μετά η ανταλλαγή υγρασίας σταματά και η τιμή της HC παύει να μεταβάλλεται. Σταθεροποιώντας και ελέγχοντας αυτήν ακριβώς την τιμή για την RH ελέγχουμε τη διαμεταγωγή υγρασίας από και προς το έκθεμα. Δηλαδή, για να αποφευχθούν οι δημιουργούμενες από την μεταβολή στα επίπεδα υγρασίας μηχανικές εντάσεις πάνω στο αντικείμενο, θα πρέπει τόσο το επίπεδο υγρασίας HC στο αντικείμενο όσο και η σχετική υγρασία RH να βρίσκονται σε πλήρη ισορροπία. Τότε μόνο οι τιμές τους δεν θα μεταβάλλονται. Σχέση θερμοκρασίας (Τ) και σχετικής υγρασίας (RH) Καθώς αυξάνεται η θερμοκρασία του αέρα, αυτός μπορεί να συγκρατήσει περισσότερη υγρασία. Αντίστροφα, όσο μειώνεται η θερμοκρασία στον περιβάλλοντα χώρο, ο αέρας τείνει να διώχνει την υγρασία που έχει λάβει. Ο σχεδόν κορεσμένος όγκος του αέρα που βρίσκεται σε χαμηλή θερμοκρασία περιέχει υψηλά ποσοστά σχετικής υγρασίας (RH) έχει δε τη δυνατότητα να κατακρατήσει ακόμα περισσότερη υγρασία καθώς η θερμοκρασία του αυξάνεται. Η επαφή αυτής της θερμότερης αέριας μάζας με οποιοδήποτε αντικείμενο έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της τάσης για αφύγρανση (ξήρανση) του αντικειμένου. Ισχύει και το αντίθετο. Ενώ εξάτμιση ονομάζουμε το φαινόμενο κατά το οποίο ένα υγρό μετατρέπεται σε αέριο π.χ με τον βρασμο, συμπύκνωση ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο ένα αέριο μετατρέπεται σε υγρό. Με συμπύκνωση των υδρατμών της ατμόσφαιρας σχηματίζονται η ομίχλη και τα σύννεφα. Τα συμπυκνώματα εμφανίζονται στις ψυχρές επιφάνειες των τοίχων ενός δωματίου και προκαλούν σοβαρότατα προβλήματα σε περιοχές με υψηλή ατμοσφαιρική μόλυνση. Αυτό συμβαίνει επειδή τα μολυντικά αέρια διαλύονται μέσα σε αυτά και σχηματίζουν οξέα, με αποτέλεσμα να προσβάλλουν τα έργα τέχνης. Επιρροή θερμοκρασίας και υγρασίας στα εκθέματα. Όλα τα εκθέματα σε ένα μουσείο παρουσιάζουν ευαισθησία στις μεταβολές των τιμών της θερμοκρασίας και της υγρασίας. Η αντίδραση κάθε εκθέματος στη μεταβολή της θερμοκρασίας είναι συνήθως απειροελάχιστη και τα περισσότερα εξ αυτών διατηρούν την κατάστασή τους σταθερή παρά τις μεγάλες μεταβολές που ενδέχεται να παρατηρηθούν στα επίπεδα της θερμοκρασίας. Αυτό όμως δεν ισχύει και για τις μεταβολές στα επίπεδα της υγρασίας. Η απώλεια ή η έκλυση υγρασίας «ζορίζει» τα υπό έκθεση αντικείμενα καθώς δημιουργεί εσωτερικές πιέσεις, οι οποίες τις περισσότερες φορές είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς. Επίσης, υψηλότερα επίπεδα υγρασίας μπορούν να προκαλέσουν πρόσθετες χημικές και βιολογικές αλλαγές στο σώμα των εκθεμάτων οι οποίες επιταχύνουν την καταστροφή του. Επιπτώσεις σχετικής υγρασίας 4 P a g e

Οι μεταβολές στη σχετική υγρασία (RH) επηρεάζουν τα εκθέματα με ποικίλους τρόπους και σε γενικές γραμμές προκαλούν: αλλαγές στο μέγεθος και το σχήμα τους, χημικές επιδράσεις και βιολογική φθορά. Ειδικότερα, τα εκθέματα με οργανικό περιεχόμενο (υφάσματα, ξύλο, κόκκαλο, χαρτί, φίλντισι κ.ο.κ.) τείνουν να τροποποιήσουν τα επίπεδα του HC. Απορροφώντας υγρασία, τα οργανικά ιδίως εκθέματα διογκώνονται, ενώ χάνοντας υγρασία συστέλλονται σε τέτοιο βαθμό ώστε η συρρίκνωση αυτή μπορεί να δημιουργήσει επιφανειακά ή ακόμα και βαθειά ραγίσματα. Μια από τις χημικές επιδράσεις της μεταβολής στα επίπεδα της σχετικής υγρασίας είναι η διάβρωση των μετάλλων. Για να την αποτρέψουμε, η RH θα πρέπει να σταθεροποιείται σε ποσοστά κάτω του 35%. Το χρωματικό ξεθώριασμα αποτελεί ένα ακόμα παράδειγμα χημικής επίδρασης. Αν και η κυριότερη αιτία για τον αποχρωματισμό είναι η ακτινοβολία UV, τα αποτελέσματα αυτής ενισχύονται στις περιπτώσεις εκθεμάτων με υψηλά επίπεδα HC (πχ. υφάσματα σε περιβάλλον με RH 65-70%). Απειλή Πηγή Ζημιές Συχνοί λόγοι Διορθωτική ενέργεια Σχετική Υγρασία (RH) Λανθασμένα Επίπεδα (πολύ Υψηλά ή πολύ χαμηλά) Υψηλά επίπεδα RH Δημιουργούν μούχλα & διάβρωση. Χαμηλά επίπεδα RH Ευθύνονται για αύξηση Της ευθραυστότητας των αντικειμένων. Αλλαγές στον Καιρό και στο Κλίμα γενικότερα. Συμπύκνωση υγροποίηση Διείσδυση υγρασίας Συχνότερες μετρήσεις και καταγραφή των επιπέδων RH. Μετακίνηση των συλλογών σε Καλύτερα ελεγχόμενες συνθήκες / περιβάλλοντα. Ταχείες διακυμάνσεις Οι διακυμάνσεις δημιουργούν παραμορφώσεις, κατατμήσεις, διαστρεβλώσεις, ρυτίδες. Υγρά ρούχα επισκεπτών, Μη επαρκής εξαερισμός, Σφουγγάρισμα πατώματος, Κτιριακές εργασίες ανακαίνισης Αύξηση επιπέδων υγρασίας Ανεπαρκής μόνωση κτιρίου που έχει ως αποτέλεσμα τη διαμεταγωγή των συνθηκών που επικρατούν εκτός του κτιριακού κελύφους στο εσωτερικό Δημιουργία βεστιαρίου Βελτίωση κυκλοφορίας αέρα Βελτίωση μονώσεων 5 P a g e

Τα τελευταία χρόνια κατά τις εργασίες συντήρησης των μουσειακών εκθεμάτων, η τάση που επικρατεί αφορά στην προσπάθεια συγκράτησης των επιπέδων της RH, χωρίς να μας απασχολούν οι μεταβολές στις τιμές τηςt. Εφόσον το έκθεμα δεν απορροφά ούτε χάνει νερό, τείνει να διατηρεί σταθερές τις διαστάσεις του ( τον όγκο του ). Η διατήρηση της RH σε σταθερές τιμές ανάλογα με το είδος του υπό έκθεση αντικειμένου εμποδίζει τη μεταβολή των επιπέδων υγρασίας μέσα στο σώμα του εκθέματος μετριάζοντας σημαντικά τους παράγοντες που οδηγούν στην καταστροφή του. Όργανα μέτρησης υγρασίας. Χρησιμοποιούνται τρεις διαφορετικοί τύποι οργάνων μέτρησης: υγρόμετρο. ψυχρόμετρο. Θερμοϋγρογραφος. Υγρόμετρο με τρίχα Τα υγρόμετρα τριχός ανήκουν στην κατηγορία των μηχανικών υγρομέτρων στα οποία υλικά των οποίων οι διαστάσεις μεταβάλλονται με την υγρασία συνδέονται μηχανικά με κάποιο μετατροπέα ή δείκτη. Τα υγρόμετρα τριχός στηρίζονται στο φαινόμενο της μεταβολής του μήκους ανθρωπίνων ή ζωικών τριχών ανάλογα με την ποσότητα υδρατμών στην ατμόσφαιρα. Οταν η σχετική υγρασία αλλάζει από 0% σε 100% η ανθρώπινη τρίχα υπόκειται σε αύξηση του μήκους της κατά 2.0-2.5%. Λόγω αυτής της ιδιότητας, η τρίχα χρησιμοποιείται σαν αισθητήριο στις περιπτώσεις που χρειαζόμαστε συνεχή καταγραφή της υγρασίας. Οι υγρογράφοι έχουν συνήθως δέσμη τριχών (ξανθού) ανθρώπου οι οποίες έχουν καθαριστεί από τις σκόνες και το λίπος. Η συρρίκνωση ή η έκταση του στελέχους των τριχών μεγεθύνεται και μεταφέρεται μέσω συστήματος μοχλών σε γραφίδα για την καταγραφή της μέτρησης σε περιστρεφόμενη χάρτινη ταινία. Νεότεροι υγρογράφοι χρησιμοποιούν νημάτιο από νάυλον σαν αισθητήρα. Στους θερμουγρογράφους μια δευτερη γραφίδα καταγράφει τις αυξομειώσεις στη θερμοκρασία. Σε αναλογία με το εβδομαδιαίο διάγραμμα θερμογράφου προκύπτει και το εβδομαδιαίο διάγραμμα υγρογράφου. Εκτός από τρίχες, άλλα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί στα μηχανικά υγρόμετρα είναι βαμβάκι, μετάξι, νάιλον, χαρτί και ξύλο. 6 P a g e

Πλεονεκτήματα Μπορούμε να ελέγχουμε τις τιμές απευθείας Είναι αρκετά μικρό και μπορεί να τοποθετηθεί σε βιτρίνα. Μειονεκτήματα Είναι ακριβές μεταξύ του 30% και 80% της υγρασίας και μεταξύ των 15 C - 21C Έχει περιθώριο λάθους ± 3-4% Αντιδρά με αργό τρόπο στις ατμοσφαιρικές αλλαγές (ως 20 ). Η μόλυνση βλάπτει το ευαίσθητο στοιχείο του οργάνου. Ηλεκτρικά υγρόμετρα: Τα ηλεκτρικά υγρόμετρα στηρίζονται στη μεταβολή της ηλεκτρικής αγωγιμότητας υδατικών διαλυμάτων ηλεκτρολυτών λόγω αντίστοιχης μεταβολής της συγκέντρωσης υδρατμών στην ατμόσφαιρα. Η ακρίβεια των ηλεκτρικών υγρόμετρων είναι πολύ καλή και για αυτό τον λόγο χρησιμοποιούνται ευρέως. Υγρόμετρα πυκνωτή: Η χωρητικότητα ενός πυκνωτή εξαρτάται από το διηλεκτρικό υλικό το οποίο παρεμβάλλεται μεταξύ των οπλισμών του. Τα χαρακτηριστικά του διηλεκτρικού όμως εξαρτώνται από την ποσότητα υγρασίας που περιέχει το διηλεκτρικό. Έτσι λοιπόν, χρησιμοποιώντας κατάλληλο διηλεκτρικό υλικό είναι δυνατή η κατασκευή ενός πυκνωτή του οποίου η χωρητικότητα μεταβάλλεται σε συνάρτηση με την συγκέντρωση των υδρατμών της ατμόσφαιρας. Τα υγρόμετρα πυκνωτή έχουν πολύ καλή ακρίβεια και χρησιμοποιούνται σε πλήθος εφαρμογών, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Ψυχρόμετρο με μηχανικό αερισμό Τα ψυχρόμετρα αποτελούνται από δύο αισθητήρες θερμοκρασίας (συνήθως δύο κοινά υδραργυρικά θερμόμετρα). Το ένα μετρά την θερμοκρασία της ατμόσφαιρας όπως ένα κανονικό θερμόμετρο (ξηρό θερμόμετρο) ενώ το δοχείο του άλλου σκεπάζεται με κάποιο υλικό (συνήθως ύφασμα από μουσελίνα ) το οποίο υγραίνεται με απεσταγμένο νερό (υγρό θερμόμετρο). Τα δύο θερμόμετρα δίνουν την θερμοκρασία του αέρα και την υγρή θερμοκρασία αντίστοιχα. Στο σύστημα παροχεύεται ρεύμα αέρα σταθερής ταχύτητας. Η εξάτμιση στο υγρό θερμόμετρο έχει σαν συνέπεια η υγρή θερμοκρασία να είναι συνήθως χαμηλότερη από τη θερμοκρασία του αέρα, ενώ το μέγεθος της διαφοράς εξαρτάται από την υγρασία του αέρα. Κατά συνέπεια, η διαφορά της θερμοκρασίας των δύο θερμομέτρων και η θερμοκρασία του υγρού θερμομέτρου μας δίνουν τη σχετική υγρασία από ειδικούς πίνακες. Πλεονεκτήματα Είναι συσκευή ακριβείας Δε χρειάζεται βαθμονόμηση Μεταφέρεται εύκολα Μειονέκτηματα Η ανάγνωση των θερμοκρασιών είναι δύσκολη, επειδή είναι μικρή η κλίμακα 7 P a g e

Ξηραντικά Υλικά Το Silica gel, είναι ένα άχρωμο κρυσταλλικό προϊόν στο οποίο προστίθενται άλατα κοβαλτίου. Αποκτά χρώμα μπλε όταν είναι ξηρό (RH<20%) και ροζ όταν είναι υγρό (RH>=25%). Έχει τις ίδιες υγροσκοπικές ιδιότητες με τα οργανικά υλικά και μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τους εξής τρόπους: Όταν είναι υγρό, αποβάλλει υδρατμούς στον ξηρό αέρα. Όταν είναι ξηρό, απορροφά υδρατμούς από τον υγρό αέρα. Αντισταθμίζει τις απότομες διακυμάνσεις της υγρασίας. 1 κιλό Silica gel μπορεί να απορροφήσει 380γρ. υδρατμών. Το προϊόν αυτό για να έρχεται σε μεγαλύτερη επαφή με τον περιβάλλοντα αέρα πρέπει να τοποθετείται σε ρηχά, μεγάλης επιφάνειας δοχεία. Για να επαναφέρουμε το μπλε χρώμα στο Silica gel αρκεί να φέρουμε σε επαφή με τον ξηρό αέρα (π. χ σε ένα φούρνο με θερμοκρασία 100οС περίπου). Η διεργασία αυτή ονομάζεται «αναζωογόνηση» και μπορεί να επαναλαμβάνεται συνεχώς. Πλεονεκτήματα Δεν απαιτεί ειδικευμένο προσωπικό και μόνο η παρατήρηση του χρώματος του είναι αρκετή. Δεν χρειάζεται τακτικά έλεγχο, εφόσον απαιτείται «σχετική υγρασία» 25%. Είναι εύκολο να «αναζωογονηθεί» σε μία ώρα, εάν τοποθετηθεί σε έναν αεριζόμενο φούρνο σε θερμοκρασία 100οС. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως σταθεροποιητής. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μία βιτρίνα αεροστεγή. Μειονεκτήματα Είναι σχετικά ακριβό προϊόν: με το κιλό (ανάλογα με την ποιότητα). Μια βιτρίνα πρέπει να περιέχει περίπου 1 κιλό ανά κυβικό μέτρο, για να αποφεύγεται η συχνή «αναζωογόνηση». Βιβλιογραφία Anaco Bussiness Systems Division (2006). Μικροκλίμα: Δημιουργία, Έλεγχος, Ρύθμιση. Ε7-2.30a2 wh NEWSLETTER 4d-2006 MUSEUMS PASSIVE- ACTIVE CONTROL Μιτσένκο Ι. (2015). Μελέτη και σχεδιασμός αποθηκών συντηρημένων - ασυντήρητων μουσειακών αντικειμένων και εργαστηρίου Συντήρησης. Διπλωματική εργασία, Τ.Ε.Ι. Θεσσαλίας. Μπάη Α., Μελά Δ., Μπαλή Δ. (2011). Ατμοσφαιρική τεχνολογία. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. 8 P a g e

Μπαρτζίλας Κ. (2013). Αρχαία υφάσματα στον Ελλαδικό χώρο- παράγοντες φθοράς και συντήρηση. Διπλωματική εργασία. Τ.Ε.Ι Πειραιά. 9 P a g e