ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 1ο Κριτήριο Αξιολόγησης «Λακωνικότητα» Στις καθημερινές μας συζητήσεις αλλά και στις διάφορες εκπομπές, ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές, ακούμε συχνά την προτροπή: απάντησέ μου με συντομία, απάντησέ με επί της ουσίας, απάντησέ μου με λακωνικότητα. Τι όμως είναι η λακωνικότητα και ποια η σημασία της για την επικοινωνία μας; Με τον όρο λακωνικότητα εννοούμε τη σύντομη διατύπωση των απόψεών μας, προφορικά ή γραπτά, χωρίς να παραβλέπεται η πληρότητα του νοήματος. Η ικανότητα της σύντομης κι ακριβούς απόδοσης των νοημάτων θεωρούνταν στην αρχαιότητα αρετή. Οι Σπαρτιάτες και οι Λάκωνες, γενικότερα, φημίζονταν ιδιαίτερα για το σύντομο τρόπο έκφρασής τους κι αυτό το επιβεβαιώνει κι ο όρος λακωνικότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες, μάλιστα, είχαν προσδώσει στην αρετή αυτή και φιλοσοφική διάσταση, όπως διαφαίνεται κι απο την εύστοχη άποψη: «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν». επίσης, κι άλλες συμβουλές και προτρο πες τους αναφέρονταν στην αρετή αυτή. Οι φράσεις : «μη εν πολλοίς ολίγα λέγε, αλλά εν ολίγοις πολλά», «ουκ εν τω πολλώ το ευ, αλλά εν τω ευ το πολύ» φανερώνουν τη σημασία που έδιναν οι αρχαίοι Έλληνες στη συντομία του λόγου. Η σημασία της στην καθημερινή μας ζωή είναι σημαντική. Κατ αρχάς εντοπίζουμε τις συζητήσεις και την επιχειρηματολογία μας στο ζητούμενο και μόνο σ αυτό. Οι πλατειασμοί, οι περιττολογίες και οι παρεκβάσεις οδηγούν σε φυγόκεντρο τρόπο συζήτησης, με αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος αποπροσανατολισμού κατά τη διάρκεια της συζήτησης. Η προσοχή των συνομιλητών, πιθανώς να στραφεί, εσκεμμένα ή όχι, σε δευτερεύουσες πλευρές του θέματος και να δυσχεραίνεται η δυνατότητα ορθών διαπιστώσεων και συμπερασμάτων. Παράλληλα, με τη λακωνικότητα γίνεται λιτός, σαφής, πυκνός και κυριολεκτικός. Οι αρετές αυτές είναι σημαντικές, όχι μόνο γιατί οι συνομιλητές κατανοούν το περιεχόμενο του θέματος, αλλά και γιατί διευκολύνεται η επιχειρηματολογία των διαλεγομένων. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγονται οι παρανοήσεις, οι αοριστολογίες, οι αμφίσημες φράσεις. Έτσι, οι συνομιλητές με σαφή γνώση των δεδομένων οδηγούνται σε ασφαλή συμπεράσματα. 1
Ακόμη, με τη λακωνικότητα κερδίζεται πολύτιμος χρόνος. Φωτίζονται γρηγορότερα οι πλευρές των ζητούμενων θεμάτων, διατυπώνονται ευχερέστερα οι εκτιμήσεις, οδηγούμαστε ταχύτερα σε συμπεράσματα και προβαίνουμε έγκαιρα στη λήψη των αναγκαίων μέτρων ή τη διόρθωση εσφαλμένης πορείας. Επίσης, θα ήταν παράλειψη να μην επισημάνουμε ότι η λακωνικότητα συντελεί και στο να παρακολουθούν οι ακροατές, οι συνομιλητές και οι αναγνώστες με περισσότερο ενδιαφέρον τη διαπραγμάτευση του θέματος. Ο περιεκτικός, σύντομος και σαφής λόγος στη διατύπωση των νοημάτων είναι εύληπτος και δεν κουράζει, όπως γίνεται, αν χαρακτηριστικό της αφήγησης είναι η φλυαρία, η λογοκοπία και η απεραντολογία. Οφείλουμε, επιπλέον, να επισημάνουμε πως η λακωνικότητα αποτελεί αρετή, μόνο όταν με λίγες λέξεις αποδίδεται πλήρως το νόημα, το περιεχόμενο όλων όσων θέλουμε να πούμε. Η λεξιπενία, η ατέλεια στην έκφραση ή στην απόδοση του νοήματος δεν είναι αρετές αλλά αδυναμίες έκφρασης. Επίσης, όταν η λακωνικότητα είναι αποτέλεσμα εσωστρέφειας, καταστρατηγεί το διάλογο και δημιουργεί προσκόμματα στην επικοινωνία των ατόμων. Ακόμη, πρέπει να γνωρίζουμε πως για να εκφραστεί κάποιος με λακωνικότητα δεν είναι εύκολο εγχείρημα. Απαιτείται άνετος χειρισμός της γλώσσας, πειθαρχία λόγου, βαθιά γνώση του θέματος και ξεκάθαρη άποψη γι αυτό. Ωστόσο, υπάρχουν και περιπτώσεις που επιβάλλεται να είναι αναλυτικός. Όταν το απαιτεί η πνευματική στάθμη του ακροατηρίου ή όταν αναφερόμαστε σε περιγραφές κι αφηγήσεις, που παίζει ρόλο και η λεπτομέρεια, απαιτείται η αφήγηση να είναι λεπτομερής και διεξοδική. Ακόμη στο σχολείο, κατά τη διδασκαλία ορισμένων ενοτήτων κι εννοιών ή την αφήγηση γεγονότων, απαιτείται αναλυτική έκφραση σε σχέση πάντα όχι μόνο με τη δυσκολία του θέματος, αλλά και με την αντιληπτική ικανότητα των μαθητών, τη δυνατότητα κατανόησης κι αφομοίωσης όσων διδάσκονται. Θέματα: Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις. 2
Β1. «Παράλληλα, με τη λακωνικότητα γίνεται λιτός, σαφής, πυκνός και κυριολεκτικός» : να σχολιάσετε την άποψη του συγγραφέα σε μια παράγραφο 80 λέξεων. Β2. Να γράψετε ένα συνώνυμο των λέξεων : ικανότητα, άποψη, ελλοχεύει, αμφίσημες, συντελεί, εγχείρημα. Β3. Να βάλετε δύο τίτλους στο κείμενο : ένα χωρίς σχόλιο κι ένα με σχόλιο. Γ. Παραγωγή κειμένου : Η λακωνικότητα αποτελεί ένα αγαθό για πολλούς, ιδιαίτερα σήμερα, όπου ο ελεύθερος χρόνος είναι ελάχιστος. Να παρουσιάσετε τα αίτια ύπαρξης της λακωνικότητας και τη θετική προσφορά της. ( 450 λέξεις) 2ο Κριτήριο Αξιολόγησης «Παραπληροφόρηση» Ο πόλεμος μέσω των Μ.Μ.Ε. Τα ψέματα των ΜΜΕ έπαιζαν άμεσο ρόλο στην πρόκληση των εχθροτήτων. Τυπικό παράδειγμα είναι οι ειδήσεις για «νεκρούς», οι οποίες, αργότερα, αποδείχτηκε ότι ήταν αναληθείς. Ο Γιόβαν Νίκολιτς στις 16 Φεβρουαρίου 1991, στις ειδήσεις της τηλεόρασης του Νόβι Σαντ, ανέφερε ότι σε συγκρούσεις στο Πάκρατς σκοτώθηκαν οκτώ άνθρωποι, πράγμα που αποδείχθηκε ανακριβές, αλλά η είδηση δε διαψεύστηκε. Η μεγαλειώδης ειρηνική διαδήλωση των κατοίκων του Σεράγεβο, την παραμονή της έναρξης του πολέμου στη Βοσνία, στις 6 Απριλίου 1992, στη σερβική τηλεόραση περιθωριοποιήθηκε εντελώς, συνοδεύτηκε χωρίς εικόνα και με το ακόλουθο σχόλιο: «Οι αποκαλούμενες ειρηνευτικές δυνάμεις συγκεντρώθηκαν με την πρόθεση να ανατρέψουν την υπάρχουσα κυβέρνηση και να σχηματίσουν νέα, η οποία θα συνέχιζε την πολιτική του κόμματος Δημοκρατικής Δράσης»( κόμμα των Μουσουλμάνων ). 3
Όταν ο πόλεμος ήδη άρχισε, τα ΜΜΕ προώθησαν πολεμική προπαγάνδα του κατώτερου είδους. Από το Βούκοβαρ μετέδιδε η τηλεόραση του Νόβι Σαντ ότι σφάχτηκαν 40 μωρά κι ότι «σ ένα άντρο των ουστάσι βρέθηκε κοντά κολιέ από παιδικά δάκτυλα». Διάφορες παραστρατιωτικές ομάδες έκαναν προβοκάτσιες κι ενίσχυαν την ατμόσφαιρα φόβου και μίσους. Ανασκευάζοντας τη θέση ότι οι παραστρατιωτικές ομάδες και οι υποκινητές των εθνικών εκκαθαρίσεων ήταν αυθόρμητα συσπειρωμένοι εξτρεμιστές που εργάζονται για λογαριασμό τους, ο Μίλαν Πόποβιτς στην «BORBA» της 9\4\94 γράφει : «Απ τη φαινομενικά χαοτική εικόνα των γεγονότων εμφανίζεται ένα σύνολο, που συνιστά βαριά κατηγορία: τα αποκαλούμενα ανεξέλεγκτα ή εξτρεμιστικά στοιχεία είναι μόνο άλλοθι κι εργαλείο, τρομοκρατία χαμηλής έντασης, ενώ ουσιαστικά συνιστούν συνειδητή κρατική πολιτική». Ένα χρόνο μετά την επίθεση στην αποθήκη της αστυνομίας στο Κνιν, ο τότε υπουργός Εσωτερικών της Κράινα Μίλαν Μάριτς δήλωσε: «τώρα μπορούμε να το πούμε άνετα ότι ο αυθόρμητος εξοπλισμός του λαού, ήταν, στην πραγματικότητα, οργανωμένος εκ των προτέρων». Υπερβολικά οργανωμένο για να ήταν αυθόρμητο. Υπερβολικά κατευθυνόμενο για να ήταν χαοτικό. Και υπερβολικά τραγικό, για να μπορούμε να το συγχωρήσουμε. Όταν κάνουμε όλες τις προσθέσεις και τις αφαιρέσεις. Ο τύπος με τον οποίο μπορεί να περιλάβουμε τους βασικούς λόγους του εμφύλιου πολέμου στη Γιουγκοσλαβία είναι ο παρακάτω: Αυταρχικοί πολιτικοί + Ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης + Μετακομμουνιστικός άνθρωπος. Με αυτήν τη σειρά σπουδαιότητας. Εφημ.Ελευθεροτυπία, 7\8\95 Θέματα: 4
Α. Γράψτε σύντομα σε 4-5 σειρές το συμπέρασμα που προκύπτει από το κείμενο που σας δόθηκε. Β1. Γράψτε από ένα συνώνυμο των λέξεων: ανακριβής, ενισχύω, ανασκευάζω, αυθόρμητος, κατευθύνομαι. Β2. Γράψτε από ένα αντώνυμο των λέξεων: ανακριβής, ενισχύω. Β3. Ποιες μορφές μπορεί να έχει η παραπληροφόρηση και τι σημαίνει ο όρος ; Γ. Παραγωγή λόγου: Να γράψετε μια έκθεση με θέμα το φαινόμενο της παραπληροφόρησης : να διερευνήσετε σ αυτό τους λόγους που οδηγούν στην παραπληροφόρηση, καθώς και τις επιπτώσεις που αυτή προκαλεί. 3o Κριτήριο Αξιολόγησης «Μ.Μ.Ε. Διαδίκτυο» Κοινωνική Τηλεθέαση Εάν υπάρχει ένα μέσο που όλοι «αρέσκονται να μισούν», αυτό είναι σίγουρα η τηλεόραση. Και για να βεβαιωθούν ότι παραμένει άξια μίσους, οι πολίτες των περισσότερων δυτικών χωρών περνούν αρκετές ώρες την ημέρα μπροστά στο δέκτη τους: οι Αμερικανοί, για παράδειγμα, πάνω από τέσσερις, ενώ οι Γάλλοι, Άγγλοι και Γερμανοί πάνω από τρεις. Αντίστοιχα, οι ειδικοί των media έχουν ως αγαπημένο χόμπι τις προβλέψεις για το θάνατο της τηλεόρασης όντως, η τηλεθέαση έχει δεχθεί ένα οριακό πλήγμα ( σε ορισμένες κατηγορίες πληθυσμού ) από τη χρήση του Ίντερνετ. Ωστόσο, οι τεχνολογικές εξελίξεις ίσως οδηγούν στη μεγάλη αντεπίθεση του μέσου και την αναγέννησή του ως «διαδραστική» τηλεόραση. Η εν λόγω ουτοπία βασίζεται στην ψηφιακή τεχνολογία που όλοι οι κατασκευαστές αποκωδικοποιητών έχουν ήδη ή θα έχουν στο μέλλον ενσωματώσει στις συσκευές τους. Αυτή θα επιτρέπει την αμφίδρομη ( πέραν της αλλαγής των καναλιών ) επικοινωνία, με αποτέλεσμα ο θεατής να μπορεί να 5
αναζητήσει όποια πληροφορία θέλει, να δει την αγαπημένη του εκπομπή όποτε αυτός θέλει αλλά και να προβεί σε συγκεκριμένες πράξεις: να ψηφίσει, να επικοινωνήσει απ ευθείας με άλλους θεατές, να στοιχηματίσει και, καίρια, να αγοράσει. Οδεύουμε, συνεπώς, προς μία εποχή όπου οι ώρες μπροστά στο δέκτη θα αυξηθούν, υποκαθιστώντας άλλες δραστηριότητες [όπως την κατανάλωση των λοιπόν Μ.Μ.Ε. ; Ίσως όχι, παρά τις ενθουσιώδεις δηλώσεις παραγόντων του τηλεοπτικού κόσμου. Αρχικά, τα πρώτα αποτελέσματα από σχετικά πειράματα κυρίως στις Η.Π.Α και τη Μεγάλη Βρετανία δείχνουν πως οι χρήστες δε γοητεύονται ιδιαίτερα από τις νέες δυνατότητες και τείνουν να παραμένουν παθητικοί, βλέποντας τα ίδια πράγματα κι επιλέγοντας απλώς την ιδανική γι αυτούς ώρα. Οι μόνες αμφίδρομες εφαρμογές που συγκινούν το κοινό είναι το αθλητικό στοίχημα και οι τηλεψηφοφορίες, αλλά κι εδώ, προς απελπισία των ειδικών, οι θεατές δεν ψηφίζουν τόσο με το τηλεκοντρόλ όσο με τον παραδοσιακό τρόπο, το τηλέφωνο. Αντίστοιχα, δείχνει να καταρρέει η ελπίδα πως η διαδραστική τηλεόραση θα έκανε τους τηλεθεατές που δεν έχουν υπολογιστή ( κυρίως γιατί δεν ξέρουν να τον χρησιμοποιούν ) να γίνουν φίλοι του Ίντερνετ: αποδεικνύεται πως, επειδή η χρήση του Ίντερνετ είναι ενεργητική ( καρέκλα, πληκτρολόγιο, λιγότερο από ένα μέτρο από την οθόνη ) ενώ της τελεόρασης παθητική ( καναπές ή πολυθρόνα, μερικά μέτρα μακριά ), το κοινό επιθυμεί διαφορετικές συσκευές για διαφορετικό σκοπό. Πιθανόν οι ιθύνοντες της τηλεόρασης να έπεσαν στην ίδια παγίδα αυτών του διαδικτύου: το ότι η τεχνολογία μπορεί να κάνει κάτι δε σημαίνει πως οι χρήστες το επιθυμούν, πόσο μάλλον πως θέλουν να πληρώσουν γι αυτό. Έτσι, τα μεγαλεπήβολα σχέδια για το μέλλον αρχίζουν να περιορίζονται. Και όχι άδικα : η κατασκευή της σχετικής ψηφιακής υποδομής έχει τεράστιο οικονομικό κόστος. Επίσης, οι δυνατότητες επιλογής προγραμμάτων συνοδεύονται με επιλογές παράκαμψης διαφημιστικών μηνυμάτων. Και η ωμή αλήθεια είναι πως όταν οι διαφημιζόμενοι ενοχλούνται κι απειλούν, τα μέσα τείνουν να «επανεξετάζουν» τις ιδέες τους και τα σχεδιαζόμενα εγχειρήματα. Ωστόσο, η άφιξη περισσότερων επιλογών στο τηλεκοντρόλ ( σε συνδρομητική βάση και κυρίως για την ώρα της τηλεθέασης αλλά και για την αγορά εκπομπών ή ολόκληρων σειρών ) θεωρείται μακροπρόθεσμα αναπόφευκτη. Μάλιστα, 6
ορισμένοι ειδικοί ισχυρίζονται πως η ελευθερία επιλογής ώρας θα ξανακτίσει την «κοινωνική» τηλεθέαση ( αφού δε θα υπάρχει πλέον περίπτωση να χάσει κανείς κάποια σημαντική εκπομπή ) ενώ, παράλληλα, θα ανεβάσει το επίπεδο του περιεχομένου, αφού άλλες απαιτήσεις έχει κανείς όταν πληρώνει για κάτι κι άλλες όταν είναι δωρεάν. Ποιος είπε πως η τηλεόραση είναι ένα ανιαρό, άνευ εκπλήξεων μέσο ; Κων/νος Καμάρας, εφημ. Τα Νέα, 16 / 08 / 2002 Α. Να συντάξετε μια περίληψη του κειμένου ( 100 λέξεις ). Θέματα: Β1. Να εντοπίσετε τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες συνδέονται τα νοήματα ( οι περίοδοι ) στις δύο τελευταίες παραγράφους του κειμένου και να προσδιορίσετε το είδος των σχέσεων που δημιουργούνται. Β2. Να εντοπίσετε στην πρώτη παράγραφο τα σχόλια του αρθρογράφου και να προσδιορίσετε το είδος του ( διάθεση στάση του αρθρογράφου ). Β3. Να γράψετε δύο τίτλους, έναν με σχόλιο κι ένα χωρίς σχόλιο, για το άρθρο που διαβάσατε. Β4. Να απαριθμήσετε επιγραμματικά τα οφέλη από την ανάπτυξη της διαδραστικής τηλεόρασης που αναφέρονται στο άρθρο. Β5. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις υπογραμμισμένες ( μαυρισμένες ) λέξεις. Γ. Παραγωγή λόγου: 7
Υποθέστε ότι καλείστε να συμμετάσχετε στην έκδοση του επόμενου φύλλου της σχολικής εφημερίδας. Να συντάξετε ένα άρθρο με θέμα «Το Ίντερνετ, μια νέα μορφή επικοινωνίας». Να συγκρίνετε σ αυτό το διαδίκτυο με τα άλλα ΜΜΕ και να παρουσιάσετε τα πλεονεκτήματά του. 8